DSC�87

147

Religia Jako system kulturowy

z wyżej wymienionych etapów — mam natomiast zastrzeżenia co do tego, że w badaniach tych zasadniczo pomija się pierwszy z etapów, co jest równoznaczne z przyjmowaniem jako rzeczy z góry wiadomych większości z tego, co właśnie należałoby szczegółowo wyjaśnić. Rozważania nad rolą kultu przodków w regulowaniu politycznej sukcesji, uczt ofiarnych w procesach definiowania krewniaczych zobowiązań, kulcie duchów w planowaniu harmonogramów rolniczych prac, wróżenia w umacnianiu kontroli społecznej czy rytuałów inicjacyjnych w przyspieszaniu dojrzewania osobowości nie są bynajmniej przedsięwzięciami błahymi i wcale nie zachęcam do porzucenia tego typu badań na rzecz uprawiania naiwnej kabalistyki, w którą z taką łatwością wpada symboliczna analiza egzotycznych wierzeń. Jednak podejmowanie się takich zadań, jeśli dysponuje się jedynie bardzo ogólnymi, zdroworozsądkowymi wyobrażeniami

0    tym, czym jest kult przodków, ofiara ze zwierząt, kult duchów, wróżbiarstwo czy ryty inicjacyjne jako wzorce religijnie, nie wydaje się szczególnie obiecujące. Jedynie dysponując analizą teoretyczną działań symbolicznych dorównującą stopniem wyrafinowania istniejącym już analizom działań społecznych i procesów psychologicznych, będziemy w stanie efektywnie sobie poradzić z tymi aspektami życia społecznego

1    psychicznego, w których religia (także sztuka, nauka czy ideologia) odgrywa decydująca rolę.

PRZYPISY

¹ L. Steinberg, The Eye Is Part of the Mind, „Partisan Review” 70 (1953), s. 194-212.

M. Janowitz, An/hropology and the Social Sciences, „Current Anthropo-logy” 4 (1963), s. 139, 146-154.

³    T. Parsons, E. Shils, Toward a General Theory of Action (Cambridge, Massachusetts, 1951).

⁴    Ang. signification (przyp. tłum.).

⁵    S. Langer, Philosophical Sketches (Baltimore, 1962).

⁶    S. Langer, Nowy sens filozofii (Warszawa, 1976).

⁷    K. Burkę, The Philosophy of Literaty Form (Baton Rouge, La.: Louisiana State University Press, 1941), s. 9.

⁸    Równie niebezpieczny jest błąd odwrotny, powszechny zwłaszcza wśród neokantystów, np. u Cassirera, a polegający na traktowaniu symboli jako rzeczy tożsamych z ich referentami, lub też „konstytutywnych dla nich” [por. E. Cas-sirer, The Philosophy of Symbolic Forms (New Haven, 1953—1957), 3 t.]. „Można wskazać księżyc palcem” - jak miał powiedzieć pewien, będący prawdopodobnie doskonałym wytworem czyjejś wyobraźni mistrz zen - „ale wziąć własny palec za księżyc może tylko głupiec”.

⁹    K. Craik, The Naturę of Explanation (Cambridge, 1952).

¹⁰    Ang. model of (przyp. tłum.).