plik


Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu Krystian Wochna Korupcja w sporcie w [wietle polskiej prasy Praca magisterska Kierownictwo naukowe dr Agnieszka Wartecka  Wa|yDska Katedra Ekonomiki i Organizacji Turystyki WydziaB: Wychowania Fizycznego Kierunek: Wychowanie Fizyczne Specjalno[: Organizacja i Zarzdzanie Sportem P o z n a D 2 0 0 9 Spis tre[ci Wstp& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..4 1. Sport elementem kultury fizycznej& & & & & & & & & & & & & & & & & ..5 1.1. Kultura fizyczna a sport& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..5 1.2. Uczestnicy sportu& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & 7 1.3. Organizacja sportu& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..8 1.3.1. Definicja organizacji& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .8 1.3.2. Struktura organizacyjna sportu w Polsce na przykBadzie Ministerstwa Sportu i Turystyki oraz Centralnego O[rodka Sportu& & & & & & & & & & & & & 9 1.4. Zarzdzanie w sporcie& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...10 1.4.1. Definicja zarzdzania& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..10 1.4.2. Funkcj zarzdzania w sporcie& & & & & & & & & & & & & & & & ........11 1.4.3. Podmiotowy i przedmiotowy wymiar zarzdzania w odniesieniu do organizacji sportowych& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...12 1.4.4. Kierunki zastosowaD technik zarzdzania w organizacjach sportowych& & 13 1.5. Finansowanie sportu& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..16 1.6. Znaczenie sportu w spoBeczeDstwie& & & & & & & & & & & & & & & & & & ..19 2. Teoretyczne aspekty korupcji w sporcie& & & & & & & & & & & & & & ...21 2.1.Pojcie patologii spoBecznej& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..21 2.2. Korupcja form patologii& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .23 2.2.1. Pojcie korupcji w sporcie& & & & & & & & & & & & & & & & & & & .24 2.2.2. Przyczyny korupcji w sporcie& & & & & & & & & & & & & & & & & & 26 2.2.3. Rodzaje korupcji w sporcie& & & & & & & & & & & & & & & & & & & 30 2.2.4 Skutki korupcji i mo|liwo[ci jej ograniczenia& & & & & & & & & & & & 32 3. Korupcja w sporcie polskim na przykBadzie  Afery Fryzjera - Studium przypadku& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...41 3.1. Biografia  Fryzjera & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..41 3.2. Charakterystyka sprawy& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & 42 2 3.3. Powizania z dziaBalno[ci o charakterze korupcyjnym ludzi [wiata sportu& & & 45 3.4. PrzykBady korupcji w sporcie& & & & & & & & & & & & & & & & & & & .......47 3.5. Podsumowanie& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...........................52 ZakoDczenie........................................................................................................................55 Bibliografia& & & & & & & & & & & & & & & & & & & .............................................57 Spis tabel& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .....................60 Spis rysunkw& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .....................60 3 Wstp Celem pracy jest zbadanie zjawiska korupcji ze szczeglnym uwzgldnieniem polskiego [rodowiska sportowego. Przedmiotem pracy s zagadnienia korupcji w polskim sporcie, jej przyczyny, rodzaje oraz skutki, a tak|e jej oddziaBywanie na uczestnikw sportu, dziaBaczy, sdziw oraz zawodnikw. W szczeglno[ci ukazano korupcj w sporcie na przykBadzie  Afery fryzjera , najwikszej polskiej afery sportowej ostatnich lat, odnoszcej si do polskich lig piBkarskich. W pracy zastosowano nastpujce metody badawcze: metoda indukcji i dedukcji, analiz porwnawcz i wBasn ocen literatury przedmiotu. Praca obejmuje lata 2008  2009. Praca ma charakter literaturowo-empiryczny. SkBada si ze wstpu, trzech rozdziaBw a tak|e zakoDczenia. CaBo[ uzupeBniaj bibliografia, spis tabel oraz spis rysunkw. W pierwszym rozdziale scharakteryzowano podstawowe pojcia z zakresu kultury fizycznej. Szczeglnie opisano, definicje kultury fizycznej, sportu i ich wzajemne relacje. Zaprezentowano tak|e zarzdzanie i organizacj w sporcie, finansowanie sportu i jego znaczenie w spoBeczeDstwie. Scharakteryzowano rwnie| kierunki zastosowaD technik zarzdzania w organizacjach sportowych oraz przedmiotowy i podmiotowy wymiar zarzdzania tymi organizacjami. W drugim rozdziale poddano analizie zjawisko korupcji jako przykBad patologii spoBecznej. W szczeglno[ci zwrcono uwag na: definicj korupcji, korupcj sportow, rodzaje korupcji a tak|e jej skutki. Rozwa|ania koDcz dywagacje na temat mo|liwo[ci ograniczenia korupcji i podej[cia do poszczeglnych sfer aktywno[ci sportowej w odniesieniu do dziaBaD o charakterze korupcyjnym. W trzecim rozdziale skoncentrowano si na studium przypadku opisujcym  Afer Fryzjera w polskiej piBce no|nej. Dokonano opisu zaistniaBego zdarzenia, scharakteryzowano posta gBwnego oskar|onego -  Fryzjera , a tak|e powoBano si na konkretne przykBady korupcji. Ponadto mo|na tu znalez prb ukazania powizaD wpBywowych ludzi [wiata sportu z dziaBaniami o charakterze korupcyjnym. W koDcowej cz[ci rozdziaBu przedstawione zostaBo podsumowanie oraz opinia wBasna. Prac koDczy zakoDczenie cz[ci teoretyczno-empirycznej. W pracy wykorzystano zarwno literatur zwart, artykuBow jak rwnie| strony internetowe. 4 1. Sport elementem kultury fizycznej 1.1. Kultura fizyczna a sport Pochodzenie terminu kultura siga klasycznej staro|ytno[ci. AaciDskie pojcie cultura wywodzi si z rolnictwa, gdzie pierwotnie oznaczaBo wyBcznie  upraw ziemi . I chocia| ju| u Cycerona pojawia si wyra|enie cultura animi, czyli  uprawa umysBu , to jednak dopiero u schyBku XVIII wieku pojcie kultury poczBo szerzej wchodzi do literatury i nauki. W konkretnym ju| my[leniu o kulturze fizycznej do[ rozpowszechnione jest ujmowanie jej w kategoriach instytucjonalno  administracyjnych. Tak pojmujc, uto|samia si j z sum rzekomych prostych elementw, jak: wychowanie fizyczne, rekreacja fizyczn, rehabilitacj czy te| wBa[nie sport. Nie bardzo jasne jednak, trudne do zdefiniowania i obejmujce dalece r|ne sfery rzeczywisto[ci s wyszczeglnione wy|ej terminy skBadajce si na definicj kultury fizycznej. Tak wic nie tylko popeBnia si tutaj bBd logiczny ale i trudna do uchwycenia pozostaje zasada, w my[l ktrej co[ wBcza si w obszar kultury fizycznej bdz te| z niego wyklucza. Std te| sposoby definiowania pojcia kultury fizycznej zale| od postaw, zachowaD i wytworw1. Kultur fizyczn pojmowa mo|na w trzech koncepcjach. Jedn z nich jest koncepcja indywidualistyczno  warto[ciujca. Najwybitniejszym przedstawicielem wypowiadajcym si w tym duchu jest Maciej Demel, ktry uwa|a, i|  kultur fizyczn uto|samia si na ogB z produkcjami ruchowymi, i to gBwnie typu sportowego. Zamyka w obrbie Sali gimnastycznej, boiska, pBywalni, pola narciarskiego czy toru wy[cigowego (& ) Nie widzi si jej i nie czuje w |yciu zwykBym, codziennym 2. Definiuje j nastpujco, jako  wyraz okre[lonej postawy wobec wBasnego ciaBa, [wiadom i aktywn trosk o swj rozwj, sprawno[ i zdrowie; umiejtno[ organizowania i spdzania czasu z najwikszym po|ytkiem dla zdrowia psychicznego i fizycznego 3. Inny punkt widzenia prezentuj zwolennicy koncepcji socjologizujco  uniwersalistycznej. W my[l, ktrej Z. Krawczyk uwa|a, |e kultura fizyczna jest to  wzgldnie zintegrowany i utrwalony system zachowaD w dziedzinie dbaBo[ci o rozwj fizyczny, sprawno[ ruchow, zdrowie i pikno czBowieka, przebiegajcych wedBug przyjtych w danej zbiorowo[ci wzorw, a tak|e rezultaty owych zachowaD 4. 1 OsiDski W. , Zarys Teorii Wychowania Fizycznego, AWF PoznaD 2002, s. 28 - 29 2 Demel M. , Straszni Mieszczanie, W:  Kultura Fizyczna 1970, nr 47, s. 91 3 Demel M. , SkBad A. , Teoria Wychowania Fizycznego, Warszawa 1974, s. 13-14 4 OsiDski W. , Tam|e s. 28  29 5 Trzecia z koncepcji to ujcie holistyczne. WedBug WiesBawa OsiDskiego kultura fizyczn nazywamy  ogB wytworw o charakterze materialnym i niematerialnym, w dziedzinie dbaBo[ci o ciaBo i fizyczne funkcjonowanie czBowieka, uznawanych w niej warto[ci i wzorw postpowania, ktre zostaBy zobiektywizowane, przyjte i mog by przekazywane w danej zbiorowo[ci 5. SBowo sport natomiast wywodzi si z  ludowej Baciny u|ywanej pod koniec Imperium Rzymskiego (kiedy organizowano dla ludno[ci miast gry i zabawy poza murami). Okre[lano go  disporto  poza bram (  porta  brama,  dis  poza). Do Anglii sformuBowanie to przeniesione byBo po najezdzie normaDskim (1066 r.). W XVIII w. pojmowano sport jako  caBoksztaBt wspBzawodnictwa o charakterze zabawowym 6. We francuskiej formie z 1776 r. okre[lany jako disporte oznaczaB podjcie czynno[ci rekreacyjnych7. W Polsce termin ten po raz pierwszy odnalez mo|na w jednoaktwce Konstantego GaszyDskiego pt. Wy[cigi konne w Warszawie z 1856 r.8. Sport jest filarem wspBczesnej kultury fizycznej. Ruch sportowy w ujciu socjologicznym ma z caB pewno[ci swj byt spoBeczny. Stanowi on gBwny rezerwuar tych form ruchu, ktre obejmuje si wspBczesnym mianem kultury fizycznej. Ponadto czerpie on z tradycji gier i zabawa ruchowych, a tak|e codziennego |ycia. Sport wystpowa mo|e w dwojakiej roli. Po pierwsze jako instytucja samoistna, w ktrej d|y si do osignicia mistrzostwa, czstokro za wysok cen. W tym przypadku mwi mo|emy o sporcie kwalifikowanym. Po drugie jako dziaBalno[ podporzdkowana innym celom. W ujciu z kolei sport odgrywaj rol pomocnicz wobec wychowania czBowieka9. Sport to dziaBalno[ uprawiana systematycznie, wedBug pewnych reguB, odznaczajca si silnym pierwiastkiem wspBzawodnictwa oraz tendencj do osigania coraz lepszych wynikw, majc na celu manifestacj sprawno[ci ruchowej. Sport jest bez wtpienia pojciem wieloznacznym. Wystpuje w roli jednego ze [rodkw wychowania fizycznego , wa|nego rodzaju rekreacji fizycznej oraz widowiska. Do najwa|niejszych cech sportu zaliczy wic nale|y: - niezale|no[ bezpo[rednich motyww od podstawowych potrzeb |yciowych; - towarzyszce dodatnie emocje; - ruchowy charakter dziaBaD z akcentem specjalistycznym; 5 OsiDski W. , Tam|e s. 33 6 Auczak M. , Zjawisko korupcji w sporcie. W: Korupcja w sporcie, PoznaD, s. 22 7 LipoDski W. , Sport, W: Polska na tle procesw rozwojowych Europy w XX w. , PoznaD, 2002, s. 203 8 LipoDski W. , Tam|e s. 203  204 9 Demel M. , SkBad A., Teoria Wychowania Fizycznego, op. cit. s. 13 - 14 6 - systematyczno[ w d|eniu do osignicia maksymalnych wynikw; - wspBzawodnictwo jako jaskrawy moment zasadniczych bodzcw doskonalenia; - [cisBe stosowanie si do przepisw10. Sport jednak co nale|y podkre[li nie posiada monopolu na |adn z wymienionych powy|ej cech. Z wieloma z nich spotykamy si w procesach pracy produkcyjnej (doskonalenie, wspBzawodnictwo), a tak|e w zabawie (spontaniczno[, radosne prze|ycia). W |adnej jednak formie ludzkiej aktywno[ci nie odnajdziemy caBego kompleksu cech charakteryzujcych sport, chocia| nale|y podkre[li, i| d|enie do standaryzacji, niezbdnej dla porwnywania wynikw, powoduj, |e inne dziedziny |ycia, w ktrych rwnie| panuje duch wspBzawodnictwa , ulegaj swoistemu  usportowieniu . Jako przykBad mo|na poda tutaj wy[cig pracy, konkursy piosenkarskie czy teleturnieje11. Reasumujc nale|y stwierdzi, i| niektre z cech charakterystycznych dla sportu s tak skondensowane, |e wysuwa si on na pocztek zjawisk kultury fizycznej. Narzuca si naszej wyobrazni ju| choby dlatego, |e przecitno[ nie le|y w naturze ludzkiej. Dlatego ka|dy system wychowawczy, ktry usiBuje zrozumie i okre[li sport, a zwBaszcza limitowa wysiBek i pd do rekordu, okazuje si maBo realny i nie trafia do mBodych ludzi12. 1.2. Uczestnicy sportu Czym jest sport intuicyjnie wie ka|dy z Nas. Niezale|nie od drogi jak wybrali[my w swoim |yciu spotykali[my si z nim w r|nych postaciach. Kojarzy nam si z wielkimi emocjami i sportowcami, ktrzy je wywoBuj. Sport w swojej naturze jest czysty i pikny pokazuje wielkie mo|liwo[ci czBowieka, ktry d|y do wytyczonego celu. Bohaterzy sportowych aren staj si czsto swoistym wzorem do na[ladowania, dostrzegamy w nich wBasne pragnienia i by mo|e ukryte, niespeBnione marzenia. O takim wBa[nie sporcie chciaBoby si pisa jak najwicej, aby ka|dy z Nas miaB prze[wiadczenie o jego wyjtkowo[ci i roli jak speBnia w naszym |yciu. Uczestnikiem sportu czy te| szerzej pojmowanej kultury fizycznej powinna by ka|da osoba, majca na uwadze warto[ci prozdrowotne oraz odpowiedni postaw wobec wBasnego ciaBa. We wspBczesnym sporcie dominuj dwie jego odmiany. Pierwsza z nich ma charakter wyczynowym, profesjonalny Bczcy si z nastawieniem na osignicie 10 Tam|e s. 16 - 17 11 Tam|e s. 17 12 Tam|e s.17 7 zwycistwa lub wysokiego wyniku sportowego. Uczestnikami tej odmiany s profesjonalni atleci, dla ktrych jest to sposb na |ycie. W swej zinstytucjonowanej postaci sport kwalifikowany wymaga dBugotrwaBego treningu, trenerw  fachowcw, specjalistycznego sprztu i znacznych nakBadw finansowych. Dominuje w nim duch wyrzeczenia, po[wicenia i intensywnej pracy a tak|e surowej i bezwzgldnej rywalizacji. Mo|na wic stwierdzi, i| gBwny nurt zainteresowaD sportem kieruje si w stron peBnego napicia i zwikszonego ryzyka sportu profesjonalnego13. Drugie oblicze sportu zwane sportem  dla wszystkich lub te| sportem  dla zdrowia skierowane jest do ka|dego z nas i cechuje si nastawieniem na rekreacj, rodzi przyjemno[ i zadowolenie. Sport amatorski stanowi osobist satysfakcj uczestnika i witaln przyjemno[. Kojarzony jest z chci zachowania zdrowia i dobrej kondycji fizycznej a tak|e samodoskonalenia somatyczno  psychicznego. Chodzi w nim nie tyle o zwycistwo, ile przede wszystkim o sam udziaB w rywalizacji sportowej, nawizanie kontaktw spoBecznych, wykazanie sprawno[ci psychofizycznej a tak|e opanowanie techniki ruchu14. 1.3. Organizacja sportu 1.3.1. Definicja organizacji SBowo  organizacja z BaciDskiego organisatio  oznacza czynno[ tworzenia organicznej caBo[ci, odrbnego systemu. Z jzyka greckiego organon oznacza organ, narzdzie, instrument sBu|cy do osigania zakBadanego celu, peBnienia funkcji. Najoglniej organizacj mo|na rozumie jako wyodrbnion z otoczenia wzgldn caBo[ ludzkiego dziaBania (pewien system spoBeczny), majc okre[lon struktur (ukBad zBo|ony z powizanych ze sob cz[ci), skierowan na osiganie jakiego[ celu15. W literaturze z zakresu zarzdzania powszechnie znane s prakseologiczne definicje organizacji sformuBowane przez Tadeusza KotarbiDskiego i Jana Zieleniewskiego. W definicji T. KotarbiDskiego organizacja okre[lana jest jako pewien rodzaj caBo[ci, w ktrej wszystkie cz[ci wspBprzyczyniaj si do jej powodzenia, to jest do pozytywnej oceny, a caBo[ zabezpiecza powodzenie cz[ci16. 13 Kazimierczak M. , Etyczna ocena korupcji w sporcie, W: Korupcja w sporcie, PoznaD, 2008, s. 90 14 Tam|e, s. 90 15 Wartecki A. , Zarzdzanie organizacjami sportowymi, AWF PoznaD 2008, s. 29 16 KotarbiDski T. , Traktat o dobrej robocie, WrocBaw-Warszawa-Krakw, 1965, s. 72. 8 W definicji J. Zieleniewskiego organizacja okre[lana jest jako pewien szczeglny rodzaj uporzdkowanej caBo[ci, systemu, ktrej funkcjonalnie zr|nicowane cz[ci wspBprzyczyniaj si do powodzenia (pozytywnej oceny) caBo[ci, a powodzenie caBo[ci jest istotnym warunkiem powodzenia cz[ci17. 1.3.2. Struktura organizacyjna sportu w Polsce na przykBadzie Ministerstwa Sportu i Turystyki oraz Centralnego O[rodka Sportu Ministerstwa Sportu i Turystyki zostaBo utworzone 1 wrze[nia 2005 r. w wyniku przeksztaBcenia Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu oraz likwidacji Polskiej Konfederacji i Sportu. Uwzgldnia to postulaty [rodowiska sportowego dotyczce powstania jednego o[rodka decyzyjnego w sporcie, przejrzystej struktury zarzdzania i racjonalnego gospodarowania finansami. Podstawa prawna  UchwaBa Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 stycznia 2005 r. w sprawie rozwoju sportu w Polsce18. MINISTER PODSEKRETARZ PODSEKRETARZ DYREKTOR STANU STANU GENERALNY DEPARTAMENT SPORTU DEPARTAMENT DEPARTAMENT KWALIFIKOWANEGO I EKONOMICZNO - INFRASTRUKTURY MAODZIE{OWEGO FINANSOWY SPORTOWEJ DEPARTAMENT DEPARTAMENT DEPARTAMENT SPORTU DOSKONALENIA PRAWNO-KONTROLNY POWSZECHNEGO ZAWODOWEGO DEPARTAMENT SPORTU DEPARTAMENT DEPARTAMENT STRATEGII OSB WSPAPRACY ROZWOJU SPORTU NIEPEANOSPRAWNYCH MIDZYNARODOWEJ DEPARTAMENT BIURO DYREKTORA BIURO KADR I TURYSTYKI GENERALNEGO ADMINISTRACJI BIURO SPRAW STANOWISKO do SPRAW OBRONNYCH I OCHRONY AUDYTU WEWNTRZNEGO INFORMACJI NIEJAWNYCH Rysunek 1. Struktura organizacyjna Ministerstwa Sportu. yrdBo: A.Wartecki, Zarzdzanie organizacjami sportowymi, AWF PoznaD 2008, s. 56 Centralny O[rodek Sportu powoBany zostaB Zarzdzeniem Przewodniczcego GBwnego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki z dnia 2.XII.1969 r. jako zakBad 17 Zieleniewski J. , O problemach organizacji, Warszawa, 1970, s. 35. 