Ken Schoolland Przygody Jonatana Poczciwego odyseja wolnego rynku Grafika z ok�adki polskiej wersji ksi��ki Tytu� orygina�u angielskiego: The Adventures of Jonathan Gullible. A Free Market Odyssey, second, revised edition, Small Business Hawaii, Honolulu 1995 T�umaczenie: Jacek Hajduk i Jacek Sp�lnyRedakcja: Jaros�aw Adam SawicIlustracje: David Friedman, wg orygina�uOk�adka: A. Koz�owski, za orygina�em Niniejsza publikacja ukazuje si� dzi�ki finansowej pomocypana Jana M. Ma�ka z Torrance w Kalifornii Spis tre�ci I. Wielki sztormJonatan wyrusza w morsk� podr� i dociera do niezwyk�ej wyspy. II. Burzyciele porz�dkuJonatan s�yszy g�os kobiety wzywaj�cej pomocy. III. �wieczki i p�aszczeJonatan dowiaduje si� o zakazie korzystania ze �wiat�a s�onecznego. IV. Policja �ywno�ciowaPoznajemy smutn� histori� kobiety z trojgiem dzieci. V. Niezwyk�a opowie�� o rybachRybak dzieli si� z Jonatanem swym skromnym po�owem. VI. Kiedy nie mo�na mie� w�asnego domuJonatan zauwa�a, �e na Korrumpo burzy si� ca�kiem dobre domy. VII. Dwa ogrody zoologiczneOgrodzenia po przeciwnych stronach drogi wywo�uj� u Jonatana niezrozumia�y niepok�j. VIII. Jak si� robi pieni�dzeJonatan szuka jakiej� wi�kszej drukarni i co z tego wynik�o. IX. Fabryka marze�Tajemnicza skrzynka staje si� przyczyn� nieszcz�� i k�opot�w. X. Targowisko w�adzyPani El�bieta de Flanelle proponuje Jonatanowi wycieczk� w �wiat polityki. XI. �mier� nielegalnym fryzjerom! Jonatan dowiaduje si� rzeczy, od kt�rych je�y si� w�os na g�owie. XII. B�j o bibliotek�W kt�rym dowiadujemy si�, �e ksi��ki mog� by� �r�d�em agresji. XIII. Nic takiegoPrzy pomocy loterii zostaje rozwi�zany dylemat natury artyzmu. XIV. Pawilon zysk�w nadzwyczajnychJonatan jest �wiadkiem karnawa�owej gry, gdzie ka�dy zwyci�a. XV. Wujek FiskusJonatan poznaje nowe znaczenie starej tradycji. XVI. ��w i zaj�cOkazuje si�, �e bajki opowiadane przez babci� mog� si� zako�czy� zupe�nie zaskakuj�c� puent�. XVII. Ministerstwo Trawienia Jonatan zostaje ostrze�ony przed dzia�alno�ci� komisarzy �ywno�ciowych. XVIII. "Przesz�o�� albo przysz�o��!" Gro�ny rabu� zabiera Jonatanowi pieni�dze daj�c w zamian dobr� rad�. XIX. Jarmark rz�dowyStary hodowca byd�a opowiada o tym, jak mo�na sobie wybra� odpowiedni rz�d. XX. Najstarszy zaw�d �wiataJonatan ma okazj� dowiedzie� si� czego� na temat swojej przysz�o�ci. XXI. Jak si� robi butyLord Ponzi og�asza konferencj� prasow�, by zdradzi� sekrety programu dotycz�cego produkcji but�w. XXII. OklaskometrRozentuzjazmowany t�um dokonuje w�a�ciwego wyboru. XXIII. Ka�demu wed�ug potrzebJonatan jest �wiadkiem Turnieju Po�egnalnego i zapoznaje si� z nowatorskim systemem ocen. XXIV. Jak si� p�aci za grzechyOkazuje si�, �e praca mo�e sta� si� przyczyn� r�nych niedoli, z zakuciem w kajdany w��cznie XXV. Jak da� kosza emerytomNajstarsi obywatele Korrumpo op�akuj� skutki drogo ich kosztuj�cego oszustwa. XXVI. Kto wpad� na ten genialny pomys�? Jest tu mowa o tym, jak mo�na si� �atwo wzbogaci�, a tak�e o rodzajach odpowiedzialno�ci i wykorzystywaniu cudzych pomys��w. XXVII. Jagody dla przygodyJonatan o w�os unika pu�apki i dowiaduje si�, jak nale�y dba� o zdrowie innych. XXVIII. Wielki InkwizytorCharyzmatyczny przyw�dca obja�nia poj�cia wolno�ci, odpowiedzialno�ci i cnoty. XXIX. Prawo przegranegoJonatan przekonuje si� o zgubnym wp�ywie gier hazardowych. XXX. Zamiesz(k)aniePewna dziewczyna zwierza si� Jonatanowi ze swoich k�opot�w mieszkaniowych. XXXI. Banda DemokracjaStraszliwa banda sieje pop�och w mie�cie, a Jonatan szcz�liwie chroni si� na stromym wzg�rzu. XXXII. O s�pach, �ebrakach, oszustach i kr�lachCoraz bardziej zniech�cony Jonatan spotyka pe�nego cn�t s�pa. XXXIII. Terra LibertasJonatan poszukuje krainy prawdziwej wolno�ci. Epilog Pytania do rozdzia��w Noty biograficzne Zalecana lektura [ Strona tytu�owa ] Rozdzia� I Wielki sztorm W pewnym s�onecznym, nadmorskim mie�cie, w�wczas gdy nie by�o jeszcze zape�nione gwiazdami filmowymi w limuzynach, �y� sobie m�odzieniec imieniem Jonatan. Nadzwyczajnie wygl�da� tylko w oczach rodzic�w, kt�rzy uwa�ali, �e jest bystrym, prawdom�wnym i �wietnie zbudowanym ch�opcem... od g�owy poro�ni�tej szop� jasnorudych w�os�w a� po nieproporcjonalnie wielkie stopy. Ci�ko pracowali, sprzedaj�c �wiece w male�kim sklepiku przy g��wnej ulicy miasteczka, w kt�rego porcie roi�o si� od kutr�w i �odzi rybackich. �y�o tam sporo pracowitych ludzi; jedni byli dobrzy, inni �li, a wi�kszo�� najzwyczajniej w �wiecie przeci�tna. Gdy