POWIERZCHNIOWE RUCHY MASOWE
Powierzchniowe ruchy masowe są to przemieszczenia
mas skalnych pod wpływem siły ciężkości. Erozja i
wietrzenie naruszają równowagę utworów geologicznych.
Erozja zwiększa pochyłość stoków i sprzyja osuwaniu.
Ruch mas może być powolny lub gwałtowny.
Na stoku nachylonym siła ciężkości rozkłada się na dwie
składowe: stykową  prostopadłą do stoku i ześlizgową 
równoległą do stoku. Wraz ze zwiększeniem się kąta
nachylenia wzrasta składowa
ześlizgowa i wzrasta możliwość
przemieszczenia się mas skalnych.
Ruchowi mas skalnych przeciwdziała
spójność (kohezja) oraz opór tarcia
wewnętrznego (opór stawiany
przeciwko przesuwaniu się cząstek
między sobą) dlatego rozwój
powierzchniowych ruchów masowych i
ich charakter zależy też od rodzaju
gruntu.
Od kohezji i tarcia wewnętrznego uzależniona jest wytrzymałość skały na
ścinanie (opór skały na przesuwanie się jej części względem siebie).
Gdy wytrzymałość ta zostanie przekroczona, w skale następuje powierzchnia ścięcia,
wzdłuż której przemieszczają się jej części.
Przemieszczany w dół, w czasie powierzchniowych ruchów masowych materiał to
koluwium.
Rozwój i charakter powierzchniowych ruchów masowych zależy m.in. od rodzaju
gruntu. Osady drobnoziarniste przesycone wodą mogą ulec uplastycznieniu lub
upłynnieniu, gdyż woda zmniejsza tarcie między cząsteczkami skały. Upłynnione
osady piaszczyste czy mułowe nazywamy kurzawką, natomiast skłonność osadów
do upłynnienia i ruchu  tiksotropią.
Czynniki wpływające na równowagę mas stokowych i tempo zachodzących
zmian:
�� nachylenia stoku
�� litologia i ułożenie warstw
�� nawodnienie luz
nego materiału (gwałtowne topnienie śniegu, wysokie opady)
�� zamarzanie i rozmarzanie gruntu
�� podcięcie brzegu przez erozję lub w sposób sztuczny
�� wstrząsy (trzęsienia ziemi, wybuchy, lawiny...)
1
Klasyfikacja powierzchniowych ruchów masowych
�� obrywanie
�� osypywanie
�� osuwanie
�� spełzywanie
�� spływanie
Obrywanie  nagłe oderwanie i runięcie w dół wielkich
mas skalnych. Warunkiem powstania jest urwistość
stoków. Powstające u podnóża koluwium zawiera bloki o
znacznym zróżnicowaniu wielkości.
Osypywanie  podlegają mu niewielkie masy materiału
zwietrzelinowego lub nawet okruchy skalne. Powstające
koluwia zawierają materiał drobniejszy niż w obrywach. W
wyniku osypywania w dolnej części stoku powstają
nagromadzenia drobnego materiału skalnego: piargi
(osypiska) a u wylotu żlebów stożki osypiskowe. Drobny
materiał gromadzi się w dolnych partiach.
Osuwanie  jest stosunkowo gwałtowne, do kilku m/s. Powstają
osuwiska  zsuwy. Przemieszczają się duże masy zwietrzeliny
lub podłoża wzdłuż wyraz
nych płaszczyzn poślizgu. Rozmiary
od kilkumetrowej długości i głębokości do olbrzymich zsuwów.
2
Morfologia osuwisk. Przemieszczenie zaczyna się od powstania szczeliny w formie
łuku otwartego w kierunku zbocza. Masy odrywają się powstaje półkoliste obniżenie
zwane niszą osuwiskową. W dół od niszy może ciągnąć się rynna osuwiskowa,
którą masy przemieściły się w dół. Przechodzi ona w jęzor osuwiskowy złożony z
osuniętych mas skalnych. Jeżeli masy (koluwium) znajdują się tuż poniżej niszy to
rynny brak. Powierzchnia języka jest nierówna i łatwo odróżnić go od stoków
niezaburzonych.