18 Wartecki A. , Zarzdzanie organizacjami sportowymi, op. cit. s. 56 9 bud|etowy podlegBy GKKFiT pod pierwotn nazw Centralny O[rodek Sportu Turystyki i Wypoczynku. Zadania, ktre postawiono przed COSTiW to prowadzenie spraw administracji i eksploatacji centralnych obiektw sportowych oraz o[rodkw szkolenia centralnego ze szczeglnym uwzgldnieniem potrzeb szkolenia olimpijskiego. Do zadaD stojcych przed COSTiW nale|aBo rwnie| prowadzenie eksploatacji wycigw turystyczno - sportowych oraz organizacja i obsBuga centralnych obozw szkoleniowych. COS stanowi 6 o[rodkw w caBej Polsce, stanowicych sie profesjonalnych i doskonale wyposa|onych placwek dedykowanych szkoleniu i przygotowaniu treningowemu polskich sportowcw19. DYREKTOR Z-CA DYR. Z-CA DYR. DS. DORADCA GAWNY DS. PROGRAMOWO INWESTYCJI DYREKTORA KSIGOWY - SPORTOWYCH ZESPA ZESPA ZESPA ZESPA ZESPA INWESTYCJI PROGNOZ I ANAL. ORGANIZACJI RADCA PRAWNY WYDAWNICTW I EKONOMICZNO - I TECHNIKI WYNIK. I KADR POM. SZKOLEN. FINANSOWY SPORTOWYCH ZESPA SPECJALISTA ZESPA ZESPA POMIARU ZESPA PROGRAMOWANIA OBIEKT SPORTOWY DS OBRNNY SZKOLENIA I CZASU KSIGOWOZCI I ROZWOJU BAZY CYWILNEJ DOSKON. KADR SPECJALISTA INTERNAT ZAKAAD "TORWAR" DS PROMOCJI I SPORTOWY MARKETINGU "MEKSYK" OZRODEK OZRODEK OZRODEK OZRODEK PRZYGOTOWAC CENRALNY OZRODEK CENRALNY OZRODEK PRZYGOTOWAC PRZYGOTOWAC PRZYGOTOWAC OLIMPIJSKICH SPORTU ODDZIAA SPORTU ODDZIAA OLIMPIJSKICH OLIMPIJSKICH OLIMPIJSKICH WE W GI{YCKU W SZCZYRKU W SPALE W WAACZU W ZAKOPANEM WAADYSAAWOWIE Rysunek 2. Struktura organizacyjna Centralnego O[rodka Sportu, Turystyki i Wypoczynku (Polska Konfederacja Sportu). yrdBo: B. Ryba, Organizacja i zarzdzanie sportem polskim. Wyd. Warszawa, 2007, s. 78 1.4. Zarzdzanie w sporcie 1.4.1. Definicja zarzdzania Istot zarzdzania jest panowanie nad r|norodno[ci i przeksztaBcenie potencjalnego konfliktu we wspBprac. WspBpraca, ktra zmierza do zapewnienia organizacji przetrwania i rozwoju, dotyczy nie tylko jej wntrza, ale tak|e i partnerw znajdujcych si na zewntrz20. 19 Tam|e s. 62 20 KozmiDski A.K. , Piotrowski W., Zarzdzanie teoria i praktyka. Warszawa 2001, s. 57 10 Zarzdzanie to dokBadne poznanie tego, czego si oczekuje od ludzi, a nastpnie dopilnowanie, by wykonali to w najlepszy i najtaDszy sposb. wszelkie organizacje wykorzystuj cztery podstawowe rodzaje nakBadw: ludzi, pienidze, rzeczy i informacji21. Zarzdzanie to proces planowania, organizowania, przewodzenia i kontrolowania pracy czBonkw organizacji oraz wykorzystania wszelkich dostpnych zasobw organizacji do osignicia jej celw22. Zarzdzanie stanowi ukBad (system) dziaBaD regulujcych funkcjonowanie danej organizacji, zgodnie z wytyczonymi celami. Z. obejmuje utrzymanie rwnowagi z otoczeniem, planowania, organizowania, motywowania i kontrol i analiz wynikw23. 1.4.2. Funkcj zarzdzania w sporcie Zarzdzanie skBada si z czterech podstawowych procesw zwanych funkcjami, ktre przeplataj si i s wzajemnie ukierunkowane. Zauwa|y jednak nale|y, |e podziaB tych funkcji jest ju| niewystarczajcy, gdy| wspBczesne przedsibiorstwa dziaBaj w odmiennych warunkach i wymagaj innych sposobw dostosowania si do poszczeglnych sytuacji, jakie stwarza wci| zmieniajce si otoczenie. 1) planowanie - jako funkcja zarzdzania oznacza wytyczenie celw organizacji i okre[lenie ich najlepszej realizacji. Polega, wic na planowaniu przyszBo[ci, jakiej pragnie organizacja i skutecznych [rodkw jej osignicia. Pokazuje, jakie zmiany powstaj w otoczeniu organizacji oraz jest zbiorem czynno[ci, jakie s podejmowane w celu dostosowania si do tych zmian. 2) organizowanie  celem tej funkcji jest okre[lenie najlepszego sposobu grupowania dziaBaD i zasobw organizacji. Jest to dziaBanie kierownicze, ktre polega na formuBowaniu, porzdkowaniu i grupowaniu czynno[ci prowadzcych do osigania celw organizacji oraz przekazywaniu ich do wykonania pracownikom, a tak|e przyznaniu im niezbdnych uprawnieD. 3) motywowanie  jest zespoBem dziaBaD ukierunkowanych na spowodowanie osignicia zamierzonych celw i efektw oraz oczekiwanych postaw i zachowaD ludzi w organizacji. Sprowadza si do stworzenia takich sytuacji i operowania takimi warto[ciami, ktre zachcaByby pracownikw do wykonywania dziaBaD prowadzcych do osigania 21 Ricky W. Griffin, Podstawy zarzdzania organizacjami. Warszawa 2001, s. 36 - 37 22 Stoner J.A. , Frejman R.E. , Gilbert D. R. Jr., Kierowanie. Warszawa 1999, s. 20 23 SBownik ekonomiczny przedsibiorcy. Szczecin 1998, s. 329 - 330 11 celw i realizacji zadaD przedsibiorstwa, a jednocze[nie umo|liwiaByby zaspokojenie ich potrzeb. 4) kontrolowanie  koDcowa faza procesu zarzdzania, polega ona na obserwowaniu i ocenie postpw organizacji w osiganiu celw. Funkcja ta umo|liwia kierownikom sprawdzenie czy dziaBania przebiegaj wBa[ciwie, tak jak zostaBy zaplanowane24. Zarzdzanie organizacjami sportowymi (Stowarzyszenia Sportowe, Sportowe SpBki Akcyjne, itp.) zawiera si w dziaBaniach, jakie wynikaj z teoretycznych oraz praktycznych rozwizaD (typowych dla danej organizacji) oraz koncepcji, stanowicych w istocie ksztaBt modelu, ktry mo|e by zastosowany do systematyzowania i usprawniania zarzdzania. W praktyce oznacza to realizacj funkcji zarzdzania, ktre winny by uniwersalne, przy czym ich waga mo|e by r|na w r|nych organizacjach i w innych okresach funkcjonowania tej samej organizacji25. 1.4.3. Podmiotowy i przedmiotowy wymiar zarzdzania w odniesieniu do organizacji sportowych. Zarzdzanie organizacjami sportowymi stanowi problem bardzo zBo|ony. Wymiar zarzdzania powinien uwzgldnia liczne czynniki i zmienne. Spo[rd wielu punktw widzenia, znajduj swoje wBa[ciwe odniesienie te, ktre uwzgldniaj z jednej strony specyfik sportu, kultury fizycznej, jak i rwnie| r|nego rodzaju organizacje w przedziale od klubw sportowych do zakBadw bud|etowych (O[rodki Sportu i Rekreacji) - rysunek 326. Ka|da z instytucji w ramach, ktrej realizowane s cele z zakresu kultury fizycznej i sportu posiada odrbny wymiar zarzdzania zarwno pod wzgldem finansowym jak i sportowym. 24 Penc J. , Sztuka skutecznego zarzdzania, Krakw 2005, s. 65  66 25 Bielski M. , Podstawy teorii organizacji i zarzdzania. Warszawa 2002, s. 19 26 Tam|e, s. 84 12 PRZEDMIOTOWY WYMIAR PODMIOTOWY WYMIAR ZARDZANIA ZARZDZANIA Kultura fizyczna to wiedza, Z warto[ci, zwyczaje i dziaBania MINISTERSTWO SPORTU I TURYSTYKI A podejmowane dla zapewnienia R rozwoju psychofizycznego, wychowania, doskonalenia ZWIZKI SPORTOWE Z uzdolnieD i sprawno[ci fizycznej  czBowieka a tak|e zachowania i D przywracania zdrowia. POLSKI ZWIZEK SPORTOWY Z A Sport jest form aktywno[ci czBowieka majc na celu N POLSKI KOMITET OLIMPIJSKI doskonalenia jego siB I psychofizycznych, indywidualnie E lub zbiorowo wedBug umownych STOWARZYSZENIA KULTURY FIZYCZNEJ reguB. W Sport wyczynowy jest form UCZNIOWSKIE KLUBY SPORTOWE dziaBalno[ci czBowieka S podejmowan dobrowolnie, w P drodze rywalizacji, dla uzyskania SPORTOWE SPAKI AKCYJNE O maksymalnych wynikw sportowych. R C ZAKAADY BUD{ETOWE Sport profesjonalny jest rodzajem I sportu wyczynowego, uprawianym E w celach zarobkowych. FUNDACJE Rysunek 3. Przedmiotowy oraz podmiotowy wymiar zarzdzania organizacjami sportowymi. yrdBo: Opracowanie wBasne na podstawie: B. Ryba, Organizacja i zarzdzanie sportem polskim. Wyd. Warszawa, 2007, s. 78 1.4.4. Kierunki zastosowaD technik zarzdzania w organizacjach sportowych Olbrzymi wzrost zainteresowania spoBeczeDstwa sportem na co dzieD, spotgowany przyznaniem organizacji Euro 2012, kreuje nowy, dotychczas niedoceniany w Polsce rynek sportowy. Jego gBwnymi cz[ciami s organizacje sportowe wymagajce kompleksowego zarzdzania. W zale|no[ci od rodzaju instytucji jak kierujemy obieramy inn drog jej ksztaBtowania. Nieodzowne s tutaj odpowiednie techniki zarzdzania, dziki ktrym mo|liwa jest realizacja zaBo|onych celw. Przygotowujemy je w oparciu o analiz rynku oraz aktualn sytuacj finansow. Zestawienie zastosowania technik zarzdzania w organizacjach sportowych przedstawia Tabela 1. 13 Tabela 1. Kierunki zastosowaD technik zarzdzania w organizacjach sportowych Zastosowania w organizacjach Lp. Charakterystyka techniki zarzdzania sportowych Zarzdzanie przez cele (ZPC) jest Technika zarzdzania o kluczowym znaczeniu, technik kompleksow, zorientowan na wymaga jednak by mened|erowie stosowali j wynik, mo|liw do stosowania nie tylko w w sytuacji Koniecznej rwnowagi celw, do organizacjach przemysBowych, ale tak|e w ktrych d| i [rodkw, jakimi dysponuj: instytucjach publicznych. Zgodnie z t C = Z koncepcj, przeBo|ony wsplnie z ZaBo|enie to odnosi si rwnie| do potencjaBu podwBadnym w sposb systematyczny intelektualnego organizacji. PrzykBadowo ustala cele dla podwBadnego. zdobycie tytuBu mistrza Polski w danej P. Drucker sformuBowaB nastpujce tezy dyscyplinie sportowej wymaga zarwno 1. omawianej techniki zarzdzania: pienidzy, odpowiedniej bazy sportowej, jak i Teza pierwsza - poBo|enie szczeglnego oczywi[cie utalentowanych zawodnikw. nacisku na sam cel organizacji, a nie sposb jego realizacji. Teza druga - dokBadne poznanie celw dziaBania organizacji dla zapewnienia efektywnego realizowania przyjtych celw. Teza trzecie  doprowadzenie do zgodno[ci celw firmy i pracownikw. Zarzdzanie przez delegowanie Decentralizacja zarzdzania w praktyce uprawnieD jest pojciem zwizanym ze oznacza delegowania uprawnieD, ale i rwnie| specyfik pracy kierowniczej, oznacza obowizkw na ni|sze szczeble zarzdzania. powierzenie podwBadnemu realizacji W tym przypadku kierownicy sekcji konkretnych celw, pozostawiajc mu sportowych, kadra zarzdcza winna pewn swobod i samodzielno[ dysponowa wBadz, ktra jest niezbdna do podejmowania decyzji, wyboru [rodkw i uzyskania odpowiednich wynikw i tych 2. metod. Zarzdzanie poprzez delegowanie sportowych, jak i gospodarczych  wzrost polega nie tylko na przekazaniu sprzeda|y biletw. pracownikom zadaD, ale tak|e koniecznych uprawnieD oraz odpowiedzialno[ci za ich wykonanie (w odr|nieniu od partycypowania, gdzie nie s udzielane formalne uprawnienia). Technika zarzdzania przez innowacj  Wdra|anie postpu organizacyjnego, warunki skuteczno[ci: technicznego, technologicznego wymaga - mened|erowie powinni by pewni, |e okre[lonych nakBadw. Innowacje mieszcz innowacje s konieczne do osignicia si w grupie dziaBaD o charakterze sukcesu na rynku, a tak|e popiera d|enia bezinwestycyjnym. Ta technika winna rwnie| do postpu poprzez stymulowanie i odgrywa w zakresie porzdkowania i wspomaganie twrczych i aktywnych usprawniania dziaBalno[ci sportowej klubw pracownikw, istotne znaczenie. Niewtpliwie konieczno[ 3. - nale|y tworzy klimat kultury zmian odnosi zarwno do szczebli centralnych organizacyjnej, ktry pobudza do zmian, (ministerstwo sportu), jak i klubw - niezbdna jest otwarto[ na propozycje sportowych, szczeglnie tam gdzie wyniki s usprawnieD technicznych i sBabsze ni| oczekiwane. technologicznych oraz przeBamywa stereotypy, - nale|y popiera pomysBowo[ i inwencje twrcze pracownikw, a pozbywa si konserwatystw i osb 14 biernych. Zarzdzanie przez komunikowanie Sytuacja finansowa, sportowa ulega polega na informowaniu podwBadnych o systematycznym zmian, w tej sytuacje wa|ne gBwnych celach, zagro|eniach czy jest by komunikacja w obu kierunkach (w gr problemach, jakie dane przedsibiorstwo oraz w dB) byBa sprawna. Zarwno zarzd 4. napotyka, a tak|e dzieleniu si klubu sportowego, jak i zawodnicy winni by informacjami o zamierzeniach oraz zorientowani w przytoczonym zakresie, jak i strategii, jak kierownictwo bdzie planach zamierzeniach w przyszBo[ci. prowadziBo. Zarzdzanie przez konflikty jest z kolei W odniesieniu do organizacji sportowych sposobem wpBywania na pracownikw istota zarzdzania przez konflikt oznacza: wszelkimi sposobami, ktre maja na celu - wspBprac polegajc na szukaniu przeciwdziaBa skutkom konfliktw, a wsplnych rozwizaD celem znalezienia mianowicie: niskiej aktywno[ci, braku podobnego punktu widzenia i wywoBania poczucia wygranej u obu stron, zaanga|owania i marazmowi. Zarzdzanie konfliktem polega w pierwszej - kompromis, ktry najlepiej osign drog negocjacji. Ka|da ze stron co[ zyska jednak kolejno[ci na identyfikacji konfliktu a sama rwnie| z czego[ bdzie musiaBa pzniej na wyborze odpowiedniej strategii zrezygnowa, dziaBania celem jego za|egnania. Wyr|ni mo|emy pi nastpujcych strategii27: - konkurencj - zakBadajc dwa wyj[cia - 5. wygrasz lub przegrasz, znajduje miejsce w wspBpraca, kompromis, konkurencja, sytuacjach ekstremalnych, np., kiedy decyzja dostosowanie, unikanie. musi zosta podjta bardzo szybko, - dostosowywanie si, u|ywana najcz[ciej w sytuacji, gdy racja le|y po drugiej stronie bdz stwierdzeniu, |e sprawa jest o wiele wa|niejsza dla innych ni| dla nas, - unikanie - prosta strategia zakBadajca po prostu nie anga|owanie si w konflikty, bdz przybranie biernej postawy w oczekiwaniu, |e konflikt sam zniknie. Zarzdzanie przestrzeni organizacji Kreowanie dobrego wizerunku klubu oznacza celowe spo|ytkowanie zasobw sportowego to aktualnie jedno z potencjaBu otoczenia organizacji, majc na najwa|niejszych zadaD, szczeglnie w uwadze jej korzystne perspektywy i przypadku klubw piBkarskich. To rwnie| tworzenie odpowiednich relacji, akceptacja rozwj. dziaBaD na poziomie klub sportowy  kibice - GBwnym celem zarzdzania przestrzeni 6. spoBeczno[ lokalna, regionu. organizacji jest osigniecie i utrzymanie wzajemnego zrozumienia pomidzy organizacj a jej otoczeniem. Najbardziej blisk problematyce zarzdzania przestrzeni organizacji jest dziedzina wiedzy i praktyki okre[lana mianem Public Relations. Zarzdzanie przez wyjtki nale|y do Technik ta mo|e by stosowana w tych grupy metod zarzdzania usprawniajcych organizacjach sportowych, w ktrych procesy prac kierownicz. Podstawow cech tej decyzyjne, kultura organizacyjna jest 7. metody jest koncentrowanie si w danej stosunkowo na wysokim poziomie. organizacji przede wszystkim na kontroli odchyleD od zadanych stanw. yrdBo: Perechuda K. (red. nauk.) Zarzdzanie firm sportow, Organizacja  Zarzdzanie  Biznes, WrocBaw 2007, s. 105-106 15 1.5. Finansowanie sportu Z wyjtkiem samowystarczalnego, arystokratycznego marginesu sprzed epoki Coubertina  twrcy idei nowo|ytnych igrzysk, sport zawsze potrzebowaB dotacji. Pierwsze Igrzyska Olimpijskie mogBy odby si dziki hojno[ci prywatnych entuzjastw i ryzykownym decyzjom przyjaznych rzdw. Istniej rwnie| dyscypliny relatywnie tanie w rodzaju biegw po bezdro|ach, ale ju| przygotowanie bie|ni, rzutni czy meczu w piBk no|n wymaga odpowiednich nakBadw. W amatorskiej prehistorii czsto rol mecenasw odgrywali sami zawodnicy i ich rodziny, przed podjciem wysiBku czysto sportowego przygotowujc teren do zawodw dla siebie samego. Od|ywianie i podr|e byBy opBacane przez samych sportowcw. Natomiast kluby sportowe byBy to z zasady stowarzyszenia samych sportsmenw, utrzymywane ze skBadek wBasnych. Do mitw nale|y zatem pogld, i| mgB istnie sport w ogle bez pienidzy. Prawda jest natomiast to, |e na etapie niskich wymagaD i niskiego poziomu, [rodkw finansowych byBo niewiele, a wiksza ich cz[ mogBa pochodzi z samofinansowania si amatorw. Sport szybko odkryB sw atrakcyjno[ jako specjalna forma widowiska publicznego. Obok bezinteresownego ofiarowania swych urokw przypadkowym widzom, przeszedB na szczebel widowiskowo[ zorganizowanej, w konsekwencji za[ sprzedawanej jako towar na rynku usBug, obok z dawna znanych takich imprez artystycznych jak teatr, kino czy koncerty muzyczne. Zasadniczym zrdBem zasilania zewntrznego staBo si w pewnej fazie paDstwo, a tak|e jego agendy oraz inne szczeble organizacji politycznej i gospodarczej spoBeczeDstwa. Wiele byBo powodw takiej hojno[ci. Pierwszy to z caB pewno[ci wzgld presti|owy. PaDstwa i miasta na skal midzynarodow, regiony, bran|e i zakBady poprzez sport prezentowaBy sw obecno[, sprawno[ i siB. Sport w pewnym wic sensie czerpaB pienidze z licznych funduszw reprezentacyjnych, pozostajcych w dyspozycji wBadz, opBacajc si stanem gotowo[ci do sBu|by publicznej. Klub i sportowiec wic byB zobowizany do staBej obrony tzw. barw (paDstwa, miasta, klubu). Poza wzgldami ideowymi, jasne byBo dla wszystkich, |e sport kosztuje i kto[, kto za niego pBaci ma prawo |da odpBaty. Innym wa|nym powodem hojno[ci wobec sportu staB si ujawniona instrumentalna zdolno[ do sprostania r|nym, specyficznym warto[ciom, preferowanym przez polityk, o[wiat i kultur. W szczeglno[ci sport ulepszaB sprawno[, zdrowie i t|yzn, warto wic byBo do niego dopBaca z bud|etu wojskowego czy medycznego. Sport 16 rwnie| wychowuje  opBacalnym wic staBo si przerzucanie cz[ci [rodkw ze szkB do dru|yn sportowych. Wreszcie sport, formowaB pozytywne wizi spoBeczne i regulowaB postawy. Cho nigdy nie podsumowano jakie korzy[ci przynisB rozwijajcy si sport w XX wiek, to ogromna propaganda wokB jego roli, jak te| intuicyjne, emocjonalne prze[wiadczenia o doniosBo[ci wychowawczej wiczeD i imprez stadionowych, pozwoliBy nasyci sport ogromnymi, do dzi[ nie policzonymi sumami pienidzy w sakli globu. DziaBo si to wszystko na dBugo przed epok komercjalizacji i wkroczenia na ten teren czynnika jawnie ekonomicznego. Sport dawnej, nie skomercjalizowanej epoki byB przez pienidz dokBadnie spenetrowany, cho przede wszystkim nauczyB si bra, mniej dbajc o drug stron tego bilansu, czyli oddawa w okre[lonej formie. Dotyczy to reguB w zasadzie ponadustrojowych, aczkolwiek nie ma powodu ukrywa, i| znacznie Batwiej |yBo si sportowi w krajach prowadzcych polityk scentralizowanej wBadzy, w tym w paDstwach bloku komunistycznego oraz w mocarstwach kapitalistycznych i silnych ambicjach nacjonalnych i przywdczych. Problemy moralne natomiast tamtego okresu a w zasadzie typu spotu, tak|e nadaj si do wnikliwych analiz krytycznych. Struktura sportu nie byBa wolna od rozlicznych naciskw28. Wkroczenie pienidza na teren sportu staBo si faktem, by mo|e nieodwracalnym, przynajmniej w zakresie najbardziej widowiskowego sportu wyczynowego. Proces ten przebiegaB stopniowo, niepostrze|enie nastpnie ju| z coraz wiksz jawno[ci i szczero[ci co do zobowizaD wzajemnych, jak w zwykBych interesach. Sport stopniowo docierajc do ka|dej warstwy spoBecznej w konsekwencji musiaB zmieni struktur esencjaln klubw, dru|yn, organizatorw i nastawienie samych zawodnikw. Pienidze rozpoczBy by traktowane jak konieczno[ i normalno[, nadajc nowy ksztaBt rywalizacji oraz motywacji. Dobrze opBacani sportowcy i szkoleniowcy, je[li chcieli nadal korzysta ze wsparcia, musieli zaakceptowa warunki stawiane im przez sponsorw29. Innym zrdBem finansowania sportu, wa|nym i ciekawym jest sponsoring kapitaBowy, zarwno prywatny jak i paDstwowy. S to przede wszystkim wszelkie instytucje gospodarcze  przedsibiorstwa produkcyjne, firmy handlowe i usBugowe, media oraz banki. Wkroczenie do sportu na nowych, komercyjnych zasadach dokonuje si z zachowaniem reguB ekonomicznych, a wic na podstawie kalkulacji zyskw, jakie mo|e i 28 Lipiec J. , Czysty sport  czyste pienidze. W: Sport  pienidze  etyka, Studia Humanistyczne. 