DSC55

wym badaczem, nieuznającym dogmatów, zwłaszcza nieuzasadnionych nauko, wo. Jego autorstwa był traktat „Sic et non”, w którym zamieścił wszystka sprzeczności zawarte w Biblii i dziełach Ojców Kościoła. Pierwszym kluczeiij do mądrości jest pilne i częste pytanie¹. Zamiast czci autorytetu AbelarJ uznawał ścisłe zasady racjonalnego myślenia. Koroną wiedzy miała być fiW zofia, która była, jego zdaniem, podstawą do zrozumienia ksiąg religijnych. 1

Sława Paryża i Abelarda spowodowała olbrzymi napływ słuchaczy. Dziąl łalność Abelarda była zapowiedzią powstania uniwersytetu, placówki kształcą cej międzynarodową społeczność, ośrodka otwartego na różne dziedziny nau! ki. Ponadto uniwersytet, w przeciwieństwie do szkół kościelnych, oferowa obok teologii, nauki świeckie, kształcąc prawników, medyków i urzędników Średniowieczne Studium Generale (uniwersytet) liczyło cztery podstawo™ wydziały: prawa, medycyny, sztuk wyzwolonych i teologii. Tylko trzy pierw, sze świadczyły o uniwersyteckim charakterze szkoły. Podstawą kształceni teologicznego była nadal szkoła biskupia.

Najbardziej charakterystyczną cechą europejskich uniwersytetów średnia wiecznych było to, że zakładano je według dwóch wzorów. Badacze przyjmą ją istnienie uniwersytetu urządzonego na wzór szkoły bolońskiej i szkol) paryskiej. Uniwersytet paryski był cechem profesorów, Bolonia natomiasj - cechem studentów. W Paryżu postacią dominującą był mistrz, w Bolonii j żak. Ustrój uniwersytetów kształtował się w XII i XIII w. Zazwyczaj tan gdzie prymat wiodły nauki prawne i medyczne, uczelnie przyjmowały wza akademii bolońskiej, zaś pierwszeństwo teologii charakteryzowało ustrój i| niejący w akademii paryskiej, w której profesorowie byli opłacani beneficja! kościelnymi. Kościół miał tutaj duże wpływy na rozwój uczelni, niejako para nował jej istnieniu. Uniwersytet paryski kontynuował tradycję szkoły koście nej. Aż do XIV w. wydziały teologii znajdowały się tylko na bardzo nielicz nych uczelniach; w XII w. na uniwersytecie paryskim i oxfordzkim, w XIII w Tuluzie i Salamance^{2 3}.

W uczelni bolońskiej studiowali studenci starsi, bogatsi, niezależni. Unj wersytet wyrósł tutaj ze świeckiej tradycji nauczania prawa wykładam przez mistrzów, toteż studenci mieli możliwość wyboru nauczających. J| nym z mistrzów był słynny prawnik Pepo, który w XI w. nauczał w Bolonj (auctoritate propria - z własnej inicjatywy), bez kościelnej kontroli . Sli denci wybierali albo tańszego, albo lepszego profesora. Opłaty studenckie byt podstawą utrzymania mistrzów. Rektorem był profesor lub student. Jeśli rektij ra wybierano spośród profesorów, to uczelnia była zarządzana na wzór paryski, jeśli spośród studentów — boloński.

Uczelnia paryska, którą kierował rektor wybierany spośród i przez profesorów, została podzielona na cztery wydziały: sztuk wyzwolonych, teologiczny, prawny i medyczny. Studenci wyższych fakultetów byli zazwyczaj magistrami sztuk wyzwolonych. Wydział ten miał bowiem charakter fakultetu wstępnego, dawał wykształcenie ogólne przed podjęciem studiów na którymkolwiek z pozostałych. W centrum zainteresowania uczelni paryskiej była teologia. Wydziałami zarządzali dziekani. Każdy profesor magister przyjmował studentów na naukę tak, jak rzemieślnik do terminu. Po 3-4 latach wyzwalał ucznia na podstawie egzaminów komisyjnych i nadawał mu tytuł bakałarza. Bardziej ambitni, chcący kształcić się dalej i osiągnąć biegłość mistrza, uczyli się przez kolejne dwa, trzy lata. Gdy mistrz uznał, że bakałarz osiągnął właściwy poziom wiedzy, odbywały się ezgaminy komisyjne i publiczne (wobec studentów), następnie kandydat na mistrza wygłaszał publiczny wykład, po którym odbywała się uroczysta promocja, a po niej — uczta urządzona przez kandydata, który stawał się — za zgodą wszystkich profesorów — członkiem cechu profesorskiego.

Inaczej przedstawiała się sprawa w Bolonii. Za prekursora tego włoskiego uniwersytetu uważa się Imeriusza, wykładającego prawo rzymskie. Cesarz Fryderyk I Barbarossa nadał w 1158 r. studium bolońskiemu konstytucję Habita. W uczelni bolońskiej największe znaczenie miał wydział prawa. Student wybierany na rektora zarządzał uczelnią i miał władzę nad wszystkimi jej członkami; zarówno nad żakami, jak i nad profesorami, którzy musieli mu składać przysięgę. Rektor miał władzę sądowniczą, ale w czasie swojej kadencji nie mógł składać żadnego egzaminu. Studenci wpływali na dobór przedmiotów, czas trwania studiów, kompletowanie grona profesorskiego. Kwestią szczególnie istotną dla życia studenckiego i funkcjonowania Studium Generale były nacje, czyli związki studenckie, mające charakter zrzeszenia ziomków. Nacje powstawały najczęściej w uczelniach o znaczeniu międzynarodowym. Wzorami dla nacji były instytucje mieszczańskie, takie jak korporacje cechowe czy gildie kupieckie. Nacja była zrzeszeniem sprawnie działającym i zarządzanym; miała własne statuty i kasę. Przyznawano jej szerokie przywileje ekonomiczne, prestiżowe, ułatwiano warunki życia i studiów. Postępowanie władz wobec nacji umacniało jej przewagę, z której skwapliwie korzystała. W efekcie polityka ta doprowadziła do ugruntowania bardzo eksponowanej pozycji studentów i uzyskania przez nich silnej karty w rozmowach ze wszystkimi władzami, co w konsekwencji oznaczało konieczność poważnego liczenia się z racjami studentów. W efekcie w uniwersytecie bolońskim w gestii grona profesorskiego pozostało tylko nauczanie i egzaminy, natomiast wszelkie sprawy związane z zarządem uczelnią należały do studentów.

44

45

1

   J. Baszkiewicz: „Młodość uniwersytetu". Warszawa 1963, s. 1S.

2

   Tamże. s. 18.

3

   Tamże. s. 20.