Pedagogika zð Psychologia zð Organizacja
O nagrodzonych programach
wychowania
przedszkolnego
EWA BRAC
SKA Trzecią nagrodę otrzymały: Barbara Bile-
wicz-Kuz
nia i Teresa Parczewska za program
Ku dziecku.
Ponadto kapituła przyznała dwa wyróżnie-
owa podstawa programowa i nowe pro- nia dla programów: Od przedszkolaka do pierw-
Ngramy, które należało przygotować, wy- szaka (autorka: Iwona Broda) i Nasze przedszkole
wołały wiele pytań i niepokoju. (autorki  Małgorzata Kwaśniewska i Wiesława
Reakcja środowiska nauczycieli przedszkoli Żaba-Żabińska).
była uzasadniona. Z obawą, jak będzie wyglą- Nagrodzone programy to propozycje roz-
dała ich praca w nowym roku szkolnym, roz- wiązań metodycznych i organizacyjnych. Ich
poczynali wakacje. W tym czasie Centralny z
ródłem są różne koncepcje pedagogiczne,
Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w War- które łączy troska o rozwój dziecka.
szawie, pod patronatem Ministra Edukacji Na- Autorkami programów są osoby, które
rodowej, ogłosił konkurs na najlepsze progra- w refleksyjny sposób łączą wiedzę z dużym
my wychowania przedszkolnego. doświadczeniem praktycznym. Omawiane
Odbyły się dwie edycje konkursu, na które programy przygotowane zostały z myślą o pra-
wpłynęło łącznie ponad 50 programów. Wy- cy prowadzonej w określonych warunkach or-
bór był trudny, bowiem większość programów ganizacyjnych przez osoby, którym w szcze-
spełniała podstawowe kryterium zgodności gólny sposób bliskie są przyjęte rozwiązania
z podstawÄ… programowÄ… wychowania przed- metodyczne.
szkolnego.
Kapituła konkursu postanowiła nagrodzić *
następujące programy.
Dwie pierwsze nagrody przyznano autor- Zanim będę uczniem jest obszernym
kom programów: Zanim będę uczniem (autor- opracowaniem napisanym przez nauczycie-
ki: Elżbieta Tokarska, Jolanta Kopała), Dobry li i dla nauczycieli.
start przedszkolaka (autorka  Monika Rości- Mottem programu są słowa Janusza Kor-
szewska-Woz
niak). czaka:
Drugą nagrodę przyznano autorkom pro- Dziecko chce być dobre. Jeśli nie umie  na-
gramu Odkryjmy Montessori raz jeszcze  Re- ucz, jeśli nie wie  wytłumacz, jeśli nie może
nacie Czekalskiej, Aleksandrze Gaj, Barbarze  pomóż! Jeśli przy największym wysiłku dozna
Laubie, Joannie Matczak, Annie Piecusiak, Jo- porażek, należy tak pobłażać, jak pobłażliwie
annie Sosnowskiej. godzimy się z naszymi własnymi wadami (...).
4
Wychowanie w Przedszkolu nr 2
Pedagogika zð Psychologia zð Organizacja
Zanim będę uczniem to program z poradni- Nowator ska koncepcja pracy, w której
kiem metodycznym i pakietem materiałów partnerami są dzieci, nauczyciele i rodzice
edukacyjnych pomocnych do przeprowadze- prezentuje wizjÄ™ dziecka jako niepowtarzal-
nia diagnozy przedszkolnej. W ten sposób, nej osoby, aktywnej we własnej edukacji, któ-
autorki wykorzystując własne wieloletnie do- rej należy stworzyć możliwości i przestrzeń
świadczenie zawodowe, nadały programom dla jej aktywności.
