IMAG0650

C«cfcy tw«ny dzkcfca r płodowym ZMpoUm alkoholowym

Mikrognccja

Cadiy towarzysząc*

Niski grzbiet nosa Fałd mongolski

Niewielkiego stopnia nieprawidłowości bodowy ucha zewnętrznego

Ryc* 3.1. Charakterystyczny wygląd twarzy dziecka, u którego zaobserwowano płodowy zespól alkoholowy spowodowany narażeniem płodu w pierwszym trymestrze ciąży na zbyt wysoki poziom alkoholu we krwi matki

A

Ry^Ł 3-2. Schemat przekroju poprzecznego embrionu w 20. i 24. dniu życia, w czasie formowania się fałdu nerwowego, rowka nerwowego i grzebienia nerwowego. A. W 20. dniu życia komórki nerwowe grzebienia nerwowego są obecne na fałdach ograniczających rowek nerwowy, będący początkiem centralnego systemu nerwowego. B. W 24. dniu życia komórki te (różowe) oddzielają się od cewy nerwowej i rozpoczynają swoją wędrówkę w kierunku ektodermy. Migracja ta jest bardzo intensywna, a wędrujące komórki nerwowe odgrywają bardzo ważną rolę w powstawaniu struktur głowy oraz twarzy i są uważane za czwarty pierwotny listek zarodkowy

Wyróżniamy pięć głównych stadiów rozwoju czaszki twarzowej (tab. 3.1): 1. formowanie warstwy zarodkowej i początkowa organizacja struktur czaszki twarzowej, 2. kształtowanie się cewy nerwowej i początkowe stadia powstawania części ustnej gardła, 3. powstawanie, migracja i wzajemne oddziaływanie międzykomórkowe, szczególnie komórek grzebienia nerwowego, 4-formowanie się struktur, przede wszystkim luków gardłowych. podniebienia pierwotnego i wtórnego, 5. różnicowanie się tkanek (kostnej, mięśniowej i elementów nerwowych). Niektóre zniekształcenia w budowie czaszki rwarzowej i wzajemnym położeniu szczęk mogą powstać właśnie w tych wczesnych etapach. Na przykład, charakterystyczny wygląd twarzy w przypadkach płodowego zespołu alkoholowego (ryc. 3.1) spowodowany niedoborem tkanki pośrodkowej płyty nerwowej w bardzo wczesnym okresie rozwoju embrionalnego, na skutek narażenia płodu na bardzo wysokie stężenia alkoholu etylowego. Jakkolwiek takie stężenie we krwi obserwuje się tylko w przypadkach skrajnego zatrucia w przewlekłym alkoholizmie, niemniej jednak niedorozwój środkowego piętra twarzy spowodowany niedorozwojem szczęki jest często wynikiem nadmiernego spożywania alkoholu przez markę.

Wiele nieprawidłowości tworzy się w okresie trzeciego stadium rozwoju - powstawania i wędrówki komórek grzebienia nerwowego. Nie powinno to być zaskoczeniem, ponieważ wiadomo, że większość struktur czaszki twarzowej powstaje właśnie z migrujących komórek nerwowych (ryc. 3.2). Jakikolwiek czynnik patogenny dominujący na tym etapie będzie powodował zaburzenia w budowie tych narządów. Po zakończeniu migracji komórek w 4. tygodniu życia płodowego powstaje praktycznie cala luźna mezenchyma w obrębie cwany. Jest ona usytuowana pomiędzy pokrywającą ją ektoder-mą i leżącą poniżej tkanką mózgową wraz i okiem oraz tkanką mezenchymalną luku żuchwowego. Większość tkanki mezenchymalnej tej okolicy różnicuje się w kierunku tkanki kostnej i łącznej, warunkującej powstawanie kości szczęk i zębów.

Istota prawidłowego przebiegu procesów powstawania i wędrówki komórek nerwowych oraz możliwość ich

Ryc# 3*3* W zespole Treachera-CoIlinsa (zwanym także dysoscozą żuchwowo-twarzową) uogólniony brak tkanki mezenchymalnej w odcinkach bocznych twarzy powoduje jej charakterystyczny wygląd. Wyraźnie widać niedorozwój bocznej części okolicy oczodołowej i okolicy jarzmowej. Zniekształceniu ulec może także ucho

osłabienia poprze: działanie niektórych leków stała się w ostatnich latach przedmiotem wielu badań. Zastosowanie thalidomidu ((hułidoniidc) w latach 60. i 70. XX wieku spowodowało wrodzone defekty budowy ciała u tysięcy dzieci, w tym także defekty twarzy i narządu żucia. W latach 80. podobne skutki zaobserwowano po zastosowaniu preparatu przeciw trądzikowi - izotretino* inu, o fabrycznej nazwie Accutane. Podobieństwo objawów pozwoliło domyślać się. że oba leki zaburzają procesy rozwojowe w okresie embrionalnym. Na szczęście brak podobnych doniesień z lat 90. XX wieku.

Rozwój grzebienia nerwowego zostaje zaburzony w zespole Treachera-Collinsa, zwanego inaczej dysosto-:ą żuchwo wo* twa nową. W chorobie tej, na skutek niedoboru tkanki mezenchymalnej. zaburzony jest rozwój zarówno żuchwy, jak i szczęki (ryc. 3.3). Istnieją dowody, te powodem tych zmian jest masywne obumieranie komórek (z nieznanej przyczyny) w zwoju trójdzielnym, co wtórnie upośledza produkcję komórek grzebienia nerwowego.⁴

Hemi/arial microsomia, jak sugeruje nazwa, jest pierwotnie schorzeniem jednostronnym, powodującym asymetrię. Charakteryzuje się brakiem tkanki po stronie zaatakowanej (ryc. 3.4). W postaci typowej obserwuje się zniekształcenie ucha środkowego i niedorozwinięte ramię żuchwy (lub jego brak) wraz z otaczającymi tkankami miękkimi (ryc. 3.4). Dotychczas uważano, że jest to wynikiem krwawienia z tęmiczki strzemiączkowej w 6. tygodniu po poczęciu, w momencie gdy tętnica szczękowa rozpoczyna odżywianie okolicy skroniowej. Ostatnie badania nie wykluczyły krwawego wylewu w krytycznym momencie, aczkolwiek dowiodły, że podstawową przyczyną jest utrata komórek grzebienia nerwowego.* Komórki wędrujące do dolnych i bocznych segmentów

Ryc. 3.4. W przypadku połowiczego niedorozwoju twarzy zarówno ucho zewnętrzne, jak i ramię Żuchwy są zniekształcone lub całkowicie nieobecne po stronie zaatakowanej

twarzy obierają najdłuższą, okrężną drogę, na której ulegają uszkodzeniom, podczas gdy te biegnące do części środkowych mają wędrówkę niezaburzoną. To tłumaczy, dlaczego zaburzenia środkowych obszarów rwany, w cym także rozszczepy podniebienia, rzadko występują w tym zespole. Można zaobserwować wprawdzie pewien stopień asymetrii, ale zazwyczaj obu stron. Komórki wędrujące do dolnych segmentów biorą także udział w formowaniu ważnych naczyń krwionośnych (aorta, tętnica płucna, luk aorty), istnieje więc duże prawdopodobieństwo, że i one nie będą kształtowały się właściwie. Z tego powodu defekt budowy tych naczyń (tak jak u dzieci