DSC�51

izraelski wprowadza w IX w. p.n.e. do Samarii po swoim małżeństwie z Jezebcl, córką króla Tyru (I Król, 16, 29 i nast.); Eustachiusz z Antiochii (ok. r. 300 n.e.)⁵⁷ opisuje go jako czworokształtnego (ntpńp-op^o)

2. Do posągu, który Manasse, król judejski (w. VII), każe wyrzeźbić i umieścić w świątyni jerozolimskiej (II Kron., 33.7), a następnie usunąć, kiedy sam powrócił ze skruchą z Babilonii (II Kron., 33.15); w wersji syryjskiej (Peszitta) II Kron., 33,7 opisany jako bałwan „o czterech twarzach”**. Efrem Syryjczyk (zmarły w r. 373 n.e.) w poemacie przeciwko Julianowi Apostacie ⁵⁰ oraz Jakub z Sarug (zm. w r. 521) w kazaniu na temat upadku bałwanów³⁰ i w drugim na Niedzielę Palmową⁸¹ gromi Żydów za to, że oddawali cześć „bałwanowi o czterech twarzach”; był to ten właśnie posąg wprowadzony przez króla Manasse i ten sam, o którym mowa w II Kron.³*, co wyraźnie powiedziane jest u Barhebreusa³³, a także u Jerzego Syncellusa *\ Cedrena i Suida ³⁵ (w języku greckim imię bóstwa

0    czterech twarzach zmieniło się w imię „Zeus”). Również i w Talmudzie bałwan Manassesa ma cztery twarze³*, podczas gdy w syryjskiej Apokalipsie Borucha ma ich pięć³⁷ — a echo tej koncepcji znajdujemy u świętego Hieronima^M. 3. Do wizerunku Jahwe, który kazał zrobić dla siebie efraimita Micheasz na użytek swego prywatnego (nielegalnego) kultu; wizerunek ten przejęli następnie Danici i czczony był w Dan-Lajis (Sędz, 17 i 18); jest to, według Talmudu, właśnie ów bałwan Manassesa²⁹ mający rzeczywiście cztery twarze⁴⁰. 4. Także do „wizerunku zawiści” w świątyni jerozolimskiej — według Ezechiela (8.3,5) w tradycji żydowskiej i chrześcijańskiej utożsamianego z owym bałwanem Manassesa

1    stąd też ma cztery twarze ⁴¹.

Landersdorfer, który zebrał świadectwa o „Baalu tetramorphos"⁴², przytacza, z jednej strony, cherubinów u Ezechiela (p. dalej, rozdz. V, 5), z drugiej Chronosa u Atenagorasa (Pro Christ., 18)⁴³ i Damastesa (De princ.) na poparcie przypuszczenia, że posąg Baala „tetramorphos”, względnie Jahwe, miał cztery głowy — jedną ludzką i trzy zwierzęce. Ale pomijając nawet, że czwarta głowa (bycza) Chronosa jest u Atenagorasa li tylko przypuszczeniem, nasuniętym przez Chronosa u Damastesa ⁴\ wszystkie niemal świadectwa mówią o „czterech twarzach” (TETpaitpówłitoę), nie zaś o „czterech głowach”; jedno tylko u Eustachiusza (loc. cit.) (Tc?pauop?o;) ma sens dwuznaczny. Z drugiej strony, Chronos Atenagorasa i Damastesa jest niewątpliwie Aiónem orfików; Aión zaś nazywany jest tccpanpó^ur.oę⁴³ i stanowi niejako syntezę czterech bóstw, odpowiadających tyluż aspektom boskim, wiążącym się z czterema stronami świata⁴*, a może z czterema żywiołami czy też czterema porami roku ⁴⁷. A wiadomo, że również i sam Jahwe wciągnięty był w orbitę owej teologii Aiona^4S. Czy należy zatem uważać tradycję Baala „tetraprosopos” i „tetramorphos’’ za produkt późniejszej spekulacji teologicznej i symbolistycznej na temat Aiona? Ideologia Baala tetramorphos, skoncentrowana całkowicie dokoła wizerunku podmiotu kultu, zdaje się wypływać nie tyle z elaboracjł spekulatywncj. ile z tradycji religijnej, która stale i wyraźnie ciąży ku Fenicji⁴*. W istocie, ^{posąg Acłiaba} Jest niewątpliwie wizerunkiem Ba'ala z Tyru (może

88