SkutecznoĘ leczenia
substytucyjnego
uzaleŻnienia od opiatów
Annette Verster
Ernst Buning
BROSZURA I NFORMACYJNA
SkutecznoĘ leczenia
substytucyjnego
uzaleŻnienia od opiatów
Warszawa, 2004
Tytu" orygina"u:
Information for policymakers on the effectiveness of substitution
treatment for opiate dependence
ISBN 90-77512-01-2
EuroMethwork, 2003
T"umaczenie: Pawe" Nowocieł
Konsultacja merytoryczna: Karina Steinbarth-Chmielewska
Projekt ok"adki: Anna Szymałczuk
Copyright 2004 by Krajowe Biuro ds. Przeciwdzia"ania Narkomanii
ISBN 83-917848-4-3
Egzemplarz bezp"atny
Wydanie zosta"o sfinansowane ze Ęrodków
Krajowego Biura ds. Przeciwdzia"ania Narkomanii
SkutecznoĘ leczenia
substytucyjnego
uzaleŻnienia od opiatów
Annette Verster
Ernst Buning
BROSZURA INFORMACYJNA
SPIS TREĘCI
Wprowadzenie 4
Cel broszury 6
Podzikowania 8
1. Zdrowotne i spo"eczne koszty uzaleŻnienia
od narkotyków 9
1a. Co to jest uzaleŻnienie od substancji psychoaktywnych? 9
1b. Co to jest uzaleŻnienie od opiatów? 12
1c. Czy uzaleŻnienie od opiatów jest duŻym problemem? 13
1d. Jakie są spo"eczne i zdrowotne konsekwencje uzaleŻnienia
od opiatów? 15
1e. Czy moŻna leczy uzaleŻnienie od opiatów? 17
2. O leczeniu substytucyjnym 19
2a. Co to jest leczenie substytucyjne? 19
2b. Jakie są cele leczenia substytucyjnego? 21
2c. Jaki jest zasig leczenia substytucyjnego w Europie? 22
2d. Co to jest leczenie metadonowe? 24
2e. Czy metadon to jedyny Ęrodek stosowany w leczeniu
uzaleŻnienia od opiatów? 25
2f. Dlaczego leczenie substytucyjne powinno by stosowane
przez d"ugi okres? 27
3. SkutecznoĘ leczenia substytucyjnego 28
3a. Jaka jest skutecznoĘ leczenia w odniesieniu do pacjenta? 29
3b. Jaka jest skutecznoĘ leczenia w odniesieniu
do spo"eczełstwa? 31
2 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
SPIS TREĘCI
3c. Jaka jest op"acalnoĘ leczenia substytucyjnego? 32
3d. Czy inwestowanie w leczenie substytucyjne jest marno-
trawieniem Ęrodków publicznych? 34
3e. Dlaczego niektórzy wciąŻ krytykują leczenie substytucyjne?35
3f. Jakie są ujemne strony leczenia substytucyjnego? 38
3g. Jakie wyzwania stoją przed leczeniem substytucyjnym? 40
4. Organizacja leczenia substytucyjnego 41
4a. Czy samo leczenie substytucyjne wystarcza? 42
4b. Gdzie powinno si odbywa leczenie substytucyjne? 44
4c. Czy leczenie substytucyjne naleŻy organizowa
w wizieniach? 46
4d. Czy istnieje optymalna metoda Ęwiadczenia leczenia? 48
4e. Jakie jest optymalne dawkowanie? 49
4f. Czy analiza moczu jest uŻytecznym narzdziem
terapeutycznym? 51
4g. Jak podnieĘ jakoĘ leczenia substytucyjnego? 52
Glosariusz 53
Łród"a: Literatura, Strony internetowe 55
Lista zaangaŻowanych ekspertów 56
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 3
WPROWADZENIE
UzaleŻnienie od opiatów to zjawisko, które dotyczy wszystkich kra-
jów (europejskich) oraz stanowi powaŻny problem ze wzgldu na
wydatki publiczne i ludzkie cierpienie. UzaleŻnienie od opiatów
uwaŻa si za g"ówną przyczyn biedy, przestpczoĘci, rozpadu
rodziny oraz wydatków rządowych lokalnych i krajowych.
Leczenie substytucyjne okaza"o si nie tylko skuteczne w przypad-
ku jednostki, ale równieŻ korzystne dla spo"eczełstwa obywatel-
skiego; poprawia stan psychiczny, fizyczny, funkcjonowanie
spo"eczne pacjenta oraz redukuje wydatki publiczne na s"uŻb
zdrowia i wymiar sprawiedliwoĘci.
W"aĘciwie Ęwiadczone leczenie substytucyjne powinno:
- obniŻa bądę eliminowa uŻywanie nielegalnych narkotyków
- poprawia stan psychiczny, fizyczny, funkcjonowanie spo"eczne
oraz sytuacj spo"eczną pacjenta
- zapobiega bądę redukowa wystpowanie chorób zakaęnych,
z uwzgldnieniem HIV oraz wirusowych zapaleł wątroby
- obniŻa ĘmiertelnoĘ, zw"aszcza na skutek przedawkowania
- obniŻa zachorowalnoĘ
- poprawia jakoĘ Życia pacjenta oraz jego rodziny
- redukowa wydatki publiczne w zakresie s"uŻby zdrowia
- redukowa wydatki publiczne w zakresie wymiaru sprawiedli-
woĘci.
KorzyĘci leczenia substytucyjnego związane są midzy innymi z:
- kontynuowaniem leczenia przez pacjentów
- przepisywaniem odpowiednich dawek leków (przy zastosowaniu
metadonu zwykle 60-120 mg lub wicej, a przy zastosowaniu
buprenorfiny 8 mg lub wicej)
4 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
WPROWADZENIE
- podtrzymaniem abstynencji
- prowadzeniem poradnictwa
- oceną i leczeniem chorób psychicznych towarzyszących
uzaleŻnieniu
- dostpnoĘcią pomocy psychologicznej i socjalnej oraz zachca-
niem róŻnych s"uŻb do wspó"pracy.
Podczas gdy udowodniono skutecznoĘ leczenia substytucyjnego
uzaleŻnienia od opiatów, wciąŻ nierozwiązane pozostają kwestie:
- maksymalnego zwikszenia op"acalnoĘci leczenia podtrzymu-
jącego przy jednoczesnym utrzymaniu, a nawet poprawie jego
jakoĘci
- zwikszenia dostpnoĘci i zakresu Ęwiadczeł leczniczych
- uruchomienia dodatkowych form finansowania leczenia
uzaleŻnieł od opiatów oraz koordynowania tych us"ug za
pomocą innych niezbdnych Ęwiadczeł z zakresu opieki
spo"ecznej i ochrony zdrowia.
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 5
CEL BROSZURY
UzaleŻnienie od opiatów wystpuje w ca"ej Europie powodując
szereg problemów nie tylko na poziomie indywidualnych pacjen-
tów i ich rodzin, ale równieŻ ca"ych spo"eczełstw. UzaleŻnienie od
opiatów jest g"ówną przyczyną biedy, przestpczoĘci, rozpadu
rodziny oraz wydatków rządowych lokalnych i krajowych.
Badania naukowe dowodzą, iŻ leczenie substytucyjne moŻe przy-
czyni si do redukcji przestpczoĘci, chorób zakaęnych, Ęmiertel-
noĘci związanej z uŻywaniem narkotyków, jak równieŻ do poprawy
zdrowia psychicznego, fizycznego i funkcjonowania spo"ecznego
pacjentów.
Pomimo rozwoju leczenia substytucyjnego w Europie w ostatnich
latach, nadal na rozwiązanie oczekują nastpujące kwestie:
- Brak kontroli jakoĘci: W celu poprawy jakoĘci i op"acalnoĘci
leczenia naleŻy monitorowa i dokonywa oceny poszczególnych
programów
- Ograniczona dostpnoĘ: WikszoĘ osób uzaleŻnionych od
opiatów nie podejmuje leczenia substytucyjnego z powodu braku
takiej oferty bądę z uwagi na fakt, iŻ dostpna oferta nie
odpowiada ich potrzebom
- Wzgldy polityczne: Pomimo dowodów na zasadnoĘ leczenia
substytucyjnego wzgldy polityczne i ideologiczne przeciwko tej
formie walki z narkomanią wciąŻ biorą gór
- Brak konsensusu: Wokó" przyczyn uzaleŻnienia i oceny leczenia
substytucyjnego wciąŻ panuje zamieszanie i brak zgody.
Niniejsza broszura jest zbiorem faktów dotyczących skutecznoĘci
leczenia substytucyjnego uzaleŻnienia od opiatów. Informacje
podano w formie odpowiedzi na pytania najczĘciej zadawane
osobom zajmującym si tą tematyką. PodzieliliĘmy te pytania
6 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
CEL BROSZURY
na cztery rozdzia"y zawierające odpowiedzi oparte na danych
naukowych i obecnie stosowanej praktyce. Ma to na celu pomoc
w dyskusji na temat wagi wdraŻania leczenia substytucyjnego
w Ęrodowisku lokalnym.
Biorąc pod uwag róŻnice historyczne, kulturowe, spo"eczne, eko-
nomiczne i polityczne oraz odmienne rozwiązania w organizacji
opieki zdrowotnej w Europie, chcieliĘmy ują omawiane zagad-
nienia tak ogólnie, jak to tylko moŻliwe. NaleŻy pamita
o róŻnicach w dostpnoĘci, zaawansowaniu i stanie leczenia sub-
stytucyjnego w Europie - róŻnicach pomidzy Europą zachodnią,
Ęrodkową a wschodnią, a nawet róŻnicach w ramach poszczegól-
nych krajów. ChociaŻ opracowano juŻ pewne procedury
w odniesieniu do niektórych etapów leczenia, nie jest naszym
zamierzeniem narzucanie gotowych rozwiązał, lecz udzielanie
wskazówek i sugestii w zakresie skutecznej praktyki klinicznej
leczenia substytucyjnego. KaŻda spo"ecznoĘ powinna osiągną
w"asny konsensus, a niniejsza broszura moŻe okaza si niezbdna
w tym procesie. MoŻe by ęród"em wiedzy w zakresie wdraŻania
i realizowania programów leczenia uzaleŻnieł, które okaŻą si
skuteczne zarówno w odniesieniu do pacjenta, jak i spo"eczełstwa
obywatelskiego.
