WETERYNARIA
K ONIOWATE
W PRAKTYCE
lek. wet. Olga Kulesza
doktorant, Katedra Nauk Klinicznych, Wydział Medycyny Weterynaryjnej SGGW, Warszawa
DVM Olivier Levionnois
IPSAV, Resident in anaesthesiology Department of Clinical Veterinary Sciences, Section of anaesthesiology,
Vetsuisse Faculty, University of Berne
Znieczulenie ogólne
osłów i mułów
Streszczenie Abstract
Chociaż niemal każdy bez trudu odróżnia osła czy muła od konia, Although donkeys and mules are easily recognized to look different
najczęściej niestety na tym kończy się nasza wiedza na temat from horses, but most often that is the end of our knowledge about
różnic pomiędzy tymi gatunkami. Mimo że nie są w naszym kraju differences between these species. Despite they are not popular in
popularne, kwestiÄ… czasu jest, kiedy moda na ich posiadanie jako our country, there is only the matter of time, fashion to keep them
zwierzÄ…t towarzyszÄ…cych przyjdzie do nas z zachodniej Europy. as a pet animals come to us from western Europe.
Osły i muły należą do koniowatych, a zatem każdy tytułujący się Donkey and mules are equine species so everyone who calls
 equine practitioner musi posiadać niezbędną wiedzę z zakresu himself  equine practitioner should possess essential knowledge
chorób tych gatunków, a także ich znieczulania. in range of their diseases and also anesthesia.
SÅ‚owa kluczowe Key words
osły, muły, poskramianie, sedacja, znieczulenie ogólne donkeys, mules, restrain, sedation, general anesthesia
CZYM NAJOGÓLNIEJ MUA
Y Wiedza na temat mułów (hybryd Equus koni. Nie tylko ogólnym podejściem do
I OSA
Y RÓŻNI
SI
OD KONI? asinus z Equus caballus) jest nadal skrom- życia i reakcją na sytuacje stresowe, ale
Osły i muły, tak jak konie, od wieków na i oparta bardziej na doświadcze- także odmiennym sposobem pobiera-
towarzyszyły człowiekowi, pomagały mu niach hodowców i użytkowników niż nia wody, wymaganiami żywieniowymi,
w pracy na roli, a także w przenoszeniu wynikach badań naukowych. Muły to co wynika z odmiennej fizjologii. Osły,
towarów do trudno dostępnych regio- bezpłodne krzyżówki klaczy z samcem w przeciwieństwie do koni, są zwierzę-
nów, nawet na bardzo duże odległo- osła, choć może być również odwrotnie. tami przystosowanymi do pustynnych
ści i wysokości. Tak jest po dziś dzień Od ras rodziców zależą cechy użytkowe warunków życia. Mają mechanizmy
w wielu zakątkach świata (1). W Euro- potomka. Ogólnie wiadomo, że muły są adaptacyjne umożliwiające przeżycie
pie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych bardziej wytrzymałe od koni i szybciej przy niedostatku wody oraz szybkiej
hodowane są dla samej przyjemności regenerują siły po ciężkim dniu pracy. rehydratacji, kiedy odzyskają do niej
ich posiadania, ale także do jazdy czy Osły (Equus asinus) z wiadomych dostęp, świetnie rozwiniętą termoregu-
zaprzęgu (ryc. 1, 2). względów jeszcze bardziej różnią się od lację ograniczającą stres związany z du-
Ryc. 1. Ryc. 2.
36 MARZEC-KWIECIEC
" 2/2006
Fot. Olga Kulesza
WETERYNARIA
KONIOWATE
W PRAKTYCE
żymi dobowymi wahaniami temperatury, dużo większą od koni
Średnia wartość
Parametr
zdolność wyszukiwania pożywienia, oraz prawdopodobnie dużo
dla osłów wszystkich ras
mniejszą zapadalność na choroby o wysokiej śmiertelności dla
RBC (#106/l) 6,65
koni (2, 3).
