3582316360

Sprangerowska teoria kultury i interpretacji

EDWARD SPRANGER (1882-1963)

(na podstawie: O teorii rozumienia i psychologii nauk o duchu)

1.    Czym jest wg Sprangera duch i nauki o duchu?

Duch to subiektywny sposób przeżywania bytów idealnych, pozaczasowych i pozaprzestrzennyck Prawdy w przeżyciach poznawczych, Piękna w estetycznych, Korzyści w ekonomicznych, Miłości w życiu społecznym, Wolności w sferze politycznej i Wiecznej Szczęśliwości w przeżyciach religijnych. Nauki o duchu mają powiedzieć, jak dokonuje się to przeżywanie. Rozumienie fizycznych, cielesnych dóbr kultury jest związane z osobistym sposobem przeżywania idei.

2.    Co wg Sprangera umożliwia rozumienie?

Przede wszystkim, inaczej niż u Diltheya, nie jest ono związane z przebiegiem osobistych przeżyć psychicznych, ponieważ własne, realne przeżycia pozostają zawsze oddzielone od treści cudzej duszy. Głębie subiektywnych przeżyć jednostki są tylko jej dostępne i nikt. nie może do nich w pełni dotrzeć, czyli przeżyć ze swojego puktu widzenia. Właściwy problem rozumienia leży w „związkach wewnętrznych stanów duszy", danych a priori prawach przebiegu przeżyć psychicznych Rozumienie jest umożliwiane przez wspólność, powszechność tych praw. Ponadto, rozumienie dotyczy tylko tego, co wyrasta z sensownych aktów ludzkich, zdarzenia bezosobowe mogą być natomiast wyjaśniane.

3.    W jaki sposób istnieje kultura (czyli to, co rozumiane)?

Możemy wydzielić trzy rodzaje bytu: fizyczny (przedmiotowy), psychiczny (subiektywny) i idealny. Kultura w specyficzny sposób uczestniczy we wszystkich trzech

□    Strona fizyczna: książki, obrazy, budowie etc.

□    Strona psychiczna: obiekty fizyczne są powiązane z ludźmi, psychicznymi subiektami, którzy je przeżywają. Są postrzegane, oceniane, pożądane i ożywają w istnieniu psychicznym

□    Strona idealna: jednak obiekty kultury istnieją także niezależnie od przeżycia, i to nie tylko na sposób fizyczny. Obiekty posiadają wartość nawet jeżeli nikt ich nie wartościuje. Sposób istnienia bytów kultury jest niezależny ad możności bycia przeżywanym. Są autonomiczne w sensie niezależności od psychicznego ożywienia. Kultura wykracza poza aktualne i potencjalne przeżycia psychiczne.

A jednak w kulturze nie ma czystych obiektywności, które byłyby totalnie niezależne od czasu, przestrzeni i indywidualnego sposobu przeżywania, nie jest ona czystą Prawdą ani Pięknem. Rozumienie jest, w przeciwieństwie do wczuwania (znowu krytyka Diltheya), takim aktem, który ściśle spaja obiektywność (idealność) z subiektywnym podłożem, czyli łączy to, co zewnętrzne z tym, co wewnętrzne. Zjawiska kulturowe są zawsze albo subiektywnie zabarwionymi obiektywnościami (gdy rozumiane) lub obiektywnym wyrazem przeżyć (gdy tworzone).

4. Jak możliwe są fundamentalne dla rozumienia relacje obiekt - subiekt?

Relacjonizm treść powstaje w swoistej relacji subiekt-obiekt. Nawiązanie do tradycji myślenia zapoczątkowanej przez B azylego Wielkiego (329-379) - próbował on pogodzić dwie definicje piękna: jedną ujmującą je jako wynik proporcji i drugą, opisującą je jako blask Dokonaną przez niego syntezę przywołał Tatarkiewicz: „Bo światło ma również właściwą proporcję, właściwy stosunek Nie jest to stosunek jego części między sobą, lecz jego stosunek do narządów wzroku Piękno zależy także od tego stosunku". Piękno powstaje zatem na granicy świata i zmysłów. Należy do rzeczywistości, lecz spełnia się dopiero dzięki uwadze obserwatora.

Świat subiektywny i świat idealny splatają się w tym, co duchowe. Rozumienie wykracza poza to, co psychiczne, jest„ponadpsychiczne", ukierunkowuje się na jakąś zasadę, poszukuje sensu, który by pasował do jakiejś całościowej struktury. Np. nie każde mgliste wydawanie sądów jest naukowe, lecz dopiero takie, które podporządkowuje się zasadzie prawdziwości. Jakieś postępowanie