praktyczny charakter. Autorka określa zasady rozwoju dzieci. For-
Opracowanie to jest wierne podstawie pro- mułuje cele programu, odnosząc je bezpo-
gramowej zarówno w treści, jak i w formie. średnio do dzieci, bowiem rozwój dziecka jest
Świadczy o tym jego konstrukcja  podział celem najwyższym. Wśród celów programu
na 15 obszarów edukacyjnych, takich samych wymienia między innymi:
jak w podstawie programowej. Na ścisły zwią-  wzrost ciekawości i motywacji do poznania,
zek z podstawą programową wskazuje rów-  rozwój wyobraz
ni i ekspresji twórczej,
nież częste odwoływanie się autorek do od-  współdziałanie z innymi, samodzielność
powiednich jej fragmentów. Konstruując i wytrwałość.
program, autorki dokonały uszczegółowienia Następnie określa zadania nauczycieli,
podstawy programowej i wzbogaciły go licz- a wśród nich stwarzanie możliwości samo-
nymi przykładami pracy z dziećmi. dzielnego odkrywania, zachęcanie dzieci
Każdy z obszarów edukacyjnych zawiera do podejmowania prób, pokonywania trud-
trzy etapy osiągania przez dzieci umiejętności, ności, rozumienie sposobu odbierania świata
przykłady pracy w grupach dzieci w różnym przez dzieci, włączanie do współpracy rodzi-
wieku i propozycje utworów literatury dzie- ców i innych dorosłych.
cięcej. Jest to bogata i różnorodna oferta. Autorka programu jest zwolenniczką meto-
Opracowanie zawiera szczegółowy wykaz dy projektów, której współtwórczynią jest
wiadomości i umiejętności, jakimi powinno prof. Lilian Katz, międzynarodowy ekspert
dysponować dziecko kończące edukację wzakresie pedagogiki małego dziecka.
przedszkolną. Według L. Katz, zasadniczą cechą projektu
Indywidualny arkusz diagnozy przedszkol- jest jego badawczy charakter, nastawiony
nej zawiera proste, jednoznacznie określone na poszukiwanie odpowiedzi na pytania doty-
kompetencje dzieci z różnych dziedzin. Skon- czące określonego fragmentu rzeczywistości.
struowany został w sposób czytelny i łatwy Pytania te najczęściej stawiają dzieci, czasami
do zastosowania; wzbogacono go pakietem mogą być postawione przez nauczyciela.
zadań do wykonania przez dziecko. Projekt to metoda organizowania uczenia
Arkusze zbiorcze pomagają w określeniu się, w której dziecko lub grupa dzieci badają
zadań do pracy indywidualnej i pracy zespo- ważny dla nich problem dotyczący życiowych
łowej. doświadczeń.
Według L. Katz i J. Helm, autorek książki
*
Mali badacze1 projekty można realizować
w ramach różnych programów nauczania,
Dobry start przedszkolaka Moniki Rości- w różnych grupach i w różnych środowiskach.
szewskiej-Woz
niak to całościowa koncepcja Bezpośrednim z
ródłem projektu powinna
pracy z dzieckiem w wieku przedszkolnym, być jakaś sytuacja, problem codziennego ży-
realizowana przez autorkę i przygotowa- cia zachęcający do podjęcia inicjatywy, a na-
nych przez nią nauczycieli w ośrodkach stępnie zaplanowanie rozwiązania. Najwa-
przedszkolnych Fundacji Rozwoju Dzieci żniejszym warunkiem dobrze zaplanowanego
im. J. A. Komeńskiego. projektu jest pozytywna motywacja.
1 J. H. Helm, L. G. Katz, Mali badacze. Metoda projektu w edukacji elementarnej, Warszawa 2003.
5
luty 2010
Pedagogika zð Psychologia zð Organizacja
Dziecko, realizujÄ…c projekt, samodzielnie po- *
szukuje informacji i podejmuje decyzje dotyczÄ…-
ce rodzaju wykonywanych zadań i czynności. Odkryjmy Montessori raz jeszcze Renaty
Poznanie i zrozumienie dziecka jest dla na- Czekalskiej, Aleksandry Gaj, Barbary Lauby,
uczyciela punktem wyjścia do dalszej pracy, Joanny Matczak, Anny Piecusiak, Joanny So-
w której dominują działania zindywidualizo- snowskiej jest propozycją twórczej adapta-
wane, dostosowane do potrzeb, możliwości cji koncepcji edukacji przedszkolnej wg
i zainteresowań dzieci. Marii Montessori do wymogów współcze-
Wśród form pracy nauczyciela Monika snego przedszkola.