Hb (g/dl) 13,1
PCV (%) 38
BADANIE
MCV (fl) 57,9
Przyjęło się mówić o osłach i mułach, że są uparte, gdyż re-
agują osłupieniem na nowe dla nich rzeczy i potrzebują przez to MCHC (g/dl) 34,3
więcej czasu, żeby się do nich przekonać, co jest niestety często
MCH (pg) 19,9
przez lekarzy lekceważone (4). Należy podchodzić do nich łagod-
PÅ‚ytki krwi (#103/l) 330
nie, ale stanowczo, gdyż mają one bardzo dobrą pamięć i szybko
WBC (#103/l) 10,3
się uczą. Przy pierwszym z nimi kontakcie trzeba pamiętać, że
Neutrofile (#103/l) 45,5
wbrew pozorom są bardzo zwinne, potrafią kopnąć, nawet jeśli
Limfocyty (#103/l) 42,9
jedną z kończyn ktoś trzyma w górze (5). Inaczej niż konie reagują
Monocyty (#103/l) 5,1
na prowadzenie, iniekcje, dutkÄ™ i inne zwiÄ…zane ze znieczuleniem
Eozynofile (#103/l) 5,4
czynności. Poza tym, tak jak w przypadku koni, ogromne znacze-
nie ma stosunek właściciela do zwierzęcia i stopień  udomowie- Bazofile (#103/l) 0,4
nia tego ostatniego (6).
Białka osocza (g/dl) 7,3
Jest to bardzo ważne przy ocenie stanu ogólnego tych zwierząt
Fibrynogen (mg/dl) 300
przed operacją. Często bowiem nie okazują one bólu tak wyraz
-
Ryc. 3. Wartości prawidłowe dla osłów (wg 12).
nie, jak konie (7). Ich stan musi być naprawdę ciężki, żeby dało
Średnia wartość
się to łatwo zauważyć.
Parametr
dla osłów wszystkich ras
Badanie przed znieczuleniem do operacji jest takie samo jak
Białka surowicy (g/dl) 7,2
u koni, powinno obejmować dokładny wywiad (dotyczący również
wcześniejszych znieczuleń i reakcji na leki), badanie kliniczne, ba-
Albuminy (g/dl) 3,3
danie krwi oraz, w razie potrzeby, elektrokardiografiÄ™.
Globuliny (g/dl) 3,9
Badanie hematologiczne i biochemiczne krwi mogą dostarczyć
Bilirubina całkowita (mg/dl) 0,1
wielu istotnych informacji na temat stanu pacjenta. Należy jednak
BUN (mg/dl) 18
pamiętać, że wartości prawidłowe dla osłów różnią się znacznie
Kreatynina (mg/dl) 1,1
od tych dla koni (8). Mogą się różnić w zależności od warunków
Glukoza (mg/dl) 84
utrzymania i użytkowania (9, 10, 11) i powinny zostać opracowa-
Cholesterol (mg/dl) 108
ne dla każdego laboratorium indywidualnie.
Wartości referencyjne dla mułów opracowane zostały bardzo CK (U/l) 64
dawno i mają bardzo ograniczoną wartość (6).
AST (U/l) 487
ALT (U/l) 18
Istotną kwestią jest zaplanowanie płynoterapii na podstawie oce-
ID (U/l) 3
ny wartości hematokrytu. Osły mogą mieć hematokryt w granicach
ALP (U/l) 236
normy nawet przy odwodnieniu sięgającym 12-15% (2, 13)!
GGT (U/l) 69
Prawidłowa ilość uderzeń serca na minutę dla osłów to 35 do
LD (U/l) 427 (600 dla miniaturowych)
55 (w zależności od kondycji i stopnia zdenerwowania), a czę-
stotliwość oddechów 20-35 na minutę w zależności od tempera- Nieorg. fosfor IP (mg/dl) 4,3
tury otoczenia. Liczba oddechów może wzrosnąć przy wysokiej
Ca (mg/dl) 11,8
temperaturze jako mechanizm oddawania ciepła, tak by zapobiec
Mg (mg/dl) 2,6
zbytniej utracie wody przez pocenie.
Na (mg/dl) 141
Temperatura ciała w ciągu doby może się wahać w zakresie
K (mg/dl) 42
trzech stopni (6), normalne wartoÅ›ci to 36-40°C (5).