2001, s. 6 - 8 29 Tam|e, s. 10 17 powinien przynie[ mecenat. Nie chodzi tylko o korzy[ci bezpo[rednie i szybkie, ale o dBugofalow polityk w zakresie reklamy towarw czy zwolnieD od podatkw, przede wszystkim jednak o budowanie wizerunku firmy. Z analizy kontaktw [wiata sponsoringu kapitaBowego ze sportem wysnu mo|na jedn konkluzj, |e wej[cie w [wiat sportu musi by opBacalne, nie ma tu miejsca na sentymenty tylko na chBodn kalkulacj30. Faktem staBa si rwnie| sytuacja w ktrej im bardziej presti|owe s zawody sportowe, tym wiksze zaanga|owanie du|ych pienidzy i zysk, ktry trafi musi do okre[lonej grupy osb. Dlatego te| kraje tak mocno walcz o przywilej bycia gospodarzem mistrzostw Europy, Zwiata a w najwikszym stopniu letnich lub zimowych Igrzysk Olimpijskich. Kraje, ktrym si to udaBo przeszBy gospodarcz metamorfoz za spraw ogromnych pienidzy pByncych z takich organizacji jak FIFA, UEFA czy MKOl. Organizatory du|ych imprez odnotowuj rwnie| znaczcy wzrost inwestycji, rozbudowy lotnisk, autostrad, nowo otwartych obiektw sportowych a tak|e zysku, ktry pozostaje po zakoDczeniu zawodw sportowych. Polska rwnie| spodziewa si du|ego finansowego zastrzyku w zwizku z organizacj piBkarskich Mistrzostw Europy w roku 201231. Swoje udziaBy w najwikszych klubach maj najbogatsi ludzie na [wiecie lub wielkie midzynarodowe koncerny. Traktuj oni sport gBwnie w kategoriach dochodowego przedsiwzicia. Roman Abramowicz, rosyjski miliarder, jeden z najbogatszych ludzi na [wiecie od lat inwestuje w angielski klub Chelsea Londyn. Rinat Achmetow, najbogatszy czBowiek na Ukrainie kupiB klub Szachtar Donieck i rwnie| dziki jego zaanga|owaniu Polska staBa si wsplnikiem Ukrainy przy organizacji Euro 2012. We WBoszech natomiast Silvio Berlusconi posiada klub AC Milan a rodzina Antonellich wBa[ciciele koncernu Fiat Juventus Turyn. Inwestycj sam w sobie jest klub Manchester United, ktry ma zagorzaBych kibicw na wszystkich kontynentach. Szczeglnie w Chinach gdzie klubow koszulk kupiBo 14% ponad miliardowej populacji. Ceny banerw reklamowych na stadionie Manchesteru przynosz dziesitki milionw zysku. Biznes, siB rzeczy, czsto wymusza zachowania korupcyjne w sporcie. Spotykamy si z tym problemem zwBaszcza w krajach bez ugruntowanych filozoficznych podstaw i wyrobionych standardw etycznych32. 30 Lipiec J. , Tam|e, s. 10  11 31 Sahaj T. , Etyczne aspekty korupcji w sporcie. Ujcie pragmatyczne. W: Korupcja w sporcie, PoznaD, 2008, s. 107  108. 32 Tam|e s. 111  112 18 1.6. Znaczenie sportu w spoBeczeDstwie W[rd bogactwa przejaww |ycia spoBecznego, ktre staBy si przedmiotem zainteresowania socjologii, nie uszedB uwadze rwnie| sport. Zwizki sportu ze spoBeczeDstwem pojmowane mog by w dwojaki sposb. Z jednej strony ujmuje si pod ktem widzenia r|norakich zale|no[ci, jakie zachodz pomidzy socjo-kulturowymi wBa[ciwo[ciami okre[lonego spoBeczeDstwa a osobliwo[ciami takiego fenomenu spoBecznego, jakim jest sport. W tym ujciu sport jest jeszcze jedn sfer rzeczywisto[ci spoBecznej, w ktrej ujawniaj si szczeglne cechy danego spoBeczeDstwa w zakresie materialnego poziomu egzystencji, sposobu zaspokajania potrzeb, obowizujcego systemu warto[ci i towarzyszcych im wzorw zachowania si, filozofii |yciowej33. Z drugiej strony socjologiczne spojrzenie na sport ogarnia to wszystko, w czym odciska on swe pitno. Uznaje si rozmaite funkcj przypisywane sportowi: higieniczna, rekreacyjna, wychowawcza, ekspresywno-integracyjna. Oba przedstawione podej[cia uzupeBniaj si wzajemnie, tworzc w jakim[ stopniu komplementarn caBo[, nazywan socjologi sportu34. Od strony formalnej analizy socjologicznej to, co najoglniej rozumiemy wspBcze[nie pod nazw sport, jawi si najcz[ciej bdz jako pewna rola spoBeczna jednostki bdz te| jako zuniwersalizowana instytucja spoBeczna, wystpujca dzi[ we wszystkich krajach. W rozumieniu znaczenia drugiego sport byBby zatem swego rodzaju urzdzeniem, w skBad ktrego wchodziliby uczestnicy pewnych ludzkich zbiorowo[ci jako nosiciele okre[lonych norm i wzorw zachowaD ; dalej urzdzenia przestrzenno  rzeczowe (materialne), wreszcie schematy strukturalno  organizacyjne i specyficzny system informacji. CaBo[  charakteryzujca si wzgldn trwaBo[ci w czasie i przestrzeni  sBu|y, jak gBosi ka|da definicja instytucji spoBecznej, zaspokajaniu pewnych potrzeb spoBecznych okre[lonych grup spoBecznych i zbiorowo[ci ludzkich35. Pobie|ny nawet wgld w literatur dotyczc sportu wskazuje, |e przypisuje mu si zaspokajanie bardzo r|norodnych i nieraz kontrowersyjnych potrzeb spoBecznych. Sport pojty jako instytucja spoBeczna mo|e peBni wedBug licznych autorw wiele funkcji, w[rd ktrych wyr|ni mo|na funkcj jawne i ukryte. Do jawnych zaliczamy funkcj: zabawow, higieniczn, integrujc oraz presti|ow. Z ukrytych wyr|ni mo|emy: kompensacyjn oraz mitotwrcz. Tak wic wielofunkcyjno[ byBaby jedn ze swoistych 33 Kwa[niewicz W. , Sport a spoBeczeDstwo, Socjologia Kultury Fizycznej. 1976, s. 86 34 Tam|e, s. 87 35 ZiemiDski A. , Sport jako instytucja spoBeczna, W:  Kultura Fizyczna , nr 1, s. 5- 8 19 cech tej instytucji spoBecznej. Obok wielofunkcyjno[ci sportu, drug z kolei specyficzn cech strukturaln sportu jej wielobran|owo[, heterogeniczno[ poszczeglnych sfer aktywno[ci ludzkiej i zwizanych z nimi norm i wzorw nazywanych dyscyplinami sportowymi. Mo|na wic powiedzie, i| nie ma sportu a s sporty  bardzo nieraz odlegBe od siebie genez, tradycj a tak|e typem zbiorowo[ci uczestnikw. Trzeci cech sportu jako instytucji spoBecznej jest jego wielopitrowo[, z punktu widzenia mnogo[ci i hierarchizacji spoBecznie sankcjonowanych poziomw umiejtno[ci i rezultatw. Ta wielopitrowo[ czy te| gradacja pionowa od poziomu zabawy dziecicej , poprzez rozgrywki szkolne, mistrzostwa lokalne, krajowe a| po igrzyska olimpijskie w poBczeniu z dublujcym si w wielu dyscyplinach system hierarchii piter sportu zawodowego i pBzawodowego ukazuj ukBad wielopoziomowy wspBczesnego sportu. UkBad ten czsto nie pokrywa si z ukBadem formalno  organizacyjnym36. Przez sportu nale|aBoby wic rozumie zobiektywizowan, podstawow, masow form wspBczesnej dziaBalno[ci kulturowej, posBugujcej si wiczeniami oraz grami ruchowymi jako [rodkami wyrazu, odzwierciadlajcymi w sposb swoisty charakter wspBczesnej techniki produkcyjnej, komunikacyjnej oraz wspBczesnego poziomu organizacji |ycia spoBecznego , tempa tego |ycia. wiczenia te dziki szeroko stosowanemu wspBzawodnictwu i wypBywajcej std widowiskowo[ci przystosowane s do wspBczesnych warunkw cywilizacyjnych. Koresponduj one ze wspBczesnymi potrzebami profilaktyczno  zdrowotnymi, zabawowymi i ruchowo usprawniajcymi, dziki czemu mog by min. szeroko wykorzystane w procesie wychowawczym. Takie okre[lenie sportu umiejscawia go w problematyce socjologicznej, lokalizuje zjawisko sporu we wspBczesno[ci, wi|e go w samym zaBo|eniu z okre[lonym podBo|em spoBecznym, wskazujc na [cisB zale|no[ midzy rozwojem sportu a rozwojem okre[lonych przejaww kultury materialnej i duchowej37. 36 ZiemiDski A. , Tam|e, s. 5-8 37 Wohl A. , Socjologia sportu jako dyscyplina naukowa, W: Socjologia kultury fizycznej, cyt. wyd., t. I, s. 7 24 20 2. Teoretyczne aspekty korupcji w sporcie 2.1. Pojcie patologii spoBecznej Patologia (z jzyka greckiego: pathos  cierpienie, logos  sBowo) jest to zjawisko wystpujce w r|nych grupach ludzkich i jest [ci[le powizana z rozwojem spoBeczeDstw. Zjawiska patologiczne s zazwyczaj [ci[le okre[lone w medycynie. W jej zakres wchodz patofizjologia oraz patomorfologia38. W SBowniku psychologicznym W. Szewczuk okre[la patologi jako nauk zajmujc si zaburzeniami funkcjonowania organizmu lub jego cz[ci, badajc gBwnie zmiany strukturalne - objawy, przyczyny, rozwj ora skutki. Przez patologi rozumie si wic w pedagogice, psychologii i socjologii jakikolwiek przejawy zaburzeD lub odchyleD od normy w zachowaniu39. Wyr|ni mo|na nastpujce rodzaje patologii: - patologi [rodowiska  zanieczyszczenia [rodowiska naturalnego, wody, powietrza, ska|enia, haBas i inne, - patologi warunkw |ycia ludno[ci  zasig niedostatku i ubstwa, zachwiana struktura wydatkw na ochron zdrowia, kultur, o[wiat i nauk, sytuacja mieszkaniowa, stan infrastruktury spoBecznej oraz warunki |ycia osb niepeBnosprawnych, - dysfunkcj przestrzeni  patologia procesw urbanizacji, powstawanie obszarw depresji spoBecznej, - zagro|enia stanu zdrowia  umieralno[, zachorowalno[, samobjstwa oraz choroby cywilizacyjne40. W odniesieni do oglnego pojcia patologii w[rd wielu jej zjawisk najbardziej niepokojca jest przestpczo[ dzieci i mBodzie|y, ktrej przejawy i rozmiary s w Polsce zastraszajce i wci| rosn. Ponadto powszechne uzale|nienie od nikotyny, alkoholu i narkotykw to jeden z najpowa|niejszych problemw, z ktrym borykaj si wspBczesne spoBeczeDstwa, nie tylko w Polsce. Do wy|ej wymienionych nale|y rwnie| doda zjawiska takie jak: agresja i przemoc w szkoBach, dziaBalno[ subkultur oraz sekt41. Jest to obraz przera|ajcy do ktrego jednak wprowadzi rwnie| nale|y oglnospoBeczny problem zjawisk korupcyjnych. 38 Kozak S. , Patologie w[rd dzieci i mBodzie|y. Warszawa 2007, s. 11 39 Szewczuk W. , SBownik psychologiczny. Warszawa, 1979, s. 15  30 40 Kozak S. , Patologie, op.cit., s. 11 41 Tam|e s. 17 21 Jedn z gaBzi patologii jest pojcie patologii spoBecznej, do ktrej zaliczamy korupcj. Patologi spoBeczn stanowi zjawiska spoBecznego zachowania si jednostek i okre[lonych grup spoBecznych sprzeczne z warto[ciami danej kultury  42. A. Podgrecki okre[la patologi jako  (& )destruktywne i autodestruktywne zachowania ludzi, grup lub 43 caBych spoBeczeDstw . Dalej twierdzi, i|  (& ) przez patologi spoBeczn nale|y rozumie ten rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiego[ systemu spoBecznego, ktry pozostaje w zasadniczej, nie dajcej si pogodzi, sprzeczno[ci ze [wiatopogldowymi warto[ciami, ktre w danym spoBeczeDstwie s akceptowane 44. Podkre[la rwnie|, |e patologia spoBeczna to postawy i zachowania ludzi, ktre naruszaj normy etyczne oraz wyrzdzaj wymierne szkody spoBeczne. W literaturze przedmiotu okre[la si j jako rodzaj dyscypliny naukowej, zajmujcej si rozmaitymi formami dewiacji spoBecznej. Wyr|ni mo|na nastpujce rodzaje patologii spoBecznej: - reliktowe (alkoholizm), - o staBym nasileniu (bezrobocie, bezdomno[) , mog mie one charakter rzeczywisty (bezrobocie) lub utajony (korupcja). Ponadto mo|emy mwi o patologii: - indywidualnej, - osobowej, - grupowej (subkultur)45 . Patologi definiuje rwnie| J. Malec, wedBug , ktrego podstaw ujcia definicyjnego powinien by fakt wywoBania szkody przez dane zachowanie. Do tych szkd zalicza: osBabienie odporno[ci fizycznej i psychicznej ludzi, internalizacj wadliwych norm moralnych a tak|e straty w mieniu46. Innym autorem analizujcym zagadnienie patologii jest J. Kwa[niewski, ktry okre[la rozmaite formy spoBecznego  zBa powodujcego zmiany patologiczne. Autor ten za  zBo uznaje ka|dy skBadnik, czy te| cech |ycia zbiorowego, to jest r|ne kategorie zachowaD oraz r|ne kategorie jednostek, grup i zbiorowo[ci, cechy osobnicze ludzi, ich postawy, poziom rozwoju intelektualnego, stosunki midzy grupami spoBecznymi, wizi spoBeczne a 42 Podgrecki T. , Zagadnienia patologii spoBecznej, Warszawa 1976, s. 24 43 Bryl S. R. , Sport a agresja, Niepo|dane zachowania kibicw piBkarskich . Warszawa, s. 137 44 Tam|e s. 137 45 Kozak S. , Patologie w[rd dzieci i mBodzie|y. op. cit. , s. 12  13 46 Malec J. , Patologia spoBeczna jako zjawisko. Projekt definicji  PaDstwo i Prawo 1986, s. 58 22 tak|e cechy dziaBania sformalizowanych instytucji, urzdw, organizacji, czy systemw politycznych oraz spoBecznych47. 2.2. Korupcja form patologii Patologia zachowaD spoBecznych w tym rwnie| korupcji, w grupach wspBczesnego spoBeczeDstwa polskiego , jest faktem. Ro[nie te| zainteresowanie, zarwno praktykw i teoretykw, poszczeglnymi zachowaniami skBadajcymi si na zjawiska patologii spoBecznej. UszczegBawiajc, patologia zachowaD (dziaBaD a tak|e zaniechaD dziaBaD), w zr|nicowaniu podmiotowym i przedmiotowym, obecna jest, w r|nym stopniu i zasigu, we wszystkich sferach aktywno[ci spoBecznej, tak|e w omawianej sferze kultury fizycznej i sportu, rwnie| na arenach sportowych i wokB nich. Obejmuje cz[ zawodnikw i trenerw, niektrych dziaBaczy a tak|e publiczno[ uczszczajcej na spotkania. Zachowania korupcyjne urosBy do rangi problemu spoBecznego, o czym [wiadcz reakcje opinii publicznej w r|nych krajach oraz podejmowane dziaBania i interwencj midzynarodowych federacji48. Patologi spoBeczn i korupcj, ktra jest jej cz[ci uj mo|na na bardzo wiele sposobw. Inne nazwy patologii spoBecznej to: - dezorganizacja spoBeczna  rozumie si przez to zakBcanie wzorcw i mechanizmw stosunkw midzyludzkich, co na gruncie korupcji w sporcie odnie[ mo|emy do zakBcania wzorw postpowania sdziw czy obserwatorw, - dewiacja spoBeczna - czyli zachowanie niezgodne z przyjt w danym spoBeczeDstwie norm okre[lan jako wskazwka postpowania, co w korupcji sportowej nawizuje do niszczenia czysto[ci sportu i szczytnych idei jakie niesie on ze sob, - wykolejenie spoBeczne  czyli swoisty ukBad zdarzeD, ktry obejmuje czynno[ci antagonistyczno  destrukcyjne, systemy osobowo[ci i ich determinanty, odnie[ w korupcji sportowej mo|na to do danych osb [wiata sportu, trenerw, sdziw, dziaBaczy , ktrzy swoim zachowaniem tworz znamiona wykolejenia spoBecznego49. Nale|y rwnie| podkre[li, |e z jednej strony wystpuj konkretne zachowania patologiczne ludzi sportu, a z drugiej strony warunki patogenne  czyli warunki spoBeczno 47 Kwa[niewski J. , Patologia spoBeczna. Wybrane problemy, Warszawa 1991, s. 23 48 Bryl S. R. , op. cit. s. 141 49 Por. Kozak S. , Patologie w[rd dzieci i mBodzie|y. op. cit. , s. 11  22 23  kulturowe i procesy powodujce lub przyczyniajce si do takiego stanu rzeczy, dlatego te| czynniki patogenne s niezwykle istotne w rozumieniu powstania korupcji jako zjawiska patologii spoBecznej, gdy| bez ich udziaBu zjawisko to by mo|e nie miaBoby tak du|ego nasilenia. Dokona mo|na kolejnego podziaBu patologii poszczeglnych obszarw: - patologia funkcjonowania instytucji klubu sportowego: naruszanie zasad praworzdno[ci i sprawiedliwo[ci, nadu|ywanie wBadzy, karierowiczostwo, Bapwkarstwo, indoktrynacja, manipulowanie informacj, - patologia systemw zasilanych przez bud|et: niezadowalajcy stan bezpieczeDstwa publicznego  patologia polityki finansowej i podatkowej klubw, przestpczo[ gospodarcza oraz wykorzystywanie luk w prawie, - patologia pracy: marnotrawstwo wiedzy i kwalifikacji u mBodych menad|erw, trenerw i sdziw  torowanie kariery przez mechanizm korupcyjny50. 