4130653873

94 RECENZJE I PRZEGLĄDY PIŚMIENNICTWA

Przygotowanie katalogu bibliotecznego do druku wymaga dużego wysiłku od redaktora i od osób opracowujących książki. W każdym takim spisie nieuniknione są błędy i pomyłki. Szkoda, że w niezbyt przecież obszernym katalogu PT PN występują one — głównie z powodu niekonsekwencji — tak często. Mógłby to być naprawdę doskonale opracowany, nowoczesny katalog, a jest tylko kolejnym wykazem szesnastowiecznych druków polskich i z Polską związanych przechowywanych w Bibliotece PTPN.

Halina Mieczkowska

Maszynopis wpłynął do redakcji 21 lutego 1992

POLSKIE SUPEREKSUBRISY

Maria Sipayłło: Polskie superexlibrisy XVI-XVIII wieku w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX 1988, 267 s.

Superekslibris, będący zgodnie z etymologią znakiem własnościowym tłoczonym na oprawie książki, stał się przedmiotem badań dwu dziedzin współczesnej bibliologii: historii księgozbiorów oraz historii opraw i introligatorstwa. Ta druga, której teoretyczne podstawy na gruncie polskim dali Kazimierz Piekarski i Aleksander Birkenmajer, widzi w superekslibrisach jedno ze źródeł ułatwiających badanie warsztatów introligatorskich. Proponując w 1951 r. systematyczne badania zabytkowych opraw polskich, A. Birkenmajer zalecał uwzględnianie w tych badaniach trzystopniowego procesu oprawiania książek¹. Najpierw należałoby podejmować badania dotyczące formowania bloku książki, potem — okładki i sposobów jej połączenia z blokiem, a w końcu — dekoracji, w tym oczywiście i superekslibrisów. A ponieważ druki dawne sprzedawano w zasadzie bez oprawy, to nie wolno wiązać jej powstania — przestrzegał — z miejscem i datą wydania dzieła, a raczej z pierwszym jego właścicielem. W tym punkcie zbiegają się też wyraźnie zainteresowania historyków opraw i historyków zajmujących się losami dawnych księgozbiorów.

Jednakże wielkich osiągnięć na tym polu nauka polska nie odnotowała. Niemniej chciałbym tu wspomnieć niezauważony, a cenny ze względu na faktograficzną dokumentację, artykuł Ludwiki Dobrzyńskiej-Rybickiej z 1918 r. o znajdujących się w Bibliotece Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu księgozbiorach oo. reformatów z Woźnik i oo. bernardynów z Kazimierza Biskupiego². Autorka dołączyła do artykułu kilkanaście fotografii opraw z XV-XVII w. z obydwu księgozbiorów, w tym kilka zdobionych superekslibrisami. Określenia tego zresztą jeszcze nie używała, a mówiła o tłoczeniu herbów na oprawie „stemplami exlibrisowymi”. Rozprawka zawierała bardzo czytelne fotografie obydwu okładzin (górnej i dolnej) wybranych ksiąg, ozdobionych superekslibrisami Jana Izdbieńskiego, Marcina Izdbieńskiego, biskupa Benedykta Izdbieńskiego i Piotra Izdbieńskiego, a ponadto Łukasza Szamotulskiego, ks. Jana Dominows-kiego, Michała Raczyńskiego i króla Zygmunta Augusta.

Systematyczne badania zapoczątkował jednak dopiero Kazimierz Piekarski, publikując ich efekty w dziele Superexlibrisy polskie od XV do XVIII wieku³. Zamieścił w nim 40 tablic z wizerunkami superekslibrisów pochodzących z opraw książek znajdujących się głównie w Bibliotece Jagiellońskiej.

Praca zmarłej niedawno Marii Sipayłło nawiązuje bezpośrednio do dzieła K. Piekarskiego, chociaż stawia sobie mniej ambitny cel: ma to być prezentacja i dokumentacja superekslibrisów z jednego tylko księgozbioru, Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Autorka daje czytelnikom (tak, czytelnikom bo jej dzieło można czytać) miniaturowe monografie poszczególnych superekslibrisów. Każdemu z nich poświęcone są dwie strony: na jednej znajduje się tablica z reprodukcją fotograficzną, na drugiej — objaśnienia. Część fotografii wykonała Ewa Kozłowska-Tomczyk, nie żyjąca już w momencie publikacji książki, pozostałe — Tadeusz Kaźmierski; wszystkie prezentują wysoki poziom techniki fotograficznej — zadziwia plastyczność i ostrość ujęć tych małych form

1

   W sprawie rejestracji i katalogowania opraw zabytkowych. W: Studia nad książką poświecone pamięci Kazimierza Piekarskiego. Wrodiw 1951 a 105-121.

2

   Dwie wielkopolskie biblioteki klasztorne. Zapiski Muzealne" 1918 z. 2/3 a 3-29.

3

⁵ Z. 1. Kraków 1929.