Cl (mg/dl) 102
Ryc. 4. Wartości prawidłowe dla osłów (wg 12).
PRZYGOTOWANIE DO OPERACJI
Generalnie osły i muły kiepsko tolerują iniekcje, a dodatkowo
dutka wydaje się być zupełnie nieskuteczna. Należy pamiętać, że
osły i muły na wszelkiego rodzaju poskramianie  pętanie, wiąza-
nie, umieszczanie w poskromie, reagują jak bydło, nie jak konie!
Jeśli damy im czas na przyzwyczajenie się do nowej sytuacji, nie
będą walczyć, tylko poddadzą się naszym działaniom (6).
Tak jak u koni, w celu łatwiejszej administracji leków i pły-
nów zakładamy wenflon do żyły jarzmowej. Jednak pewne uwa-
runkowania anatomiczne czynią ją trochę trudniej dostępną. Po
pierwsze skóra jest grubsza i  tępsza , a co ważniejsze mięsień
skórny szyi (musculus cutaneus colli) wraz z grubą warstwą tkanki
łącznej podskórnej szczelnie okrywa żyłę jarzmową w 1/3 środ-
kowej długości szyi (5). Dlatego też żyłę przygotowujemy i na-
kłuwamy powyżej mięśnia. Z reguły osły i muły dobrze tolerują
znieczulenie miejscowe, nacięcie skóry i umieszczenie wenflonu,
ale nie wielokrotne próby! Wenflon nakierowujemy bardziej pro-
stopadle niż u koni, i powoli umieszczamy go w żyle. Następnie Ryc. 5.
MARZEC-KWIECIEC
" 2/2006 37
Fot. Olga Kulesza
WETERYNARIA
K ONIOWATE
W PRAKTYCE
sedację w wielu przypadkach zapewnia winno wystarczyć. Jeśli przewidujemy
również acepromazyna (0,04 mg/kg i.v., dłuższy zabieg, musimy przygotować
i.m., 0,4 mg/kg p.o.). leki podtrzymujÄ…ce znieczulenie.
butorfanol L-metadon
Ksylazyna 1-2 mg/kg i.v.
Romifidyna 0,07-0,15 mg/kg i.v.
+ 0,04 mg/kg i.v. lub + 0,1 mg/kg i.v.
Detomidyna 0,02- 0,04 mg/kg i.v.
Środek, którego zamierzamy użyć, PODTRZYMANIE
dobieramy do specyfiki zabiegu, jaki Znieczulenie dożylne
mamy wykonać, a przede wszystkim Mamy dwie możliwości podtrzymania
do długości jego trwania. Dawkę leku znieczulenia za pomocą środków do-
dostosowujemy natomiast do konkret- żylnych  podawanie bolusów w okre-
nego pacjenta. Jeśli zwierzę jest uległe ślonych odstępach czasu lub też infuzję
i chętnie współpracuje, wystarczą niższe ciągłą.
dawki. Jeśli nie, trzeba użyć większej. Za pomocą iniekcji bolusów mo-
Zdarza się dosyć często, że możliwa jest żemy kontynuować znieczulenie do
tylko sedacja domięśniowa, po której 45 minut.
dopiero można założyć wenflon i kon-
tynuować znieczulenie. Środek/część
Czas dawki użytej
INDUKCJA od indukcji do sedacji
Ryc. 6.
Głównym środkiem stosowanym do lub indukcji
należy go trwale przymocować  najle- indukcji u osłów i mułów jest ketamina.
