ekonomika (106)

*    gdy na niektórych rynkach lokalnych sq oferowane usługi tylko

gałęzi transportu.    ¹

•    gdy w niektórych gałęziach transportu, np. w transporcie kolejowym względów lechniczno-eksploalacyjnych oraz organizacyjnych władze pw stwowe preferuję funkcjonowanie jednego przedsiębiorstwa i adimnu^ cyjnie ograniczają dostęp do tego rynku gałęziowego.

Rynek centralnie regulowany występuje w krajach prowadzących go^ darkę centralnie planowaną. Dla każdego podmiotu gospodarczego ustalane _s' zadania i przyznaje się im odpowiednie środki do realizacji tych celów. Na ryj kach tych dominują bezpośrednie narzędzia zarządzania i wpływania na u chowania zarówno przewoźników, jak i użytkowników. Przykładem rynków centralnie regulowanych są kraje socjalistyczne.

Z punktu widzenia siły ekonomicznej podmiotów rynkowych, rynki traiw portowe dzielimy na:

*    rynek przewoźnika.

•    rynek użytkownika.

Rynek przewoźnika występuje wtedy, gdy popyt przewyższa podaż, czyli występuje niedobór zdolności przewozowej w stosunku do występujących po. trzeb. Warunki w gne rynkowej dyktuje przewoźnik. W skrajnych przypad-kach przewoźnicy mogą narzucać użytkownikom sposób i warunki wykonania przewozu, pod groźbą nieprzyjęda ładunku do przewozu.

Na rynku użytkownika występuje mniejszy popyt na usługi transportowe niż możliwość przewozowe. Przewagę w negocjacjach mają konsumend usług którzy dyktują warunki dotyczące sposobu przewozu i rozliczeń. Nabywcy usług transportowych mają możliwość wyboru najdogodniejszej dla nich formy przemieszczania, z punktu widzenia ich preferencji. Przy dużej nadpodaży przewoźnicy, aby utrzymać się na rynku, godzą się na wykonanie przewozu po cenach umownych, pokrywających tylko koszty zmienne.

7.4. Podmioty i struktury organizacyjne rynku transportowego

Podmiotami rynku transportowego są:

' przedsiębiorstwa świadczące odpłatnie usługi transportowe oraz przedsiębiorstwa z nimi współpracujące (spedycyjne, agencje pośredniczące, logistyczne, biura podróży, pomocnicze przedsiębiorstwa transportowo-przela-dunkowe, magazynowe, remontowe), reprezentujące podaż;

« prywatni i instytucjonalni nabywcy usług transportowych, reprezentujący popyt;

•    instytucje rynkowe i struktury organizacyjne rynku,

*    państwo, reprezentowane przez swoją administrację.

Liczba podmiotów świadczących usługi transportowe różni się w poszczególnych gałęziach transportu w zależności od struktury rynku - od jednego dominującego przedsiębiorstwa w kolejnictwie (monopol), poprzez kilka lub kilkanaście liczących się przedsiębiorstw w lotnictwie i transporcie morskim, do ponad _stu tysięcy w transporcie samochodowym.

W Polsce i innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej do końca lat osiemdziesiątych również w transporcie samochodowym funkcjonowało po kil-In dużych przedsiębiorstw. Sytuacja zmieniła się po przeprowadzeniu prywatyzacji i umożliwieniu działalności gospodarczej osobom fizycznym. Według stanu na 1 stycznia 2005 roku, prawie 60 tys. przedsiębiorstw posiadało licencje na wykonywanie przewozów drogowych ładunków, a 6,6 tys. - na wykonywanie przewozów drogowych osób^{1 21}, w transporcie kolejowym zaś, wraz ze spółkami PKP, było to 66 przedsiębiorstw"’². W krajach Unii Europejskiej pod względem liczby firm w transporcie jest duże zróżnicowanie, co przedstawiono w lab. 7.1.

Przedsiębiorstwa reprezentujące stronę pod azową są różnej wielkości, o zróżnicowanej strukturze organizacyjnej, oferujące różnej jakości usługi i możliwości ich świadczenia. Przedsiębiorstwa te kształtują relacje z nabywcami oraz funkcjonują w ramach stosunków równoległych (m.in. konkurencyjnych) z otoczeniem zewnętrznym .

Stronę popytową stanowią wszyscy użytkownicy transportu, czyli: osoby fizyczne (podróżni, prywatni nadawcy ładunków) i osoby prawne, tzn. przedsiębiorstwa produkcji rzeczowej - przemysłowe, budowlane, rolnicze, przedsiębiorstwa świadczące usługi materialne - handlowe, transportowe, remontowe, oraz przedsiębiorstwa i instytucje sfery nieprodukcyjnej. Użytkownicy transportu stanowią najliczniejszą grupę podmiotów rynkowych, rozproszoną, zróżnicowaną strukturalnie, o bardzo różnych potrzebach transportowych i różnej sile oddziaływania ekonomicznego na rynek.

Instytucje na rynku transportowym reprezentowane są przez banki, giełdy, towarzystwa ubezpieczeniowe, firmy leasingowe, agencje doradcze, marketingowe. Z przedsiębiorstwami transportowymi i nabywcami usług są powiązane poprzez obsługę finansową, obsługę transakcji, zabezpieczenie działania w warunkach niepewności i rynkowego ryzyka, badania rynku i preferencji nabywców²⁴.

Podmiotem rynku transportowego jest również państwo reprezentowane przez różne jego organa. Państwo jest specyficznym podmiotem rynku transpor-

1

* Raport na lemat funkcjonowania międzynarodowego transportu drogowego » okresie 1 stycznia 20W r.-1 słyania 2005 r Ministerstwo Infrastruktury. http^Www.botm.gov.pWokumenty/doc/iaport20W.doc >047X05

“Uli licencjonowanych przewoźników kolejowych. Urząd Transportu Kolejowego. http://www.utk.gov.pl z 23.07.2005.

2

D Rudńska. A. Rudński, O. Wyszotnirski, op. dl., s. 48 ¹⁸⁶ (Won.!. 48.