DSC�29 (2)

wyżej Amon). Atrybut wszechwiedzy, który od tej pierwotnej Istoty Najwyższej prawdopodobnie przeszedł na Horusa, Ptaha i Amona-Ra, przeszedł też z kolei na Serapisa w elementarnym, tradycyjnym sformułowaniu.

Królowi Cypru, Nikokreontowi>⁷³, który pytał go o jego prawdziwy istotę, tak odpowiada Serapis: „Moją głową są niebiosa, moim brzuchem morze, moimi stopami — ziemia, moje uszy są w eterze, moim okiem z dala jaśniejącym jest oślepiająca jasność słońca” ¹⁷⁴. Liczne przykłady takich przemówień bóstwa w pierwszej osobie spotykamy w „litaniach” Izydy (Diodor, 1, 27 i inni)¹⁷⁵ i w dawniejszym jeszcze piśmiennictwie religijnym egipskim^l7fl, któremu nie jest też obce wyliczanie żywiołów (niebo, ziemia, morze, eter)¹⁷⁷. Pomaga nam to zrozumieć napomknienia o wszechwiedzy boskiej wyrażane zgodnie z pradawnym motywem kosmicznego wszystkowidzenia (słońce jako oko) i wszystkosłyszenia (uszy otwarte dla chwytania drgań akustycznych eteru).

Do Serapisa stosowano również, jak się zdaje, formułę licznych oczu rozsianych po ciele jako wyraz wszystkowidzenia. Pewien brązowy posążek przedstawiający boga (Ateny) w postaci węża ^17d ma czworo oczu umieszczonych jedno nad drugim ¹⁷⁹. Głowa jest ludzka, opatrzona parą rogów (baranich), które, jako atrybut Amona(-Ra), potwierdzają słoneczny charakter Serapisa ¹⁹°. Rzeczywiście Serapis pojawia się na monetach i innych przedmiotach jako Helios, w promienistej koronie¹⁹¹. Utożsamianie Serapisa ze słońcem zgodne było z tendencjami religijnymi, które wzięły górę zwłaszcza w II—III w. n.e. Ale prawdopodobnie opierało się na pewnym aspekcie pierwotnej natury Serapisa jako słońca nocnego^,8*. Świątynia Serapisa w Aleksandrii była tak ustawiona, żeby w rocznicę jej założenia promienie wschodzącego słońca, wpadając przez okno frontowe ^1KS, trafiały prosto na usta posągu boga ^,H4; ten pocałunek słońca symbolizował wspólność natury dwóch słońc, dziennego i nocnego ^,IW. W tak zwanej Opowieści o Aleksandrze (Pseudo-Kallistenes) bogiem nieznanym (Aion Plutonios), który przez usta wyroczni wskazuje miejsce, gdzie powstać ma nowe miasto, który „widzi wszystko” (xóv ióv jióvni btpy.ópłvov) i ogarnia wzrokiem cały bezkresny świat (v*v atćptfcoya    im śpxig)^1M, jest właśnie Serapis.

I** WłUdhwiidii bogów