IMAG0704 (4)

„wkładali w ich ręce" instrumenty widziane gdzie indziej (w rzeczywistych svt muzycznych, na wizerunkach plastycznych czy tzw. wzornikach).    ' ^uacjach

Wzmianki na temat społecznego wymiaru praktyki dudziarskiej, jej udziału w kultu-rzc poszczególnych stanów można znaleźć w różnego rodzaju przekazach historycznych. Rzadziej są one bezpośrednie (np. kronikarskie, pamiętnikarskie), częściej pośrednie, przede wszystkim literackie, ale i inne, np'. poradniki gospodarskie, a nawet polemiki teologiczne. Przedstawienia ikonograficzne są tu na ogół wiarygodnym źródłem informacji. Nawet w tych przypadkach, gdy nie dokumentują konkretnego zdarzenia muzycznego, ukazują społeczne związki dud poznane w doświadczeniu artystów. Odnosi się to także do wytworów rzemiosła, np. kafli piecowych, nierzadko ukazujących przejawy współczesnej sobie praktyki muzycznej (Przerembski 1999).

Badacze niejednokrotnie podkreślali trudności w jednoznacznym rozpoznaniu instrumentów muzycznych, powodowane niejasnością i wieloznacznością terminologiczną w źródłach historycznych (Chaniecki 2005: 37). Zapewne dotyczy to również dud, co w ogólnym sensie podkreślał Gurt Sachs (por. s. 15-16), chociaż, jak się wydaje, w mniejszym stopniu. Najczęściej bowiem były one odnotowywane pod własną, polską nazwą, nieużywaną w stosunku do innych instrumentów. Ewentualne niejasności identyfikacyjne dotyczą tylko zdrobniałej formy ^dudki" oraz nazwy multanki, które mogą oznaczać także różnego rodzaju piszczałki wargowe (por. s. 39-40). Dudziarze nosili niekiedy miano fajfrów, którą to nazwę nadawano ogólnie muzykom grającym na piszczałkach. Również określenie „piszczkowie** używane było w kontekście dudowym. Może to wyjaśniać, dlaczego w dworskich i miejskich rejestrach często spotykamy „fajfrów <=zy -piszczków", a sporadycznie tylko dudziarzy, co nieadekwatne przecież do ich znacznej aktywności muzycznej w dawnej Polsce, potwierdzanej przez spisy poborowe. W niektórych przypadkach wątpliwości tego rodzaju pozwala rozwiać kontekst, w jakim nazwa została użyta. Czasem w samym przekazie źródłowym pojawia się wyjaśnienie, jak w rejestrze podatkowym ze Służewa, miasteczka w województwie inowrocławskim, gdzie w 1583 roku podatek zapłacił „tibicine alias dudarz" (Fawiński 1883, 1: 262). Nikła obecność dudziarzy w dokumentacji związanej z działalnością muzyczną na dworach i w miastach częściowo wynika także z tego, iż grali oni nie tylko na dudach, ale również na innych dętych instrumentach, mających większe możliwości muzyczne i tym samym częstsze zastosowanie. Byli zatem zapisywani np. jako piszczkowie, fajfrowie czy fistulatorzy. Umiejętność gry na różnych instrumentach, zwłaszcza dętych, była częsta w XVI wieku (Ghiszcz-Zwolińska 1988: 15, 70), ale też później, co świadczyło w pewnej mierze „o stopniu wykształcenia muzycznego danego instrumentalisty" (Kamiński 1971: 71). Odnosi się to oczywiście nie tylko, do-Polski, aJe też innych krajów Europy. Multiinstrumentalistami byli np. muzycy na dworze angielskiej królowej Elżbiety I (por. s. 99). Również współcześnie ludowi dudziarze Braja zazwyczaj także na innych instrumentach dudzłarsJdch kapel (skrzypce, klarnet).

62 Zasięgi praktyki dudziarskiej