FunkcjonowanieRynku R1276 377

Formuła interwencjonizmu państwa na rynku nie jest pełna, jeżeli brakuje przynajmniej jednego z wymienionych elementów. Proces kształtowania poszczególnych elementów formuły interwencjonizmu nie może być oparty na rozpatrywaniu ich w sposób autonomiczny, lecz na założeniu konieczności stworzenia pełnej i spójnej całości, decydującej o skuteczności oraz efektywności przedsięwzięć interwencyjnych państwa na rynku.

Podstawowym celem interwencjonizmu państwa na rynku jest tworzenie warunków skłaniających podmioty rynku do działań zgodnych z polityką państwa oraz przeciwdziałanie zjawiskom i procesom, które odbiegają od założeń tej polityki. Interwencjonizm państwa spełnia więc zarówno funkcje kreatywne w stosunku do podmiotów rynku, jak i funkcje polegające na korygowaniu ich działań. Funkcje drugiego rodzaju nabierają znaczenia przede wszystkim wtedy, kiedy niekorzystne zjawiska i procesy rynkowe są konsekwencją warunków i czynników strukturalnych, które nie mogą ulegać zmianom w krótkich okresach, ani nie mogą być przezwyciężane za pomocą mechanizmu rynkowego.

W obrębie tego ogólnego celu elementem formuły interwencjonizmu mogą być cele szczegółowe, zależne zwłaszcza od kierunków przemian koniunkturalnych (bezrobocie, inflacja itd.). Interwencjonizm państwa może być nastawiony na osiąganie jednego celu dominującego (np. redukcja inflacji) oraz kilku celów podporządkowanych. Może być także nastawiony na realizację kilku celów o równorzędnym znaczeniu¹. Cele interwencjonizmu państwa mogą być bezpośrednio lub pośrednio powiązane z funkcjonowaniem rynku. Interwencjonizm państwa jest w odmienny sposób powiązany z funkcjonowaniem rynku w zależności od tego, czy głównym jego celem jest dążenie do redukcji bezrobocia, redukcji inflacji, przezwyciężania recesji, redukcji deficytu budżetowego oraz bilansu płatniczego lub dążenie do stabilizacji gospodarczej. Wybór celów interwencjonizmu jest ważnym składnikiem poszukiwania jego racjonalnej formuły.

Drugim elementem formuły interwencjonizmu państwa jest jego zakres, czyli zespół zjawisk i procesów działalności gospodarczej poddawanych interwencji państwa. Zakres ten może obejmować w szerszej lub węższej skali również zjawiska rynkowe. Podstawowym czynnikiem wyznaczającym zakres interwencjonizmu państwa są jego cele. Przy danych celach o zakresie interwencjonizmu państwa na rynku mogą decydować przede wszystkim:

—    stopień rozwoju sektora publicznego (państwo jako podmiot rynku),

—    bariery towarzyszące zmianom struktury przedmiotowej rynku,

—    struktura podmiotowa rynku wpływająca na stopień konkurencyjności lub zmonopolizowania stosunków rynkowych.

Trzecim elementem formuły interwencjonizmu są jego obszary, których wyodrębnienie jest formą konkretyzacji zakresu interwencji państwa. Państwo może stosować interwencjonizm w obrębie jednego, wydzielonego obszaru działalności gospodarczej, koncentrując uwagę np. na aktywnym realizowaniu swojej funkcji alokacyjnej. Może również rozwijać interwencję w obrębie wielu obszarów, nie ■wyłączając interwencjonizmu w sferze redystrybucyjnej (struktury podziału dochodów)².

Jest oczywiste, że instrumenty interwencjonizmu nie mogą być niezależne od trzech pierwszych elementów jego formuły. Są one bowiem funkcją celów, zakresu oraz obszarów interwencjonizmu. Instrumenty interwencjonizmu państwa na rynku powinny być adekwatne do zakresu i obszarów interwencji państwa, a równocześnie powinny być skuteczne, aby realizować cele, które stawia sobie państwo, podejmując przedsięwzięcia interwencyjne na rynku.

Ustalenie racjonalnej w danych warunkach formuły interwencjonizmu państwa na rynku nie jest łatwe, jeżeli jest to w ogóle możliwe. Kraje o wysokim poziomie rozwoju gospodarczego, które charakteryzuje rozwinięta gospodarka rynkowa, kształtowały oraz wielokrotnie zmieniały poszczególne elementy formuły interwencjonizmu państwa. Trudno byłoby zresztą uznać, że jest to proces zakończony.

Niezależnie od dominujących doktryn ekonomicznych, preferujących koncepcje liberalne lub etatystyczne, istnieje na ogół przekona-

377

1

Szczegółową charakterystykę celów interwencjonizmu przedstawia K. Markow--ski, Rola państwa iv gospodarce rynkowej, Warszawa 1992, s. 34 i nast.

2

Tamże, s. 50 — 51.