AGRESJA W SFERZE PUBLICZNEJ
127

sytuacyjnych, jak i indywidualnych: "Źródłem, w większości wypadków, był
po­wszechny ruch spoÅ‚ecznego protestu. Konfrontacje, czÄ™sto gwaÅ‚towne, z wÅ‚adzÄ…
i niepowodzenie w wywołaniu masowej reakcji doprowadziły do rozczarowania i
degeneracji ruchu. Jego niedobitki utworzyły małe nielegalne grupy, które miały
niewielki kontakt ze światem zewnętrznym, wykształciły natomiast żarliwą
lojal­ność i spójność grupowÄ…. OkolicznoÅ›ci te dziaÅ‚aÅ‚y na korzyść agresywnych
jedno­stek w grupie, wyniosÅ‚y je na pozycje przywódcze i pozwoliÅ‚y przyjąć
terroryzm ja­ko preferowany modus operandi grupy" (Friedland, 1988, s. 111).
WpÅ‚yw różnic indywidualnych na wybór agresywnych strategii w rozwiÄ…zywa­niu
konfliktów politycznych badał następnie Feshbach (1994). Stwierdził on, że
różnice indywidualne w zakresie dyspozycji do agresji nie są dobrymi
predyktora-mi popierania użycia broni jądrowej bądź popierania działań
militarnych. W związku z tym jako potencjalne predyktory wsparcia dla rozwiązań
militarnych przetestowano dwie bardziej specyficzne postawy: nacjonalizm i
patriotyzm. Pa­triotyzm definiuje siÄ™ w kategoriach dumy z wÅ‚asnej
przynależnoÅ›ci narodowej, na­cjonalizm zaÅ› oznacza poczucie narodowej wyższoÅ›ci
i przewagi własnego narodu nad innymi narodami (zob. też Bar-Tal, Staub, 1997).
Feshbach (1994) dowodzi, że nacjonalizm jest silniej niż patriotyzm powiązany z
poparciem dla agresji mili­tarnej. Przytacza on wyniki badaÅ„ potwierdzajÄ…ce
funkcjonalne rozróżnienie tych dwóch typów postaw. Badani najpierw wysłuchiwali
albo muzyki wojennej (marsze wojskowe), albo muzyki patriotycznej (hymn
narodowy Stanów Zjednoczonych), a następnie sprawdzano, jak ta muzyka wpływa na
wyniki w zakresie nacjonalizmu i patriotyzmu. Muzyka wojenna pociągała za sobą
wyższe wyniki dla nacjonalizmu, ale nie dla patriotyzmu, natomiast muzyka
patriotyczna wywoÅ‚ywaÅ‚a skutek od­wrotny. TÅ‚em porównawczym byÅ‚a grupa
kontrolna. Feshbach (1994, s. 289-290) dochodzi do następujących konkluzji:
"możliwe jest podtrzymanie, a nawet wzmocnienie patriotycznego przywiązania do
własnego narodu przy jednoczesnym wzmożeniu postaw zorientowanych
internacjonalistycznie, które zmniejszają prawdopodobieństwo popierania
rozwiÄ…zaÅ„ militarnych". Staub (1997) wprowa­dziÅ‚ rozróżnienie miÄ™dzy
patriotyzmem "Å›lepym" a "konstruktywnym". Ten pierw­szy oznacza identyfikacjÄ™ z
wÅ‚asnym narodem i jego bezkrytycznÄ… akceptacjÄ™, dru­gi zaÅ› okreÅ›la postawÄ™
bardziej krytyczną, łączącą w sobie pozytywną ocenę własnego narodu z ogólną
troską o wartości humanitarne. Zbieżne z wnioskami Feshbacha są ustalenia
Schatza i Stauba (1997). Zgodnie z nimi osoby, które uzy­skaÅ‚y wysokie wyniki w
skali ślepego patriotyzmu, popierały również militarystycz-ny nacjonalizm,
natomiast nie stwierdzono takiego zwiÄ…zku dla patriotyzmu kon­struktywnego.
Poczucie wyższości narodowej uważa się również za czynnik pobudzający do wojny
- w połączeniu z trzema dodatkowymi kulturowymi warunkami wstępnymi,
sprzyjającymi powstaniu agresji wobec innych narodów (Staub, 1989). Oto te
warunki: