~LWF0057 (2)

104

ze względu na wierne nawiązanie do tradycji klasycznych i stylu Yendel oraz dbałość o wykończenie szczegółów (tabl. IX, 2). Inny rzeźbiarz zdobiący sanie stylizowanymi głowami lwów ulegał już może wpływom karolińskim (tabl. YHI, 2). Xowe rozwiązanie najpełniej wprowadził artysta nazwany „Mistrzem Barokowym”, wykonawca zdobienia pokrywającego dwoje sań i dwa słupy (tabl. IX, 1). Stosował on już pogłębienie tła, nadając pełne trójwymiarowe kształty tradycyjnym w zasadzie motywom. Ten kierunek miał też później święcić triumfy w sztuce wikińskiej. Nie znalazł natomiast następców inny twórca z Oseberg, nazwany „Impresjonistą” ze względu na brak dbałości o szczegóły, niekonsekwencję w łączeniu wątków, troskę natomiast o uzyskanie pełnego wrażenia pożądanej całości.    &

Za mnogością motywów i rozwiązań formalnych krył się cały złożony system wierzeń i wiedzy o święcie, właściwy skandynawskim artystom tamtej doby. Niemniej jednak była to sztuka adresowana do określonego odbiorcy. Dwory władców Yestfoldu skupiały zdolnych twórców, dając im za świadczone usługi wsparcie i utrzymanie. Powstawały w ten sposób czynne ośrodki życia umysłowego, otwartego na obce podniety, szukającego rozwiązań dostosowanych do nowych, szybko rosnących potrzeb.

Można sądzić, że nie odbiegały od tego wzorca dwory ówczesnych monarchów duńskich i szwedzkich. Nie znamy co prawda ich wyglądu, nie zachowały się też np. pochówki królewskiej pary z Jelling, przeniesione zapewne przez Haralda Sinozębego do Boskilde¹. Pozostały tam na miejscu jedynie okruchy pierwotnego wyposażenia grobowego, m.in. srebrny pucharek pokryty złożonym ornamentem zwierzęcym (tabl. V, 2), zabytek, dzięki któremu powstało określenie stosowanych wówczas motywów zdobniczych stylem Jelling.

Siedziby królewskie skupiały także utalentowanych poetów, którzy głosili chwałę swych dobroczyńców². Niewiele zapewne lat po śmierci Aasy na dworze Bangralda, syna jej pasierba, ułożył Thjódolf z Hvin słynną Ynglingatal — pieśń o dziejach Ynglingów, mającą utrwalić legendę o boskim pochodzeniu panującej dynastii. Liczni skaldowie przybywali na dwory innych władców normańskich, układając na ich cześć kunsztowne drapy — pieśni o sławnych czynach. Losy islandzkiego poety z X w. Egila Skalla-Grimssona świadczą, że zdarzało im się nawet ratować niekiedy w ten sposób głowę w zagrażających życiu opresjach.

Wielu z tych skaldów było zarazem wojownikami, którzy zaciągali się do królewskich drużyn. Dwory władców skupiały bowiem przede wszystkim żądną przygód i łupów młodzież normańską, wojaków biegłych w rzemiośle wojennym, nieraz uchodźców ściganych gdzie indziej za popełnione przestępstwa. W zamian za utrzymanie, dary i udział w łupach służyli oni skandynawskim monarchom jako siła zbrojna, umożliwiająca realizację nowego porządku. Im bardziej sławni byli władcy, tym liczniejsze i różnorodniejsze było ich otoczenie. Napisy runiczne świadczą m.in. o szerokim udziale młodzieży szwedzkiej w wyprawach Kanuta Wielkiego, liczni Islandczycy trafiali na dwory władców norweskich i duńskich. O zajmowanej pozycji decydowały bardziej w tym burzliwym okresie uzdolnienia i odwaga niż miejsce urodzenia. Berserkowie — wojownicy, którzy w transie walki wpadali w szał, cieszyli się szczególnym wzięciem jako ludzie nawiedzani przez tajemne moce i dzięki temu niezwyciężeni w boju.

Drużynnicy stawali się bliskim gronem przyjaciół władcy, pomocnym zarówno w czasie wypraw wojennych, jak i przy zarządzaniu krajem. Zdarzało się, że dla uczczenia ich pamięci monarchowie kazali ryć nawet napisy runiczne. Jeden z kamieni w Szlezwiku głosił: „Król Swen wzniósł ten kamień dla Skarthe, swego drużynnika, który wyprawił się na Zachód, lecz obecnie padł koło Hedeby”. Mimo różnych niejasności interpretacyjnych zdaje się, że to Swen Widłobrody chciał uczcić w ten sposób pamięć pochowanego w sąsiednim kurhanie towarzysza walk toczonych ok. 980 r. na południowym pograniczu.

W miarę umacniania się władzy monarszej rosły rozmiary środowiska dworskiego, zwiększała się liczebność drużyny, dojrzewała potrzeba nowej organizacji siły zbrojnej. Interesujące światło na warunki bytu tej warstwy rzuciły odkrycia we wspomnianych już przez nas duńskich twierdzach typu Trelleborg z przełomu X i XI w.³ Były to ośrodki rozmieszczone w kilku ważnych strategicznie miejscach, wzniesione na planie koła, regularnie wewnątrz zabudowane (ryc. 38 i 39; tabl. V, 3). W Trelleborg, Fyrkat i zapewne też w Odense mieściły one po 10 domostw, w Aggers-borg nawet 18. W Trelleborg dodatkowych kilkanaście pomieszczeń znajdowało się na zabezpieczonym wałem podgrodziu. Regularne rozplanowanie zdaje się świadczyć o klasycznej koncepcji architektoniczno-urbanistycznej, projektantów należy zapewne szukać na terenie państwa karolińskiego. Niektóre elementy zabudowy nawiązywały jednak również niewątpliwie do rodzimych tradycji. Miejscami przypomina ona nieco grody olandzkie z VI-VII w., choć i tam co prawda doszukiwano się prawzorów bizantyńskich. Skandynawski był też kształt domostwa, wzniesionego na

1

   Starsze badania podsumowuje Dyggve 1954, lecz i jego poglądy wywołały wiele kontrowersji, por. krytyczne wypowiedzi 0. Olsen 1965, s. 230 n., 244 n., oraz T. Ramskou, P. V. Glob i in. na łamach „Kuml”, 1957 i n., Nielsen i in., [w:] MS, t. 7, 1974, s. 156 n.; Ckristensen, Roesdakl, tamże, t. 8, 1975, s. 7 n., 21 n.

2

   Ogólnie Jónsson 1920-1923, t. 1, s. 322 n.; Heusler 1941, s. 113 n.; de Yries 1964-1967, t. 1, s. 125 n., jak też Noreen 1925; Akerlund 1939; Kock 1946-1949; Załuska-Strómberg 1974. O wymowie kamieni runicznych Ruprecht 1958, s. 16 n.; Jansson 1962, s. 17 n. i in.

3

Podstawowe monografie: K orlund 1948 oraz ostatnio Olsen, Schmidt 1977; Roesdahl 1977, tamże omówienie dotychczasowej dyskusji. Por. też C. Wei-bull 1974, s. 27 n., który byłby skłonny łączyć akcję budowy grodów z umocnieniem władzy państwowej przez Haralda Sinozębego.