2.2.1. Pojcie korupcji w sporcie Z korupcj w sporcie spotykamy si ju| od czasw starogreckich. Podczas igrzysk organizowanych w antycznej Olimpii, Delfach i Atenach sdziowie (hellenodikowie) oraz zawodnicy tu| przed wej[ciem na pByt stadionu, mijali 12 posgw Zeusa (tzw. dzanes), ufundowanych z grzywien pobranych od sportowcw, ktrzy zostali przyBapani na prbie wzicia lub wrczenia Bapwki. Posgi byBy dla sportowcw i przypominaBy, i| zwycistwa nie mo|na kupi ani sprzeda. Na posgach ponadto ryto nazwiska przyBapanych na oszustwach sportowcw oraz ich pracodawcw. ByBo to ostrze|enie aby nie ulegali korupcji. Z biegiem lat korupcja nie sBabBa a wrcz przeciwnie obecna byBa w ka|dej sferze |ycia ludzi r|nych epok. PrzykBady korupcji w sporcie odnalez mo|na w ka|dym z krajw [wiata: Brazylii, Kolumbii, Japonii, Trynidadzie i Tobago, Panamie, USA a tak|e w krajach europejskich. W wikszo[ci przykBady korupcji dotycz piBki no|nej jednak takie sporty jak boks, szermierka, zapasy, tenis, narciarstwo, baseball, kolarstwo, |u|el czy nawet krykiet nie pozostaBy obojtne wobec tego zjawiska. Do najwikszych europejskich afer piBkarskich zaliczy nale|y z caB pewno[ci afer  czarnego totka . Ujawniono wwczas praktyki korupcyjne w sBynnej wBoskiej Serie A. UwikBany byB w nie midzy innymi klub AC Milan. Zledztwo wykazaBo, i| 27 50 Tam|e, s. 15 24 zawodnikw ustawia wyniki spotkaD w porozumieniu z bukmacherami wBoskiego totalizatora sportowego. GBo[nym echem odbiBa si rwnie| sprawa kupowania gBosw przyznajcych prawa do organizacji Igrzysk Olimpijskich w Atlancie, Nagano, Sydney a tak|e Salt Lake City gdzie przy dwch ostatnich podejrzenia o wspieranie korupcji padaBy pod adresem wczesnego prezydenta MKOL Juana Antonio Samarancha. Sze[ciu czBonkw przy gBosowaniu na przyznaniem praw organizacji igrzysk sprzedaBo swoje gBosy51. W Polsce z pojciem korupcji po raz pierwszy jako zdefiniowanego ustawowo zagro|enia odbieranego jako niezgodne z prawem spotykamy si stosunkowo nie dawno. Ujte ono zostaBo jako oddzielny rodzaj przestpstwa w Ustawie o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, ktra weszBa w |ycie w czerwcu 2006 roku. Korupcja to  obiecywanie, proponowanie, wrczanie, |danie, przyjmowanie, przez jakkolwiek osob, bezpo[rednio lub po[rednio, jakiejkolwiek nienale|nej korzy[ci majtkowej, osobistej lub innej, dla niej samej lub jakiejkolwiek innej osoby, lub przyjmowanie propozycji lub obietnicy takich korzy[ci w zamian za dziaBanie lub zaniechanie dziaBania w wykonaniu funkcji publicznej lub w toku dziaBalno[ci gospodarczej . Wcze[niej mieli[my do czynienia jedynie z przekupstwem czy Bapownictwem: biernym lub czynnym, czyli tzw.  maB korupcj , z ktr stykamy si w |yciu codziennym ( w urzdach, [rodkach komunikacji miejskiej itp.)52. Korupcja w sporcie jest zjawiskiem powszechnym i nie ominBa niestety tak|e Polski. Ujawniana byBa sporadycznie od dawna. Ju| w 1936 r. przypadek taki zarejestrowano podczas meczu piBkarskiego midzy zespoBami  Zlsk ZwitochBowice i  Db Katowice. W sezonie 1980/1981 na boiskach I ligi podejrzenia o korupcj towarzyszyBy meczowi midzy zespoBami  Widzew Adz i  Zawisza Bydgoszcz. W sezonie 1986/1987 uniewa|niono z tego powodu wyniki a| czterech spotkaD piBkarskich. Natomiast w sezonie 1992/1993 zespoBowi  Legia Warszawa odebrano z tego powodu tytuB mistrza kraju. W ostatnim czasie rejestruje si to zjawisko w niepokojco wikszych rozmiarach. Jest to spowodowane zapewne postpujc komercjalizacj i profesjonalizacj sportu  z jednej strony, oraz skuteczniejszym ujawnianiu przypadkw korupcji z drugiej. Przez wiele miesicy polska opinia publiczna byBa informowana o bulwersujco du|ych rozmiarach korupcji w polskiej piBce no|nej. Toczy si w tej sprawie [ledztwo. Wobec 51 Auczak M. , Zjawisko korupcji w sporcie. op. cit. s. 26 - 62 52 Pomarnacki  Pac A.  Sport Wyczynowy , miesicznik, nr 10-12/514-516, 2007, s. 4 - 5 25 wielu osb podejrzanych o praktyki korupcyjne zastosowano areszt tymczasowy. W[rd aresztowanych s sdziowie piBkarscy, dziaBacze klubw, a tak|e czBonek Polskiego Zwizku PiBki No|nej53. Aby precyzyjne dostrzec korupcj w sporcie nale|y przeanalizowa i zdefiniowa tzw. punkty krytyczne w rywalizacji sportowej, ktre daj okazj aby korupcja miaBa miejsce. Punkty krytyczne mo|emy odnie[ do wzajemnym relacji poszczeglnych grup, ktre uczestnicz w organizacji i prowadzeniu szeroko rozumianej rywalizacji sportowej. Dotychczas zjawisko korupcji byBo uto|samiane z arbitrw sportowych oraz zawodnikw. Wystpuj jednak udowodnione przypadki korupcji wskazujce, |e uczestnicz w niej rwnie| inne grupy zawodowe, a mianowicie dziaBacze sportowi. Nale|y jednak podkre[li, |e negatywne dziaBania tych dwch grup zawodowych nie znalazBby odzwierciedlenia w korupcji, gdyby nie ostatnie ogniwo jakim jest arbiter sportowy czy zawodnik, ktrzy maj decydujcy wpByw na koDcowy wynik danej rywalizacji. Tak wic zdecydowana ilo[ przypadkw wystpowania korupcji w sporcie wystpuje na styku: dziaBaczy sportowych i arbitrw, dziaBaczy i zawodnikw oraz wzajemnych relacjach pomidzy zawodnikami54. 2.2.2. Przyczyny korupcji w sporcie Systematyka etiologii patologii spoBecznej jak jest korupcja w du|ej mierze pokrywa si z oglnymi przyczynami patologii w szerszym rozumieniu, na zasadzie przekroczeD pewnych norm. W systematyce tej wyr|ni mo|na trzy grupy polegajce na: - uzale|nieniu od [rodka toksycznego  w przypadku korupcji s to pienidze, - naruszanie zakazw  Bamanie przepisw, oszustwo, - naruszanie nakazw  paso|ytnictwo spoBeczne55. Naukowcy twierdz, |e czBowiek nie rodzi si z zakodowan tendencj do zachowaD patologicznych, ale wiadomo tak|e, |e nowo narodzony czBowiek posiada pewne predyspozycje uBatwiajce lub utrudniajce nauk pewnych zachowaD. Ju| w wieku dorastania pojawiaj si po raz pierwszy nowe typy zachowaD, w rodzinie czy w szkole, ktre naruszaj normy spoBeczne i kulturowe ustalone przez spoBeczeDstwo i spotykaj si z dezaprobat dorosBych. Wiele z nich ma czasami charakter przej[ciowy i dlatego nie 53 Szwarc A.J., Karalno[ korupcji sportowej. W: Korupcja w sporcie, PoznaD, 2008, s. 179 - 193 54 GBowacki M. ZawBocki R. , Organizacyjne instrumenty zapobiegania i zwalczania korupcji w sporcie. W: Korupcja w sporcie. PoznaD, 2008, s. 144 55 Por. Kozak S. , Patologie w[rd dzieci i mBodzie|y. op. cit. , s. 17 26 zalicza si ich do przejaww  wikszej patologii. S jednak takie, ktre maj posta stabiln w czasie i oznaczaj r|norodne zaburzenia osobowo[ci czBowieka mBodego. Jednostka dotknita , np. zjawiskiem sprzeda|y, ustawiania meczy w czasie gry w zespoBach juniorskich, przez jedno (lub kilka) nieakceptowane powszechnie zachowanie, specyficznie zaczyna postrzega rzeczywisto[ i reaguje na ni niewBa[ciwie oraz w sposb odbiegajcy od przyjtych norm56. Psychologiczna analiza przyczyn korupcji dowodzi, i| mo|emy mwi o dwch zmiennych, od ktrych zale|y korupcja sportowa. S to wymiary sytuacji sportowej oraz wBa[ciwo[ci psychiczne ludzi sportu. I tak do wymiarw sytuacyjnych zalicza si najcz[ciej: maksymalizacj dziaBaD, spoBeczny odbir, dBugotrwaBy trening, wspBzawodnictwo i aktywno[ ruchow. Wspomniane wy|ej wymiary wyczynowej sytuacji sportowej mog w znacznym stopniu przesdza o sposobie stawiania i realizowania celw sportowych. Rozumie nale|y to w taki sposb, i| czBowiek poddawany typowym dla sportu wyczynowego specyficznym naciskom maksymalizowania dziaBania, poddawania si ocenie spoBecznej  nagradzajcej za sukces, karzcej za niepowodzenie, wspBzawodniczenia z innymi, ktrzy przecie| tak|e d| do zwycistwa, majcy do tego [wiadomo[ ogromu wBo|onej pracy treningowej, mo|e ulec przekonaniu, |e w takich warunkach  cel u[wica [rodki . Nale|y zwrci rwnie| uwag, i| d|enie do sukcesu sportowego i |yciowego, ktrego wyrazem jest min. maksymalizacja dziaBania i czysta ch bycia lepszym od innych, to jedna z przyczyn relatywizmu moralnego w sporcie wyczynowym i to bez wzgldu na epok. Ponadto sport bywa taki, jaka jest otaczajca go rzeczywisto[ pozasportowa. Dobitnie pokazuje to zestawienie danych Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju z 1999 roku, na podstawie ktrego co trzecia firma pBaci Bapwki aby uzyska ulg podatkow, odroczenie spBaty, a [rednia wysoko[ Bapwek wynosi 2,5% rocznego dochodu firmy. Tak wic korupcjogenne wymiary wyczynowej sytuacji sportowej w wielu przypadkach wzmacnianie s przez aktualny, pozasportowy kontekst spoBeczny. Analiza drugiej zmiennej czyli wBa[ciwo[ci psychicznych ludzi sportu, ktre powoduj zachowania korupcyjne skBania do stwierdzenia, |e czBowiek ze swoimi indywidualnymi wBa[ciwo[ciami jest podmiotem podejmowanych przez siebie czynno[ci, cho swoje cele i zadania podejmuje i realizuje zawsze w okre[lonej sytuacji. Mo|na wic przyj zaBo|enie, i| psychiczne wBa[ciwo[ci jednostki, min. potrzeby, motywacja, postawy, warto[ci  rzutuj na ostateczny wybr 56 Maroszek K. , Zjawiska patologii spoBecznej w sporcie, GdaDsk, 1994, s. 15  40 27 celw i zadaD sportowych, w tym tak|e tych sportowo  korupcyjnych. Kluczowa dla zrozumienia psychologicznych mechanizmw korupcji mo|e by jednak teoria postaw, a w szczeglno[ci postaw w aktywno[ci sportowej. Postaw okre[la si jako wzgldnie staB gotowo[ jednostki do reagowania w pewien spjny i konsekwentny sposb wobec innych ludzi lub sytuacji. T gotowo[ dostrzec mo|na gBwnie w sdach i dziaBaniach w odniesieniu do sfery warto[ci i reguB spoBecznych, ktrymi kieruj si ludzie. Struktura takiej postawy zawiera w sobie trzy fundamentalne skBadniki: poznawczy, emocjonalny a tak|e dziaBaniowy. Postawa korupcyjna jest wic wypadkow wiedzy o przedmiocie postawy, czyli obiektu, do ktrego postawa si odnosi, walencji w stosunku do niego oraz konkretnego, uzewntrznionego dziaBania. Podmiotem postawy jest czBowiek, a postawy silnie dynamizuj i ukierunkowuj jego dziaBanie. Dziki wiedzy dziaBaniach mo|na wic nie tylko lepiej zrozumie psychospoBeczne przyczyny korupcji sportowej, lecz tak|e to najwa|niejsze prbowa j ogranicza lub jej przeciwdziaBa. yrdBa czynno[ci korupcyjnych mog wic le|e: w braku rzetelnej, zinternalizowanej wiedzy na temat warto[ci |yciowych i sportowych, w ambiwalencji emocjonalnej, sprzyjajcej relatywizmowi moralnemu i nieuczciwo[ci ludzi sportu, widocznej w tolerowaniu, a nawet podziwianiu oszustw |yciowych i sportowych57. Jako [rodek korumpowania nadal dominuje pienidz, ale [wiadczenia rzeczowe bdz tzw. sBu|bowe i  ukryte Bapwki staj si coraz czstsze. Z tego wida , |e Bapownictwo czy te| korupcja to  staBe fragmenty |ycia spoBecznego, w wielu r|nych, nieraz odlegBych od siebie, sferach  polityce, biznesie, szkolnictwie, sdownictwie. Nie mogBa wic korupcja nie trafi do sportu. Od jak dawna istnieje w sporcie, w jakich dziedzinach najcz[ciej dokBadnie nie wiadomo. Jak twierdz badacze, ju| w staro|ytno[ci mo|na byBo natkn si na [lady zachowaD korupcyjnych. Wiadomo natomiast z caB pewno[ci, i| jest czynnikiem destrukcyjnym, wrcz degenerujcym. Sport dziki temu, |e oparty jest na zasadzie czystej walki - fair play, mo|e podj si misji wychowawczej. WspBzawodnictwo sportowe, w rwnych dla ka|dego warunkach , wyBania na ogB lepszego. Je[li natomiast wynik meczu na boisku lub gry na korcie jest ustalony wcze[niej, co przyniesie komu[ z uczestniczcych w grze lub bdcym poza ni  korzy[, koDczy si prawdziwy sport. Je[li tego rodzaju oszukaDcze machinacje znajduj bez przeszkd dostp do sportu i swobodnie opanowuj jego pitra, sigajc nawet tych najni|szych, to wskazuje to na kryzys caBej instytucji, ktra jest sport jako system. Pragnienie zwycistwa i zysku 57 Gracz J. , PsychospoBeczne aspekty korupcji w sporcie, W: Korupcja w sporcie, PoznaD, 2008, s. 67 - 82 28 determinuj dzisiejszy sport, prowokujc dziaBania korupcyjne. Z raportu ogBoszonego przez CBOS w 2004 roku dowiadujemy si, |e korupcja nie jest dla polskiego spoBeczeDstwa zagadnieniem nowym: ju| w 1991 roku 71% badanych wyra|aBo przekonanie, |e stanowi ona powa|ny problem. Przekonanie to wyraznie si umacnia, od 2001 roku liczba osb ankietowanych podzielajcych t opini przekroczyBa 90% i do dzi[ utrzymuje si na tym poziomie58. Jedn z gBwnych przyczyn korupcji w sporcie jest wci| postpujca komercjalizacja. Okre[li j mo|na jako  dziaBalno[ instytucji, osoby lub grupy osb, ktrej podstawowym i zasadniczym celem jest uzyskanie wymiernych efektw finansowych lub krcej zysku  59. Przyjmuje si, i| pocztek nagrd finansowych, czyli pocztki komercjalizacji w polskim spocie sigaj lat pidziesitych. Do 1968 roku [wiadczenia te realizowano poufnie. Po tym okresie pBoficjalnie, natomiast od Igrzysk Olimpijskich w Seulu w roku 1988 [wiadczenia pieni|ne staBy si caBkowicie oficjaln formuB wynagradzania zawodnikw i to w sumach dotychczas niespotykanych. PojawiBy si rwnie| mo|liwo[ci uczestniczenia w zwodach midzynarodowych60. RozpoczBa si pogoD za pienidzem. Wraz z mo|liwo[ci zarobienia du|ych pienidzy rozpoczBy si prby osignicia korzy[ci szybsz drog  za pomoc mechanizmu korupcji. W ostatnich 30 latach nastpiB gwaBtowny przeskok jako[ciowy w stosunkach midzy sportem a pienidzem. Mwic dokBadniej je[li o ile do tej pory sport byB adresatem wszelkich dotacji i co najwy|ej rodziB niezdrowe stosunki w dystrybucji wewntrznej (np. pseudoamatorstwo, niejawno[ buchalterii, nieuzasadnione zasady pBacowe w wybranych dyscyplinach) o tyle obecnie staB si terenem jawnej cyrkulacji pienidza, a co najwa|niejsze, potrafi samodzielnie rodzi pienidz61. W pierwszej poBowie XX wieku niezwykB rol sportu odkryli politycy, jednak nie do koDca rozstrzygnito czy dokonaBo si to ju| w roku 1912 za spraw Szwecji, czy dopiero w 1936, w [lad za inwencj hitlerowskich Niemiec. Przez szereg lat sport zmieniaB swoje oblicze. Faktem jest, i| szef Midzynarodowego Komitetu Olimpijskiego Antonio Samaranch uznaB, i| pradawnym i zwietrzaBym ideaBom nic nie przeszkodzi je[li sport olimpijski przeksztaBci si w wyspecjalizowane zrdBo interesw, a nastpnie w osobn 58 Pomarnacki  Pac A.  Sport Wyczynowy , op. cit. , s. 4-5 59 Jankowski K. W. , Procesy komercjalizacji kultury fizycznej, W: Socjologia kultury fizycznej. AWF Warszawa 1995, s. 228 60 Ryba B. , Organizacja i zarzdzanie sportem polskim, Warszawa, 1995, s. 74 - 75 61 Lipiec J., Czysty sport  czyste pienidze. op. cit. , s. 9 29 bran| [wiatowego biznesu, bezpieczn i wysoce rentown. MKOL miaB natomiast sta si, i staB si instytucj  koncernem, prowadzcym samodzielne dziaBania gospodarcze, ponadto nadzorujc sie podlegBych sobie, cho do[ samodzielnych jednostek, specjalistycznych, wystpujcych pod szyldem Zwizkw Sportowych oraz Narodowych Komitetw Olimpijskich62. Fundamentaln przyczyn korupcji w sporcie jest jego peBna profesjonalizacja. Potrzeba osigni we wszystkich dyscyplinach sportu stanowi czynnik nieodzowny w planowaniu i koordynowaniu treningu sportowego. Sukces wic zale|y czsto od stopnia gratyfikacji (liczby nagrd) otrzymanych w zamian za wysiBek wBo|ony w osignicie celu. Wyznaczniki ekonomiczne wic mog mie du|e znaczenie w rywalizacji sportowej63. 