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 7
PODZIóKOWANIA
Niniejsza broszura zosta"a przygotowana przy finansowym wspar-
ciu Komisji Europejskiej. By"a równieŻ wspó"finansowana przez
nastpujące organizacje: Molteni Farmaceutici, Quest for Quality,
the International Harm Reduction Association oraz Itaca Europe.
Jej autorzy wspó"pracowali z ekspertami z róŻnych krajów
i dziedzin. Pragniemy, aby nasze podzikowania przyjli: Bill Nelles,
Patrick O Hare, Edo Polidori, Marc Resigner, Gerrit van Santen
i Marta Torrens za ich wk"ad w proces tworzenia tego dokumentu.
8 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
1. ZDROWOTNE I SPOECZNE KOSZTY
UZALENIENIA OD NARKOTYKÓW
1a.
Co to jest uzaleŻnienie od substancji
psychoaktywnych?
1a
1a
UzaleŻnienie od substancji psychoaktywnych jest to zespó"
zjawisk spo"ecznych, psychologicznych i biologicznych. Osoby
uŻywające substancji psychoaktywnych nie stanowią jedno-
rodnej grupy, poniewaŻ róŻnią si midzy sobą postaciami
uzaleŻnienia, rodzajem przyjmowanych substancji oraz
g"bokoĘcią uzaleŻnienia.
Wiele substancji psychoaktywnych moŻe powodowa uzaleŻnie-
nie, począwszy od legalnych, takich jak alkohol, tytoł, przepisy-
wane leki uspokajające, aŻ po substancje nielegalne, takie jak opia-
ty (przewaŻnie heroina) czy stymulanty (kokaina, metamfetamina,
amfetamina, ekstazy).
WaŻne jest rozróŻnienie pomidzy uŻywaniem narkotyków
a uzaleŻnieniem. Tabele 1 i 2 przedstawiają róŻnice pomidzy
osobami, które potrafią kontrolowa uŻywanie narkotyków,
a osobami uzaleŻnionymi.
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 9
1. ZDROWOTNE I SPOECZNE KOSZTY
UZALENIENIA OD NARKOTYKÓW
Tabela 1: UŻytkownicy narkotyków
UŻytkownicy narkotyków kontrolujący konsumpcj stanowią grup
niskiego ryzyka. Przyczyny sigania po narkotyki:
1
CiekawoĘ czsto powód inicjacji narkotykowej
Eksperymentowanie m"odzi ludzie mogą eksperymentowa
z narkotykami w celu poznania dzia"ania
substancji
Przygoda, podjcie ryzyka niektóre osoby przyciąga ryzyko związane
z uŻywaniem narkotyków
Poprawa wizerunku moŻe to obejmowa uŻywanie stymulantów,
i wydolnoĘci organizmu takich jak kokaina i pochodne amfetaminy
oraz Ęrodki zwikszające wydolnoĘ organiz-
mu, takie jak sterydy anaboliczne
wikszoĘ ludzi bierze narkotyki, poniewaŻ
Rozrywka
sprawia im to przyjemnoĘ
obejmuje to uŻywanie ekstazy przez
Zdobycie doĘwiadczeł
m"odzieŻ odwiedzającą kluby oraz meskaliny
przez starszych pisarzy (np. Huxley)
10
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
1. ZDROWOTNE I SPOECZNE KOSZTY
UZALENIENIA OD NARKOTYKÓW
Tabela 2: UŻytkownicy narkotyków z problemami
Są to osoby uzaleŻnione, stanowiące grup podwyŻszonego
i wysokiego ryzyka. Przyczyny uŻywania narkotyków:
1a
Uniknicie objawów uzaleęnieni chcą unikną niezwykle nieprzy-
Uniknicie objawów w momencie uzaleŻnienia uŻytkownicy
abstynencyjnych chcą unikną niezwykle nieprzyjemnych
abstynencyjnych jemnych fizycznych i psychologicznych
fizycznych i psychologicznych skutków
skutków odstawienia narkotyku
odstawienia narkotyku.
Zabicie bólu niektórzy ludzie biorą narkotyki (na ogó"
Zabicie bólu niektórzy ludzie biorą narkotyki (na ogó"
(emocjonalnego) opiaty) w celu radzenia sobie z bólem
(emocjonalnego) opiaty) w celu radzenia sobie z bólem
emocjonalnym jako formą samoleczenia
emocjonalnym jako form samoleczenia.
Przyjmujący narkotyki róŻnią si midzy sobą w zakresie rodzaju
przyjmowanej substancji, jej iloĘci oraz sposobu zaŻywania.
Niektóre narkotyki mogą by brane tylko doustnie, inne mogą by
równieŻ wstrzykiwane bądę wdychane. Najniebezpieczniejszym
sposobem uŻywania narkotyków jest wieloletnie codzienne
wstrzykiwanie opiatów. Grupa ta charakteryzuje si wysokimi
wskaęnikami umieralnoĘci z powodów: zakaŻeł HIV/AIDS i wiru-
sowych zakaŻeł wątroby, przedawkował, samobójstw oraz
urazów (WHO, World Health Report, 2002)
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 11
1. ZDROWOTNE I SPOECZNE KOSZTY
UZALENIENIA OD NARKOTYKÓW
1b.
Co to jest uzaleŻnienie od opiatów?
1b
UzaleŻnienie od opiatów jest to stan, w którym uleg"y zmianie
mózgowe procesy neurochemiczne i receptorowe powodujące
potrzeb przyjmowania opiatów. Proces ten jest podobny do bio-
logicznych potrzeb, jak jedzenie czy oddychanie.
12 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
1. ZDROWOTNE I SPOECZNE KOSZTY
UZALENIENIA OD NARKOTYKÓW
1c.
Czy uzaleŻnienie od opiatów jest duŻym problemem?
1c
Z uwagi na fakt, iŻ opiaty są narkotykami nielegalnymi, ich
uŻywanie odbywa si w ukryciu, stąd trudno oszacowa
liczb osób uŻywających bądę uzaleŻnionych.
Wszystkie kraje europejskie zetkn"y si z problemem narko-
manii. Narastanie uŻywania opiatów na kontynencie europe-
jskim szerzy"o si nastpująco:
- w póęnych latach 60. i wczesnych latach 70. wĘród
m"odzieŻy w pó"nocno-zachodniej Europie
- w latach 70. i 80. w krajach Europy po"udniowej
- w latach 90. w Europie centralnej i wschodniej.
Niektóre z pałstw Europy pó"nocnej, takie jak Szwecja i Finlandia,
charakteryzują si stosunkowo niskimi wskaęnikami uzaleŻnieł
od heroiny, natomiast rozpowszechnienie uŻywania amfetaminy
i uzaleŻnienia od niej jest tam znaczne (Farrell i wspó"., 1999).
Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii
(EMCDDA) zajmuje si gromadzeniem danych szacunkowych na
temat liczby uzaleŻnionych od opiatów w krajach Unii Europejskiej.
W Portugalii, we W"oszech, Luksemburgu i Wielkiej Brytanii odno-
towuje si najwyŻsze rozpowszechnienie uzaleŻnionych od opia-
tów w grupie powyŻej 16 lat ( pomidzy 6 a 9 na 1000 miesz-
kałców). NajniŻsze dane szacunkowe obejmują Austri, Niemcy
i Holandi: w grupie wiekowej 16-65 lat na 1000 mieszkałców
przypada 3 uzaleŻnionych (EMCDDA Annual Report, 2002).
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 13
1. ZDROWOTNE I SPOECZNE KOSZTY
UZALENIENIA OD NARKOTYKÓW
Tabela 3: Dane szacunkowe dotyczące problemowego uŻywania
narkotyków w Unii Europejskiej
1c
Szacowana liczba uŻytkowników narkotyków z problemami w Unii
Europejskiej w wieku 16-65 lat na 1000 mieszkałców w 2001 r.:
NajwyŻsza 6-9 W"ochy, Luksemburg, Portugalia,
Wielka Brytania
3-6 Dania, Finlandia, Francja, Irlandia,
Hiszpania, Norwegia
NajniŻsza 2-3 Austria, Niemcy, Holandia
14 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
1. ZDROWOTNE I SPOECZNE KOSZTY
UZALENIENIA OD NARKOTYKÓW
1d.
Jakie są spo"eczne i zdrowotne konsekwencje
uzaleŻnienia od opiatów?
1d
UzaleŻnienie od nielegalnych opiatów po"ączone jest
z wystpowaniem znacznej zachorowalnoĘci, zw"aszcza
w zakresie HIV/AIDS i innych chorób zakaęnych (wirusowe
zapalenie wątroby typu B i C) oraz z ryzykiem Ęmierci.
W wielu krajach przyjmowanie opiatów doŻylnie, uŻywanie
wspólnych strzykawek z zakaŻonym materia"em jest g"ówną
przyczyną zakaŻeł HIV: ryzyko rozprzestrzenienia si
zakaŻenia do populacji ogólnej nastpuje na drodze seksual-
nej i oko"oporodowej. Ponadto uzaleŻnienie od opiatów
uwaŻane jest za g"ówną przyczyn biedy, przestpczoĘci, roz-
padu rodziny oraz wydatków publicznych. UzaleŻnienie od
opiatów moŻe powodowa problemy natury spo"ecznej,
zdrowotnej i ekonomicznej.
