P1180330

96

96

fcś

r«4iuz Ma

wyrażających się m. in. przy pomocy popielnic domkowych, niż łączyć ^eszelWe wyobrażeni antropomorficzne na naczyniach, choć — na co już wskazywano — są one niekiedy zaskakująco zbieżne mimo dzielącego je czasu oraz przestrzeni •

Nie sięgając więc do zbyt odległych czasowo od siebie przypadków wyślę powania popielnic domkowych oraz naczyń o cechach antropomor-ficznych, przede wszystkim zaś prezentujących wyobrażenia twarzy, wypadnie tutaj ograniczyć sę do tych zabytków europejskich, które —^{1 2} według różnych systemów chronologicznych — są datowane na schyłkowe okresy epoki brązu i wczesną epoką żelaza.

Ogólnie biorąc, dotychczasowe poglądy dotyczące pochodzenia europejskich popielnic domkowych i popielnic twarzowych, datowanych na młodszą epoką brązu i wczesną epoką żelaza, układają się w dwóch kierunkach. Jeden z nich, reprezentowany przede wszystkim w archeologii niemieckiej, za kolebką owych zjawisk uważa kulturą nordyjską, a zabytki polskie oraz środkowaniemieckie wywodzi ze Skandynawii przyjmując, że są one zupełnie niezależne od zbliżonych znalezisk włoskich². Najczęściej zresztą przyjmowano, że pojawienie się owych popielnic na terenach poza Skandynawią było związane z przemieszczeniami ludności. Drug: generalny pogląd natomiast, bardziej międzynarodowy, wskazuje właszne na południowoeuropejskie, etruskie korzenie popielnic twarzowych występujących w północnej części Europy oraz na ogólnie włoskie źródło genezy popielnic domkowych znanych we wskazanych rejonach naoego kontynentu² Pogląd ów głosi, że idea popielnic domkowych

i popielnic twarzowych dotarła do obszarów północnych za pośrednictwem terenów środkowo niemieckich, jego wariantem jest przypuszczę-nie, że do Skandynawii i na Pomorze Wschodnie idea ta mogła docierać nie tylko drogą lądową, lecz także morską⁷. Inna modyfikacja ^łego poglądu, odnosząca się zresztą wyłącznie do popielnic twarzowych kultury pomorskiej, sugeruje ścisłe związki genetyczne owych zabytków z etruskimi kanopami, lecz bez pośrednictwa obszarów środkowomemieckich, na których występujące popielnice twarzowe są zbliżone raczej do późniejszych typów okazów kultury pomorskiej \ Jeśli o mnie chodzi, to kilkakrotnie wypowiadałem się po stronie owego drugiego poglądu, przyjmującego południowe pochodzenie idei, która doprowadziła do wykształcenia się w kulturze pomorskiej popielnic domkowych i popielnic twarzowych, przy czym pogląd ów aprobowałem w jego najbardziej klasycznym ujęciu *.

W niniejszym referacie nie zamierzam formułować wniosków, które — chociażby tylko moim zdaniem — mogłyby być traktowane jako

ski, Atlas do pradziejów Sławien, cł 1. Łódź IMS, s. 45—46. tenże. PoimmtL. Lcł-don 1065, s- 128; J. Kostrzewski, Germanie praAiitoryezsi w Polsce. Przegląd Archeologiczny, t- 7, ł 1: 1346, s- S9; tenże. Rec.: Wolfgang ha Bema, Die po*-merHHsahen Gesichtsumen, Mcinz 1963, Archeologia Polski, t- 10: 1965. %. 373—376;

A.    Łuka. Kultura pomorska na Pomorza Wschodnim, Gdynia 1959. s. 31; L. X Luka, Uwagi nad dotychczasowym stanem t perspektywami rozwoju badań nad kulturą pomorską. Wiadomości Archeologiczne. L 23:1956. s- 300; B. Magnus,

B.    Myhre, Forhistorien. Fra jegergmppbr tH hQ)9dingsamfimn. Iw.l Norges historie, V 1. (Oslo 1976], s. 151—152: O. Montelius. Hausumen und Geswhtsur-nen, i 123—124; R. Yirchow, Ueber Gęsichzsumen. s. 73—86.