ketamina ½
15-20 min
piej przyszyć (ryc. 5). Można go nawet Absolutnie nie polecamy jej jako jedy-
ksylazyna ½
dodatkowo zabezpieczyć opatrunkiem, nego środka, gdyż w tym wypadku musi
ketamina ź
25-30 min
gdyż szczególnie osły bardzo wytrwa- być użyta w wysokiej dawce, co ma
ksylazyna ź
le będą próbowały się go pozbyć (7), często swoje konsekwencje w postaci
ketamina ź
(ryc. 6). Tak samo jak u koni, w celu drgawek mięśniowych i ataksji w czasie
35-40 min
ksylazyna ź
zapobiegania zapaleniu żyły należy wybudzania. Dlatego najlepiej stosować
Podane w tabeli dane mają wartość orientacyjną, trzeba je
kontrolować wenflon i przepłukiwać ją w połączeniu z diazepamem lub thio-
dostosować do każdego pacjenta indywidualnie
go cztery razy dziennie (14). pentalem. Przy zastosowaniu diazepa-
Jedzenie nie powinno być podawa- mu prawidłowa funkcja układu krążenia Alternatywą może być zastosowanie
ne na krócej niż 12 godzin przed znie- i oddechowego zostanie zachowana. mieszanki   triple drip , przygotowanej
czuleniem, przy zachowanym wolnym Natomiast thiopental powoduje krót- specjalnie dla osłów i mułów. Zawiera
dostępie do wody. Jeśli planowana jest kotrwałą depresję tych układów, tzn. ona w 1 litrze: 300 ml 15% guaifenezy-
intubacja, należy wcześniej wypłukać obniżenie ciśnienia krwi i zmniejsze- ny, 500 mg ksylazyny oraz 3 g ketami-
jamę ustną. nie częstotliwości oddechów. ny. Podajemy ją według efektu działania,
Chociaż fizjologia i farmakokinetyka Pamiętamy o kolejności podawania: monitorując głębokość znieczulenia
leków u mułów, a szczególnie u osłów, diazepam, potem ketamina i wolno i parametry kliniczne. Maksymalna
nie została jak dotąd dogłębnie prze- thiopental. (Oczywiście przepłukuje- dawka to 2,5 ml/kg/h.
analizowana, z doświadczeń klinicz- my wenflon pomiędzy ketaminą a thio-
nych wiadomo, że w celu wywołania pentalem, w przeciwnym razie się Znieczulenie wziewne
tego samego efektu generalnie wyma- wytrÄ…cÄ…!) Najlepsze rozwiÄ…zanie przy zabiegach
gają większych i częściej powtarzanych Jest kilka doniesień o przypadkach dłuższych niż godzinne. Tak jak u koni,
dawek leków niż konie (15). Prawdopo- śmierci osłów po zastosowaniu guaife- można w ten sposób osiągnąć pożąda-
dobnie szybciej metabolizują substancje nezyny (23). Nie chodzi tu, jak pier- ną głębokość znieczulenia i utrzymy-
aktywne (16-21). wotnie mniemano, o toksyczność, ale wać ją przez potrzebny do wykonania
Niektórzy autorzy kładą szczególny o zupełnie inną farmakokinetykę tej zabiegu czas.
nacisk na podanie środków przeciwbó- substancji. Dlatego można ją stosować Intubację u osłów i mułów wykonu-
lowych przed planowanym zabiegiem, tylko ściśle przestrzegając dawkowania je się podobnie jak u koni, pamiętając
jeżeli zwierzę wykazuje dużą bolesność. (~10-20 mg/kg) i podając bardzo wol- o różnicach anatomicznych dzielących te
W przeciwnym razie obserwowano za- no (~5 min)! gatunki. Krtań jest położona w stosunku
trzymanie akcji serca (skutecznie przy-
wróconej) tuż po indukcji (7). Kombinacje Diazepam Ketamina Thiopental
D + K 0,1 mg/kg 2,0-2,5 mg/kg 
SEDACJA (PREMEDYKACJA)
K + T  1,5 mg/kg 1,5 mg/kg
Do sedacji używamy, podobnie jak
D + K + T 0,05 mg/kg 1,4 mg/kg 1,4 mg/kg
u koni, środków z grupy -2-agoni-
stów, mianowicie: ksylazyny, romifidy- Jeśli zabieg, który mamy wykonać, do gardła nieznacznie niżej niż u koni.