Rościszewska-Woz
niak wymienia obserwację Trzy istotne wartości w koncepcji pedago-
i dokumentowanie rozwoju dzieci oraz bieżą- gicznej M. Montessori: dziecko, nauczyciel
cą diagnozę potrzeb i potencjału dzieci. i odpowiednio przygotowane otoczenie stały
Nie wymienia szczegółowych umiejętno- się podstawowymi założeniami nagrodzonego
ści dzieci kończących edukację przedszkol- programu. Autorki w interesujący sposób połą-
ną, lecz prezentuje sylwetkę dziecka, zwra- czyły idee tej pedagogiki z założeniami podsta-
cając uwagę na jego cechy osobowe. wy programowej. Przygotowały program dla
Zdaniem autorki programu Dobry start grup zróżnicowanych wiekowo, twierdząc, iż
przedszkolaka, dziecko kończące edukację wtakich warunkach dzieci uczą się wzajemnie
przedszkolną powinno być: kreatywne, cie- od siebie. Rolą nauczyciela jest podążanie
kawe świata, pewne siebie, samodzielne, za dzieckiem, zapewnienie mu bezpieczeń-
współdziałające w grupie. Odważne, pogod- stwa i akceptacji. Otoczenie dziecka powinno
ne, wytrwałe i takie, które umie korzystać być uporządkowane, estetyczne, logicznie zor-
z prawa do wyboru, nie boi się popełniania ganizowane, bogate w materiał rozwojowy.
błędów, szuka rozwiązań trudnych spraw, Szczególną uwagę autorki programu zwra-
potrafi podejmować decyzje i jest gotowe cają, podobnie jak M. Montessori, na materiał
ponosić ich konsekwencje. rozwojowy, który powinien spełniać następu-
Edukacja w przedszkolu realizowana jest jące kryteria: prostota, funkcjonalność, estety-
w różnych zakresach odnoszących się do ró- ka, ograniczenie do jednej trudności, umożli-
żnych dziedzin, między innymi: edukacji spo- wienie samodzielnej kontroli błędu.
łecznej, przyrodniczej, językowej, matema- Kolejny raz refleksyjni nauczyciele udo-
tycznej, plastycznej, ruchowej, muzycznej. wodnili, że pedagogika M. Montessori jest
Autor ka programu wysuwa problemy wciąż aktualna i ma uniwersalne wartości.
i przedstawia ich konkretne rozwiÄ…zania. Program Odkryjmy Montessori raz jeszcze po-
Zaw sze aktywną rolę pozostawia dziecku. maga nie tylko w prowadzeniu pracy z dzieć-
Określa również zadania rodziców, takie jak: mi w przedszkolu tzw. montessoriańskim, ale
wspieranie dzieci, wspólne z nauczycielami może stanowić z
ródło inspiracji do opracowy-
i dziećmi realizowanie zadań edukacyjnych, wania programów dla innych przedszkoli.
obserwacjÄ™ rozwoju dzieci, wspieranie na-
uczycieli w codziennej pracy (wolontariat). To *
ostatnie zadanie realizowane jest w specyficz-
nych warunkach ośrodków tworzonych dla Ku dziecku Barbary Bilewicz-Kuz
ni i Tere-
małej grupy dzieci na wsi, gdzie najczęściej sy Parczewskiej to program wychowania
matki nie pracujÄ… zawodowo i mogÄ… uczestni- przedszkolnego opracowany na podstawach
czyć w zajęciach. teoretycznych koncepcji inteligencji wielora-
Program zawiera uniwersalne treści, a no- kich H. Gardnera oraz teorii konstruktywizmu.
watorski sposób pracy z dzieckiem może stano- Dziecko należy chronić i dawać mu tyle
wić inspirację do działań w różnych organiza- wsparcia, by rozwijało się w swoim własnym ryt-
cyjnych formach wychowania przedszkolnego. mie, a nie edukować je z perspektywy dorosłego.