Na Uniwersytecie York przeprowadzono badania dotyczące
kosztów uŻywania w Wielkiej Brytanii nielegalnych narkotyków,
takich jak heroina, crack czy kokaina. Szacuje si, iŻ wymienione
narkotyki kosztują brytyjskich podatników prawie 30 miliardów
euro rocznie. 99% ogó"u spo"ecznych i ekonomicznych kosztów
uŻywania narkotyków dotyczy uzaleŻnionych: uŻytkownicy rekrea-
cyjni (nie uzaleŻnieni) kosztują Ęrednio 30 euro rocznie, natomiast
problemowi narkomani obciąŻają system brytyjski kwotą ponad
16 000 euro rocznie. Roczne koszty ekonomiczne dla s"uŻby
zdrowia, wymiaru sprawiedliwoĘci i opieki spo"ecznej szacuje si
pomidzy 5,6 a 10,3 miliarda euro. Koszty spo"eczne wobec ofiar
przestpstw podnoszą t kwot do poziomu pomidzy 16,6 a 28,6
miliarda euro (The Observer, notatka prasowa 1.12.02).
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 15
1. ZDROWOTNE I SPOECZNE KOSZTY
UZALENIENIA OD NARKOTYKÓW
Badania australijskie umieszczają koszty uŻywania narkotyków
w szerszym kontekĘcie, porównując koszty spo"eczne palenia tyto-
niu, picia alkoholu i uŻywania narkotyków. Wyliczeniem objto
1d
okres 1998-99, uwzgldniając koszty materialne i niematerialne
dla osób, przedsibiorstw i rządów. Koszty materialne obejmowa"y
opiek szpitalną, wypadki drogowe, utrat produktywnoĘci oraz
przychody podatkowe, koszty poniesione z tytu"u przestpczoĘci,
a takŻe te wydatkowane na s"uŻby policyjne. Koszty niematerialne
obejmowa"y ból i cierpienie. Koszty spo"eczne wynios"y odpowied-
nio w odniesieniu do tytoniu 61%, w odniesieniu do alkoholu 22%
i w odniesieniu do nielegalnych narkotyków 17%.
16 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
1. ZDROWOTNE I SPOECZNE KOSZTY
UZALENIENIA OD NARKOTYKÓW
1e.
Czy moŻna leczy uzaleŻnienie od opiatów?
1e
UzaleŻnienie od opiatów jest przewlek"ym, nawracającym
stanem, a leczenie go jest procesem d"ugotrwa"ym. W lecze-
niu uzaleŻnienia od opiatów stosuje si szereg rozwiązał,
począwszy od interwencji psychospo"ecznych, zarówno
w warunkach stacjonarnych (z uwzgldnieniem spo"ecznoĘci
terapeutycznych), jak i ambulatoryjnych (z uwzgldnieniem
grup samopomocowych AA lub NA), po leczenie farmakolo-
giczne z uwzgldnieniem leczenia substytucyjnego lub
detoksykacyjnego w warunkach ambulatoryjnych oraz oĘrod-
ków specjalistycznych i przychodni podstawowej opieki
zdrowotnej. RóŻne formy leczenia nie wykluczają si wzajem-
nie, lecz mogą wspó"dzia"a w przypadku pacjentów
o róŻnych potrzebach.
Niektóre z wyŻej wymienionych form leczenia okazują si
skuteczniejsze od pozosta"ych. Leczenie substytucyjne oparte na
odpowiednich standardach leczniczych okaza"o si skuteczne
zarówno w przypadku pacjenta, jak i ca"ego spo"eczełstwa
przynosząc nastpujące rezultaty:
- redukcj uŻywania nielegalnych narkotyków
- popraw zdrowia psychicznego, fizycznego oraz funkcjonowania
spo"ecznego pacjenta
- popraw jakoĘci Życia pacjenta i jego rodziny
- redukcj zachował ryzykownych
- redukcj wydatków publicznych na s"uŻb zdrowia
- redukcj wydatków publicznych na wymiar sprawiedliwoĘci.
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 17
1. ZDROWOTNE I SPOECZNE KOSZTY
UZALENIENIA OD NARKOTYKÓW
Badania naukowe wykaza"y, iŻ uzaleŻnienie od opiatów najlepiej
leczy si poprzez "ączenie: terapii ambulatoryjnej, farmakoterapii
i monitorowania procesu leczenia pacjenta z naciskiem na
1e
pozostawianie pacjenta w leczeniu w celu zmaksymalizowania
i pe"nego wykorzystania p"ynących z tego korzyĘci (UNODC, 2003).
Leczenie substytucyjne, a w szczególnoĘci leczenie podtrzymujące
metadonem, w po"ączeniu z pomocą socjalną, medyczną oraz psy-
chologiczną daje najwiksze prawdopodobiełstwo skutecznoĘci
spoĘród wszystkich innych dostpnych form leczenia uzale-
Żnieł od opiatów (Joseph i wspó"., 2000; AATOD Drug Court
Fact Sheet, 2002).
18 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
2. O LECZENIU SUBSTYTUCYJNYM
2a.
Co to jest leczenie substytucyjne?
2a
UzaleŻnienie od opiatów trudno kontrolowa wskutek kom-
pulsywnego uŻywania narkotyku oraz g"odu psychicznego,
który prowadzi do poszukiwania narkotyku i powtarzającego
si uŻywania, nawet mimo negatywnych konsekwencji
spo"eczno-zdrowotnych. Obecnie istnieje ca"a gama
moŻliwoĘci leczenia, z których leczenie substytucyjne stanowi
w wikszoĘci przypadków najskuteczniejszą metod.
Leczenie substytucyjne jest stosowaną w uzaleŻnieniu od opia-
tów formą opieki medycznej wykorzystującą do leczenia
podobną lub identyczną substancj o w"aĘciwoĘciach
i dzia"aniu podobnym do w"aĘciwoĘci i dzia"ania narkotyku,
który spowodowa" uzaleŻnienie. Taką substancj okreĘla si
mianem agonisty. Narkotyk zastpowany jest agonistą w celu
osiągnicia bardziej kontrolowanej formy uzaleŻnienia.
Podawanie agonisty zapobiega wystpowaniu objawów
zespo"u abstynencyjnego czsto doĘwiadczanych przez osoby
uzaleŻnione od substancji psychoaktywnych oraz redukuje
skutki zdrowotne i spo"eczne związane z uzaleŻnieniem.
Agonista, podawany w odpowiednich dawkach, redukuje
równieŻ g"ód psychiczny opiatów. Przyk"adem opiatowego
agonisty jest metadon.
Innym lekiem stosowanym w leczeniu uzaleŻnienia od opiatów
jest buprenorfina. Buprenorfina jest lekiem syntetycznym
o czĘciowym dzia"aniu agonistycznym i antagonistycznym.
Antagonista jest substancją nieuzaleŻniającą, mimo Że blokuje
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 19
2. O LECZENIU SUBSTYTUCYJNYM
te same miejsca receptorowe w mózgu, przez które dzia"a narko-
tyk. Kiedy ktoĘ zaŻywa antagonist, skutki dzia"ania heroiny zosta-
ją zablokowane (poniewaŻ nie moŻe ona dzia"a na mózg w trady-
2a
cyjny sposób) i nie wystpuje efekt zmiany nastroju. Antagonista
w czystej postaci, np. naltrekson jest stosowany w celu
zmniejszenia ryzyka wystąpienia nawrotu choroby w przypadku
osób, które nie chcą otrzymywa opiatowej substytucji, oraz tych,
co opuszczają programy i oĘrodki reintegracyjne. Innym antago-
nistą opiatowym jest nalokson (Narcan), który stosuje si w przy-
padku zatru opiatami oraz przy wybudzaniu ze Ępiączki.
Zaletą leczenia substytucyjnego jest szansa na uniknicie przez
pacjenta zachował ryzykownych oraz ustabilizowanie Życia
w aspekcie zdrowotnym i spo"ecznym. Leczenie substytucyjne jest
na ogó" kierowane do narkomanów, którzy nie mogą poradzi
sobie z na"ogiem poprzez ca"kowite odstawienie narkotyku.
Wskazane jest, aby leki stosowane w substytucji mia"y d"uŻszy czas
dzia"ania i okres pó"trwania od narkotyków, które zastpują,
poniewaŻ opóęniają wystąpienie objawów zespo"u abstynen-
cyjnego i mogą by rzadziej stosowane. Pozwala to pacjentowi
skupi si na aktywnoĘci Życiowej bez potrzeby zdobywania
i uŻywania narkotyków. Ponadto zastpowanie nielegalnych
narkotyków lekami pomaga w walce z przestpczoĘcią oraz
wspiera proces zmiany stylu Życia.
20 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
2. O LECZENIU SUBSTYTUCYJNYM
2b.
Jakie są cele leczenia substytucyjnego?
2b
Cele leczenia substytucyjnego są nastpujące:
- pomoc pacjentowi w zachowaniu zdrowia, przy odpowiednim
wsparciu, do czasu rozpoczcia Życia wolnego od nielegalnych
narkotyków
- redukcja uŻywania nielegalnych narkotyków
- rozwiązywanie problemów związanych z uŻywaniem narkotyków
- redukcja niebezpieczełstw związanych z narkomanią, w szczegól-
noĘci ryzyka zgonu wskutek przedawkowania, zakaŻenia wirusem
HIV, wirusowego zapalenia wątroby typu B i C oraz innych
zakaŻeł krwi powodowanych wstrzykiwaniem i korzystaniem
z tych samych strzykawek i igie"
- skrócenie ciągów brania narkotyków
- redukcja prawdopodobiełstwa wystąpienia nawrotu przyjmo-
wania narkotyków
- redukcja potrzeby uciekania si do zachował przestpczych dla
zdobycia Ęrodków na narkotyki
- stabilizowanie pacjenta, "agodzenie objawów zespo"u abstynen-
cyjnego
- u"atwienie korzystania z innych form pomocy medycznej
- poprawa ca"oĘciowego funkcjonowania w aspekcie osobistym,
spo"ecznym i rodzinnym.
U wikszoĘci pacjentów wymienione cele osiągane są niemal od pier-
wszego dnia leczenia. Leczenie substytucyjne moŻna porówna do
dzia"ania innych leków stosowanych w leczeniu przewlek"ych chorób,
takich jak nadciĘnienie czy cukrzyca. Choroby te, tak jak uzaleŻnienie od
opiatów, są przewlek"e, wymagają codziennego leczenia oraz charak-
teryzują si wysokim ryzykiem wystąpienia objawów niepoŻądanych
w przypadku przerwania leczenia.