ny i detomidyny. Ich efektywność będzie jest bardzo krótki, do maksymalnie Dlatego też należy przy intubacji mak-
większa, jeśli podamy je łącznie z butor- 15 minut, sama indukcja i, o ile jest to symalnie wyprostować szyję oraz najle-
fanolem lub L-metadonem. Skuteczną potrzebne, znieczulenie miejscowe, po- piej zastosować wygiętą łukowato rurkę
38 MARZEC-KWIECIEC
" 2/2006
Fot. Michał Kaczorowski
WETERYNARIA
K ONIOWATE
W PRAKTYCE
(ryc. 7). Jeśli w czasie intubacji zachowa- szczególnie mierzone metodą inwazyjną. WYBUDZANIE
ny jest odruch połykania, należy pogłębić Kateter dotętniczy umieszcza się w tych Wybudzanie ze znieczulenia zależy od
indukcję. Rozmiar rurki dopasowujemy samych miejscach, co u koni, np. w tęt- natury danego zwierzęcia, więc w przy-
do wielkości pacjenta. Intubacje powinni- nicy twarzowej. padku osłów i mułów jest w większo-
śmy wykonać także, gdy stosujemy znie- W czasie znieczulenia podajemy do- ści spokojne i bezproblemowe (ryc. 8).
czulenie dożylne. Jest ona potrzebna nie żylnie płyny, w dawce odpowiedniej do W przeciwieństwie do koni nie próbują
tylko na wypadek sytuacji  awaryjnych , wielkości i potrzeb konkretnego zwie- wstać wcześniej niż są do tego gotowe.
ale także do suplementacji tlenu w cza- rzęcia. Osły i muły, w przeciwieństwie Jednakże, jeśli wykonywany zabieg
sie znieczulenia. Ponadto odruch prze- do koni, rzadko wykazują hipotensję, był bolesny i/lub zwierzęciu podano
łykania, który może się pojawić w czasie ale jeśli wystąpi, podajemy dobutaminę duże dawki ketaminy, należy wykonać
znieczulenia zaintubowanego zwierzęcia, w infuzji ciągłej. W warunkach tereno- ponowną sedację. Do tego celu może-
jest dobrym wskaz
nikiem niedostatecz- wych łatwiejsze jest zastosowanie efe- my zastosować ten sam środek, co do
nej głębokości znieczulenia. dryny (0,1 mg/kg bolus). Jedna lub dwie sedacji przed operacją, któregoś z -2-
iniekcje wystarczą na całe znieczulenie. -agonistów. Dawka powinna być pięcio-
(w odstępie ok. 30-45 min). krotnie niższa.
Istotnym problemem w czasie znie- Problematyczne wybudzanie będzie
czulenia, szczególnie u osłów, jest hi- znaczącym dowodem na problemy w cza-
poksemia. Generalnie osły i muły mają sie znieczulenia, takie jak niedostateczne
większą częstotliwość oddechów niż działanie przeciwbólowe czy też trudno-
konie, a klatka piersiowa wykonuje ści z oddychaniem lub równowagą kwa-
znacznie mniejsze ruchy (podobnie jak sowo-zasadowÄ….
u bydła). W czasie znieczulenia z regu-
ły oddychają spontanicznie, oddechy są LECZENIE BÓLU
regularne i o dużej częstotliwości, ale Najczęściej stosowanymi środkami są
ciśnienie parcjalne tlenu we krwi tętni- niesteroidowe leki przeciwzapalne  flu-
Ryc. 7.
czej jest bardzo niskie. Również stężenie niksyna i fenylbutazon, podawane ogól-
Najpowszechniej stosowanym gazem dwutlenku węgla w wydychanym powie- nie. Ze względu na inną farmakokinetykę
do znieczulenia jest izofluran, podawa- trzu z reguły nie oddaje stanu faktyczne- i krótszy okres półtrwania niż u koni
ny w 100% tlenie. Osły i muły potrze- go. Ciśnienie parcjalne we krwi tętniczej podajemy je odpowiednio  fluniksynę
bują zbliżonej do koni wartości MAC jest często dużo wyższe, niżby się moż- w dawce 1 mg/kg dwa razy dziennie, a fe-
(minimalne stężenie pęcherzykowe), na tego spodziewać. Dzieje się tak naj- nylbutazon 3 mg/kg trzy razy dziennie.
