DSC25

wiąi)M’snic problemów, które napotka on na swojej drodze Życia, problemów klórc pojawią się w zupełnie innych warunkach nii realia szkolne, w życiu osobistym, w pracy zawodowej lub w funkcjonowaniu jako obywatel państwa.

Zdaję sobie sprawę, te słowo problem, szczególnie w języku francuskim, zawiera w sobie sporo konotacji negatywnych. Słowo problem może się czytelnikom kojarzyć z kryzysem okresu dojrzewania albo z jakimś amatorem, majsterkowiczem, który .ma problem" jak dopasować do siebie dwie nie pasujące części, z których chce coś sklecić. Inne jest rozumienie pojęcia problem w kulturze anglosaskiej, gdzie określenie, że coś jest problemem jest zachętą do wytworzenia pragmatycznej postawy ukierunkowanej na jego rozwiązanie. W niniejszej pracy pod pojęciem problemu rozumiem każdą sytuację, w której trzeba odkryć sens. odkryć rządzące nią prawidłowości. Problemy może stwarzać każde zadanie: wiersz Baudelairea, prawa fizyki, budowanie proporcji, tworzenie czasu przeszłego lub jakieś inne zawiłości gramatyczne. Zobaczenie problemu to zobaczenie jakiejś sytuacji jako niedokończonej. Widzenie problemu w jakiejś sytuacji powinno prowadzić do poszukiwania ukrytych zależności. Postrzeganie rzeczywistości w kategoriach problemowych pozwala na rozwój własnej twórczości. Dzieło sztuki, teoria naukowa, technologia czy zjawisko kulturowe, jeśli są postrzegane w kategoriach problemów do rozwiązania, to następuje mobilizacja moich umiejętności i mojej wiedzy do poznawania zewnętrznej rzeczywistości. Nastawienie na widzenie problemów umożliwia uruchomienie własnych potencjałów twórczych. Dzięki takiemu podejściu rzeczywistość zewnętrzna może przede mną odkrywać nowe. dotychczas ukryte wymiary¹**.

W takiej perspektywie najważniejszą funkcją szkoły jest ofiarowanie uczniowi pewnego warsztatu intelektualnego umożliwiającego bardziej świadome tworzenie własnej egzystencji na płaszczyźnie zarówno zawodowej jak i osobistej. Posiadanie zaplecza intelektualnego umożliwia skuteczniejsze poruszanie się w życiu i jest szczególnie istotne w sytuacjach nieuniknionych napięć emocjonalnych i konfliktów z otoczeniem.

Odpowiednio skonstruowane zadania stawiane uczniowi są głównym czynnikiem stymulującym rozwój intelektualny. Zadania powinny byc tak dobrane, aby przy ich wykonywaniu uczeń mógł zmierzyć się z problemami zasadniczymi dla danej dziedziny wiedzy. Zadaniu są pewnym konkretem, z którym spotyka się uczeń. Rozprawka filozoficzna, umiejętność zinterpretowania mapy. narysowanie wykresu funkcji czy przekład z angielskiego na język ojczysty, każde z tych przykładowych zadań posiada własne kategorie opisu i kryteria oceny. Im takie kryteria są jaśniejsze. wyraźniej określone tym lepiej, gdyż dzięki temu nauczyciele mogą stawiać jaśniejsze wymagania i tym bardziej jednoznaczną może byc ewaluacja postępów ucznia. Stając wobec określonych zadań uczeń nabywa umiejętność zauważania problemów i ich rozwiązywania.

Problemy, które pojawiają się w ramach konkretnego przedmiotu szkolnego są często bardzo złożone, ich rozwiązywanie jest możliwe przy użyciu aparatu pojęciowego, który nie jest specyficzny dla danej dziedziny wiedzy. Rozwiązywanie zadań częstokroć wymaga użycia umiejętności i zaangażowania zdolności, które pozornie niewiele mają wspólnego z daną dziedziną wiedzy. Mam tu na myśli na przykład wymiar emocjonalności i rozwój psychoruchowy. który ma równie duży wpływ na poziom wykonywania zadań jak specyficzne przygotowanie merytoryczne ucznia w obrębie danego przedmiotu. Zadania mogą być najróżniejsze w zależności od wiedzy, którą nauczyciel stara się przekazać. Doświadczenie biologiczne może pokazywać mechanizm oddychania zwierzęcia. W dziedzinie zarządzania uczniowie mogą być proszeni o dokonanie zebrania informacji w celu dokonania symulacji zbiorowego podejmowania decyzji o losach przedsiębiorstwa. W dziedzinie historii zadaniem może być opis w jaki sposób należy przeprowadzić badanie dokumentu, aby przekonać się o jego autentyczności. Zadaniem jest również rzut piłką do kosza.