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 21
2. O LECZENIU SUBSTYTUCYJNYM
2c.
Jaki jest zasig leczenia substytucyjnego w Europie?
2c
W Europie leczenie substytucyjne ma d"ugą i bogatą histori.
Podyktowane jest to niejednolitym podejĘciem do przepisy-
wania leków spowodowanym róŻnicami w opinii medycznej
i rozwiązaniach legislacyjnych.
W planie dzia"ania Unii Europejskiej w zakresie zwalczania
narkotyków na lata 2000-2004 jednym z piciu celów strate-
gicznych jest znaczne zwikszenie liczby wyleczonych
narkomanów .
Obecnie wikszoĘ krajów europejskich ma swoje odrbne
programy leczenia substytucyjnego. Odsetek osób uzale-
Żnionych od opiatów i korzystających z tej formy leczenia
róŻni si w zaleŻnoĘci od kraju i regionu. Po czĘci jest to
spowodowane rozmiarem i historią tego problemu w danym
kraju, a po czĘci uzaleŻnione jest to od woli politycznej
prowadzenia leczenia na duŻą skal.
Dla przyk"adu we W"oszech jedynie 27-29% heroinistów korzysta
z leczenia substytucyjnego. W Hiszpanii odsetek ten waha si
pomidzy 41 a 86, w Niemczech pomidzy 33 a 63, a w Holandii
pomidzy 40 a 47 (EMCDDA, 2002).
WikszoĘ krajów dokona"a znacznych postpów w Ęwiadczeniu
us"ug z zakresu leczenia substytucyjnego. Dotyczy to zw"aszcza
Hiszpanii, Francji i niektórych pałstw Europy centralnej i wschod-
niej. Bodęcem do rozwoju okaza"a si epidemia HIV/AIDS wĘród
narkomanów oraz dodatkowa wiedza na temat nadzwyczajnej
22 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
2. O LECZENIU SUBSTYTUCYJNYM
skutecznoĘci leczenia substytucyjnego w profilaktyce HIV oraz
samego uzaleŻnienia od opiatów. Podczas gdy wiele krajów nie
doĘwiadczy"o powaŻnych problemów w okresie rozwoju leczenia,
2ć
by"y kraje, które wyraŻa"y pewne zastrzeŻenia. Odnosi"y si one
zw"aszcza do braku wystarczających umiejtnoĘci i wiedzy lekarzy
zaangaŻowanych w przepisywanie substytutów, zw"aszcza lekarzy
pierwszego kontaktu i farmaceutów. Ponadto zachodzi"a obawa
utraty kontroli nad przepisywaniem i ryzykiem przedostania si
metadonu na czarny rynek (Farrell i wspó"., 1999).
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 23
2. O LECZENIU SUBSTYTUCYJNYM
2d.
Co to jest leczenie metadonowe?
2d
W Unii Europejskiej metadon jest stosowany w ponad 90% pro-
gramów substytucji opiatowej. Wyjątkiem jest Francja, gdzie
Ęrodkiem dominującym jest buprenorfina. Szacuje si, Że z meta-
donu w Europie korzysta oko"o 300 000 osób, 180 000 w Stanach
Zjednoczonych i 20 000 w Australii. Na Ęwiecie wiele krajów sto-
suje róŻne formy leczenia substytucyjnego, jednak w g"ównej
mierze leczenie metadonowe do tej pory realizowane jest
w Europie, Stanach Zjednoczonych i Australii. PowyŻsze dane
Ęwiadczą, iŻ z leczenia substytucyjnego korzysta na Ęwiecie
ponad pó" miliona ludzi (Farrell i wspó"., 1999; Parrino, 1999).
Metadon jest syntetycznym opioidowym agonistą z okresem
po"owicznego rozpadu 24-36 godzin. Metadon produkowany jest
w róŻnych formach. NajczĘciej stosowaną formą jest p"yn o stŻeniu
1mg metadonu w 1 ml roztworu.
Do g"ównych efektów dzia"ania metadonu naleŻy "agodzenie
psychicznego g"odu narkotyku, t"umienie objawów zespo"u abstynen-
cyjnego, blokowanie euforycznych skutków dzia"ania heroiny. Z uwagi
na przewlek"y charakter uzaleŻnienia od opiatów wikszoĘ pacjentów
wymaga wysokich dawek metadonu i leczenia przez czas nieokreĘlony.
D"ugoterminowe leczenie metadonowe okaza"o si bardziej skuteczne
od leczenia krótkoterminowego czy detoksykacji. Niskie dawki
metadonu mogą by nie tak skuteczne i nie powodowa efektu
blokady. Substytucja metadonem zosta"a uznana za leczenie
bezpieczne oraz niepowodujące nadmiernego uspokojenia. Stanowi
równieŻ bezpieczną i skuteczną form leczenia kobiet w ciąŻy
uzaleŻnionych od heroiny.
24 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
2. O LECZENIU SUBSTYTUCYJNYM
2e.
Czy metadon to jedyny Ęrodek stosowany w leczeniu
uzaleŻnienia od opiatów?
2e
WikszoĘ programów leczenia substytucyjnego oparta jest
na metadonie, jednak istnieje jeszcze klika innych leków,
które są równie skuteczne w leczeniu uzaleŻnienia od opia-
tów. ChociaŻ liczba pacjentów, którzy ęle tolerują leczenie
metadonem, jest niewielka, naleŻy zapewnia im inne leki
zastpcze.
Buprenorfina
O skutecznoĘci buprenorfiny jako leku stosowanego w leczeniu
substytucyjnym Ęwiadczy coraz wicej dowodów (Subutex
czy Suboxone). Buprenorfina jest lekiem syntetycznym
o czĘciowym dzia"aniu agonistycznym i antagonistycznym. Jego
skutecznoĘ wydaje si porównywalna z metadonem. Mimo iŻ nie
ma dowodów na to, Że buprenorfina jest skuteczniejsza od meta-
donu, niektórzy pacjenci korzystają z tego leku. Opioidowe
dzia"anie tego leku jest ograniczone, co zmniejsza praw-
dopodobiełstwo zatrucia buprenorfiną. Niektóre kraje
rozpowszechni"y buprenorfin w wikszym stopniu niŻ metadon,
co po czĘci moŻna t"umaczy prze"amywaniem oporu wobec
leczenia substytucyjnego. We Francji na przyk"ad buprenorfin sto-
suje si w wikszoĘci placówek leczenia substytucyjnego. W roku
2000 we Francji jedynie 5000 osób korzysta"o z metadonu,
podczas gdy buprenorfin otrzymywa"o 80 000 osób. W Austrii
buprenorfin podawano 35% pacjentów korzystających z leczenia
substytucyjnego w porównaniu z 5% w Portugalii i 15%
w Niemczech. Buprenorfina zosta"a wprowadzona do lecznictwa
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 25
2. O LECZENIU SUBSTYTUCYJNYM
ambulatoryjnego w Australii w roku 2000, a w Stanach
Zjednoczonych w paędzierniku 2002.
2e
Niektórzy eksperci zalecają stosowanie buprenorfiny dla m"odych
wiekiem narkomanów, natomiast metadon w przypadku starszych
w ramach leczenia d"ugoterminowego. Buprenorfina równieŻ
wydaje si lepszym lekiem dla kobiet w ciąŻy, poniewaŻ wywo"uje
mniej problemów u noworodków w porównaniu z noworodkami
urodzonymi przez matki, które otrzymywa"y metadon. Z drugiej
strony, podawanie metadonu "atwiej kontrolowa i w wikszoĘci
krajów jest on tałszy od buprenorfiny (EMCDDA, 2002).
Diamorfina
Kilka krajów rozpocz"o próby leczenia heroiną (diacetylomorfina)
jako Ęrodkiem stosowanym w leczeniu substytucyjnym w przypad-
ku ciŻko uzaleŻnionych pacjentów oraz osób, które ęle tolerują
metadon. W Szwajcarii i Holandii zakołczono próby i opub-
likowano wyniki. W efekcie obydwu badał okaza"o si, Że w przy-
padku starszych, g"boko uzaleŻnionych heroinistów metadon
plus heroina by"y skuteczniejsze od samego metadonu. Podobne
badania są obecnie prowadzone w Niemczech, a w bliskiej
przysz"oĘci mają by rozpoczte w Andaluzji w Hiszpanii.
26 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
2. O LECZENIU SUBSTYTUCYJNYM
2f.
Dlaczego leczenie substytucyjne powinno by stoso-
wane przez d"ugi okres?
2f
D"ugotrwa"e branie heroiny powoduje zmiany procesów
chemicznych w mózgu. Biologia mózgu ulega zmianie
i w wielu przypadkach moŻe juŻ nigdy wicej nie powróci
do stanu sprzed na"ogu. UzaleŻnienie od opiatów jest rozpa-
trywane jako stan przewlekle nawracający, a zatem leczenie
powinno mie równieŻ sta"y charakter, tak jak w przypa-
dku innych chorób przewlek"ych, takich jak cukrzyca
czy nadciĘnienie.
Leczenie substytucyjne na ogó" nie eliminuje fizycznego
uzaleŻnienia, pozwala jednak na zdrowe Życie dziki stosowaniu
legalnych i stabilizujących substancji w miejsce nielegalnych
i niebezpiecznych, takich jak heroina. Mimo iŻ niektóre osoby
przestają odczuwa potrzeb korzystania z leków stosowanych
w substytucji, wikszoĘ jednak potrzebuje d"ugiego czasu
leczenia. NaleŻy pamita, Że stabilizacja stanowi niezbdny
warunek zmiany oraz Że przymusowa redukcja dawek leku bez
zgody pacjenta nie przynosi spodziewanych efektów.
Tak jak psychiatrzy nie mogą pozbawia pacjentów w depresji
Ęrodków antydepresyjnych a kardiolodzy i interniĘci nie pozbawia-
ją pacjentów leków na serce lub innych lekarstw stabilizujących ich
stan oraz pozwalających na prowadzenie normalnego Życia, tak
pacjenci korzystający z leczenia substytucyjnego nie powinni by
zmuszani do odstawiania leków, które poprawiają jakoĘ ich Życia.