(22). Ponieważ zwierzęta te są stoika- prawdopodobniej na skutek zaburzeń U pacjentów w bardzo bolesnych sta-
mi z natury, trudno na podstawie od- wymiany gazowej w płucach oraz bezpo- nach, oprócz podawania leków opisa-
ruchów ocenić głębokość znieczulenia. średnich połączeń tętniczo-żylnych. nych powyżej, dobrym rozwiązaniem
Często brak odruchów (powiekowego, Dlatego też badanie gazów krwi po- okazały się plastry z fentanylem. Daje
rogówkowego) może nie świadczyć wca- winno być wykonywane kilkakrotnie się je łatwo przykleić do wygolonej skóry
le o głębokości odpowiedniej do rozpo- w czasie długotrwałego znieczulenia, w miejscu  mało ruchliwym , a w miarę
częcia operacji. Dlatego też najlepszym aby wychwycić pojawiające się proble- potrzeby dodatkowo wzmocnić mocną
wyznacznikiem będzie ciśnienie krwi, my i w porę zareagować. taśmą klejącą. Zapewniają one skutecz-
ne działanie przeciwbólowe na półtora
do dwóch dni. Plaster zawierajÄ…cy 100 µg
fentanylu jest odpowiedni dla osobni-
ków  dużych i średnich , natomiast
dla  małych  poniżej 100 kg  50-gra-
mowy. Dzięki tym plastrom nie ma po-
trzeby zwiększania dawek finadyny czy
fenylbutazonu.
Poza tym, tak jak u koni, zastosowa-
nie mają blokady odpowiednich nerwów
(lidokaina, bupiwakaina) oraz znieczu-
lenie nadoponowe (morfina, ketamina,
ksylazyna, lidokaina).
Znieczulenie nadoponowe przepro-
wadzamy według tych samych zasad,
co u koni, pamiętając o różnicach ana-
tomicznych pomiędzy tymi gatunkami
zwierzÄ…t (5). Iniekcje wykonujemy po-
między pierwszym i drugim kręgiem
ogonowym, nakierowując igłę pod ką-
tem 30o. W tej przestrzeni linia kręgosłu-
pa osła schodzi jakby ku dołowi, czyniąc
ją szerszą od innych, a ponadto mięśnie
długie nie są w tym miejscu zbyt grube.
Ponieważ najczęściej wykonywanym za-
Ryc. 8. biegiem operacyjnym u osłów jest wy-
40 MARZEC-KWIECIEC
" 2/2006
Fot. Olivier Levionnois
Fot. Olga Kulesza
WETERYNARIA
KONIOWATE
W PRAKTYCE
horses, rozdział: In depth: Mule/donkey
cięcie sarkoidów, które bardzo często ivis.org/advances/Matthews/preview/
medicine and surgery, Materiały konfe-
zlokalizowane sÄ… na prÄ…ciu, ten rodzaj chapter_frm.asp
znieczulenia jest najlepszÄ… metodÄ… za- 7. Matthews N. S., Van Dijk P.: Veterina- rencyjne, AAEP, 2002, 48, 110-112.
16. Peck K. i wsp.: Pharmacokinetics of sulfa-
bezpieczenia pacjenta przed bólem po- ry Care of Donkeys, Matthews N.S. and
methoxazole and trimetoprim in donkeys,
operacyjnym. Taylor T.S. (Eds.) Ithaca: International
Osły i muły są generalnie wdzięczny- Veterinary Information Service, www. mules and horses. Am. J. Vet. Res., 2002,
mi pacjentami. Musimy tylko zaakcep- ivis.org/advances/Matthews/mat- 63, 349-353.
tować ich specyficzne podejście do życia
thews/chapter_frm.asp 17. Coakley M. i wsp.: Pharmacokinecis of
i pamiętać, że wbrew pozorom różnią
8. Brown D.G., Cross F.H.: Hematologic flunixin meglumin in donkeys, mules and
siÄ™ od koni.
values of burros from birth to maturity: horses. Am. J. Vet. Res., 1999, 60, 1441-
cellular elements of peripheral blood, Am. -1444.
