DSC�99 (2)

mu div; według Ellisa natomiast imię to znaczy „Wszechwiedzący”. Faktem jest, że wszystkowidząca wszechwiedza jest atrybutem przypisywanym Istocie Niebiańskiej szczepu Tshi: Nyankupon wie i słyszy wszystko. Ludzie, którzy giną porażeni piorunem, padają ofiarą jego pomsty za to, że wyrażali się o nim bez szacunku ⁴³. U Aszantów również (O) Nyame jest synonimem nieba, jest wszechobecny i wszechwiedzący, wie wszystko, zna nawet myśli ludzkie⁴⁴. Przysłowie aszanckie mówi: „Jeśli chcesz coś powiedzieć Istocie Najwyższej, powiedz to wiatrowi” ⁴⁵.

W pewnym hymnie Akanów (Aszantów) w tych słowach oddaje się cześć wszechwiedzy Onyame:

„Słońce olśniewa i zsyła na dół swe ciepło, księżyc wznosi się w swojej poświacie; pada deszcz, potem Słońce znów jaśnieje.

Ale oko Boga wszystkie te rzeczy przewyższa; nic się przed nim nie skryje.

Czy jesteś w domu, czy nad brzegiem wody, albo w gęstym cieniu drzew,

On jest w każdym miejscu ponad tobą.

Sądzisz, że jesteś czymś więcej od biednego sieroty, i podstępnie pozbawiasz go mienia i oszukujesz, myśląc: «Nikt mnie nie widzi*.

Zastanów się, jesteś przed okiem Boga.

On każe ci za to zapłacić, nie dziś, nie dziś, nie dziś...” **

Spośród Sudańczyków z głębi lądu Mossowie z Yatengi (Sudan Francuski) wierzą w Wende, Istotę Najwyższą, przed którą nic nie jest ukryte; wie ona wszystko i wzywana jest na świadka przysiąg: „Bóg wie, co jest we mnie, i wie, że nic nie ma”; „nawet jeżeli popełnisz zły czyn nocą, Bóg o nim wie”. Piorun ude-rzający w ludzi to kara zesłana przez Wendó, może on też porazić zwierzę skradzione lub nieuczciwie zdobyte. U Baczamów (górny bieg Benue) i innych plemion z Adamawy, Nzeanzo, bóstwo ewidentnie słoneczne, nazywane jest „wszystkowidzącym”; wszystko, co się dzieje, zanosi do jego uszu wiatr. Nzeanzo porównywany bywa z domową jaszczurką, gdyż obserwuje wszystko, co się wydarza, a także z małą czarną mrówką, gdyż jak mrówka węchem wyczuwu bliskość pożywienia, tak on odkrywa najskrytsze myśliⁱ⁷. U Zandów, czyli Niam-Niam (nad górną

43