2.2.3. Rodzaje korupcji w sporcie PodziaB poszczeglnych typw zachowaD korupcyjnych zwizany jest nieodBcznie z liter prawa. Na jego podstawie dokonuje si przecie| kwalifikacji czynu zabronionego i egzekwuje odpowiedzialno[ z tytuBu popeBnienia danego przestpstwa. Jednym z rodzajw zachowania korupcyjnego jest przestpstwo tzw. Bapownictwa. Wyr|ni mo|emy tutaj Bapownictwo bierne (art. 228 kodeksu karnego), gdy sprawca przyjmujcy korzy[ majtkow lub osobist albo jej obietnic jest osob peBnic funkcj publiczn oraz czyni to w zwizku z jej peBnieniem. Natomiast w przypadku Bapownictwa czynnego (art. 229 kodeksu karnego) wymaga si, aby korzy[ majtkowa lub osobista albo jej obietnica byBa udzielona osobie peBnicej funkcj publiczn i w zwizku z jej peBnieniem. Zgodnie z tre[ci art. 115 19 kodeksu karnego  osob peBnic funkcj publiczn jest funkcjonariusz publiczny , czBonek organu samorzdowego, osoba zatrudniona w jednostce organizacyjnej dysponujcej [rodkami publicznymi, chyba |e wykonuje wyBcznie czynno[ci usBugowe, a tak|e inna osoba, ktrej uprawnienia i obowizki w zakresie dziaBalno[ci publicznej s okre[lone lub uznane przez ustaw lub wi|c Rzeczpospolit Polsk umow midzynarodow . Analiza przytoczonej ustawowej definicji skBania w wniosku, |e w[rd osb funkcjonujcych w sporcie bywaj osoby posiadajce wskazane wBa[ciwo[ci, warunkujce kwalifikowanie ich zachowaD jako 62 Lipiec J. , Tam|e, s. 9 63 Bodak J. , SpoBeczno  ekonomiczne wyznaczniki sukcesu w sporcie, W: Sport  Pienidze- Etyka, Studia Humanistyczne. Krakw 2001, s. 121  122 30 rodzaj korupcji w sporcie. Mog to by zawodnicy lub sdziowie zatrudnieni prze kluby czy zwizki sportowe dysponujce [rodkami publicznymi, na przykBad w postaci dotacji, jak rwnie| czBonkowie wBadz polskich zwizkw sportowych. Uznanie tych ostatnich za osoby peBnice funkcj publiczne mo|e by uzasadnione tym, i| zwizki sportowe dysponuj [rodkami publicznymi a paDstwo stosownymi ustawami64 powierza zwizkom wykonywanie w sporcie okre[lonych zadaD, zwBaszcza w zakresie organizowania tzw. kwalifikowanego i profesjonalnego wspBzawodnictwa sportowego65. W przypadku osb uczestniczcych w korupcji sportowej mo|liwe jest tak|e kwalifikowanie ich zachowaD jako przestpstwa tzw. pBatnej protekcji, przewidzianego w art. 230 i 230a kodeksu karnego. Do udowodnienia tego rodzaju zachowania korupcyjnego w sporcie wymagane jest aby w zamian za korzy[ majtkow lub osobist albo za jej obietnic  oferowaniu po[rednictwa w zaBatwieniu sprawy towarzyszyBo powoBywanie si na wpBywy  w instytucji paDstwowej, samorzdowej, organizacji midzynarodowej albo krajowej lub zagranicznej jednostce organizacyjnej dysponujcej [rodkami publicznymi , wzgldnie by sprawca o[wiadczaB gotowo[ zaBatwienia sprawy w takiej instytucji lub organizacji66. Zachowania korupcyjne w sporcie prowadz z reguBy do nieuczciwego wypaczania wyniku wspBzawodnictwa sportowego, co mogBoby skBania do okre[lenia takich zachowaD mianem oszustwa sportowego i ich prawno  karnego kwalifikowania jako przestpstwa oszustwa 67. SpeBnione musza by jednak wszystkie ustawowe znamiona tego przestpstwa. Przede wszystkim zachowania korupcyjne musz by podejmowane  w celu osignicia korzy[ci majtkowej . Ponadto przypisanie przestpstwa oszustwa wymaga  doprowadzenia innej osoby do niekorzystnego rozporzdzenia wBasnym lub cudzym mieniem a tak|e co najtrudniejsze do udowodnienia aby  niekorzystne rozporzdzenie mieniem nastpiBo w rezultacie  wprowadzenia w bBd albo wyzyskania bBdu lub niezdolno[ci do nale|ytego pojmowania przedsibranego dziaBania 68. Nale|y jednak podkre[li, i| przed wprowadzeniem do polskiego kodeksu karnego przepisu tworzcego specjalny typ przestpstwa korupcji sportowej, bardzo ograniczone 64  Ustawa z dnia 18 stycznia 1986r. o kulturze fizycznej (Dz. U. Nr 25, poz. 113 ze zmianami) oraz  Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o sporcie kwalifikowanym (Dz. U. Nr 155, poz. 1298 ze zmianami). 65 Szwarc A.J. , Karalno[ korupcji sportowej,  Sport Wyczynowy , miesicznik, nr 10-12/514-516,2007,s. 8-10 66 Tam|e, s. 10  11 67 Art. 286 Kodeksu Karnego . 68 Tam|e, s. 11  12 31 byBy mo|liwo[ci kwalifikowania zachowaD korupcyjnych jako wy|ej wymienionych przestpstw: Bapownictwa , pBatnej protekcji oraz oszustwa69. 2.2.4. Skutki korupcji i mo|liwo[ci jej ograniczenia Korupcja stanowi powa|ne zagro|enie dla rozwoju caBego spoBeczeDstwa. W dziedzinie polityki, podkopuje demokracj i dobre zarzdzanie przez naruszanie procesw formalnych. Korupcja w czasie wyborw i w ciaBach ustawodawczych skutkuje nierwn dystrybucj dbr i usBug. Na jej skutek korupcji zmniejsza zdolno[ instytucji do wykonywania procedur, wypompowane zostaj zasoby a urzdnicy s zatrudniani i awansuj bez uwzgldniania ich sprawno[ci. Jednocze[nie korupcja narusza takie warto[ci demokratyczne jak zaufanie i tolerancja70. W dziedzinie ekonomii korupcja generuje powa|ne wypaczenia i niesprawno[. Dla przedsibiorcw prywatnych, korupcja zwiksza koszty prowadzenia dziaBalno[ci, dodajc same pozaprawne opBaty, koszty prowadzenia negocjacji z urzdnikami, ryzyko zBamania uzgodnieD i ryzyko wykrycia. Chocia| niektrzy utrzymuj, |e korupcja zmniejsza koszty przez redukcj biurokracji, to oglnie w coraz wikszym stopniu przyjmuje si, |e dostpno[ Bapwek nakBania urzdnikw do wymy[lania nowych zasad i opznieD. Poza zwikszaniem kosztw, korupcja wprowadza nierwne zasady, chronic firmy majce powizania przed konkurencj i po[rednio promujc firmy maBo efektywne71. Korupcja rwnie| niszczy sektor publiczny, przenoszc inwestycje publiczne do projektw oferujcych wicej Bapwek. Urzdnicy mog zwiksza techniczn zBo|ono[ projektw publicznych, |eby ukry takie ukBady, w ten sposb jeszcze gBbiej zakBcajc przebieg inwestycji. Ponadto obni|a jako[ usBug paDstwowych i infrastruktury72. Jednym ze sposobw ograniczenia korupcji jest walka z czynnikami j wywoBujcymi. O ile profesjonalizacja sportu jest reakcj trudn do zatrzymania o tyle komercjalizacja, ktra jest sprzeczna z esencj sportu, tote| obrona przed ni, jest najprostsz metod terapii i umocnienia sportu na przyszBo[73. Negatywne oglnospoBeczne skutki korupcji : zakBca funkcjonowanie mechanizmw rynkowych, 69 Tam|e, s. 8 70 www.wikipedia.pl 71 Tam|e, s. 43 72 Tam|e, s. 54 73 Lipiec J. , Czysty sport- czyste pienidze. op. cit. , s. 8 32 potencjaB inwestycyjny firmy, szkodzi finansom publicznym, deformuje struktur wydatkw publicznych, zmniejsza rentowno[ inwestycji publicznych, nieewidencjonowany przepByw pienidzy, obni|a dochody paDstwa, odstrasza zagranicznych inwestorw; ogranicza wzrost gospodarczy, ogranicza realizacje celw spoBecznych, sprzyja naruszaniu praw czBowieka, zagro|enie dla demokracji, uBatwia funkcjonowanie zorganizowanej przestpczo[ci74. Form reagowania na wszelkie potpiane ludzkie zachowania jest przede wszystkim egzekwowanie odpowiedzialno[ci wobec ich sprawcw. W przypadku korupcji w sporcie w gr mo|e wchodzi egzekwowanie nastpujcych jej rodzajw: sportowej, dyscyplinarnej, cywilnej odszkodowawczej, pracowniczej, zawodowej i karnej. Wskazane rodzaje odpowiedzialno[ci mog by egzekwowane w razie speBnienia si pewnych warunkw. Cywilna odpowiedzialno[ odszkodowawcza, gdy praktykami korupcyjnymi s wyrzdzane szkody. Zawodowa, gdy w praktyki korupcyjne uwikBana jest osoba, ktra z tytuBu wykonywania zawodu podlega odpowiedzialno[ci zawodowej, a zachowania korupcyjne s uznawane za pogwaBcenie zasad wykonywania jej zawodu i przewidziane jest egzekwowanie z tego tytuBu odpowiedzialno[ci. W sporcie w pierwszym rzdzie oczekuje si egzekwowania w takich wypadkach odpowiedzialno[ci sportowej i dyscyplinarnej. Do niedawna w Polsce nie sigano tu do instrumentw prawa karnego, gdy| bardzo ograniczona byBa mo|liwo[ kwalifikowania zachowaD korupcyjnych w sporcie do grupy tradycyjnie ujtych przestpstw tzw. Bapownictwa, pBatnej protekcji czy oszustwa. Z tego powodu, wzgldnie z uwagi na trudno[ci natury dowodowej, stosunkowo nieliczne prby egzekwowania odpowiedzialno[ci karnej koDczyBy si na ogB umorzeniem postpowania. Ograniczano si wic na ogB do stosowania sankcji sportowych, zarwno wobec osb fizycznych, jak i wobec klubw uwikBanych w praktyki korupcyjne, oraz do egzekwowania z tego tytuBu odpowiedzialno[ci dyscyplinarnej. Zwikszone ostatnio rozmiary zjawiska korupcji w sporcie skBaniaj od egzekwowania z tego tytuBu rwnie| odpowiedzialno[ci karnej. SBu|y temu stworzenie w polskim kodeksie 74 www.wikipedia.pl 33 karnym specjalnego typu przestpstwa tzw. korupcji sportowej , ujtego w art. 296 b , umieszczonym w rozdziale XXXVI kodeksu, zatytuBowanym:  Przestpstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu . Do aktualnie obowizujcego kodeksu karnego , uchwalonego Ustaw z dnia 6 czerwca 1997 roku75, obowizujcego od dnia 1 wrze[nia 1998 roku, przepis ten zostaB wprowadzony  Ustaw z dnia 13 czerwca 2003 roku o zmianie ustawy kodeks karny oraz niektrych innych ustaw 76, i obowizuje od dnia 1 lipca 2003 roku. Przepis ten brzmi nastpujco:  1. Kto, organizujc profesjonalne zawody sportowe lub w nich uczestniczc, przyjmuje korzy[ majtkow lub osobist albo jej obietnic w zamian za nieuczciwe zachowanie, mogce mie wpByw na wynik tych zawodw, podlega karze pozbawienia wolno[ci od 3 miesicy do lat 5. 2. Tej samej karze podlega, kto w wypadkach okre[lonych w 1 udziela albo obiecuje udzieli korzy[ci majtkowej lub osobistej. 3. W wypadkach mniejszej wagi sprawca czynu okre[lonego w 1 lub 2 podlega grzywnie, karze ograniczenia wolno[ci albo pozbawienia wolno[ci do lat 2. 4. Nie podlega karze sprawca przestpstwa okre[lonego w 2 albo 3 w zwizku z 2, je|eli korzy[ majtkowa lub osobista albo ich obietnica zostaBy przyjte, a sprawca zawiadomiB o tym fakcie organ powoBany do [cigania przestpstw i ujawniB wszystkie istotne okoliczno[ci przestpstwa, zanim organ ten o nim si dowiedziaB .77 Wprowadzenie typu przestpstwa korupcji sportowej umo|liwia obecnie egzekwowanie odpowiedzialno[ karnej w po|danym , szerszym zakresie co ogranicza w du|ym stopniu uniknicie odpowiedzialno[ci przez sprawcw. Przede wszystkim dlatego, i| szerzej ujto kategorie osb podlegajcych na tej podstawie odpowiedzialno[ci karnej. Podlegaj jej osoby, ktre  organizujc profesjonalne zawody sportowe lub w nich uczestniczc przyjmuj korzy[ majtkow lub osobist albo jej obietnic w zamian za nieuczciwe zachowanie, mogce mie wpByw na wynik tych zawodw, wzgldnie osoby, ktre takim podmiotom udzielaj albo obiecuj udzieli korzy[ majtkow lub osobist. Stosunkowo krtki okres obowizywania omwionej regulacji nie pozwala jeszcze na peBne zweryfikowanie jej poprawno[ci i przydatno[ci, jednak z caB pewno[ci jest jedn z gBwnych drg ograniczenia i zwalczania korupcji78. 75 Dz. U. .Nr 88, poz. 553 ze zmianami. 76 Dz. U. Nr 111, poz. 1061 77 Szwarc A. J. , Karalno[ korupcji sportowej,  Sport wyczynowy , op. cit. , s. 7-8 78 Tam|e, s. 12  15 34 Etyczna analiza korupcji sportowej skBania do stwierdzenia, i| oczywistym powinien by fakt przestrzegania przez uczestnikw aktywno[ci sportowej reguB gry, zachowania samokontroli oraz skromno[ci po odniesieniu zwycistwa. Podporzdkowanie normom etycznym jest z caB pewno[ci szans dla sportu stania si cywilizowan i uczciw form midzyludzkiej rywalizacji co w konsekwencji wpBynie na ograniczenie korupcji. Zachowania korupcyjne Bami elementarny porzdek moralny, a jednym z jej skutkw jest obni|enie standardw etycznych oraz zanik spoBecznego zaufania. Fundamentem zaufania jest moralno[, wsplnie wyznawane zasady, bdce swoistymi drogowskazami dziki ktrym, wiemy w jaki sposb postpi w sytuacjach moralnie wtpliwych. Dzisiejszy sport wymaga uzdrawiajcego dopeBnienia i wsparcia ze strony etyki. Nale|y wic prowadzi do wytyczenia w sposb wiarygodny wzorcw dla moralnych zachowaD ludzi sportu, a wBa[ciwie ich notorycznego przyswajania, jako |e wzorce te istniej ju| od dawna a nie s tylko nale|ycie przyjmowane. Zachowania korupcyjne w sporcie prowadza ponadto do traktowania czBowieka jako przedmiotu. Stanowi to naruszenie fundamentalnych zasad moralnych. Konsekwencj uprzedmiotowienia sportowcw, terenw, menad|erw, lekarzy i personelu staBo si zjawisko handlu sportem i zawodnikiem. Odzwierciedla si to w sprzeda|y i kupnie danej imprezy, wizerunku klubu, znakw, symboli a tak|e miejsc reklamowych79. Jednym ze sposobw ograniczenia korupcji i jej skutkw wywoBywanych w |yciu spoBecznym jest ksztaBtowanie odpowiednich postaw. Korupcja w sporcie stanowi jedn z najpowa|niejszych przyczyn kryzysu moralnego i mo|e by zapowiedzi prawdopodobnego upadku sportu w kontek[cie przeciwieDstw wobec olimpijskich ideaBw  czystego sportu opartego na zasadach fair play. Aby walczy z t negatywn wizj w wielu krajach rwnie| w Polsce, powstaj stowarzyszenia na rzecz walki z korupcj. W 2000 roku rozpoczB swoj dziaBalno[ Program Przeciw Korupcji. Inicjatywa ta byBa wspierana przez Fundacj Forda, Open Society Institute oraz Bank Zwiatowy. Program swoj dziaBalno[ opieraB na szerokiej kampanii informacyjnej, ktrej gBwnym hasBem byBo:  Korupcja? Nie musisz dawa, nie musisz bra w tym udziaBu . Zabiegano ponadto o wprowadzenie tematu korupcji do zaj szkolnych oraz wydawano szereg ulotek, broszur i poradnikw poruszajcych ten temat. Pedagodzy na przestrzeni lat najwiksze nadzieje pokBadaj w wychowaniu moralnym dzieci i mBodzie|y poprzez sport. Istotne jest wprowadzanie odpowiednich warto[ci etycznych ju| od najmBodszych lat. Bardzo wa|na 79 Kazimierczak M. , Etyczna ocena korupcji w sporcie. op. cit. , s. 87 - 102 35 rol speBnia tu trener. Przekazywane przez niego zasady postpowania powinny by indywidualnie dostosowane do poziomu moralnego i wiedzy, jak posiada jego zawodnik. Normy preferowane w rodzinie, grupie rwie[niczej, w szkole, a tak|e w spoBeczno[ci lokalnej wpBywaj na postawy moralne zawodnika80. W. LipoDski podkre[la, i| zjawisko relatywizacji podstawowych warto[ci moralnych, podporzdkowanie ich reguBom komercjalizacji i d|enie do medialnego sukcesu za wszelk cen dotyczy nie tylko sportu. Natomiast wszyscy, ktrzy przyczyniaj si do komercjalizacji sportu olimpijskiego oraz do wypaczenia jego idei w [rodkach masowego przekazu maj rwnocze[nie usta peBne idealizmu. Zdaniem autora  gBbsza my[l humanistyczna przebija si do o[rodkw decyzyjnych sportu olimpijskiego z ogromnymi oporami (& ) zupeBnie za to nie dociera do mass mediw, ktre w swej pogoni za sensacj i schlebianiem masowemu odbiorcy zrezygnowaBy z najistotniejszych prb humanizacji sportu81. KsztaBtowanie wic postaw wobec korupcji, jest procesem dBugotrwaBym. Bior w nim udziaB wszyscy tworzcy [rodowisko wychowawcze: trenerzy, dziaBacze, sdziowie, lekarze, dziennikarze i zawodnicy. Postawy wpBywaj na zachowania a tak|e ksztaBtuj kontakty spoBeczne i stanowi cz[ osobowo[ci danego czBowieka. Zmiana postawy zmierzajca do oczyszczenia sportu z korupcji zale|y od nastpujcych czynnikw: informacji dotyczcej obiektu postawy, miejsca danej postawy w strukturze psychicznej jednostki, jako[ komunikatu, a w szczeglno[ci jego dostosowania do okre[lonej struktury postawy zale|nej od jej podBo|a motywacyjnego, zrdBa podajcego informacj o obiekcie postawy ocenianego ze wzgldu na jego kompetencje i wiarygodno[, umiejtno[ci wykorzystania wpBywu grupy to znaczy uzyskania poparcia spoBecznego dla proponowanej zmiany82. W[rd metod ksztaBtowania postaw wobec korupcji, na pierwszym miejscu postawi nale|y przykBad osobisty trenera. Uczestnictwo w sporcie wyzwala wielkie emocje, ktre mog zaburza zachowania etyczne zwBaszcza w[rd mBodych sportowcw. Trener jako osoba dojrzaBa mo|e poprzez swoje zachowanie pomaga w wyborze wBa[ciwego postpowania. Szczeglnie odpowiedzialn i trudn rol jest praca z grupami 80 Biniakiewicz B. , KsztaBtowanie postaw wobec korupcji w sporcie, W: Korupcja w sporcie, PoznaD, s. 127 - 133 81 LipoDski W. , Platon a puszka Coca-Coli,  Sport Wyczynowy , miesicznik, nr 7-8, s. 18 - 25 82 Janowski A. , Psychologia spoBeczna zachowania wychowawcze, WrocBaw 1980, s. 195  201 36 mBodzikw i juniorw, gdzie nadmierna materializacja sportu utrudnia lub caBkowicie uniemo|liwia jakkolwiek prac wychowawcz. Ka|dy mBody czBowiek potrzebuje wsparcia aby kontrolowa wBasne czyny aby nie szuka postpowania w negatywnym postpowaniu innych. Konsekwentne wyr|nianie czynw dobrych a napitnowanie zBych jest warunkiem oddziaBywaD wychowawczych, ktrych celem jest budzenie autorefleksji oraz samokontrola83. Rozwa|ajc instrumenty zapobiegania i zwalczania korupcji w sporcie, nale|y przede wszystkim podda analizie te elementy, ktre dotycz zapobiegania wystpowaniu zjawisk korupcyjnych. Wynika to z faktu, i| sfera zwalczania korupcji dotyczy gBwnie zjawisk, ktre ju| wystpiBy, niemniej jednak rwnie| samo zwalczanie mo|na traktowa jako element polityki zawierajcej dziaBania o charakterze prewencyjnym. Szeroka dyskusja nad problematyk zwalczania zjawiska korupcji w sporcie opiera si gBwnie na sferze sankcji, ktre gro| za udowodnienie przypadku zachowania o charakterze korupcyjnym. Brak jest natomiast szerszej dyskusji na temat rodzaju instrumentw jakie nale|aBoby wprowadzi aby zapobiega powstaniu zjawisk korupcyjnych  tym samym zmniejszy ryzyko tych zjawisk . Zdefiniowanie oraz wybr instrumentw stanowi zadanie niezwykle trudne. StopieD trudno[ci determinuje rola sportu w obecnych czasach, gdzie sport staB si odrbn gaBzi gospodarki, a wokB niego skupione s du|e grupy inwestorw. Podstawow sfer poszukiwania instrumentw zapobiegajcych powstawaniu korupcji sportowej s wewntrzne uregulowania organizacji sportowych dotyczce odpowiednich procedur wyboru skBadu sdziowskiego i kontroli przebiegu rywalizacji sportowej. Przedstawi mo|na je nastpujco: 1) Najskuteczniejszym przeciwdziaBaniem zjawiskom korupcji jest nieuchronno[ kary, co przenosi element prewencyjny z pBaszczyzny regulacji przeciwdziaBajcych korupcji na pBaszczyzn wykrywania i egzekucji odpowiedzialno[ci. W sytuacji gdy praktycznie caBkowite wyeliminowanie zjawisk korupcyjnych nie jest mo|liwe (np. zakBady bukmacherskie) wy|ej wymieniony element stanowi najistotniejszy instrument walki z korupcj. 