DSC 73

ROZDZIAŁ TRZECI

Mnisi na Zachodzie w IV—MI stuleciu

W chrześcijaństwie zachodnim spotykamy się od IV wieku z różnorodnymi formami życia mniszego. W tym rozdziale zamierzamy-omówić kolejno kilka zasadniczych kierunkowanego życia zarysowujących się wyraźnie w okresie od IV do VII stulecia. Najpierw skupimy uwagę na krajach śródziemnomorskich. Galii, Italii. Afryce, Hiszpanii. Wyróżnić tu można z jednej strony nurt nawiązujący ściśle do anachorecko-cenobitalnych wzorów wschodnich, zwłaszcza egipskich, z drugiej^, zaś charakterystyczny dla Zachodu typ monastycyzmu związanego ściśle z biskupami i zaangażowanego czynnie w życie społeczności kościelnych. Następnie przejdziemy do scharakteryzowania bujnego rozwoju monastycyzmu na wyspach brytyjskich, w Irlandii i Anglii, gdzie doszło do skrystalizowania się swoistych kultur monastycznych o doniosłym znaczeniu historycznym. Mimo poważnych różnic zachodzących między mnichami w różnych krajach zachodnich oraz różnorodnych reguł, do których nawiązali, można wskazać na niektóre tendencje monastycyzmu zachodniego, różniące go od wschodniego.

Nie ma możliwości dokładnego wskazania pierwszych przejawów życia mniszego wśród chrześcijan zachodnich. Nie ulega wątpliwości — widzieliśmy to już na przykładzie św. Augustyna — że przykłady i inspiracje idące ze Wschodu odgrywały rolę bardzo istotną. Drogę torowały im coraz bardziej popularne w IV wieku pielgrzymki do kraju, w którym żył Chrystus, oraz tłumaczenia łacińskie dzieł traktujących o mnichach. Działalność pisarska zmarłego w 420 r. Hieronima i przykład życia tego mnicha-intelektu-alisty miały tu szczególnie doniosłe znaczenie. Poza tłumaczeniem żywotu Antoniego oraz napisaniem dwóch dzieł

0    anachoretach św. Pawle z Teb i św. Hilarionie, ojcu eremitów palestyńskich, Zachód zawdzięczał mu łacińskie tłumaczenie reguły Pachomiusza. Przyjaciel Hieronima, Rufin z Akwilei, przetłumaczył regułę Bazylego. Pobyt w Rzymie przed rokiem 350 Atanazego, późniejszego autora żywotu Antoniego, przyczynił się do spopularyzowania w tym mieście życia mniszego wśród kobiet; jeszcze w kilkadziesiąt lat później św. Hieronim nawiąże do powstałych wtedy grup życia wspólnego.

Pierwotne, anachoreckie formy rozpowszechniają się na Zachodzie już w IV wieku, zwłaszcza na sprzyjających temu rodzajowi życia wybrzeżach i wyspach śródziemnomorskich. Zasięg zjawiska, aczkolwiek, jak się wydaje, szeroki, daleki był zresztą od masowego charakteru ruchu w Egipcie czy Syrii. Decydujące znaczenie dla całego Zachodu z punktu widzenia utrwalenia tradycji wschodnich miało utworzenie w początkach V stulecia kilku ośrodków wspólnego życia mniszego w Prowansji. Pierwszy z nich

1    w najbliższych stuleciach najważniejszy powstał około 400 r. na jednej z wysp Lerins na wprost Cannes. Założyciel tego klasztoru, św. Honorat, był eremitą, który celem lepszego poznania życia mniszego odbył specjalnie podróż na Wschód. W Lerins obowiązywała surowa asceza. Obok życia wspólnego w klasztorze Honorat przewidział możliwość prowadzenia w sąsiedztwie życia anachoreckie-go przez ludzi dostatecznie do tego przygotowanych. Nie zachowała się, niestety, reguła Honorata, opierająca się na wschodnich tradycjach, zarazem jednak będąca próbą adaptacji tych tradycji do nowych warunków. Około ^15 r. dochodzi do utworzenia drugiego ważnego ośrodka monastycznego w Prowansji, tym razem w mieście, Mar-sylii. Jego założyciel, św. Jan Kasjan. doprowadził do powstania klasztoru męskiego pod wezwaniem św. Wiktora oraz domu żeńskiego.

Jan Kasjan (ok. 360—435), ciekawa postać, zasługuje na szczególną uwagę przede wszystkim jako autor dwóch traktatów poświęconych życiu mniszemu, które na długie stulecia pozostały dla mnichów zachodnich dziełami pod-

71