Osuwanie odbywa się wzdłuż istniejących powierzchni osłabienia (poślizgu) w
masywie skalnym lub wzdłuż płaszczyzn warstwowania, ciosu.
Klasyfikacja osuwisk ze względu na stosunek osuwiska do przebiegu struktur
geologicznych:
�� asekwentne  tworzą się w jednorodnych,
niewarstwowanych utworach (glinach, iłach,
lessach). Powierzchnia ścinania, po której nastąpiło
osunięcie się mas skalnych, jest wklęsła i
uzależniona wyłącznie od spoistości i tarcia
wewnętrznego utworów budujących zbocze
�� konsekwentne  powstają w skutek
przemieszczania się mas skalnych po powierzchni
strukturalnej (np. powierzchni warstwy, powierzchni
spękania, granicy między skałą a zwietrzeliną)
�� insekwentne  tworzą się, gdy przemieszczanie
odbywa się w poprzek powierzchni strukturalnych
3
Inny podział osuwisk  w zależności od rodzaju przemieszczanego materiału:
�� skalne, powstałe w skałach niezwietrzałych
�� zwietrzelinowe, w obrębie zwietrzeliny, lub na granicy zwietrzeliny ze skałą
�� zwarte  osunięte skały zachowują nienaruszoną strukturę wewnętrzną
�� gruzowe  zbudowane z pokruszonych i wymieszanych w trakcie osuwania
bloków skalnych
Na powstanie osuwisk duży wpływ mają
wody opadowe i gruntowe. Wskutek
wymywania cząsteczek gruntu przez wody
gruntowe powstają osuwiska  sufozyjne.
Spełzywanie  płytkie, powolne,
okresowe lub stałe
przemieszczanie warstw gruntu na
stoku. Tempo spełzywania
największe jest na powierzchni i
maleje z głębokością. Spełzywanie
związane jest ze stokami gdzie
zaznaczają się okresowe zmiany
temperatury i wilgotności
(częste przejścia przez punkt
zamarzania wody).
Wzrost objętości mas stoku w
czasie zamarzania powoduje
przemieszczanie się cząstek
gruntu prostopadle do powierzchni
ku powierzchni, podczas kurczenia
cząstki nie wracają do swojego położenia lecz
przemieszczają się pionowo zgodnie z siłą ciężkości.
Na stromych zboczach zbudowanych z pochylonych
warstw skalnych, zsuwająca się zwietrzelina działa
ciągnąco na powierzchniowe części warstwy i powoduje
ich przegięcie w kierunku spadku zbocza  powstają
haki zboczowe.
Spełzywanie zbocza zaznacza się często pochylonymi i
wygiętymi drzewami
W strefach klimatu zimnego, spełzywanie nosi nazwę
soliflukcji (spełzywanie odmarzniętej warstwy gruntu
po zamarzniętym podłożu )
4
Spływanie  przemieszczanie się silnie nasyconego wodą, luz
nego, głównie
drobnoziarnistego materiału skalnego, głównie zwietrzelinowego. Spływanie odbywa
się w niezbyt grubej pokrywie stokowej. Spływy błotne powstają zwykle z drobnego
materiału skalnego, w suchym klimacie po gwałtownych opadach. Często
katastrofalne
Do gwałtownych spływów luz
nego materiału może dojść również podczas wybuchu
wulkanów gdy opady powstające z kondensacji pary wodnej, wydobywającej się z
wulkanów, przepoją luz
ne popioły wulkaniczne. Spływy popiołów wulkanicznych to
lahary.
Spłukiwanie  erozja luz
nych osadów głównie gleb zależy od wielkości opadów,
przebiegu roztopów, szaty roślinnej, rzez
by stoku i spoistości. Powstają deluwia -
nagromadzenie spłukanego materiału.
95% polskich osuwisk znajduje się w Karpatach, ich powstaniu sprzyja: budowa
geologiczna (zwłaszcza w Karpatach fliszowych  warstwy łupków i piaskowców),
duże nachylenie stoków oraz gwałtowne opady deszczu i roztopy wiosenne.
5
 6