2) Kolejn a zarazem jedn z najbardziej postulowanych metod jest ponadto bie|ca kontrola przebiegu zawodw sportowych, szczeglnie w grach zespoBowych. ObjawiaBoby si to tym , i| mo|liwa byBaby kontrola i weryfikacja decyzji za pomoc zapisu audiowizualnego ju| podczas samych rozgrywek. Oczywi[cie rozwizanie to byBoby przeznaczone jedynie do niektrych, najbardziej trudnych decyzji np. podyktowanie rzutu 83 Biniakiewicz B. , KsztaBtowanie postaw wobec korupcji w sporcie, op. cit. s.137 37 karnego. Zmian t nale|aBoby jednak wprowadza stopniowo aby nie odbiBo si to ze szkod dla samej rywalizacji odsuwajc j na dalszy plan. Nale|y rwnie| pamita aby kontrola pracy arbitrw nie wpBywaBa na dynamizm gry , ktry zwykle cechuje rywalizacj sportowa , decydujc o jej atrakcyjno[ci. 3) Kolejnym postulowanym rozwizaniem jest wprowadzenie zawodowej kadry arbitrw sportowych. Pojawia si jednak pytanie o pokrycie kosztw ich pracy oraz na kim ci|yBaby taka odpowiedzialno[. Ponadto z caB pewno[ci nie ka|da dyscyplina nadaje si do tego aby wprowadzi tego rodzaju rozwizania. Ukazane powy|ej przykBady instrumentw ograniczajcych korupcj a tak|e ich dobre i zBe strony pokazuj, i| w najbli|szych latach nie nale|y oczekiwa kompleksowych rozwizaD. CzasochBonne bdzie rwnie| przygotowanie odpowiednich regulacji, ktre miaByby instrumenty zaimplementowa do rywalizacji sportowej. Korupcja czy te| Bapownictwo, nale| do kategorii przewinieD dyscyplinarnych okre[lanych rwnie| mianem deliktw dyscyplinarnych. Korupcja jest wic jednym z rodzajw naruszenia reguB szeroko rozumianego wspBzawodnictwa sportowego. Jest to oczywi[cie naruszenie reguB o du|ym, je[li nie najwikszym obok dopingu ci|arze gatunkowym84. Problem walki z korupcj zostaB dostrze|ony przez najwy|sze wBadze sportowe, ktre wprowadziBy okre[lone regulacj. Z racji, i| zjawisko korupcji oraz jej zwalczanie zostaBo w sposb najbardziej obszerny odniesione do piBki no|nej, skupi nale|y si wic na instytucji FIFA, ktra ksztaBtuje [wiatow piBk no|n. Obecnie obowizujcy kodeks dyscyplinarny FIFA zostaB przyjty przez Komitet Wykonawczy w dniu 15 wrze[nia 2006 r. , obejmuje on swym zakresem nie tylko korupcj, ale tak|e caB sfer odpowiedzialno[ci dyscyplinarnej i reguluje nastpstwa naruszenia regulacji. Postanowienia Kodeksu odnosz si do ka|dego meczu i imprezy organizowanej pod auspicjami FIFA. Przyjto jednak zasad, i| odpowiedzialno[ za naruszenie nie jest uzale|niona od stopnia winy, tzn. sankcjonowane s zachowania umy[lne, nieumy[lne oraz bdce nastpstwem szeroko pojtego niedbalstwa. Warto rwnie| wspomnie, i| zakresem odpowiedzialno[ci objci s wszyscy uczestniczcy w naruszeniu Kodeksu Dyscyplinarnego. Kodeks rozr|nia system kar wBa[ciwy dla osb prawnych (kluby i stowarzyszenia) oraz dla osb fizycznych (zawodnikw i sdziw). Jako kary wsplne przewidziano: ostrze|enie, nagan, grzywn oraz zwrot narody czy tytuBu. Samemu zjawisku korupcji po[wicony jest art. 62 Kodeksu Dyscyplinarnego , ktry stanowi, |e ka|dy kto oferuje, obiecuje lub daje nieuzasadnion 84 GBowacki M. ZawBocki R. , op. cit. s. 144  146 38 korzy[ urzdnikowi lub przedstawicielowi FIFA, urzdnikowi meczowemu, graczowi lub innemu urzdnikowi w imieniu wBasnym lub osoby trzeciej, w celu skBonienia jej do naruszenia regulacji FIFA podlega: - karze grzywny w wysoko[ci nie ni|szej ni| 10 000 CHF, - zakazowi uczestnictwa w jakiejkolwiek dziaBalno[ci zwizanej z futbolem, - zakazowi wstpu na stadion. Decyzje dyscyplinarne w zwizku z dopuszczeniem si czynw korupcyjnych podejmowane s przez Komisj Dyscyplinarn FIFA, z uwagi na wysoko[ sankcji, jak zagro|one jest dopuszczenie si czynu o charakterze korupcyjnym85. Najwy|szy organ wBadzy piBkarskiej w Europie UEFA rwnie| przygotowaB stosowne regulacje w walce i ograniczaniu korupcji. Art. 5 Regulacji nakBada na stowarzyszenia, kluby, oraz ich graczy, dziaBaczy i czBonkw, obowizek przestrzegania zasad lojalno[ci , uczciwo[ci i wspBzawodnictwa sportowego. Naruszenie tych szeroko rozumianych reguB jest podstaw odpowiedzialno[ci dyscyplinarnej. Oprcz sankcji UEFA mo|e tak|e orzec przepadek lub konfiskat korzy[ci, ktra zostaBa uzyskana w wyniku pogwaBcenia reguB UEFA. Organami postpowania dyscyplinarnego s: Organ Kontroli i Dyscypliny oraz Organ Apelacyjny. Orzeczenia86. Rozwa|ania nad stosownymi regulacjami w walce z korupcj zamykaj organizacyjne instrumenty antykorupcyjne na przykBadzie Polskiego Zwizku PiBki No|nej. Analiza tego zagadnienia uzasadniaj dwie przyczyny. Formalna  rozwizania organizacyjne stosowane w PZPN odno[nie walki z korupcj s czsto wykorzystywane w innych dyscyplinach przez odpowiednie zwizki sportowe. Faktyczna  paradoksalnie to wBa[nie w polskiej piBce zjawisko korupcji nastpiBo w najwikszym nasileniu i skali. W[rd organizacyjnych instrumentw walki z korupcj w sporcie nale|y wskaza na instrumenty o charakterze prawnym i pozaprawnym. DziaBania pozaprawne sprowadzaj si do pozytywnego ksztaBtowania [wiadomo[ci uczestnikw zawodw piBkarskich. Najcz[ciej polegaj na r|nego rodzaju akacjach informacyjnych PZPN. Ponadto organizowane s turnieje dla mBodzie| pod hasBami antykorupcyjnymi. Rozwa|any aspekt korupcji jest niezwykle doniosBy gdy| w[rd uczestnikw zawodw piBkarskich zaobserwowa mo|na swoist obojtno[ aksjologiczn w stosunku do korupcji. Dla wielu osb korupcja nie byBa szczeglnym zBem, lecz jednym z wrcz naturalnych i powszechnych zjawisk towarzyszcych futbolowi. Dowodem dobitnie ukazujcym t 85 GBowacki M. , ZawBocki R. , Tam|e s. 146  150. 86 Tam|e, s. 150  152 39 sytuacj jest fakt, i| mieli[my do czynienia z caBkowitym brakiem odpowiedniej reakcji [rodowiska piBkarskiego na to co si dziaBo w polskiej piBce. Instrumenty prawne natomiast mo|na podzieli na dwie grupy: dyscyplinarne oraz pozadyscyplinarne. Istot pierwszej grupy jest stosowanie odpowiedzialno[ci dyscyplinarnej, z reguBy sprowadzajcej si do wymierzenia okre[lonej dolegliwo[ci organizacyjnej. Natomiast grupa pozadyscyplinarna ma charakter administracyjno  organizacyjny. Sprowadza si do odpowiedniego modelowania funkcjonowania zwizku w sposb eliminujcy lub ograniczajcy zjawisko korupcji. Wszystkie przepisy podobnie jak w FIFA i EUFA Polski Zwizek PiBki No|nej posiada zebrane w Regulaminie Dyscyplinarnym PZPN. Jednak ju| pobie|na analiza instrumentw zwalczania korupcji pozwala wskaza zasadniczy problem w postaci niezrozumiaBych konstrukcji oraz niejasnej wzajemnej relacji. Ponadto przepisy nie opieraj si na klasycznej konstrukcji prawnej dotyczcej korupcji, posBu|ono si je|ykiem potocznym, ktry nazwa mo|na piBkarskim |argonem. Pozwala to zrozumie w jakim[ stopniu fakt, i| korupcja w piBce no|nej nie byBa dostatecznie dobrze zwalczana co wielokrotnie zarzuca si jej wBadz. Reasumujc nale|y stwierdzi, i| metody walki z korupcj w PZPN wymagaj kompleksowej reformy zwizkowego prawa dyscyplinarnego, co obecnie Zwizek czyni poprzez powoBanie odpowiednich zespoBw roboczych87. Ograniczenie korupcji z caB pewno[ci bdzie rwnie| mo|liwe dziki zacie[nieniu wspBpracy midzynarodowej w tej dziedzinie. Zwrci nale|y uwag, |e w tym kontek[cie na pBaszczyznie midzynarodowej w polityk antykorupcyjn w dziedzinie sportu anga|uje si Unia Europejska i midzynarodowe organizacje pozarzdowe. Opierajc si na art. 29 Traktatu o Unii Europejskiej, wymieniajcym korupcj jako jedno z przestpstw wymagajcych wspBpracy w ramach tzw. trzeciego filara UE, Komisja Europejska prowadzi polityk antykorupcyjn zarwno w sektorze publicznym jak i prywatnym. Oczekiwa mo|na zatem, i| podobnie jak w przypadku zwalczania dopingu, w ramach polityki antykorupcyjnej w sporcie Komisja Europejska dziaBa bdzie uzupeBniajco i wspierajco88. 87 GBowacki M. , ZawBocki R. , Tam|e, s.153  174 88 Kdzior M. , W: Korupcja w sporcie, PoznaD 2008, s. 197  198 40 3. Studium przypadku - Korupcja w sporcie na przykBadzie afery  Fryzjera . 3.1. Biografia  Fryzjera Patologi korupcji w sporcie mo|na zrozumie powoBujc si na konkretny przykBad. Najwiksza afera korupcyjna, ktra pojawiBa si w polskim sporcie miaBa miejsce w piBce no|nej. PokazaBa zjawisko patologii spoBecznej jaka miaBa miejsce w tej dyscyplinie sportowej na przestrzeni wielu lat. Proces rozliczenia skorumpowanych dziaBaczy piBki no|nej rozpoczB si w 2003 roku. ZapocztkowaBa go najgBo[niejsza "afera" zwana od pseudonimu jednego ze skorumpowanych dziaBaczy Ryszarda F.  Afer Fryzjera . Ryszard Forbrich urodziB si w 1947 roku, we Wronkach. Jest z zawodu fryzjerem i prowadziB wBasny zakBad fryzjerski (std jego pseudonim). Karier dziaBacza sportowego rozpoczynaB w Olimpii PoznaD, wwczas prezesem tego klubu byB Edmund Sikora. W 1990 dziaBaB w maBo znanym zespole LZS Czarni Wrblewo. W 1991 roku podpisaB umow patronack pomidzy klubem z Wrblewa a Fabryk Kuchni  Wromet we Wronkach. Pierwszym znaczcym sukcesem Forbricha byBo poBczenie 21 czerwca 1992 roku BBkitnych Wronki z Czarnymi Wrblewo. W taki wBa[nie sposb powstaB znany polski klub Amica Wronki, z ktrym zwizany byB do roku 2000. Ponadto w tym czasie byB rwnie| delegatem okrgu pilskiego w Wielkopolskim Zwizku PiBki No|nej. Okres pracy z Amice  fryzjer z caB pewno[ci mo|e zaliczy do udanych. Na pocztku jako kierownik dru|yny a pzniej jej mened|er bardzo szybko doprowadziB do awansu dru|yny do pierwszej ligi. W cigu dziesiciu lat klub z Wronek trzykrotnie zwyci|aB w latach 1998, 1999 i 2000 rozgrywki o Puchar Polski i dwukrotnie w 1998 i 1999 zdobyB Superpuchar Polski. Taki obraz  fryzjera znali prawie wszyscy. ByB uznawany za dobrego dziaBacza i menad|era. MiaB on jednak drug twarz. StaB si jednym z gBwnych podejrzanych w najwikszej w historii polskiego futbolu aferze korupcyjnej. Prokuratura Okrgowa we WrocBawiu prowadzca spraw podejrzewa go o ustawianie meczw w pierwszej, drugiej oraz trzeciej lidze. Jest autorem rwnie| sBynnej  listy fryzjera . Opublikowana w Przegldzie Sportowym zawieraBa dossier skorumpowanych sdziw dziaBajcych w polskiej piBce89. 89 www.wikipedia.pl 41 3.2. Charakterystyka sprawy WedBug prokuratorw Ryszard F. stworzyB grup, ktr mo|na okre[li jako zorganizowan. Mechanizmy jej dziaBania wygldaBy nastpujco:  Ryszard F. wyszukiwaB arbitrw zaczynajcych karier sdziowsk. Kierujc  karier tych sdziw, zapewniaB im awans na jej kolejnych szczeblach. Instrumentem do  kreowania tych karier byBy noty sdziowskie wystawiane przez obserwatorw. Oceny te byBy bardzo istotne dla sdziw, gdy| nawet jedna niska nota mogBa spowodowa degradacj do ni|szej klasy rozgrywek. Za pomoc tego instrumentu Ryszard F. uzale|niB od siebie bardzo du|o sdziw. Sdziowie, ktrzy z uwagi na wiek koDczyli karier, zaczynali peBni funkcj obserwatora. Za pomoc tych osb F. mgB z kolei wpBywa na czynnych sdziw, w tym tak|e tych, ktrzy dopiero rozpoczynali karier. Z ustaleD wynika, i| w cz[ci przypadkw pocztkujcy sdziowie nie mogli odmwi Ryszardowi F.  wspBpracy , bowiem jego faktyczne wpBywy mogBy spowodowa ich degradacj do ni|szych klas rozgrywek. Zgoda na dziaBalno[ w grupie F. powodowaBa niemal|e zupeBne od niego uzale|nienie 90. F. zatrzymany zostaB w czerwcu 2006 roku. Od tego czasu przebywaB bez przerw w areszcie. Na wolno[ wyszedB 28 marca 208 roku. Proces toczyB si przed wrocBawskim sdem. Na Bawie oskar|onych oprcz  fryzjera zasiedli Jacek M.  39 lat, byBy prezes Arki Gdynia, wyksztaBcenie wy|sze, postawiono mu 42 zarzuty; Marian D.  59 lat, byBy szef kolegium sdziw [lskiego PZPN, pracownik hurtowni, postawiono mu 10 zarzutw; Grzegorz G.  53 lata, byBy czBonek zarzdu Arki Gdynia, ekonomista, postawiono 37 zarzutw. W sumie na Bawie oskar|onych zasiada 17 osb. Wszyscy oprcz Ryszarda F. 91 odpowiadaj z  wolnej stopy . GBwna posta afery, jak sam mwi nazywany byB w [rodowisku piBkarskim nie  fryzjerem a  ojcem , przydomek zwizany z jego wyuczonym zawodem przyznali mu dziennikarze92. Sprawa sdowa rozpoczBa si 14 grudnia 2007 roku. GBwny oskar|ony F. chciaB przyzna si do winy, zgodziB si na dwa lata wizienia, jednak prokuratorzy odrzucili warunki jego adwokatw. Grozi mu pi lat. DokBadnie tu| przed procesem jego adwokaci niespodziewanie zaproponowali prokuratorom, |e ich klient przyzna si do winy i podda karze:  Pan F. byBby gotowy przyzna si do znacznej cz[ci zarzutw, zaproponowali[my prokuratorom kompromis, wnosili[my o dwa lata wizienia, ale prokuratorzy odrzucili ofert(& ) 93 tBumaczyB 90 Woldan P. red.  Angora , tygodnik, nr 3, 20 stycznia 2008, s. 34 91 Tam|e, s. 34 92 Szumski A. red. ,  SBowo sportowe , tygodnik, nr 52-53/836-837, grudzieD 2007, s. 13 93 Tam|e, s. 14 42 adwokat. SBowa te potwierdza jeden z dwch gBwnych prokuratorw prowadzcych [ledztwo:  Adwokaci Ryszarda F. rzeczywi[cie zaproponowali, |e przyzna si on do winy, ale propozycja kary dla niego nie zostaBa przez nas przyjta 94. W trzecim dniu od rozpoczcia procesu wszyscy mogli wysBucha zeznaD gBwnych oskar|onych:  fryzjera oraz byBego prezesa Arki Gdynia Jacka M. Na sal sdow wchodziB u[miechnity i rozbawiony. Czsto pozdrawiaB u[miechem innych oskar|onych a tak|e dziennikarzy sportowych zgromadzonych na sali sdowej. ObwisBa skra na policzkach [wiadczyBa o tym, |e musiaB w areszcie (w ktrym przebywa od czerwca 2006 roku) zgubi wiele kilogramw95. Gdy przemawiaB na sali sdowej sBuchano go z wielk uwag . MwiB bardzo zdecydowanie.  Fryzjer czsto zbaczaB z tematu, prbowaB manipulowa prokuratorami oraz sdzi prowadzcym rozpraw. Gdy ten spytaB go czy dawaB Jackowi M. numery do sdziw, odparB  No, dawaBem  Do jakich  docieka sdzia ,  Nie pamitam chyba do tych do ktrych miaBem  odpowiedziaB F. Poczym sdzia stwierdziB, |e w Polsce nie ma sdziego do ktrego F. nie miaBby numeru telefonu  wywoBaBo to [miech i poruszenie na Sali96. Sdzia pytaB oskar|onego o wiele szczegBw, znajomo[ci z sdziami i obserwatorami. Jednak kluczowym momentem byBo pytanie czy przyznaje si do stawianych zarzutw odpowiedziaB:  Ja by si przyznaB do wszystkiego. {ycia zostaBo mi maBo, ale nie mog si przyzna do zdarzeD, w ktrych nie braBem udziaBu 97. Przez caBy proces F. staraB si marginalizowa swoj rol w korupcyjnym procederze:  Zrobiono ze mnie kozBa ofiarnego, jestem ofiar wBasnej gBupoty polegajcej na pomocy innym 98. Jak sam mwi odbieraB tylko telefony od osb potrzebujcych pomocy. ChodziBo o dogadanie si z sdzi i obserwatorem, od ktrych tak naprawd wszystko zale|aBo. Jedn z takich spraw byB mecz pomidzy Ark Gdynia a ZagBbiem Sosnowiec. Proceder ustawiania meczy w wikszo[ci przypadkw wygldaB tak samo. Mecz odbyB si 3 wrze[nia 2004 roku. ByBo to bardzo wa|ne spotkanie poniewa| grano o mistrzostwo II ligi. Mecz prowadziB Zbigniew R. , ktry zadzwoniB do F. poniewa| bardzo baB si obserwatora PZPN Krzysztofa W.  Fryzjer bardzo lubiB sdziego R. jak sam mwi  czsto dzwoniBem po obserwatorach, |eby dawali mu dobre noty 99. SpeBniajc pro[b F. zadzwoniB do Krzysztofa W. z pro[b o  ojcowskie potraktowanie sdziego R. 94 Tam|e, s. 14 95 Woldan P. red. ,  Angora , tygodnik, nr 2, 13 stycznia 2008, s. 34 96 Szumski A. red. ,  SBowo Sportowe , op. cit. , s. 13 97 Tam|e, s. 13 98 Tam|e, s. 13 99 Woldan P. red. ,  Angora , tygodnik, nr 3, 20 stycznia 2008, s. 34 43 Obserwator powiedziaB natomiast, |e s naciski z ZagBbia i trzeba sdziowa zgodnie z prawem. Zarwno do sdziego jak i do obserwatora dzwoniono wtedy z Sosnowca i Gdyni. Zwyci|y w meczu miaBa Arka. Do przerwy byB remis 1:1. W przerwie spotkania do  Fryzjera zadzwoniB Wojciech W. trener z Gdyni proszc o interwencj u sdziego R. ,  Fryzjer wykonaB ten telefon. Po przerwie Arka wygraBa 2:1 po bramce z zrzutu karnego. Trener Wojciech W. obiecaB osiem tysicy zBotych sdziemu R. jednak nie do koDca wywizaB si z umowy- wrczyB tylko siedem. Sdzia R. dostaB [redni not od obserwatora. Wersje t przedstawiB oskar|ony  Fryzjer . Po sprawdzeniu bilingw jednak okazaBo si, |e to  Fryzjer jak pierwszy dzwoniB do sdziego R. a nie odwrotnie jak zeznaB. On te| miaB przekaza pieni|n propozycj Arki. W toku [ledztwa wykazano ponadto, |e rwnie| ZagBbie staraBo si pozyska przychylno[ sdziego i obserwatora. Byli oni jednak za sBabi; jak zeznaB obrazowo obserwator Krzysztof W. po rozmowie z 100 ZagBbiem  nie ten wagon, nie ta kwiaciarnia . Na przychylno[ sdziego R. Sosnowiec rwnie| nie mgB liczy poniewa| zBamaB |elazn zasad. Nie wywizaB si z wcze[niejszych obietnic finansowych w stosunku do sdziego R. skBadanych przy okazji innego meczu. Wiadomym wic byBo, |e Arka ten mecz wygra101. Wszystko obracaBo si wokB pienidzy. Nie byBo jednak jednej ustalonej stawki za korzystny wynik. Pod uwag brana byBa ranga sdziego oraz meczu, na tej podstawie ustalano kwoty. Dla niektrych sdziw kwoty rzdu tysica czy te| dwch byBy wrcz [mieszne.  