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 27
3. SKUTECZNO LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
Leczenie substytucyjne jest zarówno skuteczne dla pacjentów, jak
i korzystne dla ca"ego spo"eczełstwa w odniesieniu do poszczegól-
nych obywateli, s"uŻby zdrowia i wydatków publicznych. Badania
naukowe dowodzą, iŻ leczenie substytucyjne zmniejsza
wystpowanie takich zjawisk, jak przestpczoĘ, choroby zakaęne,
ĘmiertelnoĘ związanych z uŻywaniem narkotyków oraz poprawia
fizyczną, spo"eczną i psychologiczną kondycj pacjentów.
28 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
3. SKUTECZNO LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
3a.
Jaka jest skutecznoĘ leczenia w odniesieniu
do pacjenta?
3a
Podczas gdy wikszoĘ danych o efektywnoĘci leczenia sub-
stytucyjnego otrzymywana jest na podstawie terapii meta-
donowej, pojawia si coraz wicej dowodów skutecznoĘci
innych leków, w szczególnoĘci buprenorfiny. Leczenie substy-
tucyjne poprawia fizyczną kondycj pacjenta pomagając mu:
- zachowa Życie
- osiągną abstynencj od nielegalnych narkotyków, albo
ograniczy lub teŻ ustabilizowa wzór ich uŻywania
- odejĘ od zanieczyszczonych nielegalnych narkotyków na
rzecz czystych chemicznie Ęrodków farmaceutycznych
- zmieni sposób przyjmowania narkotyku z iniekcji na mniej
szkodliwy, taki jak przyjmowanie doustne bądę podjzykowe
- utrzyma kontakt z odpowiednimi s"uŻbami.
Ponadto leczenie substytucyjne poprawia spo"eczną kondycj
pacjentów poprzez:
- stabilizowanie uŻywania narkotyków w procesie normo-
wania Życia
- redukowanie potrzeby uciekania si do dzia"alnoĘci przestpczej
w celu zdobycia Ęrodków na narkotyki
- nak"anianie pacjentów do podejmowania decyzji w zakresie
wybranego modelu Życia i Życiowych celów.
SkutecznoĘ leczenia zaleŻy nie tylko od podawanych leków
zastpczych, ale równieŻ od kontekstu aspektów towarzyszących
leczeniu. Na przyk"ad do skutecznoĘci leczenia mogą w istotny
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 29
3. SKUTECZNO LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
sposób przyczynia si interwencje psychospo"eczne. Leczenie sub-
stytucyjne pozwala pacjentom na rozwiązywanie innych prob-
lemów Życiowych, takich jak sprawy mieszkaniowe, praca czy
3a
budowanie wizi spo"ecznych.
30 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
3. SKUTECZNO LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
3b.
Jaka jest skutecznoĘ leczenia w odniesieniu
do spo"eczełstwa?
3b
Koszty uŻywania narkotyków powstają na skutek:
- Ęmierci z powodu przedawkowania i chorób związanych
z uŻywaniem narkotyków
- leczenia przedawkowania i innych skutków zdrowotnych uŻywa-
nia narkotyków
- przenoszenia chorób, w szczególnoĘci HIV i wirusowego zapale-
nia wątroby, g"ównie w drodze iniekcji
- obniŻenie jakoĘci Życia w rodzinach osób uzaleŻnionych od opiatów
- kosztów związanych z funkcjonowaniem organów Ęcigania oraz
wymiaru sprawiedliwoĘci
- dzia"alnoĘci przestpczej
- utraty produktywnoĘci oraz wypadków przy pracy.
Mimo iŻ powyŻsze koszty trudno wyliczy z uwagi na niewystar-
czające dane, leczenie substytucyjne, w szczególnoĘci leczenie
metadonem, okaza"o si pomocne w:
- poprawie zdrowia publicznego, zw"aszcza redukcji liczby wypad-
ków spowodowanych uŻywaniem narkotyków, zmniejszeniu
przyj do szpitala i ĘmiertelnoĘci oraz zahamowaniu epidemii
HIV, wirusowego zapalenia wątroby, a takŻe innych chorób wiru-
sowych przenoszonych drogą krwi
- redukcji poziomu przestpczoĘci związanej z importem, produkcją
i podaŻą nielegalnych narkotyków oraz walce z dzia"aniami
przestpczymi mającymi na celu zdobycie Ęrodków na ich zakup
- redukcji kosztów opieki spo"ecznej generowanych przez narko-
manów i osoby bdące na ich utrzymaniu.
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 31
3. SKUTECZNO LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
3c.
Jaka jest op"acalnoĘ leczenia substytucyjnego?
3c
Przedmiotem szczególnej wagi dla twórców strategii w zakre-
sie s"uŻby zdrowia i wymiaru sprawiedliwoĘci jest fakt,
iŻ leczenie substytucyjne okaza"o si równieŻ niezwykle
op"acalne. Amerykałski Departament S"uŻb ds. Walki
z Narkomanią (DASA) oraz Narodowy Instytut Narkomanii
oszacowa"y roczny koszt utrzymania narkomana
uzaleŻnionego od opiatów w Nowym Jorku w 1991 roku
(w przeliczeniu na dolary i euro):
Nieleczony na ulicy 43 000 USD - 40 000 EUR
W wizieniu 43 000 USD - 40 000 EUR
W stacjonarnym programie
wolnym od narkotyków 11 000 USD - 10 000 EUR
W programie leczenia
substytucyjnego 2 400 USD - 2 250 EUR
Łród"o: International Forum, 1994.
W 2001 roku DASA przeprowadzi" jeszcze jedno badanie we
wspó"pracy z Uniwersytetem Waszyngtołskim na temat op"acal-
noĘci i skutecznoĘci leczenia substytucyjnego, czego efektem są
poniŻsze dane.
Redukcja:
przestpczoĘci przeciwko mieniu: 64%
ogólnej liczby aresztował 54%
aresztował związanych z przestpczoĘcią narkotykową 63%
32 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
3. SKUTECZNO LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
wizyt w Izbie Przyj Pomocy Doraęnej 65%
przyj do szpitali 59%
korzystania z g"ównych form opieki zdrowotnej 56%
3c
hospitalizacji psychiatrycznych 55%
Łród"o: DASA, 2001
Wskaęniki tych zmian są jeszcze wyŻsze wĘród osób, które by"y
leczone d"uŻej niŻ rok. Dane dotyczące aresztował są z duŻym
prawdopodobiełstwem nawet jeszcze niŻsze wĘród pacjentów
leczonych przez d"ugi okres.
W odniesieniu do leczenia substytucyjnego w Europie, Brytyjski
Narodowy Projekt Badawczy nad Efektami Leczenia (NTORS)
poda", iŻ kaŻdy 1 funt (1,5 euro) wydany na leczenie przynosi
zwrot 3 funtów (4,5 euro) w oszczdnoĘciach związanych z kosz-
tami ponoszonymi przez ofiar przestpstwa. Zwikszony wydatek
1,6 miliona funtów (2,4 miliona euro) w zakresie interwencji
związanych z leczeniem przyniós" oszczdnoĘci 4,2 miliona funtów
(6,3 miliona euro) w odniesieniu do kosztów przestpstw oraz
1 milion funtów (1,5 miliona euro) w wydatkach na wymiar spra-
wiedliwoĘci. Faktyczne oszczdnoĘci w kosztach dla ca"ego
spo"eczełstwa mogą by jeszcze wiksze niŻ te zaprezentowane
powyŻej (Gossop i wspó"., 1998).
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 33
3. SKUTECZNO LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
3d.
Czy inwestowanie w leczenie substytucyjne jest
marnotrawieniem Ęrodków publicznych?
3d
Nie, nie jest. Inwestowanie w leczenie substytucyjne
uzaleŻnienia od opiatów oparte na badaniach naukowych
zmniejsza zdrowotne i spo"eczne skutki w odniesieniu do pac-
jenta i spo"eczełstwa. Nak"ady poniesione na leczenie
zwracają si wielokrotnie w postaci oszczdnoĘci w zakresie
wymiaru sprawiedliwoĘci i zdrowia publicznego.
Celem leczenia substytucyjnego - zarówno w odniesieniu do pac-
jenta, jak i polityki spo"ecznej - jest redukcja szkód. PoniewaŻ na"óg
jest stanem trudnym do pokonania, naleŻy redukowa szkod tak
w przypadku pacjenta, jak i ca"ego spo"eczełstwa. Odpowiednie
leczenie substytucyjne, "atwo dostpne dla kaŻdego kto go
potrzebuje, przynosi wysokie oszczdnoĘci w wydatkach na s"uŻb
zdrowia, opiek spo"eczną i wymiar sprawiedliwoĘci.
W aspekcie planowania strategii naleŻy rozwaŻa problem
uzaleŻnienia od opiatów w sposób skoordynowany, tak by móc
oceni korzyĘci nie tylko dla jednego sektora, np. s"uŻby zdrowia,
ale i innych, np. wymiaru sprawiedliwoĘci.
34 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
3. SKUTECZNO LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
3e.
Dlaczego niektórzy wciąŻ krytykują leczenie
substytucyjne?
3e
Pitno uzaleŻnienia od narkotyków jest nadal na tyle silne
w wielu Ęrodowiskach, iŻ cierpiący z tego powodu do kołca
Życia muszą radzi sobie ze wstydem, winą i odrzuceniem.
ChociaŻ wszyscy zdajemy sobie spraw z biologicznej natury
tego stanu, osoby znajdujące si w nim odnoszą si do tego
z ustawiczną niechcią oraz odrzucają jego istnienie i wp"yw
na w"asne funkcjonowanie. To silne pitno zniechca narko-
manów do przyznania si, Że są chorzy i do podjcia leczenia.
Ponadto sprawia to, iŻ niektóre osoby nie szkolą si
w kierunku leczenia uzaleŻnieł i profilaktyki, jak równieŻ ma
wp"yw na niskie wynagrodzenie osób, które tym problemem
juŻ si zajmują.
