img251 (10)

504 Andreas Huyssen

społecznie usankcjonowany kanon, którego głównymi wartościami były obiektywizm i dystans, chłód i ironia, i że upoważniał do ucieczki z wyniosłych wyżyn wysokiej kultury do niżej położonych krain popu i kultury studenckiej.    ^

Natomiast Barthes sytuuje się bezpiecznie w granicacli kultury wysokiej i modernistycznego kanonu, utrzymując jednakowy dystans zarówno w stosunku do reakcyjnej prawicy, która broni antyintelektualizmu przyjemności oraz przyjemności an-tyintelektualizmu, jak i w stosunku do nudziarskiej lewicy, która pogardza hedonizmem i faworyzuje wiedzę, zaangażowanie, walkę. Może lewica faktycznie zapomniała, jak twierdzi Barthes, o cygarach Marksa i Brechta⁴⁸. Wszelako, bez względu na to, czy cygara mogą być przekonującą oznaką hedonizmu, czy nie, sam Barthes z pewnością zapomina o tym, że Brecht niezmiennie i rozmyślnie był zanurzony w kulturze popularnej i masowej. Bardzo nie-Brechtowskie rozróżnienie między plaisir a jouissance, które Barthes wprowadza, jednocześnie je uchylając¹^ _ to powtórzenie jednego z najbardziej zużytych topoi modernistycznej estetyki i kultury burżuazyjnej w ogólności: istnieją wulgarniejsze przyjemności, tj. kultura masowa dla pospólstwa, a zatem istnieje też noiwelle cuisine przyjemności tekstu, jouissance. Sam Barthes określa jouissance jako „taktykę mandaryna” ^s°, jako świadome wycofanie się w samotność, a współczesną kulturę masową opisuje w najbardziej upraszczających kategoriach, jako drobnomieszczańską. Tak więc dokonana przez Barthesa charakterystyka jouissance polega na tym, że adaptuje on ów tradycyjny pogląd na kulturę masową, który przez całe dziesięciolecia łączył lewicę z prawicą - tak kategorycznie przez niego odrzucane.

■ . -■

• v>‘

ii?

•7^.

■-A

m

mi

_:-m

■    -    :4&i>

. -•

■ . ’ - ,

...• V    V-

V " ' ’

- •■ . '•

.    V-

m

7

■ b : i •-■■.■ v"

■

■ ■ / —

'..ly¹ ł?. ••fi- • *.<•:

^1#

|f|As«5

}

^!

i«K&

m v

mmi

•V;;. V !•'* v\^x >

Mkm....

•/■V,    • :

; ' ; .

•    V -jgił    ,*V.

. '

w

■ ■ .• '

m

Nad mapą postmodernizmu

505

Widać to jeszcze wyraźniej, kiedy Barthes pisze w Le Plaisir ci u texte:

Bękarcia forma kultury masowej to zdegradowane powtórzenie: treść, schemat ideowy, niewyraźne sprzeczności powtarzają się, ale formy zewnętrzne są różne: wciąż nowe książki, programy, filmy, nowości, ale znaczenie zawsze takie samo'*¹.

Takie zdania, słowo w słowo, mogłyby wyjść spod pióra Adorna w roku 1940. Ale przecież wszyscy wiedzą, że teoria Adorna była teorią modernizmu, a nie postmodernizmu. Czyżby? Przy żarłocznym eklektyzmie postmodernizmu modne stało się ostatnio włączanie nawet Adorna i Benjamina do kanonu post-modernistów auant la lettre - oto prawdziwy przykład tekstu krytycznego samopiszącego się bez jakiejkolwiek ingerencji świadomości historycznej. A jednak powinowactwo niektórych podstawowych twierdzeń Barthesa z estetyką modernistyczną mogłoby takie zbliżenie uwiarygodnić. Może więc w ogóle przestać mówić o postmodernizmie i wziąć tekst Barthesa takim, jakim on jest: teorią modernizmu, która łajno politycznych rozczarowań po roku 68 chce przemienić w złoto estetycznej rozkoszy. Melancholijna nauka Teorii Krytycznej cudownie przekształciła się w nową „wiedzę radosną”, nadal jednak pozostając teorią literatury modernistycznej.

Barthes i jego amerykańscy entuzjaści pozornie odrzucają modernistyczne pojęcie negatywizmu, zastępując je pojęciem gry, rozkoszy, jouissance, tj. jakoby krytyczną formą afirmacji. Niemniej samo rozróżnienie jouissance, jaką daje modernistyczny „pisarsko” tekst i zwykłej przyjemności (plaisir), jaką daje „tekst”, któiy „zadowala, syci, obdarowuje błogostanem”^-*², ponownie wprowadza tylnymi drzwiami ten sam podział na kulturę wysoką i niską oraz ten sam wzorzec ocen, jakie stanowiły o klasycznym modernizmie. O negatywizmie Adornowskiej

^ Tamże, s. 66 11. ^s: Tamże. s. 5.

v '

■■'7#

1

* Barthes, Le Plaisir..., wyd. cyt., s. 38.

⁴⁰ Zob. T. Modleski, The Terror oj Pleasure: The Contempowy Horror Film and Posfmodern Tlteoiy, rozprawa przedstawiona na konferencji o kulturze masowej. Center for Twentieth Century Studies, University ot Wisconsin-Milwaukee, kwiecień 1984.

^so Barthes, Le Plaisir..., wyd. cyt., s. 62.