3582468703

1. Lata 60-te i 70-te- ogólna charakterystyka okresu (sytuacja społeczno-intelektualna, rozwój poszczególnych rodzajów literackich, najważniejsi przedstawiciele)

Ramy czasowe:

1855 (śmierć Mikołaja I i przejęcie władzy przez Aleksandra II) - 1881 (udany zamach na Aleksandra II, śmierć Dostojewskiego, schyłek idei narodnickiej).

Lata 60-te: (dokładnie: 1855-1869) wiązać należy przede wszystkim z pojawieniem się raznoczyńców: była to formacja utworzona przez ludzi nieszlacheckiego pochodzenia, domagająca się znaczących reform, a przede wszystkim zniesienia poddaństwa chłopów - u źródeł ich myśli leży wojna krymska (1853), która ujawniła mankamenty państwa rosyjskiego i zmusiła cara do obrania przychylnego nowej formacji (raznoczyńcom)kursu; z tego względu pierwsza połowa lat 60-tych upływała w raczej optymistycznym duchu zapowiadającym zmiany - temat reformy uwłaszczeniowej był szeroko dyskutowany na łamach prasy rosyjskiej. Nadzieje te okazały się jednak płonne - car przeprowadził wprawdzie wyczekiwaną reformę w 1861 r., zachował jednak większość przywilejów ziemiaństwa i nie zrealizował jej w pełnej formie, co wywołało falę krwawo tłumionych zamieszek. Dokonano także reformy sądownictwa (niezawisłość sądownictwa od administracji państwowej, jawność procedury sądowej) i wojska (ograniczono czas trwania służby wojskowej i zniesiono kary cielesne), reformę szkolnictwa (zlikwidowano ograniczenia w stosunku do osób wywodzących się z mieszczaństwa lub chłopstwa, nadal jednak kobiety nie miały prawa wstępu na uczelnie wyższe). Rosja po ponurym trzydziestoletnim panowaniu Mikołaja I zaczęła się budzić do nowego życia. Jednym z przejawów tego był gwałtowny wzrost liczby czasopism i ich poczytności.(m. m."Russkij wiestnik", pisma słowianofilskie: "Russkaja biesieda", "Mowa", "Parus", pisma poczwienników: "Wremia", "Epocha", liberalne "Otieczestvennye zapiski", a także "Sowriemiennik" założony przez Puszkina, będący trybuną rosyjskich rewolucyjnych demokratów oraz rywalizujące z nim "Russkoe słowo", który należy kojarzyć z Dmitrijem Pisariewem, publicystą i krytykiem, jednym z pierwszych rosyjskich pozytywistów, który zyskał sobie miano przywódcy nihilizmu).W latach 60-tych powstaje Obłomow (1859) I. Gonczarowa, zaś w 1869 Urwisko (gdzie Gonczarow bierze pod obstrzał młodych nihilistów), powieści mistrza analizy psychologicznej, F. Dostojewskiego Zbrodnia i kara (1866), Idiota (1868), Lew Tołstoj tworzy Wojnę i pokój a Sałtykow-Szczedrin Dzieje pewnego miasta. Niekrasow tworzy poemat oparty na motywach ludowych, a poruszający problemy społeczne i sceptycyzm w stosunku do reformy uwłaszczeniowej: Komu się na Rusi dobrze dzieje? (1863-1877).

Z Londynu na umysły rosyjskie oddziałuje Aleksander Hercen (gazeta Kolokol, nielegalnie kolportowana do Rosji wypowiadająca walkę rosyjskiemu samowładztwu; pisał też pełne uznania artykuły na temat sprawy polskiej, popierając ich walkę o wolność). W samej Rosji natomiast działają publicyści i krytycy rewolucyjnej demokracji: Mikołaj Czemyszewski, Mikołaj Dobrolubow i Dmitrij Pisariew. Przekonani byli, iż stosunki społeczne w Rosji ulec mogą zmianie jedynie w wyniku rewolucji, stąd określenie-rewolucyjni demokraci, obejmujące także wielu innych pisarzy prowadzących rewolucyjną propagandę Czemyszewskiego i Dobrolubowa, często pochodzących ze środowiska nieszlacheckiego -stąd nazwa raznoczyńcy, tj. przedstawiciele różnych zawodów i stanów. Druga połowa lat 60-tych upływa w całkiem odmiennych okolicznościach - zamknięcie Czemyszewskiego w twierdzy (1862), stłumienie powstania styczniowego na ziemiach polskich (1863), nieudany zamach na cara Aleksandra II (1866) przedsięwzięty przez Karakozowa, krótko potem straconego.

Lata 70-te: za początek uznaje się rok 1869 - datę ukazania się artykułu Michajłowskiego Co to jest postęp? oraz Listów historycznych Piotra Ławrowa zawierających podstawy radykalnego ruchu ludowego -narodnictwa. Był to ruch zakładający odmienność historyczną Rosji i Europy Zachodniej, zadłużenie inteligencji u ludu i jej odpowiedzialność za jego los. Swoje idee chcieli realizować poprzez stopniowe edukowanie ludu (chożdjenie w naród, od 1874 r. mający charakter masowy - w ubraniu chłopskim i robotniczym na siłę próbowali oświecać chłopów - sztuczność; bez większego sukcesu-tak naprawdę gardzili ludem, inteligenci stawiali siebie wyżej, np. Bazarów) i wdrażanie własnych idei drogą propagandy (uznawali lud za główną siłę rewolucyjną, miał w tym udział Czemyszewski, który nawoływał radykalną inteligencję, by szła w lud, stanowiący prawdziwą dźwignię postępu), tym samym przygotowując lud do powstania - ten odłam nazywany był propagandystami. Bardziej radykalne skrzydło stanowili buntownicy, nawołujący do zbrojnych akcji, napadów i natychmiastowego powstania. W roku 1881 dokonany zostaje udany zamach na cara, co znamionuje schyłek tej epoki. Sprawy te miały swe