DSC 52 (2)

PROBLEM NOWELI 93

do skrajności dawna i potężna tradycja literacka, sięgająca czasów romantyzmu. Tradycja ta jednak zdaje się przesilać w nauce współczesnej. Stare pojęcia rodzajów i gatunków literackich zdają się odradzać na pod-siawie założeń i tendencyj nowej poetyki, tzw. „poetyki czystej".

Pierwsze z tych założeń ustala, że przedmiotem nauki o literaturze jest utwór poetycki pojęty jako jednolita i niepodzielna całość — nie jako mechaniczna suma składników, lecz jako zharmonizowany wewnętrznie organizm. Pojęcie organizmu, tak znamienne i ważne dla klasycyzmu niemieckiego, podstawowe dla estetyki Goethego i Schillera, pojawia się dzisiaj z powrotem w estetyce i teorii literatury ^s. Z innej strony układa fundamenty pod poetykę czystą filozofia postaci (Geslaltsphilosophie); wy-■ aża się w niej pewien rodzaj idealizmu morfologicznego, który pojmuje świat kultury jako sferę zamkniętych układów, zrealizowanych wartości. Takimi zamkniętymi układami są m. in. dzieła literackie i tak je traktuje poetyka, obejmując je wszystkie w swym systemie typologicznym.

Na podstawie powyższych założeń i tendencyj poetyki czystej musimy postawić rozważany przez nas obecnie problem noweli. Mamy tu do czynienia ze znaczną ilością utworów literackich, pochodzących z różnych czasów, które w momencie, gdy przystępujemy do analizy, nie mają dla nas nic wspólnego prócz nazwy. Zadaniem naszym jest ujawnienie odpowiadającej tej wspólności imiennej wspólności istotnej, wydobycie i ujęcie w ścisłych sformułowaniach schematu znamionującego nowelę jako odrębny gatunek literacki, jako konstytutywną cechę określonego typu utworów poetyckich. Na koniec pozostanie nam zbadanie i określenie wartości tego gatunkowego schematu dla teorii literatury i badań historycznoliterackich.

Elementy formy literackiej wyznaczają trzy zasadnicze typy schematów: schematy kompozycyjne, techniczne i stylistyczne. Jest rzeczą znamienną i ważną dla noweli, że jej gatunkowa odrębność leży nie tyle w dziedzinie techniki czy stylu, co przede wszystkim w zakresie kompozycji. Stwierdzają to zgodnym chórem niemal wszyscy teoretycy, którzy nowelą się zajmowali. Dla ilustracji przytaczamy słowa znakomitego nowelisty, wskrzesiciela klasycznej renesansowej formy tego gatunku w li-* leialurze niemieckiej i przy tym teoretycznego obrońcy tej formy, Paula Ernsta: J

dla noweli tak samo jak i dla dramatu istotna Jest budowa, obok której wszystko inne może i powinno mleć tylko drugorzędne znaczenie*.

¹ Por. O. W a 1 z e lj GtHmlt and Gettalt im Kutuiwerk dat Diotitm. Berlin HO — E. Ermatlnger, Dat Gatats la dar UtaratnrwUianiekatt. W dziale zbiorowym-; Philotophit dar ŁUirHemlimicM/Ł Berlin 1M0, a Ml—175

* P. Krost, Dar Wa$ mr form. MUnchan MM, | M