⁷    L J.^Łnka, Rec.: La Baume Wolfgang, GesteUnag nd Bedeutung der Ge-sichtsdarsteUung hel den hallstditlichen Gesichtsumen des nórdischen Kreises, „Kólner Jahrbuch” Bd. II, 1946, s. 102—232, tabL 32—40, ryc. IS, Rocznik Gdański, t. 17/18: 1960. s. 340—341; tenże. Uwagi o niektórych kontaktach Pomorza Wschód-niego z basenem Morza Śródziemnego we wczesnej epoce żelom. Archeologia Polski, Ł 8:1963, s. 282—283.

⁸    J. Kruk, Zagadnienia podziału, chronologii i genezy popielnic twarzowych z wczesnej epoki żelaza w Polsce, Archeologia Polski. L. 14:1969. s. 122—13L

* T. Malinowski. Popielnice twarzowe z wczesnej epoki żelaza w Polsce, Z otchłani wieków. R. 31: 1965. s. 253—264; tenże. Early Iron Age Face Ums in Poland, Arcbaeology, t 19: 1966. s. 126—127; tenże. Popielnice domkowe kultury pomorskiej, Z otchłani wieków. R. 33: 1967. s. 126—137; tenże. Gesichtsumen der friihen Eisenzeit in Pole* und die Frage ihres Zusammenhomges nut den Gesachta-kmen aus dem Gębiete Mitteldeutschlands, Kordhorzar Jahrbuch. t 2: 1967. s. 11—18; tenże. Obrządek pogrzebowy ludności kultury pomorskiej, s» 152—156: tenże. Wielkopolska w dobie Praslowiaa, Poznań 1973, s. 131—132; tenże. Studiem Ober den Bestattungsbrauch der BecóŁkerung der Pommerschen Kultur, Ar-beits- und Forschungsberichte zur sacbsischen Bodendenkmalpflege. L 28/21: 1878.

s. 208.

1

« T. Malinowski, Obrządek pogrzebowy ludności kultury pomorskiej, s. 119.

2

C. Engel, Herkunfi umd Azisbreitung.„_t s. 96—106; W. La Baume, Gcsicht-tumen wtd HonriM, s_ 4. U i 18; tenże. Die pommereUischen Gesichtsumen, Mamz 1963. a 5—6; tenże. Hausurnenfundc ans PommereUen und die Bedeutung der Hausurmea (Speieherumeu) im Kult des Nordischen Kreises, [w:] Studien zur Gcschichze des Preusseulamdes, Marburg 1963, s. 16—19; tenże, Bronzezeit und Jruhe Eisenerit m Pommeru und PommereUen, Zeitschrilt fur Ostforschung. R. 13: 1964. s. 754—757; E. Petersen. Die fruhgermamsche Kultur in Ostdeutschland und Palem, Berlin 1906. a 6; B. v. Richthofen. Oberechleeische Urgeschichts-jiririaąi und nordseche Altcrtusmkunde, Oppeln 1929. s. 48—50; E. Wahle, Die KmDurem und YoJcer der altesten Eisenzett im Flussgebiet der Saale, Jahresschritt fSr dje Vorgeschicble der tachwiffa-thartn^ithfr Lander. t- 10: 1911, s. 103—109.

⁹ J. Antoniewicz. Wyobrażenia plastyczne na urnach twarzowych kultury pomorskiej, Z otchłani wieków. R. 14. z. 9—12: 1945. s. 23 i 28; tenże. Geneza i chronologia pomorskich urn domkowych, Przegląd Archeologiczny, t. 7, z. 1: 1946. i 93—06; W. Antoniewicz. Zagadnienie ekspansji kultury pomorskiej w okresach Hallstatt Cl} i La Tene l (Ha C/D i LT 1), Sprawozdania z prac naukowych Wydziału Nauk Społecznych (Polskiej Akademii Nauki R- 5, z. 3: 1962. s. 11—12; J. BrOndsted. MordśeAe Ycrrzeit, t 2. Neumlśnster 1962, s. 249; K. Jażdżew-