6
Wychowanie w Przedszkolu nr 2
Pedagogika zð Psychologia zð Organizacja
Autorki pojęcie inteligencji zastąpiły poję- zacji przestrzeni sali przedszkolnej, tworzeniu
ciami zdolności i zainteresowań, chcąc w ten ośrodków (kącików zainteresowań) służących
sposób zwrócić uwagę nauczycieli i rodziców do podejmowania przez dzieci różnorodnej
na wieloaspektowość rozwoju dziecka i nie działalności. Znajduje się tam szczegółowy
ograniczać go do sfery intelektu. opis wyposażenia ośrodków ze wskazaniem,
Wyróżniły następujące zdolności: słowno- jakie zdolności dziecko może rozwijać.
-językowe, wizualno-przestrzenne, cielesno- Zgodnie z wymogami Rozporządzenia
-kinestetyczne, logiczno-matematyczne, inter- o dopuszczaniu do użytku w szkole progra-
personalne, intrapersonalne, przyrodnicze mów wychowania przedszkolnego i progra-
i egzystencjalne. mów nauczania, wszystkie programy wyposa-
Dzieci rozwijają te zdolno ści wchodząc żone zostały w różnorodne materiały służące
w spontaniczne interakcje z otaczajÄ…cym do przeprowadzenia diagnozy przedszkolnej
światem. Mając odmienne potrzeby, przysto- dziecka. W programie Ku dziecku autorki pro-
sowują treść przekazów do różnych struktur ponują kwestionariusz osiągnięć dziecka
motywacyjnych i poznawczych. w wieku przedszkolnym.
RolÄ… nauczyciela w edukacji przedszkolnej
jest koncentracja na rozwoju dziecka, odkry- Autorem programu
wanie wielorakich indywidualnych zdolności jest nauczyciel
i zainteresowań (H. Gardner nazywa je inteli- Konkurs na najlepszy program wychowania
gencjami), pobudzanie i wzmacnianie ich przedszkolnego pokazał, jak różnorodne i cie-
w warunkach naturalnej aktywności dzieci. kawe mogą być programy pracy z dziećmi
Zasady postępowania nauczyciela przedsta- w wieku przedszkolnym. Ich autorzy, nauczy-
wione sÄ… w programie zgodnie z konstruktywi- ciele-praktycy, pracownicy uczelni pedago-
stycznym podejściem pedagogicznym. Dziecko gicznych opracowali bogate pakiety progra-
rozwija własną wiedzę nie rejestrując informa- mowe, zawierające również wskazania
cji, lecz działając, dokonując przekształceń. metodyczne i wiele praktycznych rad. Nagro-
Niezwykle ważna jest w przedszkolu organi- dzone programy nie są obowiązującymi ani
zacja przestrzeni edukacyjnej. W programie Ku zalecanymi przez Ministra, bowiem zgodnie
dziecku przestrzeń organizowana jest w formie z Rozporządzeniem Minister Edukacji Naro-
ośrodków zainteresowań. Dzieci wspólnie z na- dowej nie zaleca programów. Mogą one nato-
uczycielem i rodzicami tworzą tę przestrzeń. miast stanowić inspirację, zachętę, szczegól-
Autorki określają szczegółowe cele eduka- nie dla niezdecydowanych i poszukujących.
cyjne pomocne w rozwijaniu wskazanych Nauczyciel może opracować program sa-
zdolności. Treści edukacyjne prezentują w for- modzielnie lub we współpracy z innymi na-
mie tabeli, która składa się z czterech części. uczycielami, skorzystać z programu opraco-
Obszary działalności edukacyjnej przedszkola wanego przez innego autora, może również
i oczekiwane umiejętności i zdolności to czę- w programie innego autora dokonać zmian,
ści zgodne z zapisami podstawy programowej, dostosowując go do własnych potrzeb.