Wykonanie każdego z tych zadań jest możliwe dzięki rozwiązaniu różnorodnych problemów. Konieczna jest znajomość problemów technicznych, umiejętność zbierania informacji. zapamiętywania danych. Do podjęcia wiciu zadań niezbędne są odpowiednie predyspo-

zycjo emocjonalne, jak na przykład umiejętność funkcjonowania w sytuacjach niejasnych, gdzie nie ma wyraźnie określonej struktury i gdzie d/iałajac trzeba podejmować ryzyko¹ Uczeń przystępując do wykonywania zadania powinien umieć wyłowić i sformułować znajdujące się w nim problemy i postarać się znaleźć ich rozwiązanie. Samodzielnie znalezione rozwiązania stają sic kapitałem ucznia. Uczeń powinien umieć zastosować wypracowane metody rozwiązywania problemów w nowych sytuacjach. Stając wobec nowej sytuacji, zupełnie nie związanej ze szkołą uczeń powinien umieć w niej zobaczyć znane mu problemy, jeili takie się tam znajdują¹*¹. Nauka rozwiązywania problemów w trakcie zadań szkolnych powinna prowadzić do umiejętności spożytkowania tej wiedzy w różnorodnych sytuacjach pozaszkolnych. Stwierdzenie takie jest oczywiste ale warto je wyraźnie sformułować. Alternatywą w stosunku do takiego stwierdzenia może być jedynie przyjęcie absurdalnego poglądu. że celem nauki w szkole jest przypodobanie się nauczycielom, otrzymywanie dobrych stopni, odnoszenie sukcesów szkolnych.

Przy traktowaniu nauki szkolnej jako przede wszystkim nauki rozwiązywania problemów zadaniem ucznia jest dostrzeżenie pełnego kontekstu każdej sytuacji problemowej. Do tego konieczną jest nauka analizy wszystkich wymiarów sytuacji problemowych. Rozwiązanie problemu jest dokonywane poprzez poszukiwanie odpowiednich obszarów kultury i nauki, w których można znaleźć odniesienia do sytuacji zadaniowej, z którą uc/cn zostaje skonfrontowany.

Sytuacje, które stawia przed nami życie są nieskończenie różnorodne, nie ma dwóch identycznych nawet, gdy wydaje się. źc więcej jest podobieństw niż różnic. Szkota powinna uczyć jak dopasowywać odpowiednie obszary wiedzy i kultury do sytuacji, z którymi uczeń zostaje skonfrontowany. Celem nauczania jest wypracowanie umiejętności samodzielnego łączenia odpowiednich obszarów przyswajanej wiedzy z pewnymi konkretnymi sytuacjami, czyli umiejętności zastosowania posiadanej wiedzy.

Podsumowując, wiedza i kultura, z którą uczeń styka się w trakcie zajęć lekcyjnych usamodzielnia ucznia jedynie wówczas, gdy nauczyciele kładą nacisk na pokazywanie możliwych zastosowań przyswajanych informacji. W wyniku nauki uczeń powinien nabywać umiejętność przyp;isowywania do sytuacji problemowej, z którą zostaje skonfrontowany, odpowiednich obszarów wiedzy uprzednio wyuczonych. Usamodzielnienie następuje wówczas, jeśli dzięki rutynowym zadaniom, znajdującym się w programie szkolnym, uczeń staje się zdolny do tego. aby przyjąć postawę twórczą, gdy znajdzie się w nowej sytuacji. Postawa twórcza charakteryzuje się tym. żc uczeń, w nowej sytuacji, potrafi wyodrębnić i nazwać jakiś problem, który jest mu znany, na który zna odpowiedź, gdyż z podobnymi problemami zetknął się w trakcie nauki szkolnej. Nazwanie problemu dokonuje się poprzez stawianie pytań, na które można udzielić odpowiedzi dzięki wiadomościom przyswojonym w szkole. Postawa twórcza umożliw ia uruchomienie w nowej sytuacji skojarzeń z jakąś teorią, z dziełem, z literaturą w której uczeń przeczuwa, że znajdą się odpowiedzi na pytania wyłaniające się z sytuacji, z którą zostaje skonfrontowany¹’¹.

Uważam, że kultura i wiedza nabyte w szkole usamodzielniają ucznia, jedynie jeśli całość nauc/uniu szkolnego jest ukierunkowana nu naukę posługiwania się wiedzą¹’¹. Takie nauczanie rozpoczyna się od formułowania problemów, które powinny być dla ucznia istotne tak. aby dzięki ich rozwiązaniu uczeń mógł lepiej zrozumieć swoje życie i stać się jego rzeczywistym autorem. Wyodrębnienie problematyki, która powinna być uczniowi przekazana, powinno stanowić podstawę do tworzenia programów szkolnych. Tworzenie programu szkolnego powinno się odbywać dwustopniowo. Najpierw trzeba opisać cały niezbędny do utworzenia warsztat intelektualny, którym powinien dysponować uczeń, aby móc rozgryźć daną problematykę. W następnym etapie trzeba skonstruować zadania, które zostaną przedstawione uczniowi do wykonania. Zadanie te powinny być tak dobrane, aby przy ich wykonywaniu uczeń mógł budować i doskonalić swój warsztat intelektualny. Nauczyciel powinien wykazywać troskę oto. aby używunc przez niego narzędzia dydaktyczne umożliwiały transfer wiedzy.