Wszystko wskazuje na to, iŻ w celu poprawy wiedzy na temat
skutecznoĘci leczenia substytucyjnego nie robi si wystarcza-
jąco duŻo. NaleŻy zatem zrozumie psychospo"eczne
uwarunkowania tego oporu. Kreek (Kreek i wspó"., 1996)
zaobserwowa"a g"ówne tego przyczyny. Nasze spo"eczełstwo
zdominowane jest przez etos pracy, wspó"zawodnictwo
i niezaleŻnoĘ. UzaleŻnienie od narkotyków wydaje si dyk-
towane cechami, które są diametralnie róŻne: pogoł za przy-
jemnoĘcią, biernoĘ i zaleŻnoĘ. UzaleŻnienie od narkotyków
jest wic postrzegane bardziej jako wada niŻ choroba,
co prowadzi do odmowy Ęwiadczenia pomocy.
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 35
3. SKUTECZNO LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
Ta panująca opinia na temat natury uzaleŻnienia opiera si jednak
na kilku nieporozumieniach. Pierwsze polega na tym, Że heroiniĘci
odczuwają nieustającą przyjemnoĘ w na"ogu. Na ogó" konsumpc-
3
ja heroiny powoduje przyjemnoĘ zanim uŻytkownik uzaleŻni si
od narkotyku. Nastpnie towarzyszące problemy w znaczny
sposób przewaŻają przyjemnoĘ, ale uŻytkownik zmuszony jest do
dalszego uŻywania heroiny ze wzgldu na cierpienie związane
z objawami abstynencyjnymi.
Drugim nieporozumieniem, które stoi za odmową Ęwiadczenia
leczenia substytucyjnego, jest przeĘwiadczenie, iŻ takie leczenie
jest dostarczaniem narkomanowi przyjemnoĘci oraz Że sprowadza
si ono do zastpowania jednego narkotyku drugim . W rzeczy-
wistoĘci pacjenci przechodzący kuracj podtrzymującą zachowują
normalny stan ĘwiadomoĘci bez oznak euforii czy haju oraz nie
cierpią z powodu zespo"u abstynencyjnego.
Nastpnym nieporozumieniem jest to, Że pacjenci nie odstawiają
ca"kowicie narkotyków, a zatem w sytuacji pacjenta nie zachodzi
rzeczywista zmiana. Osoby z takim podejĘciem nie rozumieją celu
leczenia substytucyjnego. Zaletą leczenia substytucyjnego jest jego
stosowanie w fazie g"bokiego uzaleŻnienia od opiatów - w czasie
gdy odstawienie narkotyku jest poza moŻliwoĘciami narkomana.
Leki zastpcze mogą umoŻliwi narkomanowi przerwanie bądę
redukcj uŻywania nielegalnych opiatów. Mogą one równieŻ
okaza si pomocne w redukcji lub wyeliminowaniu iniekcyjnego
przyjmowania narkotyku.
Opracowanie odpowiednich form leczenia bdzie wymaga nie
tylko lepszej dystrybucji wiedzy na temat skutecznoĘci leczenia
36 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
3. SKUTECZNO LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
substytucyjnego, ale równieŻ odmitologizowania uprzedzeł obec-
nych we wszystkich sferach spo"eczełstwa.
W wikszoĘci krajów kaŻdy narkoman ma prawo do skorzystania
3e
z profesjonalnego leczenia i opieki zgodnie z przyjtymi standa-
rdami jakoĘci. Narkomani są obywatelami, którzy mają te same
prawa i obowiązki bez wzgldu na to, czy otrzymują profesjo-
nalne leczenie.
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 37
3. SKUTECZNO LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
3f.
Jakie są ujemne strony leczenia substytucyjnego?
3f
Leczenie substytucyjne niesie ze sobą kilka aspektów negaty-
wnych. NajwaŻniejszym z nich jest fakt, iŻ w wikszoĘci przy-
padków pacjent musi przebywa na leczeniu przez d"ugi
okres. Ten d"ugofalowy aspekt rodzi negatywne konsekwenc-
je zarówno w sferze wydatków publicznych, jak i dla samego
pacjenta.
ChociaŻ leczenie substytucyjne jest tanią formą leczenia,
w perspektywie d"ugoletniej terapii jego cena roĘnie.
Innym aspektem jest fakt, iŻ osoba korzystająca z leczenia staje si
d"ugoletnim pacjentem uzaleŻnionym nie tylko od leków, ale
równieŻ i od osoby, która je przepisuje. W niektórych przypadkach
takie uzaleŻnienie moŻe prowadzi do postawy biernoĘci.
Ponadto uzaleŻnienie od leków oraz towarzyszące temu
napitnowanie bdą powodowa trudnoĘci w momencie, gdy
pacjent bdzie chcia" zmieni miejsce zamieszkania lub wybra si
w podróŻ i wzią ze sobą lek.
Niektórzy ludzie doĘwiadczają skutków ubocznych leczenia.
W przypadku metadonu do najczstszych skutków ubocznych
naleŻą: nadmierne pocenie si, zaparcia, zaburzenia snu, libido
i koncentracji. Te niepoŻądane objawy mogą utrzymywa si przez
d"uŻszy czas leczenia, lecz w wikszoĘci przypadków nie powodu-
ją konsekwencji natury medycznej. Ogó"em skutki uboczne doty-
czą mniej niŻ 20% pacjentów.
38 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
3. SKUTECZNO LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
Wreszcie, mimo iŻ metadon przepisywany jest kobietom w ciąŻy
z uwagi na jego korzystny wp"yw na stan zdrowia kobiety, ciąŻ,
rozwój p"odu i poród, nowo narodzone dziecko bdzie musia"o
3f
przerwa przyjmowanie leku zaraz po urodzeniu.
NaleŻy odnotowa, iŻ d"ugoterminowa potrzeba opieki, uzaleŻnie-
nie od lekarzy przepisujących lek, biernoĘ i rezygnacja stanowią
powaŻne problemy, które mogą wystąpi oraz których naleŻy si
spodziewa w leczeniu osób przewlekle chorych (choroby serca,
nerek, wątroby, nowotwory itd.). Podsumowując, leczeniu substy-
tucyjnemu towarzyszą aspekty negatywne, tak jak w przypadku
innych schorzeł chronicznych, jednak korzyĘci z niego wynikające
są znacznie wyŻsze.
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 39
3. SKUTECZNO LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
3g.
Jakie wyzwania stoją przed leczeniem
substytucyjnym?
3g
Po tym jak udowodniono skutecznoĘ leczenia substy-
tucyjnego, na rozwiązanie czekają nastpujące kwestie:
- zmaksymalizowanie op"acalnoĘci leczenia przy jednoczes-
nym utrzymaniu i zwikszeniu jego jakoĘci
- zwikszenie dostpnoĘci i zakresu us"ug leczniczych
- zapewnienie jak najwikszego udzia"u lekarzy pierwszego
kontaktu z danego rejonu i specjalistów z dziedziny leczenia
uzaleŻnieł w celu nadzorowania pomocy medycznej
- dofinansowanie leczenia uzaleŻnieł od opiatów i koor-
dynowanie go z us"ugami innych organizacji z zakresu
opieki spo"ecznej i medycznej.
40 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
4. ORGANIZACJA LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
Leczenie substytucyjne prowadzone jest na wiele sposobów,
zarówno ze wzgldu na miejsce (ambulatoria, placówki specja-
listyczne, apteki i wizienia) oraz przy zastosowaniu róŻnych
dawek i okresów leczenia, z uwzgldnieniem leczenia podtrzymu-
jącego i detoksykacji. Ponadto leczeniu substytucyjnemu czsto
towarzyszy wybór interwencji psychospo"ecznych.
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 41
4. ORGANIZACJA LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
4a.
Czy samo leczenie substytucyjne wystarcza?
4a
UzaleŻnienie od opiatów czsto nie tylko negatywnie wp"ywa
na zdrowie pacjenta, ale równieŻ powoduje os"abienie jego
kondycji psychospo"ecznej. NaleŻy pamita, iŻ leczenie sub-
stytucyjne powinno zajmowa si równieŻ tym drugim aspek-
tem. Zaletą leczenia substytucyjnego jest to, Że podczas gdy
pacjenci przyjmują metadon, moŻna zają si innymi proble-
mami.
Badania naukowe dowiod"y, iŻ skutecznoĘ leczenia substy-
tucyjnego jest wyŻsza, kiedy jest ono czĘcią leczenia komplek-
sowego. Przepisywanie leku nie powinno by zatem postrzegane
jako jedyna interwencja. WaŻne jest, aby rozpoznawa i rozwiązy-
wa inne problemy natury medycznej, spo"ecznej, psychicznej czy
prawnej.
To niekoniecznie oznacza, Że pacjenci powinni rozwiązywa wszys-
tkie swoje problemy w tej samej placówce. Kiedy leczeniem zaj-
muje si lekarz pierwszego kontaktu lub ma"a placówka
z niewielką liczbą personelu, pacjenci mogą by kierowani do
odpowiednich s"uŻb w danym rejonie w celu uzyskania
dodatkowego wsparcia.
Wielu pacjentów korzysta z leczenia przez wiele lat i - chociaŻ dla
cz"onków personelu moŻe si to okaza trudne do zaakceptowania
- ci pacjenci nie wymagają dodatkowej opieki przy kaŻdorazo-
wym przyjmowaniu leku. Sytuacja jest podobna w przypa-
dku pacjentów z innymi przewlek"ymi chorobami, takimi jak
42 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
4. ORGANIZACJA LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
nadciĘnienie czy cukrzyca. Nie korzystają oni przecieŻ z porady psy-
chologa czy psychoterapeuty za kaŻdym razem, kiedy
przychodzą po nową recept.
4a
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 43
4. ORGANIZACJA LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
4b.
Gdzie powinno si odbywa leczenie substytucyjne?
4b
W Europie istnieje ogromne zróŻnicowanie co do tego, kto moŻe
stosowa leczenie substytucyjne osób uzaleŻnionych od opiatów.
