6355787651

1. 3 Zmienne badawcze

Po ustaleniu problemów badawczych bardzo ważną rzeczą jest ustalenie zmiennych. Zmienne w badaniach naukowych są próbą uszczegółowienia głównego ich przedmiotu, czyli problemów badawczych, jakie zamierza się rozwiązać, i hipotez roboczych, jakie pragnie się potwierdzić lub odrzucić. Są nimi zazwyczaj podstawowe cechy, symptomy charakterystyczne dla badanego faktu lub zjawiska czy procesu albo też różnego rodzaju czynniki będące ich przyczyną lub skutkiem¹⁷. Każda ze zmiennych przyjmuje różne wartości, które umownie nazywa się podzmiennymi. Najbardziej użyteczna w badaniach społecznych jest klasyfikacja zmiennych z uwagi na związane z nimi przyczyny lub skutki. Obejmuje ona tzw. zmienne niezależne i zależne.

Zmienne niezależne to takie zmienne, za pomocą których wyjaśnia się zmiany w obrębie zmiennych zależnych. Zmienna niezależna wyjaśnia dane zjawisko oraz powoduje zmiany w wartości zmiennej zależnej, stanowi ona zakładaną przyczynę tych zmian (jak sama nazwa wskazuje zmienna zależna „zależy” od zmiennej niezależnej).

Zmienne zależne natomiast to te rzeczywiste bądź domniemane skutki wpływu uwzględnionych w badaniach zmiennych niezależnych. Zmienne zależne są bezpośrednim bądź pośrednim następstwem zmiennych niezależnych.

Zmienne musza mieć swoje wskaźniki. Są to pewne cechy wskazujące na to, że pewne zjawisko zaszło. Zdaniem S. Nowaka „ Wskaźnikiem jakiegoś zjawiska Z nazywać będziemy takie zjawisko W, którego zaobserwowanie pozwoli nam (w sposób bezwyjątkowy lub z określonym, lub choćby z wyższym od przeciętnego prawdopodobieństwa) określić, iż zaszło zjawisko Z”¹⁸. Wyróżnia on trzy typy wskaźników:

-    wskaźniki empiryczne - występujące wtedy, gdy wskazane przez nas zjawisko daje się zaobserwować;

-    wskaźniki definicyjne - kiedy dobór wskaźnika jest zarazem zdefiniowaniem pewnego pojęcia;

-    wskaźniki inferencyjne - które odnoszą się do zjawisk bezpośrednio nie obserwowalnych i nie wchodzą do definicji badanych zjawisk.

¹⁷    A. Winter, Zmienne kontrolne (faktory testujące) w badaniach socjologicznych, Lublin 1981.

¹⁸    S. Nowak, Studia z metodologii nauk społecznych, Warszawa 1965, s. 247.