DSC41

janie w ich działalności czynnika etycznego. Będąc zwolennikiem tradycji w wychowaniu uważał, że sofiści zbyt wiele nadziei pokładali w technice, a nie w samej cnocie, zajmując się szczegółowo pojęciem wychowania jako sprawą wrodzonych uzdolnień i prostego ich rozwinięcia. Druga sporna kwes* tia dotyczyła nauczania, które - zdaniem Sokratesa - powinno prowadzić do transcendentnej prawdy, a nie tylko do sposobów i technik pokonywania prze-j ciwnika.

Cnota tożsama z wiedzą oznaczała - według niego — możliwość wyuczal-ności. Cnoty można się nauczyć, zatem od nas zależy, czy ją posiądziemy,] czy nie. Cnota, mówił Sokrates, jest jedna, powszechna, wieczna i niezmienna, cnota - to wiedza. Wychowanie moralne polega na wychowaniu intelektualnym. Przeciwstawiał się zdecydowanie głoszonej przez sofistów teorii o względności prawdy, dobra i sprawiedliwości.

Sam Sokrates budził niechęć Ateńczyków poglądami dotyczącymi rządów! demokratycznych, nie uznawał on bowiem ludowładztwa, wyborów urzędni-] ków bez uwzględnienia kryterium kompetencji, demaskował przez całe życiel głupotę i zarozumialstwo. Oskarżony w 399 r. p.n.e. o bezbożność i demoralizację młodzieży, skazany na śmierć, dobrowolnie wypił truciznę, dając wyraz poszanowaniu praw obowiązujących w państwie. Żadnych pism nie zostawił. Wszystko, co o nim wiemy, czerpiemy z przekazów jego najwybitniejszego ucznia - filozofa Platona.

Najbardziej znanym osiągnięciem Sokratesa, obok sformułowania takich pojęć, jak wiedza i cnota, jest określenie i opisanie metody heurystycznej (poszukującej), która znalazła swe zastosowanie w nauce o wychowaniu. Sokrates twierdził, że o wykształceniu człowieka decyduje nie tyle zasób wiedzy, ile metoda, czyli umiejętność jej zdobywania. Metoda sokratyczna na trwałe weszła do dydaktyki. Nazwa metody odzwierciedla tok postępowania badacza.

Generalnie uznaje się, że jest to metoda „naprowadzająca” albo erotema-tyczna (polegająca na pytaniach i odpowiedziach), dzieląca się na dwie częś-j ci: negatywną i pozytywną. W części negatywnej, zwanej inaczej elenktyczną, i czyli obalającą, dominowała ironia. Ta część metody polegała na doprowadzeniu adwersarza, poprzez zadawanie pytań, do absurdu. Pozornie chwaląc tok; jego rozumowania, Sokrates wyśmiewał oczywisty fałsz, co miało uświadomić! rozmówcy jego błędy. Druga część metody, po obaleniu tezy dyskutanta, polegała na dialogu, w którym autor - za pomocą odpowiednich pytań — naprowadzał rozmówcę na prawidłową drogę i kierował jego myślenie na właściwe tory, zmierzając do wydobycia prawdy. Ten element metody został nazwany maieutyką (tzn. akuszerią), czyli - wspomaganiem rozmówcy w samodzielnym dochodzeniu do prawdy i formułowaniu własnych myśli. Metoda sokra*, tyczna prowadziła uczniów do nabywania umiejętności samodzielnego kryty-j cznego myślenia. Sztukę władania metodą maieutyczną doprowadził Sokrates

do perfekcji. Stosował ją w życiu codziennym stałe i wciąż. Rozmowa była jego namiętnością, zwłaszcza ta, w której krytycznie wypowiadał się na temat ustroju Aten.

PLATON (427-347 r. p.n.e.)

Uczniem Sokratesa był Platon - jeden z najwybitniejszych filozofów epoki starożytnej Grecji. Pochodził ze znakomitej rodziny ateńskiej, otrzymał staranne wychowanie i wykształcenie. Mając dwadzieścia lat, poznał Sokratesa i przebywał z nim osiem lat, aż do śmierci Mistrza, co zasadniczo wpłynęło na poglądy przyszłego twórcy koncepcji idealistycznej wizji państwa. Platon twierdził, że świat dzieli się na część złożoną z idei i rzeczy realnie istniejących, przy czym dla niego ważniejszy był świat idei. Uważał, że część realna jest odbiciem świata idei.

Po śmierci Sokratesa wiele podróżował, a w Syrakuzach starał się zweryfikować swój model państwa, co nieomal skończyłoby się dlań tragicznie, gdyby nie pomoc przyjaciół. W 387 r. p.n.e. założył w gaju Akademosa w Atenach Akademię, która przetrwała do 529 r., a więc istniała 916 lat! Zmarł w wieku osiemdziesięciu lat. W koncepcji wychowawczej był zainteresowany tylko dzieckiem zdolnym.

Swoje poglądy pedagogiczne umieścił w dziele „Rzeczpospolita”, zawierającym koncepcję idealnego państwa i idealnego społeczeństwa.

Na czele idealnego państwa platońskiego stali mędrcy filozofowie, którzy przygotowywali się do pełnienia tego urzędu przez prawie pięćdziesiąt lat. Filozof musiał poświęcić się bezinteresownej pracy politycznej na rzecz państwa, w związku z tym nie mógł mieć ani żadnej własności prywatnej, ani rodziny.

Poza filozofami państwu potrzebni byli obrońcy, czyli strażnicy wojownicy oraz żywiciele, do których zaliczył rolników, kupców, rzemieślników i niewolników. Ustrój idealnego państwa nie podlegał zmianom, trwał wiecznie, a wśród mieszkańców miała panować jednomyślność we wszystkich sprawach: wszystkie stany miały wypełniać obowiązki narzucone przez mędrców filozofów.

Zdaniem Platona dusza ludzka składała się z trzech podstawowych elementów, do których były przypisane trzy części społeczeństwa idealnego państwa. Rozumna część duszy - umiejscowiona w głowie - panowała nad całym organizmem i przejawiała się działaniami arystokracji - mędrców filozofow. Dusza uczuciowa — usytuowana w piersiach powyżej przepony — odpowiadała grupie strażników wojowników. Trzecia część duszy — to dusza pożądliwa -znajdująca się poniżej przepony — odpowiada stanowi żywicieli. System wychowawczy został dostosowany do całej koncepcji prlirrrnn Tpołnrwrj

16

tf