Na paluszki i frytki jeszcze mamy 102  zwykli odpowiada. W ka|dym klubie wygldaBo to inaczej. W Arce Gdynia pienidze przygotowywaBa asystentka prezesa Anna C. Okre[lone kwoty wkBadano wcze[niej do kopert, ktre trafiaBy do rk sdziw, obserwatorw i dziaBaczy. W klubie z Gdyni pienidze na opBacanie sdziw pochodziBy gBwnie ze sprzeda|y biletw. ByBy to na tyle skomplikowane procedury, |e musieli o nich wiedzie zarzdzajcy klubami103. GBwny oskar|ony Ryszard F. przebywaB w areszcie od czerwca 2006 roku. Wielokrotnie skBadane wnioski o zwolnienie nie przynosiBy skutku gdy| istniaBa obawa matactwa. Jednak gdy przesBuchano ju| wszystkich [wiadkw F. mgB wyj[ na wolno[. W dniu 28 marca 2008 konkubina  Fryzjera przedstawiBa we wrocBawskim sdzie potwierdzenie wpBaty porczenia majtkowego w wysoko[ci 30 tysicy zBotych.  Fryzjer po wyj[ciu z wizienia byB bardzo wzruszony mwiB, |e  chce jeszcze troch po|y jak 100 Tam|e, s.35 101 Tam|e, s. 35 102 Tam|e, s. 35 103 Woldan P. red. ,  Angora , tygodnik, nr 3, 20 stycznia 2008, s. 35 44 normalny czBowiek 104. IronizowaB:  czy zraziBem si do piBki? Oczywi[cie ! teraz bd ogldaB koszykwk kobiet 105. Odbyte 22 miesice zostan mu zaliczone na poczet kary. Zwolnienie fryzjera odbyBo si podczas kolejnego dniu procesu po[wiconego najbardziej skorumpowanemu klubowi jakim byBa Arka Gdynia. W tym dniu zeznawaB ju| jako [wiadek Wojciech Wsikiewicz byBy trener i dyrektor sportowy klubu. Bardzo szczegBowo opowiadaB midzy innymi o stawkach jakie przekazywaB sdziom i obserwatorom. ByBy to kwoty rzdu okoBo siedmiu tysicy zBotych dla obserwatora oraz dwudziestu, trzydziestu piciu tysicy zBotych dla sdziego. Stawki ustalali Ryszard F. i 106 Marian D. zwany  rezydentem fryzjera . Par dni po wyj[ciu z wiezienia  Fryzjer spotkaB si z dawnymi znajomymi z zespoBu Czarni Wrblewo gdzie stawiaB swoje pierwsze kroki jako dziaBacz. Jednym z ich byB prezes Tadeusz Hojan, ktry nigdy nie kryB znajomo[ci z F. -  PrzychodziBem do jego zakBadu we Wronkach nie tylko po to, aby si strzyc. Przede wszystkim po to, aby poczyta gazety sportowe, ktrych nigdy tam nie brakowaBo 107. 3.3. Powizania z dziaBalno[ci o charakterze korupcyjnym ludzi [wiata sportu Dobitnie ukazuje jak destrukcyjn jest korupcja zamieszanie w afer wysokich, czsto szeroko znanych dziaBaczy klubowych, byBych sportowcw. Jedn z osb w stosunku do ktrych wysuwano zarzutu jakoby wiedziaB o korupcyjnym procederze byB Zbigniew Boniek. Przed laty wybitny piBkarz. Znany midzy innymi z pamitnego meczu z Belgi i wspaniaBych trzech bramek. Gdy mecze byBy sprzedawane Boniek byB prezesem klubu Widzew Adz. Twierdzi jednak, |e o niczym nie wiedziaB, win zrzuca na Wojciech S.  jednego z wczesnych sponsorw108.Jednym z dziaBaczy piBkarskich, ktry wypowiadaB si w kwestii BoDka byB byBy szef WydziaBu Dyscypliny PZPZN MichaB Tomczak, ktry ujB caBa spraw nastpujco:  Jasne, |e Zbigniew Boniek musiaB wiedzie o korupcji. Ja uwa|am, |e prawie wszyscy wiedzieli. A ju| na pewno ci, ktrzy byli blisko boiska i dru|yn. Na tym wBa[nie polega najwiksze nieszcz[cie i najbardziej dramatyczny problem - |e prawie wszyscy wiedzieli. Oczywi[cie nie ma to nic wsplnego z tez, |e Boniek wiedziaB, ile i komu konkretnie pBaci Wojciech Sz., bo na to nie mam |adnych dowodw. Ale i tak uwa|am, |e Boniek zabrnB w [lep uliczk i rozmienia swj autorytet 104 Adamczyk J. red. ,  Przegld Sportowy , dziennik, 28 marca 2008, s. 3 105 Tam|e, s. 3 106 Szumski A. red. ,  SBowo Sportowe , tygodnik, nr 52-53/836-837, grudzieD 2007, s. 12 107 Sielicka K. red. ,  Fakt , dziennik, 12-13 kwietnia 2008, s. 19 108 Pa[ W. red. ,  Metro , dziennik, 17 stycznia 2008, s. 5 45 na drobne. Jemu si wydawaBo, |e takim zwizkiem, jaki byB w przeszBo[ci, bdzie mgB zawsze dyrygowa lub manipulowa. Ale czasy si zmieniaj. 109. Zbigniew Boniek odpowiedziaB:  Je[li kto[ chce mnie wrzuci do wiadra z napisem  korupcja to mu si na pewno nie uda. Papiery s tylko na Wojciecha S. On zostaB zmuszony do tego by pBaci sdziom. Tak mi opowiadaB a ja mu wierz. Powtarzam mj klub nie ma z korupcj nic wsplnego. ZostaB zBapany jeden czBowiek, ktry w prokuraturze przyznaB si, |e zapBaciB sdziom w czterech czy piciu nic nieznaczcych meczach a pzniej z tym zerwaB. MaBo tego zostaB zmuszony do pBacenia sdziom. Nic o tym nie wiedziaBem podobnie jak prezes klubu czy trener 110. Klub Widzew Adz jest ostatnim polskim klubem grajcym w elitarnej Lidze Mistrzw. Swoje kariery zaczynali tam Jzef MBynarczyk i WBodzimierz Smolarek, ktry poruszony zarzutami powiedziaB  to smutne, nie mog w to uwierzy 111. Ka|dy klub nara|ony byB na dziaBanie korupcyjnej machiny. Wielka historia, wybitni zawodnicy stawali si niczym wobec ukBadw i pienidzy. Bardzo dobrze powizania znanych osb z afer  fryzjera opisuje Ryszard Niedziela, byBy prezes Odry Opole, ktry ma na koncie kupno kilkudziesiciu meczw. Skupia si on na kolejnej osobie dla wielu najbardziej kontrowersyjnej i do dzi[ jednoznacznie nie ocenionej Michale Listkiewiczu Prezesie PZPN. WedBug Niedzieli Listkiewicz wiedziaB o wszystkim. Niedziela wielokrotnie wysyBaB swojego wspBpracownika do PZPN. ProsiB on aby przysBani zostali odpowiedni sdziowie. Prezes Listkiewicz obiecaB pomoc.  Mimo, |e przysBani zostali sdziowie przy, ktrych mo|na  normalnie gra przegrywali[my finansowo 112 twierdzi Niedziela. WedBug niego w PZPN przymykano oczy na wszystko co si dziaBo. Wielu sdziw skBadajcych zeznania we wrocBawskim sdzie sugerowaBo, i| F. musiaB mie doj[cia do szczytw wBadz w PZPN. Twierdzili, |e nie byBo przed nim jakichkolwiek tajemnic. Ich podejrzenia braBy si choby std, |e F. znaB teoretycznie tajn, list obsad sdziowskich na poszczeglne mecze. W swoich wyja[nieniach oskar|ony zapewniaB, |e owszem znaB j ale tylko od znajomych sdziw. ZeznaB ponadto, |e przed laty MichaB Listkiewicz miaB przyjmowa  prezenty od prezesa znanego niegdy[ klubu SokB Pniewy. Prezes komentujc ten fakt powiedziaB:  Humor i satyra, przypominam, |e to dziki mnie  Fryzjer staB si w PZPN persona non grata 113. Reasumujc nale|y podkre[li sBowa cytowanego Ryszarda 109 Michnik A. red. ,  Gazeta Wyborcza , dziennik, 27 grudnia 2007, s. 36 110 Tam|e, s. 36 111 Pa[ W. red.  Metro , op. cit. , s. 5 112 Jastrzbowski S. red. ,  Super Express , dziennik, 29 stycznia 2008, s. 21 113 Fonfara P. red. ,  Polska GBos Wielkopolski , tygodnik, 15 lutego 2008, s. 15 46 Niedzieli, i| |aden klub od 2001 roku przez kilka kolejnych lat nie wywalczyB awansu do pierwszej ligi na boisku ! Rwnie| zawodnicy nie pozostali bez winy. Niezbyt przychylnie wypowiada si Niedziela rwnie| o nich:  Swoje kluby mieli gdzie[, dzi[ tu jutro tam, zero sentymentw a kasa pBynie 114. Szansa na rozwizanie kryzysowej sytuacji w PZPN pojawiBa si podczas Zjazdu Zwizku, ktry odbyB si w lutym 2008 roku. Po dotychczasowych degradacjach (ZagBbie Sosnowiec, Widzew Adz, ZagBbie Lubin) wszyscy spodziewali si jasnego stanowiska zwizku i oczyszczenia jego struktur. Tak jednak si nie staBo. Zjazd przypominaB raczej kabaret ni| powa|ne merytoryczne obrady. Wszystko skoDczyBoby si bez echa gdyby nie wniosek kilku klubw ekstraklasy by orzekane kary potrzyma ale zastosowa dziesicioletnie moratorium. Za abolicj byBa zdecydowana wikszo[ Sali. Prezes Listkiewicz tak komentowaB sytuacj:  je[li tak dalej bdziemy degradowa, to w lidze zagra Heko Czermno 115 (liga okrgowa). W kuluarach jej sens uzasadniali rwnie| Zbigniew Boniek i Antoni Piechniczek. Na pocztku przegBosowano, |e statut w sprawie terminw nie obowizuj. Za abolicj byBy Cracovia, Jagiellonia, Korona, Lech, AKS, Odra WodzisBaw, Widzew, Lubin oraz BeBchatw. Znalezli si rwnie| i tacy, dla ktrych walka z korupcj nie byBa tylko pustym sloganem. Zalicza si do nich dyrektor Polonii Warszawa Tadeusz CzerwiDski. Komentujc wydarzenia podczas zjazdu powiedziaB:  to, co tu obserwujemy, to skandal, to kompletny brak zasad 116. Debatowanie klubw zamieszanych w korupcj na temat zniesienia kar to jak referendum w sprawie amnestii w wizieniu. PZPN po tym zjezdzie udowodniBo w zasadzie, |e przegBosowa mo|na wszystko. GBo[ne komentarze, pokazy siBy zwizku okazaBy si czczym gadaniem. To wszystko delegaci musza jednak rozstrzygn we wBasnym sumieniu przed kolejnym zjazdem117. 3.4. PrzykBady korupcji w sporcie Osobami, ktre znaczco wpBywaBy na ksztaBt korupcji polskiej piBce no|nej byli sdziowie. I to na nich nale|y oprze wszystkie korupcyjne przypadki. Jak twierdzi cytowany Ryszard Niedziela wikszo[ sdziw nie ma moralnego prawa by sdziowa. 114 Tam|e, s. 21 115 Fonfara P. red. ,  Polska GBos Wielkopolski , tygodnik, 11 lutego 2008, s. 41 116 Tam|e, s. 41 117 Tam|e, s. 41 47 Byli bezczelni, wulgarni i bez skrupuBw118. Ich praca wygldaBo wci| tak samo. Za pienidze  drukowali mecze. Czsto z r|nym skutkiem. Po jednym z meczw arbiter na przykBad wykrzyczaB  pomagaBem wam jak mogBem, co ja miaBem zrobi? wBo|y buty piBkarskie i gola wam strzeli? 119. Za swoje dziaBanie wikszo[ sdziw trafiBa ju| do wizienia podobna wikszo[ wyszBa za kaucj jednak nigdy ju| nie wezm gwizdka do rki. Jednym z takich sdziw byB 35-letni Marek M. Zatrzymany koBo Ciechanowa. UsByszaB cztery zarzuty. Dwa z nich dotycz zBo|enia obietnicy przyjcia Bapwek przed meczami Grnika Polkowice w pierwszej lidze. 27 wrze[nia 2003 Marek M. miaB przyj 20 tysicy zBotych przed meczem polkowiczan z wspomnianym Widzewem Adz. Podobn propozycj miaB przyj przed meczem Grnika z Lechem PoznaD (8 listopada 2003)120 . Wa|n postaci nazywan  rezydentem fryzjera na Dolnym Zlsku 121 byB Marek Dardas. Na pocztku sdzia pzniej obserwator PZPN. Przez wiele osb oceniany jest jako jeden z historycznych czBonkw [wiata korupcyjnego. Jeszcze przed tym gdy organy [cigania zainteresowaBy si  afer fryzjera mgBby on wedBug jednego z dziaBaczy z Dolnego Zlska wiele powiedzie o [wiecie pienidzy i sportu. Obecnie Dardas mieszka w Trzebnicy i prowadzi stacj diagnostyczn. Przez wiele lat zwizany byB z miejscowym klubem piBkarskim Polonia gdzie zawodnikom bardzo lubiB opowiada swoje historie z czasw kiedy byB sdzi.  LubiBem jezdzi na mecze do Iglopolu Dbica bo zawsze wracaBem z nowiutkim kompletem opon 122. Swj tysiczny mecz Dardas poprowadziB wBa[nie w Dbicy. W tym mie[cie sdziowaB rwnie| spotkanie po ktrym koniec kariery ogBosiB wybitny polski piBkarz Leszek Pisz. ByB szefem kolegium sdziw. To on decydowaB gdzie i na jakiej rangi mecz pojedzie sdzia. Jego pozycja osBabBa gdy prezesem PZPN zostaB MichaB Listkiewicz. Jednak nie zerwaB z piBk. Mocno trzymaB si we WrocBawiu gdzie odpowiadaB za obsad sdziowsk meczw trzecio ligowych. PrzyszBy zmiany. Dardas zostaB odsunity od profesjonalnej piBki. I cho nie peBni obecnie |adnej funkcji, bardzo wielu sdziw wspominaBo o nim w sdzie. Sam zainteresowany oczywi[cie wszystkiemu zaprzecza.  Nigdy takich rzeczy nie robiBem. W takie rzeczy nie wchodziBem i wszyscy wiedzieli o tym doskonale. To s pomwienia 123. Nigdy te| nie 118 Jastrzbowski S. red. ,  Super Express , dziennik, 29 stycznia 2008, s. 21 119 Tam|e, s. 21 120 Tam|e, s. 10 121 Tam|e, s. 12 122 Tam|e, s. 12 123 Tam|e, s. 12 48 uwa|aB si za  rezydenta fryzjera :  to bzdury, pierwsze sBysz o czym[ takim 124. Nie postawiono Dardasowi do tej pory |adnych zarzutw. Rozstrzygn wszystkie sprawy mo|e ju| tylko we wBasnym sumieniu. Kolejn postaci piBkarskiego [wiata silnie zwizan z konkretnymi przykBadami korupcji byB Henryk Klocek, dziaBacz z Gdyni, szef pomorskiego Zwizku PiBki No|nej. Uwa|any za  Ksicia PBnocy . Oskar|ony w procesie Arki Gdynia  Fryzjer zBo|yB w sdzie nastpujce obci|ajce go zeznania:  Przed sezonem 2003/2004 kierownik Arki WiesBaw K. i byBy piBkarz gdynian Janusz Kupcewicz przywiezli mi do KoBobrzegu pienidze. Nie pamitam ile. Mo|e 15, mo|e 20, mo|e 25 tysicy. Na drugi dzieD przyjechaB po nie Klocek. TBumaczyB, |e nie wypadaBo mu bra koperty od  swojego klubu 125 - tBumaczyB  Fryzjer , majc na my[li Ark. Nazwisko Klocka pojawia si tak|e w zarzutach wobec sdziego Mariusza R.:  arbiter przyjB od Henryka Klocka, obserwatora Mariana D. oraz prezesa Arki Jacka M. dziaBajcych w imieniu klubu Arka, obietnic korzy[ci majtkowej w zamian za korzystne sdziowanie dla Arki w meczu Ceramika - Opoczno (1:1) 126. Zdaniem prokuratury w tej transakcji Klocek miaB skontaktowa arbitra z prezesem gdyDskiego klubu. WBadze PZPN ignoruj te wszystkie informacje. Nie maj rwnie| nic przeciwko temu, by Klocek uczestniczyB w ustalaniu zasad spadku i awansu. Najwyrazniej uznaBy, |e zamieszany w afer Bapwkarsk dziaBacz jest znakomitym ekspertem w tej dziedzinie,  Najprawdopodobniej zwyci|y opcja, |e bezpo[redni promocj uzyskaj cztery dru|yny z drugiej ligi. Do tego dojdzie Zlsk WrocBaw, ktry poBczy si z Groclinem Dyskoboli Grodzisk. Czyli w sumie pi zespoBw. To bardzo prawdopodobny wariant, ale na razie teoretyczny. {ycie poka|e, czy przejdzie w gBosowaniu, cho z tego co si orientuj, jest na to du|a szansa - dzieli si swoj wiedz Klocek127 .  Ksiciem PoBudnia natomiast miaB by wedBug  fryzjera obserwator PZPN Jzef D.  To on za pienidze zaBatwiB awans sdziom Gawronowi, Kajzerowi i Kubasowi 128  podkre[laB  fryzjer . Zatrzymany dziaBacz zBo|yB przed wrocBawskim sdem samokrytyk:  Jest mi wstyd, |e pierwszy raz w |yciu znalazBem si na sali sdowej, i to w roli 124 Tam|e, s. 12 125 www.wp.pl , cyt.  Przegld Sportowy , dziaB sport, 5 marca 2008. 126 Tam|e, 127 Tam|e, 128 Michnik A. red. ,  Gazeta Wyborcza , dziennik, 20 grudnia 2007, s. 35 49 oskar|onego, tym bardziej, |e ju| od kilku lat jestem na emeryturze. Przepraszam wszystkich za to, co zrobiBem 129. Rwnie| Wielkopolski afera nie ominBa.  W [rodowisku piBkarskim ulic przy, ktrej mieszkaB szef obsady sdziowskiej i prezes Wielkopolskiego ZPN Krzysztof P. nazywano ulica  Obuwnicz . Dlatego, |e sdziowie mieli do niego nosi pienidze w pudeBkach po butach  wyja[niaB  fryzjer przed wrocBawskim sdem130. Jednym z najwikszych  sportowych oszustw jaki widziaBa caB Polska byB rozgrywany w Poznaniu finaB Pucharu Polski w 1998roku. Mecz pomidzy Amic Wronki i wwczas drugoligowym Aluminium Konin byB pokazem  drukowania . Przez caBy mecz przewa|aBa dru|yna z Konina. Ostatecznie jednak po dogrywce zwyci|yli piBkarze z Wronek. Po meczu wybuchB skandal. Prowadzcy go sdzia Marek Kowalczyk, ktry wyraznie forowaB ekip z miasta kuchenek zostaB zawieszony. Podobnie byBo rok pzniej gdy Amica wygraBa 1:0 z Poloni Warszawa. Po meczu emocjonalnie przed kamera wypowiedziaB si sBynny polski bramkarz Polonii Maciej Szczsny, ktry bardzo dosadnie wypowiedziaB si o prowadzcym spotkanie arbitrze Andrzeju Dymku:  Pan Dymek zasBu|yB dzisiejszym meczem na miano pomocnika fryzjera 131. Ju| wtedy nikt nie miaB wtpliwo[ci kto rzdzi w polskiej piBce. Natomiast gBwny korupcyjny sezon Widzewa 2004/2005 w aktach [ledczych przedstawia si nastpujco: Widzew  Szczakowianka 1:0, sdzia Marcin N. 7 tys. zB, obserwator Kazimierz F. 5 tys. zB ; ZagBbie Sosnowiec  Widzew 1:2, sdzia Artur S. 12 tys. zB ; Widzew  Kujawiak WBocBawek 2:1, sdzia Tomasz W. 15 tys. zB ; Ruch Chorzw  Widzew 1:3, obserwator MirosBaw J. 2 tys. zB ; KSZO Ostrowiec  Widzew 1:4, sdzia Robert S. 12 tys. zB. Po[rednikiem w przekazywaniu pienidzy w niektrych meczach byB  fryzjer 132. S z caB pewno[ci rwnie| i tacy sdziowie, ktrzy swoj prac traktuj jak najbardziej powa|nie. Zalicza si do nich Grzegorz Gilewski  polski sdzia midzynarodowy, kandydat na mundial w 2010 roku. Jak twierdzi:  Afera korupcyjna zostaBa napompowana. Wielu moich kolegw zostaBo pomwionych. Chc wierzy, |e to uczciwi ludzie. Owszem, polaBa si krew, ale nikt nie zwrciB uwagi, |e podczas tej wojny 129 Tam|e, s. 47 130 Tam|e, 20 grudnia 2007, s. 35 131 Fonfara P. red. ,  Polska GBos Wielkopolski , tygodnik, 15 lutego 2008, s. 15 132 Tam|e, s. 44 50 wiele osb dostaBo odBamkiem 133. Dostrzec w sBowach sdziego mo|na jednak pewn wstrzemizliwo[, nie do koDca stanowcze opinie wynikajce zapewne z tego, i| nie posiada zarwno informacji w stu procentach potwierdzajcych czy zaprzeczajcych zarzutom stawianym jego kolegom. Gilewski wierzy rwnie| w niewinno[ jednego ze sBawniejszych posdzonych o korupcj sdziw Wita {elazki, ktry sam przyznaB si do brania Bapwek.  