grupy rówieśnicze

oraz stałe usiłowania korygowania jego zachowania się. Rodzice zachęcają do osiągania coraz to lepszych wyników w nauce lub sukcesów w innych formach aktywności. Powoduje to nieraz wytworzenie się u dzieci i młodzieży zawyżonych aspiracji, nie dostosowanych do posiadanych możliwości, oraz powstania związanych z nimi zaburzeń w zachowaniu się.

Postawa autokratyczna jest przeciwieństwem kontaktów partnerskich. Cechuje ją dążenie rodziców do dominowania nad dziećmi, zmuszanie ich do bezwzględnego posłuszeństwa egzekwowanego za pośrednictwem surowych kar, stosowanych nawet za drobne przewinienia. Powoduje to zahamowanie aktywności dziecka, wytworzenie się u niego oziębłości uczuciowej wobec rodziców, poczucia krzywdy i wrogości, przemieszczającej się na inne osoby z otoczenia.

Związek postaw wychowawczych rodziców z zaburzeniami w rozwoju psychospołecznym dzieci był przedmiotem badań M. Ziemskiej.¹ Objęto nimi rodziców 283 dzieci w wieku 4—14 lat wykazujących różne zaburzenia w zachowaniu się oraz rodziców 30 dzieci bez zaburzeń. Jak świadczą wyniki tych badań, powstawaniu zaburzeń sprzyjają: postawa odrzucająca (brak więzi uczuciowej, stosowanie surowych kar, zaniedbywanie potrzeb dziecka), postawa nadmiernie wymagająca (stawianie dziecku zbyt wysokich wymagań), postawa nadmiernie ochraniająca (zbytnia pobłażliwość wobec dziecka, rozpieszczanie go, ograniczanie samodzielności) oraz postawa unikająca (brak współdziałania przy wykonywaniu różnych zadań).

O. Lipkowski² analizował związek zachodzący między sytuacją rodzinną a niedostosowaniem społecznym młodzieży. Zbadano sytuację rodzinną 42 chłopców z zaburzeniami w rozwoju społecznym przebywających w zakładzie wychowawczym oraz sytuację rodzinną takiej samej liczby uczniów uczęszczających do szkoły normalnej. Wśród chłopców niedostosowanych społecznie jeden był sierotą, jeden pół-sierotą, dwóch miało macochę lub ojczyma, sześciu pochodziło z rodzin alkoholików, pięciu z rodzin, w których nikt nie miał stałej pracy, trzech z rodzin mających konflikty z prawem. Wśród chłopców nie wykazujących objawów niedostosowania jeden był półsierotą, trzech pochodziło z rodzin alkoholików, jeden z rodziny, w której nikt nie miał stałej pracy, jeden z rodziny mającej konflikt z prawem.

Istnienie związku między warunkami środowiska rodzinnego a przestępczością nieletnich potwierdzają badania L. Mościckiej³ przeprowadzone na populacji 840 nieletnich przestępców. Jak stwierdzono, 18% badanych było półsierotami wychowywanymi przez pracujące matki, 3% — sierotami, 13% pochodziło z rodzin rozbitych, 10,5% miało ojczyma lub macochę, 8% było dziećmi pozamałżeńskimi, 5% miało rodziców żyjących w konkubinacie.

3. Grupy rówieśnicze

Jednym ze składników środowiska wychowawczego są grupy rówieśnicze, z którymi dziecko kontaktuje się od wczesnych lat życia. Wywierają one wpływ na współżycie społeczne oraz kształtowanie się osobowości ich członków. W ujęciu G. C. Homansa grupa to „pewna ilość osób komunikujących się ze sobą przez pewien okres czasu wystarczający do tego, aby każda osoba komunikowała się z innymi nie pośrednio przy pomocy innych ludzi, lecz bezpośrednio twarzą w twarz”.⁴ Zdaniem niektórych autorów prócz komunikowania się członków „bezpośrednio twarzą w twarz”, każda grupa ma inne właściwości. Według F. Znanieckiego „grupą społeczną nazwiemy każde zrzeszenie ludzi, które w świadomości samych tych ludzi stanowi odrębną całość”.⁵ Zgodnie z tym ujęciem istotną cechą grupy społecznej jest poczucie jej odrębności., J. Szczepański za grupę społeczną uważa „...pewną ilość osób (najmniej trzy) powiązanych systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości pewną zasadą odrębności”.⁶

Uwzględniając podane wyżej definicje, grupę można określić jako zbiór co najmniej trzech osób kontaktujących się bezpośrednio ze sobą, odczuwających swą odrębność od innych osób z otoczenia, posiadających wspólny system akceptowanych wartości.

45

1

   M. Ziemska Postawy rodzicielskie. Warszawa Wiedza Powszechna 1969.

2

   O. Lipkowski Dziecko społecznie niedostosowane i jego resocjalizacja. Warszawa PZWS 1971.

3

   L. Mościcka Przestępczość nieletnich. Wrocław—Warszawa —Kraków Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1970.

4

   Cyt. według pracy Z. Zaborowskiego Psychologia społeczna a wychowanie. Warszawa PZWS 1962, s. 16-17.

5

⁸ P. Znaniecki Socjologia wychowania, op. cit., t. I, s. 28.

6

J. Szczepański Elementarne pojęcia socjologii. Warszawa PWN 1966, s. 136.