FunkcjonowanieRynku R09(2 283

szar ten może być tym większy, im głębsze jest zróżnicowanie produktów, prowadzące do zwiększenia luki substytucyjnej między nimi. Nawiązując do kategorii elastyczności popytu, można stwierdzić, że obszar postępowania monopolistycznego jest tym większy, im niższy jest poziom mieszanej elastyczności popytu, wyrażającej równocześnie niski poziom mobilności popytu między produktami i sprzedawcami. Powiększaniu się tego obszaru sprzyjają:

—    wzrost barier wejścia na rynek przez nowych sprzedawców’,

—    spadek stopnia przejrzystości rynku.

Obszar postępowania monopolistycznego sprzedawcy przedstawia rys. 88.

Rysunek 88

Obszar postępowania monopolistycznego sprzedawcy

A

Z przedstawionego rysunku wynika, że poza obszarem monopolistycznego postępowania sprzedawca znajduje się w sytuacji konkurencyjnej. Decyduje o tym kształtowanie się mieszanej elastyczności popytu na wysokim poziomie, który utrudnia lub uniemożliwia sprzedawcy swobodne operowanie ceną.

Ograniczenie swobody sprzedawcy w zakresie operowania ceną wynika z reakcji nabywców' i konkurentów na zmiany poziomu cen towarzyszące różnicowaniu produktów'. Jeżeli cena kształtuje się poniżej pewnego poziomu (poniżej P,), to na podwyżkę ceny wyróżnionego przez sprzedawcę produktu nic reagują konkurenci, którzy utrzymują ceny podobnych produktów na dotychczasowym, niskim poziomie. Przy stosunkowo małym stopniu zróżnicowania produktów ceny te stają się konkurencyjne w stosunku do ceny wyróżnionego przez sprzedawcę produktu. Powoduje to spadek popytu na wyróżniony produkt wraz z podwyższaniem poziomu jego ceny. Zjawisko to słabnie w miarę powiększania przez sprzedawcę luki substytucyjnej między produktami. Zwiększenie tej łuki umożliwia sprzedawcy wzmocnienie preferencji nabywców dla wyróżnionego produktu, wyodrębnienie wydzielonego segmentu rynku oraz zmniejszenie poziomu mieszanej elastyczności popytu. W ten sposób sprzedawca wkracza w obszar monopolistycznego postępowania. Brak reakcji konkurentów nie wpływa wówczas w istotny sposób na spadek popytu nabywców na wyróżniony produkt, mimo wzrostu poziomu jego ceny.

Gdy cena przekracza pewien poziom (P₂). to nabywcy zaczynają silnie reagować na zmiany cen. Reakcje nabywców wynikają z narastającego przekonania, że różnice między wyróżnionym przez sprzedawcę produktem a podobnymi produktami innych sprzedawców-' nie są na tyle duże, aby uzasadniać pojawiające się różnice w' poziomie cen. Na tym tle rozwijają się procesy substytucji między produktami, wyrażające zwiększenie poziomu mobilności popytu. Konsekwencją tych procesów jest utrata pozycji monopolistycznej przez sprzedawcę wyróżnionego produktu.

Interpretacja konkurencji monopolistycznej może być również oparta na próbach poszukiwania konkurencji między sprzedawcami, którzy występują jako monopoliści. Próby te mogą zmierzać w dwóch kierunkach.

Pierwszy kierunek poszukiwania interpretacji konkurencji monopolistycznej jest związany z istnieniem monopolu przestrzennego, który może występować przede wszystkim w sferze działalności handlowej i usługowej¹². Jeżeli dwa zakłady usługowe, A i B,

¹² Przedmiot działalności handlowej i usługowej (usługi) jest mało mobilny oraz związany z miejscem jego tworzenia, co sprzyja powstawaniu monopolu przestrzennego. Sytuacje monopolu (monopsonu) przestrzennego powstają również często na rynku pracy (mało mobilne zasoby pracy).

283