Foto0661

niać się jeszcze szybciej¹¹⁵. Chociaż tworzą one względnie trwałe zbiory cech kulturowych, charakterystycznych dla każdego człowieka, dla grup społecznych i dla całych społeczeństw, to jednak - jak już wielokrotnie wspominano - ich zmiany są nie tylko możliwe, ale i konieczne¹ . Wymieniony wyżej zespół cech określa się mianem kultury bezpieczeństwa^,7. Jest ona kształtowana przez pokolenia w różnych formach codziennej aktywności człowieka na bazie kumulowanych przez niego doświadczeń, jednak szczególnie efektywnie kultura bezpieczeństwa kształtowana jest w procesie edukacyjnymⁿ⁸. Badania wykazują, że cechy składające się na kulturę bezpieczeństwa nie są czymś trwałym, „zaskorupiałym” i niezmiennym. Kulturę bezpieczeństwa, podobnie jak kulturę organizacyjną¹¹⁹, można kształtować w szeroko rozumianym procesie edukacyjnym, zaczynając od domu, przez przedszkole, szkołę i uczelnię, a kończąc na pracy zawodowej. Ważna rola w procesie doskonalenia kultury bezpieczeństwa przypada również samokształceniu i samoświadomości¹²⁰. Dlatego też w dalszej części książki poświęcimy nieco więcej miejsca na przybliżenie fenomenu kultury bezpieczeństwa Prawdopodobnie w najbliższych dziesięcioleciach badanie i kształtowanie kultury bezpieczeństwa może stanowić jedno z podstawowych wyzwań edukacyjnych dla rodziców, mediów, szkoły i uczelni, ale również - a może przede wszystkim - indywidualnie dla każdego człowieka, także dorosłego. Trudno byłoby jednak podejmować to wyzwanie nie rozumiejąc tego, czym jest bezpieczeństwo i w jaki sposób ono staje się. Odpowiedni poziom wiedzy o bezpieczeństwie jest bowiem ważnym elementem kultury bezpieczeństwa. Ta zaś staje się coraz bardziej znaczącym elementem szeroko rozumianej obronności. Spróbujmy więc w kolejnym rozdziale przybliżyć podstawowe pojęcia charakteryzujące bezpieczeństwo i relacje między nimi, co pozwoli lepiej zrozumieć istotę bezpieczeństwa. ^{2 3}

Rozdział II

ELEMENTY TEORII BEZPIECZEŃSTWA I OBRONNOŚCI NA OBECNYM ETAPIE JEJ ROZWOJU

1. Podstawowe terminy stosowane w naukach o bezpieczeństwie

Postępująca wraz z rozwojem cywilizacyjnym coraz większa złożoność życia i warunków funkcjonowania człowieka, w tym również coraz większa liczba czynników wpływających na bezpieczeństwo pojedynczych osób i grup społecznych, nie ułatwiają rozumienia tego - czym jest bezpieczeństwo i w jaki sposób ono staje się. Skłania to do poszukiwania swoistego „abecadła” bezpieczeństwa, czyli podstawowych pojęć i związków między nimi po to, aby lepiej postrzegać i opisywać to złożone zjawisko, jakim jest bezpieczeństwo, ale także próbować wyjaśniać, w jaki sposób i dlaczego bezpieczeństwo zmienia się. W miarę możliwości trzeba także próbować wykorzystywać tę wiedzę do oceniania sytuacji bezpieczeństwa, przewidywania zagrożeń i przeciwdziałania im, a kiedy już one pojawią się - do skutecznego radzenia sobie z nimi. W każdym z tych procesów pojawia się - jakby równolegle, jednak z pewnym wyprzedzeniem - proces projektowania', stanowiący istotny element metodologii badań problemów bezpieczeństwa.

Warto jednak zauważyć, że rozważania teoretyczne poświęcone problematyce bezpieczeństwa dotychczas tylko w niewielkim zakresie wykorzystywane były w praktyce², a działania praktyczne służące zapewnieniu bezpieczeństwa, niestety, zbyt często jeszcze podejmowane były i są metodą prób ¹

1

Mówiąc o projektowaniu mamy na myśli fakt, że czynność ta poprzedza: a/ etap rozpoczęcia badań i ich praktycznej realizacji (opracowujemy wtedy projekt badań, nazywany także koncepcją badań, a w nim uwzględniamy opis, wyjaSnlanle, ocenę, przewidywanie muj projektowania)', b/ etap wdrażania wyników badań (przeciwdziałania potencjalnym zagrożeniom oraz reagowania na pojawiąjące się zagrożenia). Szerzej o tym w tej części książki, która jest poświęcona zagadnieniom metodologiczno-metodycznym.

^J Prawdopodobnie stwierdzenie to w mniejszym stopniu dotyczy nauk technicznych oraz rozwiązań inżynieryjnych, chociaż niektóre przykłady (zawalenie się hali targowej na Śląsku czy nawet awarie promu kosmicznego) zdają się wstrzymywać przed wyrażaniem tak kategorycznych opinii.

2

^m Będzie to głównie zależało od procesu edukacyjnego, ukierunkowanego nie tylko na dzieci

3

młodzież, ale również na dorosłą, część społeczeństwa, uwzględniając także e-learning.

^>>A Uwzględniając aktualnie istniejące środki niszczenia, ale także wiele obiektywnie istniejących, negatywnych zjawisk możemy przyjąć, że jest to swoisty wyścig z czasem.

^,lfNJ\ Pilgeon, opeil; K. Malinowski, op.cit; R. Studenski, op.cit.; M. Cieślarczyk, op.cit.; A. Filipek, op.ciL.

^,,ł Prawdopodobnie wcześnie uświadomili to sobie Szwajcarzy, jako że aktualnie przeznaczają na edukację około. MS części PKB.

"^Cz. Sikorski, Kultura organizacyjna. Warszawa 2002; G. Hofstcdc, Kultury i organizacje. Warszaw* 2000. -

^ Z. Zaborowski. Psychospołeczne problemy samoświadomości. Warszawa 1989.