IMAG0502 (2)

34 Język polski

połowie XIX w. Następował powolny rozwój z momentami recesji i zastoju - hamowany jednak przez istniejącą strukturą społeczną (ze słabytM zaczątkami nowego społeczeństwa i silnym starym układem), która zasadniczo ani pod względem ilościowym, ani jakościowym w międzywojniu nie zmieniła się.

Polska była krajem rolniczo-przemysłowym. 75% ogółu ludności mieszkało na wsi. Dominowała warstwa chłopska (ponad 65% mieszkańców kraju), tkwiąca w tradycyjnej drobnotowarowej gospodarce słabo związanej / rynkiem. Liczba robotników (1.5 min na 10,2 min osób zawodowo czynnych) właściwie nie zmieniała się, bo uprzemysłowienie następowało powoli. Zwiększała się grupa inteligencji (z 400 tys. do 600 tys. w I93i8 r.) Warstwa drobnomiesczańska była dość liczna, ale stosunkowo uboga. Zicmiańslwo i bogate mieszczaństwo stanowiło niewielki procent ludności i przeżywało kłopoty.

Mimo trudności gospodarczych i politycznych udało się przezwyciężyć skutki zaborczego rozbicia i scementować w świadomości społecznej jednolite społeczeństwo polskie. Dużą rolę odegrało tu szkolnictwo (liczba analfabetów zmniejszyła się z 1/3 do 1/5 ogółu ludności), kultura (prasa, kino, radio, literatura, sport, rozrywka) i propaganda państwowa. Rozwierała się jednak przepaść między społecznością państwową (terytorialną) a etniczną, Ludność niepolska (mniejszości narodowe) stanowiła 1/3 ogółu mieszkańców Polski (por. m.in. 4,6 min Ukraińców, 3 mb Żydów, 1,5 mb Białonisbów, 1 mb Niemców), a stosunki narodowościowe nie układały się najlepiej. Równocześnie około 6,5 mb Polaków znajdowało się poza granicami odrodzonego państwa (głównie w Niemczech, Rosji, Francji, USA), por. Czubiński 1994:211-215.

Z szoku klęski w wojnie z Niemcami i ZSRR we wrześniu 1939 r. społeczeństwo polskie otrząsnęło się dość szybko. Rozpoczęło się „normalne” życie w okupacyjnych warunkach, wyznaczonych między innymi przez eksterminację ludności (głównie Żydów i Polaków) oraz ruch oporu. Polska poniosła olbrzymie straty materiabe i biologiczne. Zginęło ponad 6 mb jej obywateli (220 osób na 1000 mieszkańców). Okupanci zadali dotkliwe straty polskiej inteligencji.

Życie w trudnych warunkach okupacji i konspiracji spowodowało umocnienie się postaw patriotycznych i przyśpieszyło proces identyfikacji narodowej Polaków. Z drugiej strony nasilone ruchy migracyjne (co czwar-t\ Polak ,'mienił do 1945 r. region zamieszkania, jeszcze więcej miejsce zamieszkania) zdezintegrowały społeczeństwo na szczeblu terytorialnym, zawodowym i rodzinnym. Okupacja wzmocniła ideał walki z porządkiem prawnym i państwem ora/ niechęć do systematycznej pracy, przyczyniła się Lu' stosowania podwójnej moralności, cwaniactwa,

| ^W(>jny Polska wychodziła formalnie zwycięska, ale nie decydowała o biegli wydarzeń i o swoim kształcie. Odrodzone państwo zmniejszyło swój obszar i przesunęło się na zachód. Poważnemu zmniejszeniu ulega liczba ludności (z 35,1 min w 1939 r. do 23,7 min w 1946 r.) w wyniku strat wojennych, procesów migracyjnych oraz rozproszenia i pozostania poza granicami kraju. Nastąpiło jednak zdecydowane ujednolicenie w sensie narodowym (wzrost liczby etnicznych Polaków z 66% do 97%).

Zmiany ustrojowe po 1945 r.

Polityczne dzieje powojennej Polski (zob. Czubiński 1992-1994, Albert 1994) mają swój początek w lipcu 1944 r., gdy władzę w wyzwolonym kraju w oparciu o sojusz z ZSRR zaczął przejmować lewicowy Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN), konkurując ż emigracyjnym rządem polskim w Londynie. Decydujące dla losów Polski okazały się ustalenia przywódców trzech wielkich mocarstw w Jałcie (4-11 U 1945 r.). Zadecydowano tam o nowych granicach Polski oraz o powołaniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (czerwiec 1945) z udziałem części obozu londyńskiego. Nowej niepodległości towarzyszyła ograniczona suwerenność—Polska znalazła się w obozie krajów tzw. demokracji ludowej, w którym rolę hegemona pełnił Związek Radziecki. Ta geopolityczna sytuacja przesądziła o budowie nowego , socjalistycznego ustroju, który przetrwał do 1989 r.

Rok 1989 należy uznać za przełomowy w powojennych dziejach politycznych Polski. Był to rok końca Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL-u, pe-erelu) i ostatecznego załamania się45-letniej realizacji projektu socjalistycznego oraz rok początkujący budowę nowego ustroju - kąpi- talistycznej, liberalnej demokracji {III Rzeczypospolitej] I Rzeczpospolita to przedrozbiorowa Polska szlachecka, II Rzeczpospolita to Polska okresu międzywojennego). Można zatem mówić o dwu zasadniczych okresach w losach Polski powojennej. Przy czym w pierwszym z nich wydziela się kilka podokresów wyznaczonych polskimi miesiącami, tj. kryzysowymi wydarzeniami, które ujawniły się w życiu kraju (por. marzec 1968, czerwiec i październik 1956, grudzień 1948, 1970 i 1981, sierpień 1980):

I. Okres PRL-u (1944-1989)

1.    Ustanowienie demokracji ludowej (1944/1945-1948)

2.    Socjalizm bierutowsko-stalinowski (1949-1955)

3.    Socjalizm gomułkowski, tzw. siermiężny (1956-1970)