Choby nie wiem co mwiono, dla mnie bdzie to czBowiek, z ktrym spdziBem wiele czasu i mam o nim dobre zdanie. Nigdy nie widziaBem w jego zachowaniu nic podejrzanego 134.WedBug sdziego Gilewskiego mo|liwa jest kariera sdziowska bez kontaktw z dziaBaczami i trenerami klubw. Tym bardziej, |e PZPN ju| oficjalnie zakazuje tego typu znajomo[ci. Jak sam mwi:  Wiele razy zastanawiaBem si czy warto by wytykanym na ulicy palcem. Czy warto patrze na tych wszystkich, ktrzy czekaj, a| o szstej nad ranem pod moimi drzwiami zjawi si policja 135. Praca sdziego wymaga wielu zdolno[ci. Nie ka|dy mo|e j peBni. Z grupy wszystkich sdziw pierwszoligowych zostaBo zaledwie piciu. Pozostali zostali odsunici lub zatrzymani. Na ich miejsce zostali wprowadzeni nowi, ktrzy jednak nie do koDca daj sobie rad. Jak mwi sdzia Gilewski:  Ka|da edukacja wymaga czasu. Nie chc krytykowa moich mBodych kolegw. Radz sobie z r|nym skutkiem, ale nie ma co si dziwi, bo obliczyBem, |e jeste[my krajem z najni|sz [redni wieku w[rd sdziw. Nigdzie poza Polsk tak szybko nie awansowali. Du|o czasu upBynie zanim Ci chBopcy naucz si prowadzi mecz w [wietle telewizyjnych kamer 136. Po aferze korupcyjnej sdzia Gilewski zmieniB numer telefonu. Zastanawiajcy jest fakt, i| w toku sprawy doszukano si w bilingach o[miu poBczeD z telefonu  fryzjera . Sam komentuje to w sposb nastpujcy:  Przez wiele lat nie rozmawiaBem z  fryzjerem . A tematu tych o[miu rozmw w ogle nie pamitam. ByB wtedy dziaBaczem Amiki Wronki i by mo|e dzwoniB do mnie by pogratulowa mi awansu na sdziego midzynarodowego. Nie wstydz si o tym mwi, bo mj numer zna wiele osb, a bywaj dni, |e telefony si urywaj 137. W trakcie pracy nad rozpraw artykuB na temat Grzegorza Gilewskiego, ktry byB dla mnie inspiracj do ukazania dobrej strony polskiego [wiata sdziowskiego. Jednak w dniu 9 grudnia CBA zatrzymaBo sdziego uchodzcego za przykBad dla innych arbitrw. Postawiono mu zarzuty zwizanie z ustawianiem meczw138. 133 Michnik A. red. ,  Gazeta Wyborcza , dziennik, 22-24 marca 2008, s. 18 134 Tam|e, s. 18 135 Tam|e, s. 18 136 Tam|e, s. 18 137 Tam|e, s. 18 138 www.cba.gov.pl 51 3.5. Podsumowanie Afera  fryzjera , ktra w szczeglno[ci opieraBa si na klubie Arka Gdynia pocignBa za sob kolejne [ledztwo, tym razem w sprawie Korony Kielce. Wszystko rozpoczBo si od aresztowania Dariusz Wdowczyka byBego wybitnego polskiego piBkarza a obecnie trenera. WspBpracowaB on midzy innymi z warszawskimi klubami Legi i Poloni , z ktrymi wywalczyB mistrzostwa Polski. Oskar|enia jakie mu postawiono dotycz jednak jego pracy w kieleckiej Koronie w sezonie 2003/2004. W spraw wBczyBo si Centralne Biuro Antykorupcyjne, ktre dokonywaBo wikszo[ci zatrzymaD. NadszedB dzieD kolejnego (po setnym zatrzymanym) niechlubnego rekordu gdy| jednego dnia aresztowano a| cztery osoby. W[rd nich kierownika Kolportera PawBa W. , ktremu postawione zostaBy zarzuty wrczania korzy[ci majtkowych.  Ja miaBbym korumpowa arbitrw? Dwadzie[cia dwa lata jestem dziaBaczem i nigdy nie zetknBem si z ustawianiem meczw 139  tBumaczyB si W. Po wykonaniu czynno[ci [ledczych zostaB on zwolniony do domu. Zastosowano wobec niego [rodek zapobiegawczy w postaci zakazu opuszczania kraju. Zszokowani i zaskoczeni byli dziaBacze kluby z Kielc, ktrzy ustami rzecznika Macieja Topolskiego od razu przedstawili swoje stanowisko   Je[li zarzuty si potwierdz potraktujemy go bardzo surowo. Byli[my i jeste[my przeciw korupcji i abolicji 140. Pozostali zatrzymani to Marcin W. , sdzia z Warszawy ; asystent Macieja Skor|y w Wi[le Krakw Andrzej B. oraz Arkadiusz B. kapitan dru|yny z Kielc. Maciej Skor|a byB bardzo zaskoczony aresztowaniem swojego asystenta   Kiedy si dowiedziaBem, co si z nim staBo, to my[laBem, |e to prima aprilis. Nic nie wiem na temat wspBpracy z Koron Kielce. Znam go jeszcze ze studiw, dlatego kiedy zaproponowano mi jego kandydatur jako asystenta od razu si zgodziBem. Zwietnie mi si z nim pracowaBo w Wi[le 141. Wraz ze wspomniana czwrk liczba zatrzymanym wzrosBa do 112. Korupcja nie omija nawet maBych klubw.  Mog panu opowiedzie o przekrtach na boiskach ni|szych lig, ale pod jednym warunkiem: mojego nazwiska i klubu prosz nie ujawnia. Przecie| nie bd sam krci na siebie bicza 142  mwiB prezes IV-ligowego klubu. Kontynuujc powiedziaB: "Czy kupowaBem mecze? No, a jak pan my[li? Przecie| inaczej si nie daBo. Nie kombinujesz, wypadasz z gry. W tym ukBadzie nie byBo miejsca dla sBabych. Zatrzymanie drugiego trenera WisBy Krakw Andrzeja B. w ogle mnie nie 139 Adamczyk J. red. ,  Przegld Sportowy , dziennik, 28 marca 2008, s. 3 140 Tam|e, s. 3 141 Tam|e, s. 3 142 www.wp.pl , cyt.  Kurier Lubelski , 8 kwietnia 2008 52 zaskoczyBo. On zawsze byB Basy na kas. Znajomy opowiadaB mi, jak chciaB kupi kilka lat temu zawodnikw z rozwizywanej dru|yny AZS AWF Warszawa. B. si tam krciB. Za|daB po 500 zB od Bebka. Pseudo mened|er taki. Mj znajomy go zignorowaB. I dogadaB si bezpo[rednio z klubami, ktre dysponowaBy kartami tych zawodnikw143. Szczeglnie du|ym echem odbiBa si rwnie| sprawa aresztowania Andrzeja Wozniaka sBynnego polskiego bramkarza a obecnie trenera bramkarzy w poznaDskim Lechu. Wozniak rozegraB 20 meczw w reprezentacji Polski. Po swoim znakomitym wystpie 16 kwietnia 1995 roku przeciwko Francji na Parc de Princes w eliminacjach do Mistrzostw Europy (1:1) zostaB okrzyknity "ksiciem Pary|a". Zatrzymanie jest kolejnym etapem w sprawie kieleckiej korony w ktrej za czasw Wdowczyka, Wozniak peBniB funkcj asystenta trenera. Do czasu wyja[nienia przyczyn zatrzymania przez prokuratur Zarzd Klubu KKS Lech PoznaD podjB decyzj o zawieszeniu Andrzeja Wozniaka w obowizkach trenera bramkarzy I zespoBu144. Kolejnym zatrzymaniem, ktre szeroko komentowane przez opini publiczn ukazaBo sBabo[ piBkarskich struktur byBo aresztowanie byBego selekcjonera reprezentacji Polski Janusza Wjcika. Zwizane byBo to ze spraw korupcji wokB kolejnego z klubw jakim byB Zwit Nowy Dwr Mazowiecki. W krgu zainteresowaD wrocBawskiej prokuratury znalezli si gBwnie sdziowie, ktrzy za kadencji Wjcika sdziowali mecze i w zamian za wypaczenie wyniku otrzymywali korzy[ci finansowe w kwotach od 20 do 30 tysicy zBotych. Samemu Januszowi Wjcikowi postawiono 11 zarzutw korupcyjnych145. W toczcym si przed wrocBawskim sdem postpowaniu zapadBy ju| pierwsze wyroki. Dobrowolnie poddaBo si karze 17 sdziw, dziaBaczy i obserwatorw piBkarskich. Sd odmwiB bez podania przyczyn dobrowolnemu poddaniu si karze sekretarki Arki Gdynia Anny C. , ktra bdzie odpowiadaBa z pozostaBymi oskar|onymi. Wszyscy oskar|eni zostali o manipulowanie wynikami Arki Gdynia. Wszystkich wraz z adwokatami i widzami byBo tak du|o, |e pracownicy sdu z trudno[ci przeciskali si przez tBum stojcy przed sal. WedBug prokuratorw Arka ustawiBa najwicej bo a| 41 spotkaD. Wszyscy oprcz Wojciecha W. (trener i dyrektor sportowy Arki) zostali skazani na rok do dwch lat i dziewiciu miesicy wizienia z zawieszeniem na trzy-pi lat. Wszyscy rwnie| musz odda przyjte Bapwki i zapBaci w sumie okoBo 500 tysicy zBotych grzywny. Kilku sdziw i obserwatorw zostaBo ukaranych zakazem zajmowania 143 Tam|e, 144 www.wp.pl , dziaB sport cyt.  Super Express , 3 kwietnia 2008 145 Sielicka K. red. ,  Fakt , dziennik, 24 pazdziernika 2008 , s. 16  17 53 jakichkolwiek stanowisk w strukturach PZPN. Proces  fryzjera i pozostaBych 16 oskar|onych w tej sprawie wci| trwa146. 146 Michnik A. red. ,  Gazeta Wyborcza , dziennik, 7 grudnia 2007, s. 47 54 ZakoDczenie Celem pracy byBo ukazanie zjawiska korupcji w polskim sporcie na przykBadzie tzw.  Afery Fryzjera . W wyniku zastosowanych metod i technik badawczych cel pracy zostaB zrealizowany. Na podstawie wynikw zastosowanych metod badawczych mo|na okre[li, |e korupcja w sporcie ma bardzo niekorzystny wpByw na spoBeczeDstwo. Przedstawiona analiza wynikw badaD pokazuje jak destrukcyjne dla sportu s zjawiska o charakterze korupcyjnym. Poruszone kwestie maj charakter negatywny tzn. przedstawiaj rzeczywisto[ patologiczn. Konieczne s zatem w kontek[cie przyszBo[ci dziaBania prewencyjne oraz odpowiednia polityka antykorupcyjna na ka|dym szczeblu. Jak wynika z badaD w obecnych czasach sport nie mo|e istnie bez nakBadw finansowych. StaB si on swoist instytucj gdzie najwa|niejszy jest zysk. Jest to sport daleko odlegBy od antycznych ideaBw i warto[ci, ktrym miaB sBu|y. Mimo wielu r|nic pomidzy sportem ideowym a wspBczesnym dostrzegalne s pewne rozwizania oraz pozytywne prognozy pozwalajce nieco przychylniej spoglda w przyszBo[. PrzepBywy pieni|ne natomiast bd z caB pewno[ci podstaw funkcjonowania wikszo[ci organizacji sportowych. Wi|e si to z oglnymi tendencjami spoBeczeDstwa, konsumpcjonizmem oraz pragnieniem sukcesu. Istotne jest wic ksztaBtowanie odpowiednich postaw wobec dziaBaD finansowych w sporcie, tak aby zwracano uwag na dobro czBowieka uwzgldniajc etyczny wymiar sportu. W pracy przedstawione zostaBy poszczeglne sfery analizowania korupcji w sporcie: etyczna, prawna, spoBeczna oraz zwizkowa. Autor pracy prbowaB zaprezentowa kilka praktycznych rozwizaD, ktre w perspektywie pozwol na ograniczenie korupcji oraz walk z ni. W przeprowadzonej analizie  Afery Fryzjera wzito pod uwag wszystkie fakty, ktre zostaBy ukazane od czasu rozpoczcia procesu we wrocBawskim sdzie. Zwrcono uwag jak du| form przybraBa polska korupcja piBkarska. W pracy omwione zostaBy powizania wpBywowych osb z dziaBalno[ci o charakterze korupcyjnym. Ukazano tak|e jak wielki wpByw miaBy poszczeglne osoby oraz jakie byBo ich miejsce w strukturze organizacyjnej korupcji. 55 Oglna analiza skali polskiej korupcji sportowej skBania do kilku przemy[leD. Z caB pewno[ci wydarzenia, ktre w dalszym cigu obserwujemy zwizane gBwnie z piBk no|n ukazuj ogromn jej skal. Dla uwa|nego obserwatora - kibica jest ona wrcz przera|ajca. Takie sytuacje powoduj podwa|enie autorytetu czystego sportu, niszczc idee fair play. Konieczne jest z caB pewno[ci wprowadzenie odpowiedniego systemu walki z korupcj gBwnie w samych Zwizkach Sportowych. Ponadto z caBa pewno[ci nale|y prowadzi systematyczne akcje informacyjne. Autor pracy uwa|a, |e bardzo interesujcym mogBoby by wprowadzenie do programw nauczania zagadnieD antykorupcyjnych. Omawiane na lekcjach wychowawczych, i wychowania fizycznego pozwoliByby ksztaBtowa u dzieci odpowiednie postawy, a tak|e u[wiadamiaByby negatywne skutki zachowaD o charakterze korupcyjnym. Bez dziaBaD prewencyjnych nie mo|liwe jest ksztaBtowanie odpowiednich postaw wobec zachowaD korupcyjnych. Praca na tym polu konieczna jest ju| od najmBodszych lat w caBym spoBeczeDstwie. Niniejsza praca miaBa na celu zebranie wszystkich dostpnych informacji na temat korupcji w sporcie. Podjta prba ukazania przyczyn korupcji, jej skutkw oraz mo|liwo[ci ograniczania pokazuje jak du|o w dalszym cigu nale|y zrobi, walka z ni wymaga systematyczno[ci i moralno[ci aby skutecznie wyeliminowa t patologi |ycia spoBecznego. 56 Bibliografia : 1. Adamczyk J. red. ,  Przegld Sportowy , dziennik, 5 marca 2008, 28 marca 2008. 2. Bielski M. , Podstawy teorii organizacji i zarzdzania. Wyd. C.H. Beck. Warszawa 2002. 3. Biniakiewicz B. , KsztaBtowanie postaw wobec korupcji w sporcie, W: Korupcja w sporcie. Wyd. PoznaDskie, PoznaD, 2008. 4. Bodak J. , SpoBeczno  ekonomiczne wyznaczniki sukcesu w sporcie, W: Sport  Pienidze- Etyka, Studia Humanistyczne. Wyd. AWF Krakw 2001. 5. Bryl S. R. , Niepo|dane zachowania kibicw piBkarskich, W: Sport a agresja. Wyd. AWF Warszawa, 2007. 6. Demel M. , Straszni Mieszczanie, W:  Kultura Fizyczna , nr 47, 1970. 7. Demel M. , SkBad A., Teoria Wychowania Fizycznego. Wyd. PWN, Warszawa, 1974. 8. Encyklopedia internetowa, www.wikipedia.pl 9. Fonfara P. red. ,  Polska GBos Wielkopolski , tygodnik, 11 luty; 15 luty 2008. 10. GBowacki M. ZawBocki R. , Organizacyjne instrumenty zapobiegania i zwalczania korupcji w sporcie. W: Korupcja w sporcie. Wyd. PoznaDskie, PoznaD, 2008. 11. Gracz J. , PsychospoBeczne aspekty korupcji w sporcie, W: Korupcja w sporcie. Wyd. PoznaDskie, PoznaD, 2008. 12. Jankowski K. W. , Procesy komercjalizacji kultury fizycznej, W: Socjologia kultury fizycznej. Wyd. AWF Warszawa 1995. 13. Janowski A. , Psychologia spoBeczna a zachowania wychowawcze. Wyd. Ossolineum, WrocBaw, 1980. 14. Jastrzbowski S. red. ,  Super Express , dziennik, 30 listopada 2007; 4 grudnia 2007; 15-16 grudnia 2007; 21 grudnia 2007; 5-6 stycznia 2008; 16 stycznia 2008; 25 stycznia 2008; 26-27 stycznia 2008; 29 stycznia 2008. 15. Kazimierczak M. , Etyczna ocena korupcji w sporcie, W: Korupcja w sporcie, Wyd. PoznaDskie, PoznaD, 2008. 16. Kdzior M. , W: Korupcja w sporcie, Wyd. PoznaDskie, PoznaD, 2008. 17. KotarbiDski T. , Traktat o dobrej robocie. Wyd. Ossolineum. WrocBaw- Warszawa- Krakw, 1965. 18. Kozak S. , Patologie w[rd dzieci i mBodzie|y. Wyd. Difin , Warszawa, 2007. 57 19. KozmiDski A.K. , Piotrowski W., Zarzdzanie teoria i praktyka. Wyd. PWN, Warszawa, 2001. 20. Kwa[niewicz W. , Sport a spoBeczeDstwo, W: Socjologia Kultury Fizycznej. Wyd. AWF Krakw, 1976. 21. Kwa[niewski J. , Patologia spoBeczna. Wybrane problemy, Wyd. PWN. Warszawa, 1991. 22. Lipiec J. , Czysty sport  czyste pienidze. W: Sport  pienidze  etyka, Studia Humanistyczne. Wyd. AWF Krakw, 2001. 23. LipoDski W. , Sport, W: Polska na tle procesw rozwojowych Europy w XX w. Wyd. UAM PoznaD, 2002. 24. LipoDski W. , Platon a puszka Coca-Coli,  Sport Wyczynowy , miesicznik, nr 7- 8. 25. Auczak M. , Zjawisko korupcji w sporcie. W: Korupcja w sporcie. Wyd. PoznaDskie, PoznaD, 2008. 26. Malec J. , Patologia spoBeczna jako zjawisko. Projekt definicji  PaDstwo i Prawo 1986. 27. Maroszek K. , Zjawiska patologii spoBecznej w sporcie. Wyd. AWF GdaDsk, 1994. 28. Michnik A. red. ,  Gazeta Wyborcza , dziennik, 8-9 grudnia 2007; 20 grudnia 2007; 27 grudnia 2007; 22-24 marca 2008. 29. OsiDski W. , Zarys Teorii Wychowania Fizycznego. Wyd. AWF PoznaD, 2002. 30. Pa[ W. red.  Metro , dziennik, 17 stycznia, 2008. 31. Penc J. , Sztuka skutecznego zarzdzania Wyd. Oficyna Ekonomiczna, Krakw, 2005. 32. Perechuda K. (red. nauk.) Zarzdzanie firm sportow, Organizacja  Zarzdzanie  Biznes, WrocBaw 1999. 33. Podgrecki T. , Zagadnienia patologii spoBecznej. Warszawa, 1976. 34. Pomarnacki  Pac A.  Sport Wyczynowy , miesicznik, nr 10-12/514-516, 2007. 35. Ricky W. Griffin, Podstawy zarzdzania organizacjami. Wyd. PWN, Warszawa, 2001. 36. Robbins Stephen P., DeCenzo David A., Podstawy zarzdzania. Wyd. PWE, Warszawa, 2002. 58 37. Ryba B. , Organizacja i zarzdzanie sportem polskim. Wyd. Warszawa, 1995. 38. Sankowski T. , Wybrane psychologiczne aspekty aktywno[ci sportowej. Wyd. AWF PoznaD, 2001 39. Sahaj T. , Etyczne aspekty korupcji w sporcie. Ujcie pragmatyczne. W: Korupcja w sporcie. Wyd. PoznaDskie, PoznaD, 2008. 40. Sielicka K. red. ,  Fakt , dziennik, 12-13 kwietnia, 2008. 41. Szewczuk W. , SBownik psychologiczny. Wyd. PWN, Warszawa, 1979. 42. Szumski A. red. ,  SBowo sportowe , tygodnik, nr 52-53/836-837, grudzieD, 2007. 43. Szwarc A.J. , Karalno[ korupcji sportowej,  Sport Wyczynowy , miesicznik, nr 10-12/514-516, 2007. 44. Szwarc A.J., Karalno[ korupcji sportowej. W: Korupcja w sporcie. Wyd. PoznaDskie, PoznaD, 2008. 45. SBownik ekonomiczny przedsibiorcy. Wyd. Znicz, Szczecin, 1998. 46. Stoner J.A., Frejman R.E., Gilbert D.R ., Kierowanie. Wyd. PWE, Warszawa, 1999. 47. Wartecki A. , Zarzdzanie organizacjami sportowymi. Wyd. AWF PoznaD, 2008. 48. Wohl A. , Socjologia sportu jako dyscyplina naukowa, W: Socjologia kultury fizycznej, cyt. wyd., t. I, 1976. 49. Woldan P. red.  Angora , tygodnik, nr 3, 20 stycznia ; nr 2, 13 stycznia, 2008. 50. Zieleniewski J. , O problemach organizacji. Wyd. PWN, Warszawa, 1970. 51. ZiemiDski A. , Sport jako instytucja spoBeczna, W:  Kultura Fizyczna , nr 1, 1976 59 Akty prawne: 1. Ustawa z dnia 18 stycznia 1986r. o kulturze fizycznej (Dz. U. Nr 25, poz. 113 ze zmianami). 2. Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o sporcie kwalifikowanym (Dz. U. Nr 155, poz. 1298 ze zmianami). 3. Art. 286 Kodeksu Karnego. 4. Ustaw z dnia 6 czerwca 1997 roku -1Dz. U. .Nr 88, poz. 553 ze zmianami. 5.  Ustaw z dnia 13 czerwca 2003 roku o zmianie ustawy kodeks karny oraz niektrych innych ustaw , obowizuje od dnia 1 lipca 2003 - Dz. U. Nr 111, poz. 1061. 6. art. 29 Traktatu o Unii Europejskiej. Spis Tabel Tabela 1. Kierunki zastosowaD technik zarzdzania w organizacjach sportowych.............14 Spis Rysunkw Rysunek 1. Struktura organizacyjna Ministerstwa Sportu....................................................9 Rysunek 2. Struktura organizacyjna Centralnego O[rodka Sportu, Turystyki i Wypoczynku (Polska Konfederacja Sportu)..............................................................................................10 Rysunek 3. Przedmiotowy oraz podmiotowy wymiar zarzdzania organizacjami sportowymi...........................................................................................................................13 60

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Stosunek polskiej prasy konserwatywnej do rządu i przemian ustrojowych do roku 1935
Zbigniew Łucki Wyzwania energetyczne Polski w świetle spójności społeczno ekonomicznej
Zbiorowa Historia prasy polskiej prasa polska w latach 1939 45
Bezpieceństwo militarne Polski
Historia państwa i prawa Polski Testy Tablice
administracja w ksiestwie warszawskim i krolestwie polskim
Szlakiem polskich Tatarów

więcej podobnych podstron