natomiast szczegółowe treści i rodzaje rozwija- Procedura dopuszcza nia programów
nych zdolności stanowią jej rozszerzenie. Zo- do użytku w placówkach przedszkolnych opisa-
stało to dokonane przez autorki zgodnie na została w Rozporządzeniu MEN z 8 czerw-
z przyjętą koncepcją pedagogiczną. ca 2009 r. w sprawie dopuszczania do użytku
Interesującą częścią omawianego progra- w szkole programów wychowania przedszkol-
mu jest rozdział poświęcony sposobom osią- nego i programów nauczania oraz dopuszcza-
gania celów kształcenia i wychowania, organi- nia do użytku szkolnego podręczników2. Zgod-
2 Rozporządzenie MEN z 8 czerwca 2009 r. w sprawie dopuszczania do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego
i programów nauczania oraz dopuszczania do użytku szkolnego podręczników (DzU, nr 89, poz. 730).
7
luty 2010
Pedagogika zð Psychologia zð Organizacja
nie z nią program wychowania przedszkolnego wramach zajęć dodatkowych, określonych
dopuszcza do użytku w danym przedszkolu, w przepisach (w sprawie ramowego statutu
oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej publicznego przedszkola;
odpowiednio dyrektor przedszkola lub dyrektor l zamieszcza szczegółowe cele kształcenia
szkoły podstawowej, na wniosek nauczyciela i wychowania, treści edukacyjne zgodne
lub nauczycieli. W przypadku innej formy wy- z treściami zawartymi w podstawie progra-
chowania przedszkolnego program wychowa- mowej;
nia przedszkolnego dopuszcza odpowiednio l zamieszcza sposoby osiągania celów kształ-
dyrektor szkoły podstawowej lub przedszkola, cenia i wychowania, z uwzględnieniem in-
który zatrudnia nauczyciela prowadzącego za- dywidualizacji pracy, w zależności od po-
jęcia w innej formie wychowania przedszkolne- trzeb i możliwości dzieci;
go na wniosek tego nauczyciela. l proponuje metody przeprowadzania anali-
Przed dopuszczeniem programu do użytku zy gotowości dziecka do podjęcia nauki
w przedszkolu, szkole, innej formie wychowa- w szkole (diagnoza przedszkolna);
nia przedszkolnego  dyrektor przedszkola, l jest poprawny pod względem merytorycz-
szkoły może zasięgnąć opinii nauczyciela mia- nym i dydaktycznym.
nowanego lub dyplomowanego, posiadajÄ…ce-
go kwalifikacje do pracy w przedszkolu, kon- Dodatkowym elementem programu, zgod-
sultanta lub doradcy metodycznego. nie z rozporządzeniem, powinno być wskaza-
nie metod, które zgodnie z koncepcją progra-
Kryteria oceny programów mu będą wykorzystane do przeprowadzenia
Minister określił szczegółowe kryteria oce- diagnozy przedszkolnej.
ny programów. Zaproponowany przez na- We współczesnej edukacji dzieci program
uczyciela program powinien być dostosowany powinien być ramową propozycją rozwijania
do potrzeb i możliwości dzieci, dla których wielokierunkowej aktywno ści nauczyciela
jest przeznaczony. Ponadto program może i dzieci.
być dopuszczony do użytku w danym przed- Nagrodzone i wyróżnione programy są do-
szkolu, oddziale lub innej formie wychowania stępne w Internecie na stronach Centralnego
przedszkolnego, jeśli: Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli.
l stanowi opis sposobu realizacji celów i za-
dań ustalonych w podstawie programowej
lub zadań, które mogą być realizowane Ewa Brańska
8
Wychowanie w Przedszkolu nr 2