W krajach takich jak Dania, Finlandia, Grecja, Hiszpania,
Portugalia, Szwecja i W"ochy leczenie substytucyjne jest organi-
zowane centralnie w programach specjalistycznych przy
niewielkim zaangaŻowaniu podstawowej opieki medycznej
i lekarzy pierwszego kontaktu. Natomiast w Austrii, Belgii,
Francji, Holandii, Luksemburgu, Niemczech i Wielkiej Brytanii
leczenie substytucyjne jest mniej scentralizowane i mogą je zaor-
dynowa zarówno lekarze pierwszego kontaktu, jak i wyspecjali-
zowane oĘrodki. ZaleŻy to od tego, czy leczenie na"ogu uznawane
jest za leczenie specjalistyczne bądę jako zadanie podstawowej
opieki medycznej (Farrell i wspó"., 1999).
OĘrodki specjalistyczne mogą Ęwiadczy us"ugi w zakresie opieki medy-
cznej i psychospo"ecznej. WikszoĘ z nich zatrudnia personel z wielu
dziedzin, w tym lekarzy, pielgniarki, psychologów, specjalistów od
profilaktyki uzaleŻnieł oraz konsultantów. Personel ten specjalizuje si
w leczeniu uzaleŻnieł od opiatów, a takŻe przeszed" specjalistyczne
szkolenie i/albo ma odpowiednią wiedz z tego zakresu.
W wikszoĘci krajów lekarze pierwszego kontaktu, którzy leczą ludzi
uzaleŻnionych od opiatów, przeszli odpowiednie przeszkolenie.
Lekarze ci nie mają interdyscyplinarnego personelu, poniewaŻ pracują
samodzielnie lub we wspó"pracy z innymi lekarzami pierwszego kon-
taktu. Jednak lekarze pierwszego kontaktu mogą kontaktowa si
z innymi specjalistami, do których mogą kierowa swoich pacjentów
w przypadku problemów psychospo"ecznych. W zakresie przepisywa-
44 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
4. ORGANIZACJA LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
nia leków lekarze pierwszego kontaktu powinni blisko wspó"pracowa
z farmaceutami. wiadczenie us"ug z zakresu leczenia substytucyjnego
w lecznictwie ambulatoryjnym sprowadza uzaleŻnienie od opiatów do
4b
poziomu kaŻdego innego uleczalnego schorzenia, a pacjenci nie są
odseparowani od innych.
WikszoĘ specjalistów stosujących leczenie substytucyjne nalega na
codzienne wizyty swoich pacjentów w pierwszej fazie leczenia,
a w szczególnoĘci w fazie wprowadzania leczenia, kiedy dawka leku
jest stabilizowana. Niektórzy lekarze wolą, aby ich pacjenci byli
kontrolowani przez pierwsze dni lub tygodnie przyjmowania leku.
Kiedy stan pacjenta stabilizuje si, przychodzi czas na decyzj, czy ma
on dalej pojawia si kaŻdego dnia by przyją dawk, czy teŻ moŻe
pewną parti leku zabra do domu lub otrzyma na nią recepty.
Wielu lekarzy przepisujących leki substytucyjne blisko wspó"pracuje
z lokalnymi aptekami, w których pacjenci realizują swoje recepty.
Aptekarze odgrywają waŻną rol w udzielaniu odpowiednich informa-
cji swoim klientom. CiąŻy równieŻ na nich odpowiedzialnoĘ
za analiz recept w poszukiwaniu potencjalnych b"dów bądę inter-
akcji z innymi lekami.
DoĘwiadczenie pokazuje, Że do skutecznego realizowania leczenia
potrzebne są te dwa miejsca. Pozwalają one pacjentowi na poruszanie
si midzy programami o róŻnych stopniach trudnoĘci i róŻnych
lokalizacjach. Ponadto to co moŻe by skuteczne w Ęrodowisku
miejskim, wcale nie musi przynosi oczekiwanych rezultatów w ma"ym
mieĘcie bądę na wsi.
W przypadku ograniczonych budŻetów przepisywanie leków bez
dodatkowych form leczenia lub opieki moŻe nadal by skutecznym
sposobem docierania do jak najszerszego grona odbiorców, co jest
waŻnym narzdziem w walce z na"ogiem.
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 45
4. ORGANIZACJA LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
4c.
Czy leczenie substytucyjne naleŻy organizowa
w wizieniach?
4c
Tak, więniowie powinni mie ten sam dostp do opieki
zdrowotnej co zwykli obywatele. Badania pokaza"y, iŻ w efek-
cie leczenia metadonowego wyeliminuje si wspólne korzys-
tanie z tych samych strzykawek zarówno w placówkach
wiziennych, jak i pozawiziennych (Dolan i wspó"., 1996).
W roku 1998 podczas Konferencji nt. Wiziennictwa i Narkotyków
w Oldenburgu zaprezentowano zalecenia dotyczące us"ug
w zakresie leczenia uzaleŻnieł od narkotyków w Ęrodowisku
wiziennym. WĘród nich by"o midzy innymi zalecenie udostpnia-
nia więniom us"ug z zakresu leczenia uzaleŻnieł, w tym leczenia
substytucyjnego (zarówno detoksykacji, jak i leczenia substy-
tucyjnego). Inne zalecenie dotyczy"o szkolenia personelu wizien-
nego w zakresie narkotyków i związanych z nimi problemów
(zdrowotnych).
We francuskiej prasie fachowej ukaza" si niedawno artyku" ocenia-
jący prawdopodobiełstwo ponownego skazania na kar pozbaw-
ienia wolnoĘci osób, które przesz"y (bądę teŻ nie) w wizieniu
leczenie podtrzymujące z uŻyciem agonisty. PodkreĘlano w nim
wag wiziennego leczenia substytucyjnego na tych samych
warunkach co poza wizieniem. Ponadto podano, iŻ więniowie,
którzy skorzystali z leczenia podtrzymującego podczas kary
wizienia, mieli o po"ow mniejsze perspektywy (19% wobec 39%)
ponownego trafienia do zak"adu karnego w porównaniu z tymi
więniami, którzy przeszli jedynie detoksykacj (Levasseur i wspó".
Ann. Med. Interne 2002. Wyd. 153, nr 3, str. 1514-1519).
46 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
4. ORGANIZACJA LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
Pacjenci korzystający z leczenia podtrzymującego poza wi zieniem
powinni mie moŻliwoĘ kontynuowania substytucji w momencie
rozpoczcia odbywania kary. Ta moŻliwoĘ jest istotna, poniewaŻ
4ć
przerwanie leczenia podtrzymującego moŻe prowadzi do wzros-
tu wystpowania zachował ryzykownych (Swiss Methadone
report, 1996).
Osoby korzystające z leczenia substytucyjnego w Ęrodowisku
wiziennym muszą mie moŻliwoĘ kontynuowania leczenia po
zwolnieniu. W przypadkach abstynencji od opiatów po zwolnieniu
z wizienia zachodzi wysokie ryzyko przedawkowania i Ęmierci.
Decyzje dotyczące kontynuowania leczenia powinny by podej-
mowane w porozumieniu z programem leczenia, w którym
wizieł weęmie udzia" po opuszczeniu wizienia (European
Recommendations, 1998).
Jednym z krajów, w którym metadon dostpny jest we wszystkich
wizieniach, jest Hiszpania.
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 47
4. ORGANIZACJA LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
4d.
Czy istnieje optymalna metoda Ęwiadczenia leczenia?
4d
Tak, badania naukowe pokazują, iŻ leczenie substytucyjne
jest najskuteczniejsze przy odpowiednich dawkach i w d"ugo-
falowym wymiarze czasu.
Leczenie substytucyjne jest przepisywane na wiele sposobów: od
krótko- do d"ugoterminowych programów oraz od leczenia
podtrzymującego do detoksykacji.
Leczenie substytucyjne oparte na detoksykacji ma na celu redukcj
wysokich dawek do niskich lub zera w okreĘlonym, na ogó"
krótkim wymiarze czasowym. Leczenie podtrzymujące natomiast
potwierdza przewlek"ą natur na"ogu oraz ma na celu ustabili-
zowanie Życia pacjenta przy sta"ej dawce w d"ugim okresie.
Ostatecznym celem leczenia podtrzymującego moŻe ewentualnie
by detoksykacja, ale stosowana jedynie wtedy, kiedy pacjent jest
na to gotowy.
Plan leczenia zaleŻy od celów leczenia, które ustala si na pod-
stawie dostpnych moŻliwoĘci, potrzeb i Życzeł pacjenta oraz pro-
fesjonalnej opinii lekarza. Najogólniej rzecz ujmując, im g"bsze
uzaleŻnienie -tym wyŻsze dawki, z nastawieniem bardziej na lecze-
nie podtrzymujące niŻ detoksykacj.
48 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
4. ORGANIZACJA LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
4e.
Jakie jest optymalne dawkowanie?
4e
W leczeniu substytucyjnym przepisuje si leki tak jak
w kaŻdym innym leczeniu. Odpowiednią dawk ustala si na
podstawie relacji lekarz-pacjent, przy uwzgldnieniu medy-
cznej oceny indywidualnych (metabolicznych) potrzeb pacjen-
ta oraz innych uwarunkował i prowadzonych terapii.
Leczenie substytucyjne zosta"o poddane gruntownej ewaluacji
i okaza"o si skuteczne w osiąganiu takich celów, jak redukcja kon-
sumpcji nielegalnych narkotyków, zachował ryzykownych
i przestpczoĘci. W celu uzyskania pozytywnych wyników wyma-
gane jest podawanie wystarczających dawek tak metadonu, jak
i buprenorfiny (EMCDDA, 2002).
Optymalną dawką metadonu dla osoby uzaleŻnionej od opiatów
jest 60-120 mg (w przypadku buprenorfiny 8-12 mg).
Dawki poniŻej 60 mg są na ogó" nieskuteczne, poniewaŻ nie są
wystarczająco wysokie do wywo"ywania efektu blokady
w komórkach mózgowych. Postawy i opinie na temat dawkowania
metadonu, które nie mają oparcia w dowodach naukowych,
podwaŻają potencjalną efektywnoĘ leczenia.