Piśmiennictwo
J. Vet. Res., 1969, 30, 1921-1927. 18. Welfare R. i wsp.: Pharmacokinetics of
1. Fielding D.: The number and distribution
9. Zinkl J.G. i wsp.: Reference ranges and gentamicin in donkeys. J. Vet. Pharmacol.
of equines in the world, materiały konfe-
the influence of age and sex on hematologic Ther., 1996, 19, 167-169.
rencyjne, First International Colloqu-
and serum biochemical values in donkeys 19. Matthews N. i wsp.: Pharmacokinetics
ium on Working Equines 1991; 62-66.
(Equus asinus). Am. J. Vet. Res. 1990,
of phenylbutazone and its metabolite oxy-
2. Yousef M.K., Dill D.B., Mays M.G.: Shi-
51,408-413.
phenbutazone in clinically normal horses
fts in body fluids during dehydration in the
10. Mori E. i wsp.: Reference values on serum
and donkeys. Am. J. Vet. Res., 1997, 58,
burro, Equus asinus, J. Appl. Physiol.,
biochemical parameters of Brazilian don- 53-55.
1970, 29, 345-349.
key (Equus asinus) breed, J. Equine Vet.
20. Matthews N. i wsp.: Pharmacokinetics of
3. Gupta R.B. i wsp.: Lower susceptibility of
Sci., 2003, 23, 358-364.
ketamine in mules and mammoth asses pre-
donkeys to equine herpes virus and equine
11. Terkawi A, Tabbaa D, Al-Omari Y.:
medicated with xylazine. Equine Vet. J.,
infectious anaemia virus in comparison to
Estimation of normal haematology values
1994, 26, 241- 243.
horses, materiały konferencyjne, The
of local donkeys in Syria, materiały kon-
21. Matthews N. i wsp.: Pharmacokinetics
Third International Colloquium on
ferencyjne, The 4th Int Coll Working
of phenylbutazone and its metabolite oxy-
Working Equines 1998, 112-116.
Equines 2002, 115-118.
phenbutazone in miniature donkeys, Am.
4. Taylor T.S., Matthews N.S.: Mammoth
12. Zinkl J.G. i wsp.: Reference ranges and in-
J. Vet. Res., 2001, 62, 673-675.
asses-selected behavioral considerations for
fluence of age and sex on hematologic and
22. Matthews N.S., Taylor T.S., Hartsfield
the veterinarian, Appl. Anim. Behaviour
serum biochemical values in donkeys (Equ-
S.M.: Anaesthesia of donkeys and mules.
Sci., 1998, 60, 283-289.
us asinus), Am. J. Vet. Res., 1990, 51, 3,
Equine Vet. Educ. 1992, 9,198-202.
5. Burnham S.L.: Anatomical differences
408-413.
23. Matthews N.: Pharmacokinetics and car-
of the donkey and mule, rozdział: In depth:
13. Yousef M.K., Dill D.B., Mayes M.G.:
diopulmonary effects of guaifenesin in Don-
Mule/donkey medicine and surgery, Ma- Shifts in body fluids during dehydration in
keys, J. Vet. Pharmacol. Therap., 1997,
teriały konferencyjne, AAEP, 2002, 48,
the burro, Equus asinus, J. Appl. Physiol.,
20, 6, 442-446.
102-109. 1970, 29, 345-349.
6. Matthews N.S., Taylor T.S.: Anesthe- 14. Lankveld D.P.K. i wsp.: Factors influen-
lek. wet. Olga Kulesza
tic Management of Donkeys and Mules, cing the occurrence of thrombophlebitis after
Katedra Nauk Klinicznych
[w:] Recent Advances in Anesthetic Ma- post-surgical long-term intravenous cathete-
Wydział Medycyny
nagement of Large Domestic Animals. E.P. rization of colic horses: A study of 38 cases,
Weterynaryjnej SGGW
Steffey (Ed.), International Veterinary J. Vet. Med., 2001, 48, 545-552.
02-776 Warszawa
Information Service, Ithaca, New York, 15. Matthews N.S., Taylor T.S.: Anesthesia
ul. Nowoursynowska 159c
USA. (www.ivis.org), 2003, http://www. of donkeys and mules: How they differ from
e-mail: [e-mail]
MARZEC-KWIECIEC
" 2/2006 41