FunkcjonowanieRynku R07!2 213

mu przekraczanie minimalnej efektywnej skali działania, to może to być wielkość zbyt mała, aby zapewnić efektywne funkcjonowanie innemu lub innym sprzedawcom.

Drugim źródłem powstawania monopolu naturalnego może być ograniczona wielkość popytu na produkty, określająca ograniczone rozmiary segmentu rynku. Rozmiary te mogą być zbyt małe, aby mogło efektywnie funkcjonować obok siebie dw'óch lub więcej sprzedawców. W warunkach ograniczonych rozmiarów' segmentu rynku wprost liczby sprzedawców powoduje, że działalność każdego z nich oddala się od minimalnej efektywnej skali działania.

Jeżeli np. minimalna efektywna skala działania, wyrażona wielkością produkcji i podaży, kształtuje się na poziomie 100 jednostek, a wielkość popytu w danym segmencie rynku wynosi 120 jednostek, to w tym segmencie może efektywnie funkq’onow'ać tylko jeden sprzedawca, tworząc monopol naturalny. Wprawdzie wielkość popytu jest większa niż minimalna efektywna skala działania, ale jest to zbyt mała nadwyżka popytu, aby zapewmić drugiemu sprzedawcy możliwości efektywnego działania. Efektywne działanie dwóch sprzedawców w tym segmencie rynku byłoby możliwe wtedy, kiedy wielkość popytu, zgłaszanego przez nabywców tworzących ten segment, kształtowałaby się na poziomie 200 lub więcej jednostek. Każdy z tych sprzedawców mógłby osiągać wówczas minimalną efektywną skalę działania.

Funkcjonowanie monopolu naturalnego może być zagrożone, jeżeli:

—    przy danej wielkości popytu zmniejsza się minimalna efektywna skala działania,

—    przy danej minimalnej efektywnej skali działania zwiększa się wielkość popytu.

Zagrożenie to wynika ze zmieniających się relacji między minimalną efektywną skalą działania a wielkością popytu. Stopień zagrożenia monopolu naturalnego wzrasta, jeżeli występują równocześnie procesy wzrostu wielkości popytu oraz zmniejszania się minimalnej efektywnej skali działania. Oba te procesy sprzyjają penetracji rynku przez nowych sprzedawców. Jeżeli penetracja ta umożliwia nowym sprzedawcom osiąganie przynajmniej minimalnej efektywnej skali działania oraz jest skuteczna, to może sprzyjać eliminowaniu monopolu naturalnego z rynku.

3. Funkcjonowanie monopolu

Funkcjonowanie monopolu wynika z jego usytuowania w strukturze podmiotowej rynku oraz dążenia sprzedawcy do zwiększania efektów działania. Te dwa czynniki określają postępowanie monopolisty na rynku oraz instrumenty, którymi się on posługuje.

Postępowanie monopolisty na rynku opiera się na wykorzystywaniu przede wszystkim dwóch podstawowych instrumentów, a mianowicie:

—    wielkości podaży oraz jej zmian,

—    poziomu cen oraz jego zmian.

Kategorie te, pełniące w sposób alternatywny funkcje parametrów działania, znajdują się w sferze decyzyjnej monopolisty, a więc stają się dla niego czynnikami endogenicznymi¹. Monopolista, ustalając poziom cen lub określając wielkość podaży, może wpływać na kształtowanie się wielkości popytu. Jednakże wielkość i zmiany popytu oraz jego elastyczność znajdują się poza sferą decyzyjną monopolisty. Nabywcy, nie mając możliwości wyboru sprzedawcy, mogą przy danym parametrze działania — ustalonym przez monopolistę — decydować o ilości nabywanych produktów lub usług, a więc o wielkości popytu.

Punktem wyjścia w postępowaniu monopolisty na rynku może być cena. Jeżeli cena jest wyjściowym parametrem działania, to podaż jest wielkością oczekiwaną przez monopolistę. Wielkość ta powstaje w następstwie konfrontacji ustalonej przez monopolistę ceny z popytem zgłaszanym przez nabywców. Nabywcy, decydując o wielkości popytu, stają się współuczestnikami procesu kształtowania wielkości podaży.

213

1

Na przykład w przeciwieństwie do sytuacji polipolu cena przestaje być dla monopolisty czynnikiem egzogenicznym.