Podsumowując, badania naukowe sugerują, iŻ im g"bsze
uzaleŻnienie - tym wyŻsze powinny by dawki, a leczenie powinno
trwa d"uŻej (Farrell i wspó"., 1999).
Jednak kaŻdy pacjent stanowi niepowtarzalne kliniczne wyzwanie,
jak teŻ nie istnieje sposób przepisania jednej dawki metadonu,
która powodowa"aby konkretny poziom leku we krwi i by"a
z"otym standardem w odniesieniu do wszystkich pacjentów.
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 49
4. ORGANIZACJA LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
Objawy kliniczne oraz zg"aszane przez pacjenta objawy zespo"u
abstynencyjnego, a takŻe kontynuowanie uŻywania nielegalnych
opioidów są wymownymi wskazaniami nieodpowiedniego
4e
dawkowania leku. W ustalaniu wystarczającej dawki w leczeniu
podtrzymującym metadonem zdaje si nie istnie maksymalna
dawka dzienna (Leavitt i wspó"., 2000).
50 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
4. ORGANIZACJA LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
4f.
Czy analiza moczu jest uŻytecznym narzdziem
terapeutycznym?
4f
Analiza moczu jest istotnym elementem wstpnej oceny
medycznej pacjenta (dla potwierdzenia, Że pacjent rzeczy-
wiĘcie bierze opiaty).
Jednak czsto jest ona uŻywana jako forma kontroli nad pacjenta-
mi w celu sprawdzania, czy przyjmowaniu leku nie towarzyszy
kontynuowanie uŻywania nielegalnych narkotyków. Wielu pro-
fesjonalistów kwestionuje skutecznoĘ tego Ęrodka w drodze do
udanego leczenia. UwaŻa si, Że podobne informacje moŻna
zdoby od samego pacjenta, co zaoszczdzi"oby wiele czasu
i pienidzy. To, rzecz jasna, wymaga dobrej relacji pacjent-lekarz,
opartej na szacunku i obopólnym zaufaniu. Pojawiają si jednak
równieŻ g"osy, iŻ pozytywny wynik testu moczowego nie powinien
by nigdy powodem przerywania leczenia, poniewaŻ Ęwiadczy on
o objawach schorzenia, z powodu którego pacjent jest leczony, np.
uzaleŻnienia od narkotyków.
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 51
4. ORGANIZACJA LECZENIA
SUBSTYTUCYJNEGO
4g.
Jak podnieĘ jakoĘ leczenia substytucyjnego?
4g
W celu podniesienia jakoĘci leczenia substytucyjnego
w twoim rejonie naleŻy pomyĘle o odpowiednim szkoleniu.
MoŻna do tego zaangaŻowa miejscowych trenerów, którzy
mogą skorzysta ze stworzonego w tym celu podrcznika
szkoleniowego Euromethwork:
AD Verster i E. Buning (2003). Podrcznik szkoleniowy:
Kluczowe aspekty leczenia substytucyjnego w leczeniu
uzaleŻnienia od opiatów. (Training manual: Key aspects
of substitution treatment for opiate dependence).
W przypadku braku odpowiednich trenerów na miejscu, pod
poniŻszym adresem moŻna uzyska od nas rad w zakresie us"ug
midzynarodowych ekspertów: www.euromethwork.org
52 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
GLOSARIUSZ
Abstynencja: powstrzymywanie si od uŻywania alkoholu i innych
narkotyków.
Agonista: termin farmakologiczny oznaczający uŻywanie leku, który
charakteryzuje si podobnym dzia"aniem do narkotyku powodującego
uzaleŻnienie.
Antagonista: termin farmakologiczny oznaczający lek uŻywany w celu
blokowania dzia"ania narkotyku.
Detoksykacja: forma leczenia mająca na celu spowodowanie, aby
w pewnym okresie, (zwykle krótkim) pacjent zmniejszy" dawki narko-
tyku lub zredukowa" je do poziomu zerowego.
G"ód: fizyczna i psychologiczna potrzeba uŻycia narkotyku powodu-
jącego uzaleŻnienie.
Leczenie substytucyjne: leczenie medyczne uzaleŻnienia od opiatów
lekiem o podobnym dzia"aniu do narkotyku uzaleŻnienia (agonisty
w jzyku farmakologicznym), co zapobiega wystpowaniu g"odu oraz
objawów zespo"u abstynencyjnego.
Na"óg: zaburzenie o charakterze chronicznym, postpującym
i nawracającym przejawiające si kompulsywnym uŻywaniem jednej
lub wicej substancji, co wywo"uje indywidualną fizyczną, psycholo-
giczną lub spo"eczną szkod, pomimo której wystpuje dalsze
uŻywanie substancji.
Narkotyk (naduŻywana substancja psychoaktywna): kaŻda substancja
wp"ywająca na nastrój, poziom postrzegania lub funkcjonowanie
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 53
GLOSARIUSZ
mózgu. Są to leki na recept, alkohol, rozpuszczalniki oraz narkotyki
nielegalne.
Nawrót: powrót do uŻywania substancji po okresie abstynencji.
Okres pó"trwania leku: czas, jaki potrzebuje organizm na wydalenie
bądę zmetabolizowanie po"owy aktywnych substancji. Metadon
charakteryzuje si okresem pó"trwania 24-36 godzin, co pozwala
na jedną dawk dziennie, natomiast w przypadku heroiny okres
pó"trwania wynosi 6 godzin.
Leczenie podtrzymujące: forma leczenia uznająca chroniczny charak-
ter na"ogu, mająca na celu osiągnicie stabilizacji Życia pacjenta przy
podawaniu sta"ej dawki leku w d"ugim okresie.
Substancja psychoaktywna: substancja chemiczna dzia"ająca na
oĘrodkowy uk"ad nerwowy wywo"ując zmian nastroju i/lub zacho-
wania.
Tolerancja: potrzeba zwikszania dawek substancji w celu osiągnicia
tych samych efektów.
UzaleŻnienie: psychologiczna i/lub fizyczna potrzeba narkotyku. JeĘli
nie nastąpi uŻycie, taka osoba zaczyna odczuwa objawy zespo"u
abstynencyjnego.
Zespó" abstynencyjny: ogó" fizycznych i psychicznych efektów
wystpujących po znacznym zmniejszeniu bądę zaprzestaniu uŻywania
opiatów. W okresie abstynencji wystpuje g"ód, który ustpuje po
ponownym uŻyciu narkotyku lub leku substytucyjnego, np. metadonu.
54 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
ŁRÓDA
Literatura
- Drugs in focus. Key role of substitution treatment. EMCDDA
briefing 1, 2002.
- World Health Organization (WHO) Management of Substence
Dependence.
What do people think they know about substence dependence?
Myths and facts for policy makers responsible for substance
dependence prevention, treatment and support programmes.
- European Methadone Guidelines. Annette Verster & Ernst
Buning, 2000.
- UNODC, Investing in Drug Abuse Treatment: A Discussion Paper
for Policy Makers, United Nations, New York, 2003
(http://www.unodc.org/odccp/treatment_toolkit.html)
Strony internetowe
www.Euromethwork.org
www.Emcdda.org
www.ihra.net
www.Opiateaddictionrx.info
www.Drugscope.org.uk
http://www1.dshs.wa.gov/DASA/index.htm
www.AC-company.org
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 55
LISTA ZAANGAOWANYCH
EKSPERTÓW
Bill Nelles, The Methadone Alliance, London, UK
Patrick O Hare, The International Harm Reduction Association,
Rome, Italy
Edo Polidori, Servizio per le Tossicodipendenze, Faenza, Italy
Marc Resinger, EUROPAD, Brussels, Belgium
Gerrit van Santen, Municipal Health Service, Amsterdam,
the Netherlands
Marta Torrens, Institute of Psychiatry, Barcelona, Spain
Podzikowania
ChcielibyĘmy, aby nasze podzikowania przyjli: Michael Farrell
z Wielkiej Brytanii, Andrej Kastelica ze S"owenii, Luis Patricio
z Portugalii, Andrew Preston z Wielkiej Brytanii, Icro Maremmani
z W"och, Robert Newman z USA i Emilis Subata z Litwy za ich
uwagi i sugestie dotyczące kołcowej wersji niniejszej broszury.
56 SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW
Niniejszy projekt zosta" op"acony ze Ęrodków Komisji Europejskiej,
Dyrektorat G ds. Zdrowia Publicznego, projekt: SPC.2002267.
Ani Komisja Europejska, ani Żadna inna osoba dzia"ająca w jej
imieniu nie ponosi odpowiedzialnoĘci za wykorzystanie pod jaką-
kolwiek postacią informacji zawartych w niniejszym dokumencie.
W celu uzyskania dalszych informacji:
EuroMethwork/Q4Q
Vijzelstraat 77 1017 HG Amsterdam Holandia
Tel. + 31 (0)20 - 330 34 49 Fax +31 (0)20 - 330 34 50
info@q4q.nl www.euromethwork.org
SKUTECZNO LECZENIA SUBSTYTUCYJNEGO UZALENIENIA OD OPIATÓW 57
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
30 NF Zatonski Rozpoznanie i leczenie zespołu uzależnienia od tytoniuNeuronalne i molekularne podstawy uzależnienia od opiatówKonsensus dotyczący rozpoznawania i leczenia zespołu uzależnienia od tytoniuWytyczne leczenia uzależnienia od tytoniuUzaleznienie od partnera Jak skutecznie sie wyzwolic z sidel toksycznej milosci uzpartDiagnostyka, mechanizm uzaleznienia i metody leczenia uzaleznienia od nikotynyPodręczny przewodnik leczenia uzależnienia od tytoniu dla lekarzy i pielęgniarekUzależnienie od kłamstwaRozwój uzależnienia od alkoholuUzależnienie od benzodiazepinCentralna mielinoza mostu u osób uzależnionych od alkoholuUZALEZNIENIE OD INTERNETU tekstUzaleznienie od nowych mediowwięcej podobnych podstron