1300739696

Uchwalenie Kodeksu spółek handlowych z cytowanymi przepisami art. 8, 22 i 31 oraz wprowadzenie do Kodeksu cywilnego art. 33 spowodowało liczne wypowiedzi w doktrynie na temat statusu osób niebędących osobami fizycznymi i prawnymi, którym ustawa przy znaje zdolność prawną, a także wynikających stąd implikacji praktycznych, w szczególności w zakresie prawa podatkowego i procesowego¹.

2. STANOWISKO KOMISJI KODYFIKACYJNEJ PRAWA CYWILNEGO

Praktyka stosowania art. 33 k.c. nadal jednak wywołuje wątpliwości. Problem dwu- lub trójpodziału osób prawa prywatnego został dostrzeżony przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego. W Zielonej księdze określającej optymalną wizję Kodeksu cywilnego Komisja Kodyfikacyjna wskazuje związane z tym obszary problemów wraz z konkretnymi propozycjami ich rozstrzygnięcia. Analiza, krótkiej z natury rzeczy, wypowiedzi Komisji Kodyfikacyjnej zawartej w Zielonej księdze dowodzi nie tylko tego. że temat jest dogmatycznie doniosły, ale że nadal może wywoływać rozbieżne poglądy. Wymaga także podkreślenia, że badania prawnoporównawcze dowodzą, iż problematyka zasadności wy odrębniania trzeciej kategorii podmiotów- prawa prywatnego nie jest specyfiką wy łącznie polską. Jest to problem natury' ogólniejszej, który wiąże się z niejednolitym pojmowaniem istoty osobowości prawnej, a w szczególności kwestionowaniem koniecznego związku między zdolnością prawną a osobowością prawną. Interesujące jest to, że przyjmowane w tym zakresie konstrukcje nie zawrze przebiegają, jak to zazwyczaj bywa, według schematycznego podziału na tradycję systemu prawnego wywodzącego się z systemu germańskiego, romańskiego czy common law^{2 3}.

Za naturalne i zrozumiale należy uznać, że Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego podjęła próbę definitywnego przesądzenia zasadności utrzymywania koncepcji ułomnej osoby prawnej w podstawowym akcie prawa prywatnego, jakim ma być nowy Kodeks cywilny. Stosownie do projektowanego art. 43 nowego Kodeksu cywilnego „Osobą prawną jest zarówno jednostka organizacyjna, którą ustaw a wprost uznaje za osobę prawną, jak i taka, której ustawa przyznaje zdolność prawną. W drugim przypadku zakres zdolności prawnej ustala się na podstawie przepisów' przyznających ją jednostce organizacyjnej' . Proponowane rozwiązanie prawdopodobnie nie ma szansy na powszechną akceptację ze względu na znaczącą polaryzację poglądów co do istoty osobow ości praw nej. Spór jest jednak wpisany w naturę osobowości prawnej. Proroczo brzmią słowa prof. R. Longchamps de Beriera, któiy już blisko sto lat temu stwierdził, że „mimo tej wielkiej literatury, istota osoby prawniczej nie została dotychczas należycie wyświetlona”^{4 5}. Po blisko stu latach pogląd ten jest zaskakująco aktualny, skoro owa „wielka literatura” w ciągu tego okresu ulegała jeszcze znaczącemu powiększeniu.

Czy spór o osobę prawną i będąca jego refleksem koncepcja ułomnej osoby prawnej stanow i wynik bezpłodnych praktycznie igraszek intelektualnych doktryny prawa cywilnego? Profesor R. Longchamps de Berier zwracał uwagę, że „Problem osoby prawniczej jest problemem wyłącznie naukowym, przy którym nie chodzi o tworzenie nowych zasad prawnych, lecz jedynie o naukow ą konstrukcyę tego, co ustaw odaw ca już stanowczo i definitywnie wypowiedział”¹ . Przyjęta metoda normatywna (formalna) regulacji osobow ości prawnej, której zaletą jest pewność i jednoznaczność kw alifikacji tej kategorii osoby prawa prywatnego, ale wadą zamknięty katalog osób prawnych oraz niekonsekwencja ustaw'odawcy, spowodowała jednak, że doszło do rozejścia się (częściowego) pojęć podmiotowość prawna osoby innej niż osoba fizyczna i osobowość prawna. Każda osoba prawna jest bowiem podmiotem praw a, ale nie każdy podmiot prawa niebędący osobą fizyczną jest osobą prawną. Rozdarcie, a raczej chw icjność ustawodawcy można dostrzec w tym zakresie, analizując treść przepisu art. 1 k.c., który za osoby prawa cywilnego uznaje osoby fizyczne i osoby prawne, w zestawieniu z art. 33¹ k.c., który sankcjonuje koncepcję ułomnej osoby prawnej.

3. ISTOTA PROBLEMU - CZY ZDOLNOŚĆ PRAWNA DETERMINUJE OSOBOWOŚĆ PRAWNĄ?

1

   Zob. w szczególności: J. Frąckowiak, w: System Prawa Prywatnego, t. 1, Prawo cywilne - część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2007, s. 1087-1108; tenże. Jednostka organizacyjna jako substrat osoby prawnej, w: Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazdana. Kraków 2005. s. 899 i n.: W.J. Katner, Podwójna czy potrójna osobowość w prawie cywilnym?, w: Rozprawy prawnicze. Księga pamiątkowa Profesora Maksymiliana Pazdana. Kraków' 2005, s. 1019 i n.: Z. Radwański. Podmioty prawa cywilnego w świetle zmian Kodeksu cywilnego przeprowadzonych ustawą z dnia 14 lutego 2003 r., PS 2003, nr 7-8; A. Jakubecki, Zdolność sądowa osobowych spółek handlowych a status ich wspólników w procesie cywilnym i egzekucji, w: Prawo prywatne czasu przemian. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Soltysińskiemu. Poznań 2005. s. 1045 i n.; M. Pazdan, Podmioty bez osobowości prawnej po nowelizacji kodeksu cywilnego z 2003 roku, w: IV kręgu teoretycznych i praktycznych aspektów prawoznawstwa. Księga Jubileuszowa Profesora Bronisława Ziemianina, Szczecin 2005. s. 91 i n.; J. Frąckowiak. R. Potrzeszcz, Czy nadanie osobowości prawnej handlowym spółkom osobowym wymaga zasadniczej reformy prawa podatkowego. PPH 2000, nr 1; M. Wach, Status...

2

   Szerzej zob. M. Wach, Status..., s. 327-414 i cyt. tam literatura.

3

* Zob. Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego działająca przy Ministrze Sprawiedliwości. Księga pierwsza Kodeksu cywilnego. Projekt z uzasadnieniem, Warszawa 2009, s. 49.

4

R. Longchamps de Berier, Studya nad istotą osoby prawnej, Lwów 1911, s. V.

5

Tamże, s. 1.