Hajduk, Pomoc i opieka 6

J. Mariański uważa, że normy moralne należą do grupy norm aksjologicznych i mają wiele podobieństw do norm społecznych.

„Ustalając kryteria poprawności działań ludzkich obowiązujące w określonym społeczeństwie, czyli działania powinnościowe lub niepowinnoś-ćiowe, splatają się one w rzeczywistości społecznej, z innymi systemami reglamentacji działań ludzkich. To, co człowiek robi, jako człowiek, na różnych poziomach działalności, jest przedmiotem norm moralnych” (1989, s. 146).

Bardziej ostrożny jest Z. Ziembiński w dokonywaniu podziału norm. Pisze on:

„... żadna norma postępowania, wypowiedź wskazująca jej adresatom, co mąjączynić, czy też czego nie czynić,-sama przez się nie jest ani normą moral-' ną, ani normą prawną, ani normą religijną, ani normą obyczajową, ani estetyczną itp. — dopóki nie określi się z jakiego względu daną normę należy uważać zą obowiązującą. Przy tym pewna norma może być zarazem i normą moralną, bo nakazuje czyny aprobowane przez ocenę moralną w takim czy innym tego terminu rozumieniu, i prawną, bo została ustanowiona przez upoważniony do tego organ państwa i religijną — bo została sformułowana np. w Dekalogu, i obyczaj ową—bo wytworzyła się praktyka postępowania według j ej wskazań oraz¹ przekonanie, że tak właśnie postępować .należy żyj ąc w danym społeczeństwie” (1994, s. 34).

Wnikliwą analizę różnic między normami moralnymi a innymi normami przeprowadza M. Ossowska (1963, rozdz. IX). Niektóre z argumentów wykorzystanych przez Z. Ziembińskiego w obronie przedstawionego poglądu można odnieść do norm technicznych i norm żywieniowych czy estetycznych. Pierwsze dwa rodzaje norm mogą obowiązywać, bo takie są decyzje organu władzy państwowej, a ostatni z wymienionych rodzaj ów norm obowiązuje, gdyż pewna kategoria adresatów je akceptuje.

Psychologowie, pedagogowie i socjologowie pisząo internalizacji norm moralnych. Za wskaźnik uspołecznienia przyjmują stopień internalizacji norm moralnych np. „należy być prawdomównym”, „spieszyć z pomocą ludziom zagrożonym utratą zdrowia” itp. Przeprowadzono wiele badań empirycznych, sprawdzając przypuszczenia, że zachowania pomocne są generowane także przez zintemalizowane normy moralne. Ustalenia empiryczne poczynione przez psychologów są przydatne w tworzeniu programów, wychowania zinstytucjonalizowanego.

Teza o tym, że internalizacja norm sprzyja zachowaniom zgodnym z wymaga-. niami norm, została sprawdzona w badaniach empirycznych. Normy określają standdrdy idealne lub standardy normalne różnych obiektów społecznych, działań jedno — lub wielopodmiotowych oraz zachowań jednostki. Wytworzenie się standardów w umyśle jednostki, idealnych lub normalnych, jest jednym z warunków powstawania dysonansu poznawczego, który motywuje jednostką do jego usuniącia. Sposobem usuwania dysonansu jest zmiana położenia obiektu w kierunku zgodnym z jego standardami albo zmiana jakiegoś aspektu reprezentacji obiektu w umyśle jednostki. Zachowaniem społecznym bądzie zmiana położenia obiektu w kierunku odpowiadającym wymaganiom standardu idealnego lub normalnego.

Spośród różnych propozycji zdefiniowania dysonansu poznawczego przypomnimy definicją A. Malewskiego (1975, s. 209):

„...dwa przekonania są w stosunku dysonansu, jeśli jedno z nich uprawdopodobniłoby zaprzeczenie drugiego, o ile by pominąć ogół pozostałych przekonań”.

Tak zdefiniowany dysonans nadaje omawianemu pojęciu rozległy zakres. Mogą komunikować go zdania opisujące jednostką, jej czynności, uczucia, pragnienia:

„Mogą to być zdania dotyczące świata zewnętrznego. Mogą to być oceny lub normy” (A. Malewski, 1975, s. 208).

. Sposób redukcji dysonansu poznawczego dostosowany jest do jego treści merytorycznej, czy wyraża go opis świata społecznego, czy też rozbieżności postulatów: jak być powinno? Usuwanie dysonansu może być sprowadzone do manipulowania składnikiem wiedzy, wartości, norm. Rzeczywista jego eliminacja, a nie symboliczna, wymaga dokonania zmian w świecie obiektywnym.

Dodać trzeba, że dysonans poznawczy występuje też, gdy „...my uznajemy poglądy”, i jesteśmy przekonani, że „... inni nie akceptują tych poglądów...” (A. Malewski, 1975, s. 314).

Psychologowie zmierzają również do ustalenia jak postępują ludzie doświadczający dysonansu poznawczego. Te ustalenia pomagają zrozumieć zachowania pomocne motywowane dostrzeganiem rozbieżności stanu rzeczywistego jednostki lub grupy społecznej i stanu normalnego lub stanu idealnego tych obiektów społecznych oraz konsekwencje psychiczne zachowań zgodnych z presją normy. Presja normy może być silniejsza niż przekonanie jednostki o konieczności podejmowania przez nią określonych czynności. Wówczas przekonanie ulega zmianie w kierunku odpowiadającym zachowaniu.

„Zmiana zewnętrznego zachowania zwiększa prawdopodobieństwo zmiany przekonań w kierunku akceptacji stosowanego sposobu postępowania”

(A. Malewski, 1975, s. 213).

Miano człowieka dobrze wychowanego przypisujemy jednostce, która w kontaktach z innymi ludźmi, zachowuje się zgodnie z przyjętymi w społeczeństwie