HPIM4388

42

AUksandcr Mart tery _t

miasteczku). Po szóste, sytuację pojmować można jako — by wyrazić to w języku fenomenologicznym — korclat subiektywności aktorów interpretujących poszczególne składniki swego otoczenia. Jednostka konstruuje, to znaczy przejmuje, a niekiedy modyfikuje i twoizy od nowa, aspekty obiektyw, mc jawiącej się rzeczywistości i nadając im „piętno" niepowtarzalności i prywatności, ustosunkowuje się do interpretowanych obiektów własnego otoczenia. W terminologii Thomas* i Znanieckiego fenomen ów podpada pod kategorię rekonstrukcji (reorganizacji) społecznej, stmkturującego procesu wy. znaczonego pracz kadencje: nawyk kulturowy-kryzys resfr. nie-jednoznaczność-zwiócen ic uwagi i redukcja napięcia przez normalizującą „habmultzację" spornych składników otoczenia.

Pojęcie definicji sytuacji znamionuje podobna wieloznaczność. Pierwsza z dystynkcji, na krórc chciałbym wskazać, wykorzystując ustalenia Thomasa i Znanieckiego, dotyczy dwóch podstawowych rozumień terminu „definicja sytuacji". , Jak ro zwięźle charakteryzuje Kurt H. Wolff, „Definicja sy-ruacjj denonije a) dokonywaną przez podmiot działający czy akrora percepcję i interpretację sytuacji, w której może się on znaleźć (akrora definicja sytuacji) lub b) kulturowo ukszta-łtowanc. urzeczywisinione i podzielane percepcje i interpretacje sytuacji uznawanych za identyczne lub podobne (kulturowa lub spotciziu definicja sytuacji)" (1965: 182). Ukazana przez Wolffa dwoistość definicji sytuacji „koresponduje" z występowaniem sytuacji obiektywnych i subiektywnych. Tak na przykład. Robert A. Srebbins. dążący do wy- . pracowania — jak to sam określa — teorii definicji sytuacji, przez sytuację obiektywną rozumie „[...) bezpośrednie społeczne i fizyczne otoczenie i aktualny fizjologiczny i psychologiczny sra/i aktora* (Stebbins 1967: 150). odróżniając ten typ sytuacji od jej subiektywnego korełatu, traktowanego piko

„[...) ic składniki sytuacji obiektywnej, które aktor widzi jako wpływające na wszelkie jego orientacje działania, i takie więc, jakim musi być nadane znaczenie przed działaniem** (Steb-bins 1967: 1 50). Odwołanie się do znaczenia, przydawanego przez jednostkę poszczególnym składnikom otoczenia, jako czynnika, którego wystąpienie zaświadcza niejako o zaistnieniu subiektywnej sytuacji, prowadzić może do pewnych nieporozumień. Z jednej strony, nietrudno zauważyć, iż percepcja, świadomość i znaczenie same stanowią składniki „egzystencjalnego ekwipunku** aktora, są — w tym sensie — równie obiektywne jak kulturowa norma „Nie zabijaj lub stan podniecenia wywołany widokiem rozebranych tancerek. Gros ludzkich zachowań nie wymaga każdorazowego wystąpienia w pełni uświadamianych procesów nadawania znaczeń, ponieważ aktorzy wykorzystują uprzednio ukształtowane schematyzacjc, funkcjonujące na zasadzie społecznych nawyków czy odruchów. Thomas mówi tu o „trzewiowej nieświadomości** (ińscedrttl unconsciousnes), która — by jeszcze bardziej skomplikować pozornie jednoznaczny „wizerunek** definicji sytuacji — niejednokrotnie wchodzi w konflikt z tym, co aktor sobie uświadamia (Thomas 1966: 1-10-153). Z drugiej strony, doniosłość osadzonych w subiektywności aktora znaczeń może niekiedy przewyższać „twardą** rzeczywistość przyrodniczą i kulturową.

Niejednoznaczność terminów „subiektywny" i „obiektywny** w odniesieniu do sytuacji może zastać zażegnana, gdy przyjmie się, iż określają one jedynie wymiary definiowania, momenty w dynamicznej relacji jednostka—społeczeństwo. Dokładniej rzecz biorąc, co precyzuje sam Stebbins, istotne jest. czy znaczenie tego czy innego aspektu sytuacji jest wspólnie podzielane, czy też stanowi personalną idiosynkrazję aktora (Stebbins: 1972: 338); chodzi więc o to. iż te czy inne