Jonatan nie pracowa� w sklepie, wsiada� na swoj� byle jak sklecon� �agl�wk� i wyp�ywa� w�skim kana�em z zatoczki w poszukiwaniu przyg�d. Tak jak wielu m�odych ludzi, mieszkaj�cych od dziecka w tym samym miejscu, Jonatan uwa�a�, �e �ycie jest nieco nudne, a otaczaj�cy go ludzie pozbawieni wyobra�ni. Marzy�, �e kiedy� w trakcie swych wypad�w poza zatok� ujrzy jaki� nieznany statek lub wielk� ryb�. Mo�e napotka okr�t pirat�w, kt�rzy si�� wciel� go do za�ogi, tak �e op�ynie z nimi ca�y �wiat. Albo �e statek wielorybniczy, kt�ry zapu�ci si� w te strony w poszukiwaniu pe�nego tranu po�owu, we�mie go na pok�ad. Wi�kszo�� wypraw ko�czy�a si� jednak tym, �e kiszki gra�y mu marsza a gard�o wysycha�o z pragnienia, wi�c nasz m�ody bohater zawraca�, my�l�c ju� tylko o kolacji w domu. Jednego z tych pogodnych, wiosennych dni, kiedy powietrze jest czyste i �wie�e jak wysuszona na s�o�cu po�ciel, morze wyda�o si� Jonatanowi szczeg�lnie przyjazne, wi�c niewiele my�l�c za�adowa� do swej ��dki troch� prowiantu i sprz�t rybacki, by wybra� si� w podr� wzd�u� wybrze�a. Nie zauwa�y� nawet, �e za jego plecami czarne chmury na horyzoncie zwiastuj� rych�y sztorm. Ca�kiem niedawno odwa�y� si� po raz pierwszy wyp�yn�� poza zatok�, lecz z ka�dym rejsem nabiera� �mia�o�ci. Nie przejmowa� si� wi�c zbytnio coraz silniejszym wiatrem, dop�ki nie zrobi�o si� za p�no. Wkr�tce zerwa� si� gwa�towny sztorm. Morskie ba�wany rzuca�y ��dk� jak korkiem w wannie i na nic zda�y si� wysi�ki, by nad ni� zapanowa�. W ko�cu Jonatan rzuci� si� na dno i uczepi� burt z nadziej�, �e �agl�wka jednak si� nie przewr�ci. W wirze potwornej tr�by powietrznej nie da�o si� odr�ni� dnia od nocy. Gdy burza wreszcie ucich�a, ��dka dryfowa�a, bezw�adnie przechylona na praw� burt�. By�a w op�akanym stanie: sztorm z�ama� maszt i porwa� �agle. Morze by�o spokojne, za to g�sta mg�a nie pozwala�a dojrze� niczego wok�. Po wielu dniach takiego dryfowania Jonatanowi sko�czy�a si� woda, tak �e od czasu do czasu m�g� tylko zwil�y� wargi ciecz� osadzaj�c� si� na strz�pach �aglowego p��tna. Kiedy mg�a nareszcie si� unios�a, Jonatan zauwa�y� niewyra�ny zarys brzegu jakiej� wyspy. W miar� jak zbli�a� si� do l�du, dostrzega� nieznane przyl�dki, piaszczyste pla�e i poro�ni�te bujn� ro�linno�ci� wzg�rza. Kiedy morskie fale wynios�y go na przybrze�n� mielizn�, Jonatan porzuci� wrak �agl�wki i wp�aw dop�yn�� do l�du. Od razu wypatrzy� r�owe guawy, dojrza�e banany i inne pyszne owoce, w kt�re obfitowa�a tropikalna d�ungla. Gdy nasyci� pierwszy g��d, poczu� si� bardzo samotny, ale zaraz potem przysz�o uczucie rado�ci z ocalenia �ycia i rozpocz�cia niezwyk�ej przygody. Z miejsca postanowi� dok�adnie pozna� ten l�d. "Jacy ludzie tu mieszkaj�? - zastanawia� si�, st�paj�c po bia�ym piasku pla�y. - Przyja�ni, podobni do nas, czy mo�e zupe�nie inni? Zreszt� wszystko jedno, najwa�niejsze, �e nie b�d� si� nudzi�!" [ Rozdzia� II ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� II Burzyciele porz�dku Jonatan szed� kilka godzin przez le�ny g�szcz w stron� niewielkiego pag�rka po�o�onego za bia�� pla��. Nagle us�ysza� krzyk kobiety. Przystan�� i przechyli� g�ow�, chc�c odkry�, sk�d dochodzi odg�os. Wtedy rozleg�o si� kolejne przenikliwe wo�anie o pomoc. Pod��aj�c za g�osem zacz�� przedziera� si� przez k��bowisko chaszczy i spl�tanych pn�czy. Po chwili znalaz� si� na �cie�ce. uwagi. Oszo�omiony Jonatan zobaczy�, jak dw�ch innych m�czyzn wlecze za sob� wrzeszcz�c� kobiet�. Zanim zd��y� odzyska� oddech, tamtych troje znik�o mu z oczu. Rzecz jasna sam jeden nie da�by rady uwolni� kobiety, wi�c znowu zacz�� biec �cie�k� w poszukiwaniu pomocy. Dotar� do polany, na kt�rej grupa ludzi zebranych wok� pot�nego drzewa uderza�a we� kijami. Jonatan podbieg� do m�czyzny, kt�ry przygl�da� si�, jak pracuj� inni i chwyci� go za rami�. - Prosz� pana, pomocy! - wysapa�. - Jacy� dwaj m�czy�ni porwali kobiet�! Musimy jej pom�c! - Nie przejmuj si� ch�opcze! - odburkn�� nadzorca. - Tamta kobieta zosta�a po prostu aresztowana. Id� swoj� drog�, mamy tu pe�ne r�ce roboty. - Aresztowana? - powt�rzy� zdyszany Jonatan. - Jako� nie wygl�da�a mi na przest�pc�. - "A je�li rzeczywi�cie zrobi�a co� z�ego, to dlaczego tak rozpaczliwie wo�a�a o pomoc?" - pomy�la�. - Bardzo przepraszam, ale czy m�g�by mi pan powiedzie� czym zawini�a? - �e co? - m�czyzna wyra�nie zaczyna� traci� cierpliwo��. - Skoro tak ci na tym zale�y, to musisz wiedzie�, �e grozi�a odebraniem pracy wszystkim robotnikom, kt�rych tu widzisz. - Grozi�a odebraniem pracy? a to w jaki spos�b? - nie ust�powa� Jonatan. Nadzorca obrzuci� ignoranta piorunuj�cym spojrzeniem i kaza� mu podej�� do ludzi, kt�rzy ok�adali kijami pie� drzewa. - Jak widzisz, jeste�my drwalami - obwie�ci� z dum�. - �cinamy drzewa na opa�, obijaj�c je takimi oto kijami. Czasami setka ch�opa, pracuj�c bez przerwy, potrafi obali� takie drzewo w nieca�y miesi�c. M�czyzna wyd�� wargi i starannie strzepn�� jaki� py�ek z r�kawa eleganckiej marynarki. - Ta kobieta przysz�a dzi� rano do pracy z kawa�kiem zaostrzonego metalu, przymocowanym do kija. Na oczach wszystkich �mia�a �ci�� drzewo w nieca�� godzin� i to bez niczyjej pomocy! To si� nie mie�ci w g�owie! Nie wolno dopu�ci� do takiego zagro�enia naszej tradycji zawodowej. Jonatan wytrzeszczy� oczy, przera�ony kar�, jak� wymierzono tej kobiecie za tw�rcze my�lenie. W domu wszyscy u�ywaj� do �cinania drzew pi�y i siekiery. Nawet on sam zdoby� w ten spos�b drewno na swoj� ��dk�. - Ale przecie� taki wynalazek - zawo�a� - pozwala ka�demu, nawet niezbyt silnemu cz�owiekowi, �ci�� drzewo. Czy dzi�ki temu �cinanie drzew nie stanie si� szybsze i ta�sze? - Co� ty powiedzia�? - rykn�� w�ciek�y nadzorca. - Jak w og�le mo�e komu� powsta� w g�owie my�l, �eby popiera� takie pomys�y? Do tak szlachetnej pracy nie spos�b dopu�ci� pierwszego lepszego wymoczka, kt�ry wpadnie na taki "�wietny" pomys�. - Ale, prosz� pana - Jonatan stara� si� zachowa� spok�j - ci dobrzy drwale maj� r�ce zdatne do pracy i g�owy nie od parady. Gdyby tak skr�ci� czas potrzebny do �cinania drzew, mogliby go wykorzysta� na inne zaj�cia. Mogliby wytwarza� szafy, sto�y, �odzie, a nawet ca�e domy! - S�uchaj no ty - spojrza� gro�nie m�czyzna - celem pracy jest zapewnienie sta�ego i bezpiecznego zaj�cia, a nie produkowanie nowych towar�w. - Ton jego g�osu sta� si� wyj�tkowo nieprzyjemny - M�wisz jak jaki� burzyciel porz�dku. - Ale� nie, prosz� pana, nie mam nic przeciwko porz�dkowi, na pewno ma pan racj�. No c�, na mnie chyba ju� czas - to m�wi�c, Jonatan po�piesznie zawr�ci� i poszed� t� sam� co przedtem �cie�k�, czuj�c jaki� dziwny niesmak po pierwszym spotkaniu z tubylcami. [ Pytania do rozdzia�u II ] [ Rozdzia� III ] [ Spis tre�ci ] Pytania do rozdzia��w II. Burzyciele porz�dku. Co jest celem pracy? Czy wynalazki usprawniaj�ce prac� s� czym� dobrym, czy z�ym? Dlaczego? Od czego to zale�y? W jaki spos�b ludzie staraj� si� nie dopu�ci� do powstania takich wynalazk�w? Jakie s� tego konkretne przyk�ady? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? III. �wieczki i p�aszcze. Czy to dobrze, czy te� �le, �e korzystamy za darmo ze �wiat�a i energii, jakiej dostarcza nam s�o�ce? Czy gdyby ludzie importowali z zagranicy tanie towary, przynios�oby to wi�cej zysk�w czy strat? Jakim grupom ludzi nie podoba si�, �e inni kupuj� tanie towary pochodz�ce z obcych pa�stw? Dlaczego tak si� dzieje? IV. Policja �ywno�ciowa. Czy powinno si� p�aci� rolnikom za to, �e �le uprawiaj� ziemi�? Do jakich konsekwencji na rynku zbo�a doprowadzi�oby takie post�powanie? Jak wygl�da�aby wtedy sytuacja konsument�w? Z jakimi przypadkami zale�no�ci mamy tu do czynienia? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? V. Niezwyk�a opowie�� o rybach. Dlaczego ludzie nie troszcz� si� o rzeczy, kt�re nale�� do wszystkich? Czy je�li rybak by�by w�a�cicielem jeziora, to mia�by wi�ksz� motywacj� do tego, by zaj�� si� rybami? Czy wtedy wyrzuca�by odpadki do jeziora? Jakie s� tego konkretne przyk�ady? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? VI. Kiedy nie mo�na mie� w�asnego domu. Czy to, �e wskutek decyzji polityk�w zabiera si� komu� dom wbrew jego woli, jest s�uszne i sprawiedliwe? Dlaczego? Kto jest prawdziwym w�a�cicielem mieszkania, je�eli prawo zezwala na to, by zabra�, korzysta�, dysponowa� albo zniszczy� dom, kt�ry zbudowa�a inna osoba? VII. Dwa ogrody zoologiczne. Czy powinno si� zmusza� ludzi do p�acenia podatk�w na ogrody zoologiczne? Czy istniej� ku temu jakie� uzasadnione przes�anki? Co mia� na my�li Jonatan, kiedy zastanawia� si� nad tym, kto bardziej zak��ca porz�dek, czy ci po tamtej, czy ci po tej stronie ogrodzeniem? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? VIII. Jak si� robi pieni�dze. Czy dodrukowywanie du�ej ilo�ci nowych pieni�dzy jest korzystne, czy te� nie? Dlaczego niekt�rzy ludzie s� z tego faktu zadowoleni, a inni wr�cz przeciwnie? Czy s� jakie� podobie�stwa pomi�dzy fa�szerzami pieni�dzy, a tymi, kt�rzy drukuj� je w urz�dowy spos�b? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? IX. Fabryka marze�. Jak ludzie, kt�rzy chc� tylko bra�, s� nabierani przez innych? Czyj sen naprawd� si� spe�ni� w tej historii? Dlaczego? Jakie s� tego konkretne przyk�ady? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? X. Targowisko w�adzy. Czym jest �apownictwo? Jaka jest r�nica pomi�dzy jego legaln� a nielegaln� form�? Czy politycy mog� w legalny spos�b kupowa� g�osy wyborc�w? Czy z kolei osoby wspieraj�ce kampani� wyborcz� polityk�w mog� ich przekupywa�? Jakie kwestie ��cz� si� z dawaniem �ap�wek? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? XI. �mier� nielegalnym fryzjerom! Jak nale�y rozumie� termin "eskalacja przest�pstw"? Co mo�e spotka� tych, kt�rzy stawiaj� op�r w�adzy? Jakie s� efekty wydawania zezwole� koniecznych do wykonywania okre�lonych zawod�w? Co mog�oby si� sta�, gdyby takich zezwole� nie by�o? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? XII. B�j o bibliotek�. Czy ludzie powinni by� aresztowani, je�eli nie �ycz� sobie �o�y� na zakup ksi��ek, kt�re im si� nie podobaj�? Czy selekcja ksi��ek przeznaczonych dla publicznych bibliotek to rodzaj propagandy lub cenzury? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? XIII. Nic specjalnego. Jakie problemy pojawiaj� si�, kiedy sztuka finansowana jest za pieni�dze podatnik�w?. Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? XIV. Pawilon zysk�w nadzwyczajnych. Dlaczego wszyscy uczestnicy gry my�leli, �e to w�a�nie oni s� zwyci�zcami? Czy byli nimi rzeczywi�cie? Dlaczego pracownicy pawilonu byli tak bardzo zadowoleni? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? XV. Wujek Fiskus. Czy Wujek Fiskus oddaje tyle samo, ile zabiera? Dlaczego ludzie nie wnosz� skarg, kiedy zabiera rzeczy znajduj�ce si� w ich w�asnych domach? Co si� zmieni�o, kiedy urz�dnicy pa�stwowi przej�li nadz�r na �wi�tami Bo�ego Narodzenia? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? XVI. ��w i zaj�c. Jakie zwi�zki zachodz� pomi�dzy przytoczon� tu ba�ni� a istniej�cym monopolem pocztowym? Jak mo�na zdefiniowa� termin "sprawiedliwo��" w odniesieniu do roznoszenia poczty? Czy monopol pocztowy sprawia, �e �atwiej jest kontrolowa� spo�ecze�stwo? Czy w tym sektorze us�ug powinna by� dozwolona wolna konkurencja? Jakie racje przemawiaj� za takim stwierdzeniem, a jakie przeciw niemu? XVII. Ministerstwo Trawienia. Czy mo�na si� dopatrywa� jakich� analogii mi�dzy t� histori� a upa�stwowieniem szkolnictwa? W jakim stanie znajdowa�aby si� bran�a gastronomiczna, gdyby by�a traktowana tak samo jak szkolnictwo? Jakie podobie�stwa wyst�puj� mi�dzy nimi? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? XVIII. "Przesz�o�� albo przysz�o��!" Co mia�a na my�li bandytka m�wi�c, �e poborca podatk�w "w ci�gu jednego roku zmarnuje wi�cej twoich zarobk�w, ni� przez ca�e �ycie zd��� ci zabra� wszyscy wolno grasuj�cy bandyci"? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? XIX. Jarmark rz�dowy. Dlaczego starzec sprzeda� krow� i kupi� sobie byka? Jakie analogie wyst�puj� mi�dzy rz�dami, kt�re mo�na sobie wybra� na Jarmarku? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? XX. Najstarszy zaw�d �wiata. Dlaczego ludzie lubi� zna� przysz�o��?. Dlaczego ludzie wierz�, �e inni potrafi� przepowiedzie� im przysz�o��? W jaki spos�b wiedza o tym, co zdarzy si� w przysz�o�ci, mog�aby uczyni� ludzi bogatymi albo pot�nymi? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? XXI. Jak si� robi buty. Czy chcieliby�cie dostawa� pieni�dze za to, �e nie pracujecie? Dlaczego przedstawiciel w�adzy pa�stwowej zamierza p�aci� ludziom za to, �e niczego nie produkuj�? Co produkuje lord Ponzi? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? XXII. Oklaskometr. Czy nie by�oby logicznym posuni�ciem, aby dokonywa� wyboru w�adz opieraj�c si� na sile entuzjazmu g�osuj�cych, zamiast liczy� ich g�osy? Co powinno by� fundamentem, w oparciu o kt�ry zapadaj� moralne rozstrzygni�cia? Dlaczego Partia Uniwersalna g�osi has�o "Wierzymy w to, w co wy wierzycie"? XXIII. Ka�demu wed�ug potrzeb. Jak wygl�da�aby sytuacja o�wiaty, gdyby ci, kt�rzy otrzymali z testu najmniejsz� ilo�� punkt�w, dostawali najlepsze oceny? Na czym polegaj� sprzeczno�ci, kt�rych uczy si� w szkole? XXIV. Jak p�aci si� za grzechy. Z jakich powod�w ludzie ci zostali aresztowani? Czy dlatego, �e pracuj�, czy te� z tej racji, �e tego nie robi�? Kto po dokonaniu aresztowa� wyszed� na tym lepiej, a kto gorzej? Dlaczego? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? XXV. Jak da� kosza emerytom. Dlaczego ludzie, aby mie� na chleb, wk�adaj� go do wielkiego kosza? Jakie rozwi�zania tego problemu zosta�y przedstawione w tej historii? Kt�re rozwi�zanie jest najlepsze? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? XXVI. Kto wpad� na ten genialny pomys�? Czy ktokolwiek mo�e posiada� na w�asno�� wy��czne prawo do swego pomys�u? Czy patenty gwarantuj� wynalazcom odpowiednie wynagrodzenia? Czy wynagrodzenia dla wynalazc�w s� mo�liwe bez istnienia prawnie usankcjonowanych monopoli? Co motywuje ludzi do dokonywania wynalazk�w? Jak przedstawiaj� si� zagadnienia odpowiedzialno�ci i odpowiedzialno�ci ograniczonej? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? XXVII. Jagody dla przygody. Czy mamy prawo zrobi� co�, co inni uwa�aj� za szkodliwe dla zdrowia? Czy powinno si� zmusza� innych do p�acenia za b��dy, kt�re pope�nili�my sami bez niczyjej pomocy? Na czym polega odpowiedzialno��? Czy mo�na si� rozwija�, nie pope�niaj�c wcze�niej b��d�w? Kto o tym wszystkim decyduje? Czy urz�dnicy pa�stwowi zyskuj� co� na tym, �e pope�niaj� b��dy za nas? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? XXVIII. Wielki Inkwizytor. Czy ludzie chc� unika� odpowiedzialno�ci? Czy je�li pozwoli si� politykom podejmowa� decyzje za ludzi, doprowadzi to do jakiego� zagro�enia? Czy do osi�gni�cia cnoty konieczna jest wolno�� wyboru? Czy dokonany wyb�r i cnota s� czym� istotnym? Jakie s� racje za tym a jakie przeciw temu? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? XXIX. Prawo przegranego. Czy s�uszn� rzecz� jest, �e zmusza si� niewinnych ludzi, by p�acili za to, �e inni mieli pecha? Czy ludzie byliby mniej, czy te� bardziej lekkomy�lni, gdyby wiedzieli, �e za ich choroby czy stracone dochody zap�ac� inni? W czym tym tkwi sedno sprawy? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? XXX. Zamiesz(k) anie. Kto cierpi na tym, �e istniej� przepisy o kontroli czynsz�w, prawo budowlane i przepisy strefowe? W jaki spos�b rynek mo�e kara� b�d� wynagradza� dobre lub z�e praktyki handlowe? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? XXXI. Banda Demokracja. Czy to, �e jedna osoba zabiera si�� pieni�dze drugiej, jest w porz�dku? Czy rzecz� s�uszn� jest, �e ludzie przeg�osowuj� innych po to, aby si�� zabra� im pieni�dze? Co mog� zrobi� ci, kt�rzy maj� tak zwan� wi�kszo��? Kto w legendzie o Robin Hoodzie uosabia� w�adz� pa�stwow�? Czy rz�d mo�e wyznacza� granice bogactwa i ub�stwa? Co jest przyczyn� bunt�w? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? XXXII. O s�pach, �ebrakach, oszustach i kr�lach. Kt�re z ni�ej wymienionych os�b dostarczaj� najwi�cej cennych us�ug: s�py, �ebracy, oszu�ci, czy kr�lowie? Dlaczego tak wa�n� rzecz� jest, by�my u�wiadomili sobie, i� licz� si� czyny, nie s�owa? Czy rz�dz�cy powinny podlega� takim samym regu�om zachowania, jak reszta spo�ecze�stwa? Jakie etyczne problemy s� tu poruszone? XXXIII. Terra Libertas. Czy mo�liwe i po��dane jest, aby �y� w spo�ecze�stwie, kt�re nie godzi si� na korzystanie z przemocy i oszustw? Jakie racje przemawiaj� za tym, a jakie przeciwko? Co jest si�� nap�dow� wolnego spo�ecze�stwa? Czy cel mo�e u�wi�ca� �rodki? [ Dalej ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� III �wieczki i p�aszcze �cie�ka wiod�ca przez g�st� d�ungl� poszerza�a si� stopniowo, a� wreszcie dobieg�a do rzeki, przez kt�r� przerzucona by�a w�ska k�adka. Po drugiej stronie rzeki Jonatan dostrzeg� jakie� domostwa, pomy�la� zatem, �e mo�e w ko�cu dowie si� od kogo�, w jakim miejscu si� znalaz�. Po przej�ciu przez k�adk� zobaczy� kobiet�, siedz�c� za sto�em, na kt�rym roz�o�onych by�o wiele kotylion�w. Kobieta trzyma�a w r�ku poka�nych rozmiar�w dokument. - Bardzo prosz� - zacz�a z roziskrzonym wzrokiem i wzi�a jeden z kotylion�w chc�c przypi�� go do podartej koszuli Jonatana. - Czy nie zechcia�by� podpisa� tej petycji? - No... Nie wiem... - wyb�ka� Jonatan - ale mo�e wska�e mi pani drog� do miasta? - Aha, wi�c jeste� cudzoziemcem? - kobieta obrzuci�a go podejrzliwym spojrzeniem. Na d�wi�k jej lodowatego tonu Jonatan zawaha� si� nieco. - Pochodz� z wybrze�a, a teraz chyba zab��dzi�em. - Ta droga prowadzi w�a�nie do miasta - kobieta znowu spojrza�a na niego przychylniej. - Ale podpisanie petycji zajmie ci tylko jedn� chwilk�. W ten spos�b pomo�esz bardzo wielu ludziom. - Skoro ma to dla pani takie znaczenie - Jonatan wzruszy� ramionami i wzi�� pi�ro. �al mu si� zrobi�o kobiety, kt�ra w taki s�oneczny dzie� siedzia�a opatulona w grube palto i obficie si� poci�a. Swoj� drog� dziwne miejsce wybra�a na zbieranie podpis�w! - Jaki jest cel tej petycji? - zapyta�. Z�o�y�a r�ce na piersiach, jakby mia�a zamiar od�piewa� ari� operow�: - Ochrona miejsc pracy i przemys�u. Te sprawy le�� ci, mam nadziej�, na sercu? - Rzecz jasna - po�piesznie zgodzi� si� z ni� Jonatan, przypominaj�c sobie los kobiety, kr�r� widzia� w d�ungli. Musia� za wszelk� cen� uchodzi� za cz�owieka, kt�rego niezmiernie zajmuj� problemy ludzi pracy. - Jaki po�ytek p�ynie z tego dokumentu?- zapyta� sk�adaj�c sw�j podpis. - Rada Lord�w chroni nasze fabryki i miejsca pracy przed towarami pochodz�cymi spoza wyspy. Je�eli uda mi si� zebra� wystarczaj�c� liczb� podpis�w, Lordowie przyrzekli ustanowi� zakaz obrotu towarami zagranicznymi, kt�re przeszkadzaj� mi w pracy. - a czym si� pani zajmuje? - Reprezentuj� producent�w �wieczek i p�aszczy - o�wiadczy�a z dum� kobieta. - w petycji zawarte jest ��danie zakazu korzystania ze �wiat�a s�onecznego. - Jak to? - Jonatana a� zatka�o. - Jak to zakazu korzystania ze �wiat�a s�onecznego? Kobieta zmierzy�a go wzrokiem: - Wiem, �e takie rozwi�zanie mo�e wydawa� si� nieco drastyczne, ale s�o�ce dzia�a na szkod� producent�w �wieczek i p�aszczy. Rozumiesz chyba, �e jest ono bardzo tanim �r�d�em �wiat�a i ciep�a obcego pochodzenia. Tak d�u�ej by� nie mo�e! - Ale przecie� �wiat�o i ciep�o s�oneczne s� za darmo - zaoponowa� Jonatan. - i o to w�a�nie chodzi - j�kn�a ura�ona kobieta, po czym wyj�a notatnik i zacz�a w nim co� gryzmoli�. - Wed�ug moich oblicze� niskie koszty tych towar�w pochodzenia zagranicznego �rednio o po�ow� obni�aj� potencjaln� produkcj� i p�ace - przynajmniej w tych dziedzinach, kt�re mnie dotycz�. Wysoki podatek od okien, albo nawet zupe�ny zakaz ich posiadania, powinny znacznie poprawi� nasze po�o�enie. Jonatan od�o�y� petycj�: - Ale gdy ludzie zaczn� p�aci� wi�cej wytw�rcom �wieczek i p�aszczy, b�d� mieli mniej pieni�dzy na inne rzeczy - na mi�so, chleb, napoje... - Ja nie przysz�am tu reprezentowa� rze�nik�w, piwowar�w, czy piekarzy - odpar�a oschle kobieta. Wyczu�a u Jonatana zmian� tonu i szybciutko z�apa�a petycj�, �eby nie zd��y� wykre�li� swego podpisu. - Czyli bardziej zale�y ci na kaprysach konsumenta ni� na miejscach pracy i rozs�dnych inwestycjach. �egnam - zako�czy�a rozmow�. Jonatan odwr�ci� si� na pi�cie i spokojnie ruszy� w dalsz� drog�. "Zakaza� korzystania ze �wiat�a s�onecznego! - my�la�. - C� za szalony pomys�! Jeszcze troch� a zechce si� jej zabroni� jedzenia i mieszkania!" Mia� nadziej�, �e wreszcie spotka kogo� rozs�dniejszego. [ Pytania do rozdzia�u III ] [ Rozdzia� IV ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� IV Policja �ywno�ciowa �cie�ka zbieg�a si� z kilkoma innymi, tworz�c piaszczyst� drog�, kt�ra w ko�cu zmieni�a si� w wysypany �u�lem trakt. Woko�o zamiast d�ungli rozci�ga�y si� �yzne pola, rozleg�e pastwiska i pi�kne sady. Na widok takich ilo�ci jedzenia Jonatan zn�w zrobi� si� g�odny. Skr�ci� na �cie�k� wiod�c� do jednego ze schludnych, pomalowanych na bia�o gospodarstw, gdzie chcia� zapyta� o drog�. Na ganku zobaczy� kobiet� z trojgiem dzieci. Wszyscy p�akali. - Przepraszam bardzo - zagadn�� uprzejmie - czy sta�o si� co� z�ego? Kobieta unios�a g�ow� i wyszlocha�a: - Chodzi o m�a. Och m�j biedny m��! Wiedzia�am, �e pr�dzej czy p�niej tak si� to sko�czy - lamentowa�a. - Aresztowa�a go Policja �ywno�ciowa! - Strasznie pani wsp�czuj�. Ale kto go zatrzyma�? Policja �ywno�ciowa? - zapyta� Jonatan, g�adz�c g��wk� dziecka. - Za co? - Za to, �e... no za to, �e wytwarza� za du�o jedzenia! - wykrztusi�a ze wzgard�, zaciskaj�c przy tym z�by, �eby nie rozp�aka� si� znowu. - To produkowanie za du�ej ilo�ci jedzenia jest przest�pstwem?! - Tego by�o ju� Jonatanowi za wiele! Ta wyspa to naprawd� dziwaczne miejsce. - w zesz�ym roku Policja �ywno�ciowa wyda�a mu instrukcje ile �ywno�ci mo�e wytwarza� i sprzedawa� ludziom - podj�a kobieta. - M�wili, �e niskie ceny godz� w interesy innych rolnik�w. Przygryz�a wargi i wyrzuci�a: - Oni wszyscy nie dorastaj� m�owi do pi�t! Nagle do uszu Jonatana dolecia� gromki �miech. Jaki� masywnie zbudowany m�czyzna dumnym jak paw krokiem szed� w stron� domu. - C�, najlepszy jest szewc, co bez but�w chodzi, moja pani - u�miechn�� si� szyderczo na widok tr�jki dzieci i wymachuj�c r�k�, poleci�: - a teraz prosz� si� pakowa� i zaraz st�d wynosi�. - Na pewno przyda jej si� teraz czyje� wsparcie, ch�opcze - dryblas wzi�� ze stopnia schod�w lalk� i poda� j� Jonatanowi. - No ju�, zabierajcie si�, ta ziemia nale�y teraz do mnie. - Nigdy nie dor�wnasz mojemu m�owi - o�wiadczy�a kobieta, patrz�c na niego z nienawi�ci�. - To zale�y od punktu widzenia - za�mia� si� tamten grubia�sko. - z ca�� pewno�ci� bardzo du�o produkowa�. Geniusz handlowy! Bardzo dobrze wiedzia�, co gdzie posia� i zasadzi�, �eby zadowoli� gusta kupuj�cych. T�ga g�owa! Tyle tylko, �e zapomnia�, i� ceny i rozmiary produkcji ustala Rada Lord�w, kt�ra ma do pomocy Policj� �ywno�ciow�. Nie m�g� za�apa� zasad polityki rolnej. - Ty partaczu! - rykn�a kobieta. - Wszystko robisz �le, marnujesz dobry naw�z i ziarno, nikt nie chce kupowa� twojego zbo�a! Siejesz je na zagro�onych powodziami r�wninach, albo na spieczonej s�o�cem glinie, a i tak nikogo nie obchodzi, �e masz same straty! Rada Lord�w p�aci ci za marnotrawstwo! - Czyli �e nie op�aca si� by� dobrym rolnikiem? - wtr�ci� Jonatan, marszcz�c brwi. - Mo�na sobie tylko zaszkodzi�. M�j m��, w odr�nieniu od tej kreatury, nie mia� zamiaru podlizywa� si� Radzie i stara� si� uczciwie uprawia� ziemi�. - W�a�nie! i nie przejmowa� si� rocznymi kontyngentami - warkn�� m�czyzna, spychaj�c kobiet� i dzieci z ganku. - Nikomu nie ujdzie na sucho op�r stawiany Policji �ywno�ciowej. No ju�, wynocha z mojej ziemi! Jonatan pom�g� kobiecie zapakowa� kilka najniezb�dniejszych rzeczy i ruszyli w drog�. Na zakr�cie odwr�cili si� i po raz ostatni popatrzyli w stron� schludnego domostwa i stodo�y. - i co pani teraz zrobi? - zapyta� Jonatan. - Nie sta� mnie na drogie jedzenie na wsi - westchn�a - ale na szcz�cie mam jeszcze krewnych i znajomych, kt�rzy pomog� w potrzebie. Mog� te� uda� si� do miasta i b�aga� o pomoc Rad� Lord�w. Z pewno�ci� byliby zadowoleni z takiego obrotu sprawy. Chod�cie, dzieci. - Wymamrota�a z gorycz�: - Rada wyrzuci�a nas r�wnie� dlatego, �e chcia�a zaopiekowa� si� tym zbirem. Ich pot�ga opiera si� na uzale�nianiu ludzi. Hojnie czerpi� z cudzej pracy. Jonatan chwyci� si� za brzuch - ju� nie z g�odu, lecz dlatego, �e zrobi�o si� mu niedobrze. [ Pytania do rozdzia�u IV ] [ Rozdzia� V ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� V Niezwyk�a opowie�� o rybach Jonatan odprowadzi� kobiet� z dzie�mi do domu krewnych, gdzie po�egnali si�. Podzi�kowali mu i chcieli go zatrzyma�, ale Jonatan widzia�, �e jest tam ju� mn�stwo ludzi zaj�tych swoimi sprawami, wi�c postanowi� ruszy� w dalsz� drog�. S�o�ce sta�o w zenicie, gdy dotar� do niewielkiego stawu. Nabieraj�c do r�k wody, aby si� napi�, us�ysza� za plecami ostrze�enie: - Na twoim miejscu nie pi�bym tej wody. Jonatan obejrza� si� i zobaczy� staruszka kl�cz�cego przy brzegu i czyszcz�cego kilka drobnych rybek. Obok sta� koszyk, ko�owrotek i trzy wbite w mu� w�dki, kt�rych �y�ki zanurzone by�y w wodzie. - Bior�? - zagadn�� uprzejmie m�odzieniec. - Eee, gdzie tam - odpar� staruszek rozdra�nionym g�osem, nie unosz�c nawet g�owy. - Dzisiaj uda�o mi si� z�owi� tylko te trzy drobiazgi. Kroi� rybki na p�aty i wrzuca� do rondla zawieszonego nad dymi�cym ogniskiem. Zapach sma��cych si� ryb by� rozkoszny. - a jak� za�o�y� pan przyn�t�? - spyta� Jonatan, kt�ry sam by� doskona�ym w�dkarzem. - Przyn�t� mia�em dobr�, synku - staruszek spojrza� na niego z zadum�. - To najlepsze ryby w tym bajorze. Jonatan wyczu�, �e tamten nie jest w nastroju do rozmowy, wi�c uzna�, �e lepiej na razie zamilkn��. Po pewnym czasie starzec kiwn�� na niego g�ow�, zapraszaj�c, �eby usiad� przy ogniu i pocz�stowa� si� ryb� z kromk� chleba. Jonatan rzuci� si� �apczywie na jedzenie, cho� mia� wyrzuty sumienia, �e pozbawia rybaka cz�ci bardziej ni� skromnego obiadu. Po posi�ku Jonatan nie odzywa� si� s�owem, czekaj�c, a� staruszek zacznie swoj� opowie��. - Przed laty mo�na tu by�o z�owi� naprawd� taakie ryby - rozpocz�� z nostalgi� - ale wszystkie wy�apali. Zosta�y tylko p�otki. - Ale te ma�e chyba kiedy� urosn�? - Jonatan patrzy� na przybrze�ne szuwary, gdzie mog�y �erowa� ca�kiem spore sztuki. - Nie da rady! W�dkarze, kt�rzy tu przychodz�, wy�api� je jeszcze gdy b�d� m�ode. Co gorsza, ludzie wyrzucaj� �mieci po tamtej stronie stawu. Widzisz ten gruby ko�uch na wodzie? - a dlaczego zabieraj� panu ryby i wrzucaj� odpadki do pa�skiego stawu? - Jonatan nic z tego nie rozumia�. - Niestety, staw nie jest m�j. Nale�y do wszystkich, tak jak potoki i lasy. - Czyli te ryby te� nale�� do wszystkich, ze mn� w��cznie? - dopytywa� si� Jonatan, nie czuj�c ju� a� takich wyrzut�w, �e jad� ryby, kt�rych nie z�owi� i nie przygotowa�. - Nie bardzo - odpar� staruszek - bo to, co nale�y do wszystkich, nie nale�y w�a�ciwie do nikogo - chyba �e ryba nadzieje si� na m�j haczyk, to wtedy jest ju� moja. - Nie rozumiem. - Jonatan zmarszczy� czo�o i powt�rzy� z namys�em: - Ryby nale�� do wszystkich, czyli do nikogo, chyba �e kt�ra� nadzieje si� panu na haczyk i wtedy jest ju� pana. Czyli �e te ryby nale�� do pana? a czy jako� troszczy si� pan o nie, dokarmia je jako�? - No pewnie - drwi�co odpar� rybak. - Po co mam zajmowa� si� ryb�, kt�r� kto� mo�e lada dzie� z�owi� i zje��? Starczy, �e kto� z�apie ryb� albo zanieczy�ci staw �mieciami, a wszystkie moje starania p�jd� na marne. Po czym doda�, spogl�daj�c z �alem na wod�: - Szczerze m�wi�c bardzo chcia�bym by� w�a�cicielem tego stawu. Wtedy naprawd� zaopiekowa�bym si� rybami. Troszczy�bym si� o nie tak jak jeden hodowca o byd�o w s�siedniej dolinie. Hodowa�bym najzdrowsze i najt�ustsze ryby w okolicy, w pobli�e stawu nie przedosta�by si� �aden k�usownik czy �mieciarz. Na pewno bym... - a kto teraz zajmuje si� stawem? - przerwa� mu Jonatan. - Rada Lord�w - rysy w�dkarza st�a�y. - Wybieraj� ich co cztery lata, a oni mianuj� zarz�dc� stawu i op�acaj� go sowicie z moich podatk�w. Ma on zadanie pilnowa�, �eby nie wy�apywano zbyt wielu ryb i nie zanieczyszczano wody odpadkami. Co dziwniejsze, znajomi Lord�w �owi� tu najwi�cej i wyrzucaj� ca�e g�ry �miecia. - Czy staw jest dobrze utrzymany? - spyta� po chwili namys�u Jonatan. - a co, nie wida�? - burkn�� tamten. - Sp�jrz tylko na te rybki. Wygl�da to tak, jakby ryby kurczy�y si� wraz ze wzrostem pensji zarz�dcy. [ Pytania do rozdzia�u V ] [ Rozdzia� VI ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� VI Kiedy nie mo�na mie� w�asnego domu Po pogaw�dce z rybakiem Jonatan ruszy� w drog� i po pewnym czasie dotar� do sporego miasteczka. Na r�wninie sta�o kilkadziesi�t prostych, drewnianych cha�up i kilka wi�kszych budowli. Przy pierwszym z brzegu domu kr�ci�o si� wielu ludzi. Brygada robotnik�w wyburza�a budynek za pomoc� ci�kich dr�g�w. Jonatan nie m�g� nadziwi� si� tempu, w jakim pracowali. Po chwili dostrzeg� siw�, pe�n� godno�ci kobiet�, kt�ra wcale nie wygl�da�a na zadowolon� z takiego stanu rzeczy. Sta�a, zaciskaj�c pi�ci a od czasu do czasu poj�kiwa�a g�o�no. Jonatan podszed� do niej i powiedzia�: - Ten dom nie wygl�da mi na bardzo stary ani na zbyt zrujnowany. Kto jest jego w�a�cicielem? - Te� mi pytanie! - zawo�a�a kobieta. - Jeszcze do niedawna s�dzi�am, �e ja nim jestem. - Tak pani s�dzi�a? Takie rzeczy chyba po prostu si� wie. Nagle z hukiem zwali�a si� ca�a �ciana unosz�c w g�r� k��by py�u. Kobieta popatrzy�a na rumowisko zbola�ym wzrokiem. - To nie takie proste - powiedzia�a, staraj�c si� przekrzycze� rozgardiasz. - W�asno�� oznacza panowanie nad czym�, zgodzisz si� chyba? Ale w tej okolicy nikt nad niczym nie panuje, bo robi to za nas Rada Lord�w - to oni s� w�a�cicielami. Zatem do nich nale�y ten dom, mimo �e to ja go zbudowa�am i zap�aci�am za ka�d� desk� i ka�dy gw�d�. Coraz bardziej wzburzona, zerwa�a kawa�ek papieru z jedynego s�upa, jaki jeszcze pozosta� przed domem: - Widzisz to zarz�dzenie? - Zmi�a je, rzuci�a na ziemi� i podepta�a. - Urz�dnicy decyduj�, co, kiedy i jak mog� zbudowa�, do jakiego celu mog� wykorzysta� to, co zbudowa�am. A teraz ka�� mi wszystko zburzy�. Czy tak si� post�puje z prawowit� w�a�cicielk�? - No tak, ale - zacz�� nie�mia�o Jonatan - czy nie wolno pani przynajmniej tutaj mieszka�? - Pod warunkiem, �e stale uiszczam podatek od nieruchomo�ci. Je�li nie b�dzie mnie na to sta�, urz�dnicy mog� z miejsca wyrzuci� mnie na bruk. Zachowuj� si� tak, jakby wszystko by�o ich w�asno�ci�. - Twarz kobiety czerwienia�a coraz bardziej. - Nikt tutaj nie jest prawdziwym w�a�cicielem, my po prostu wynajmujemy mieszkania od rz�du i zajmujemy je dop�ty, dop�ki p�acimy podatki. - a wi�c nie zap�aci�a pani podatku? - domy�li� si� Jonatan. - i dlatego teraz burz� pani dom? - Pewnie, �e zap�aci�am! - wrzasn�a kobieta. - Ale to im nie wystarczy�o! Tym razem orzekli, �e projekt mojego domu nie zgadza si� z ich planem og�lnym. Dali mi troch� pieni�dzy, kt�re stanowi�y wed�ug nich r�wnowarto�� domu, a teraz zbuduj� w tym miejscu park. A w samym �rodku stanie pi�kny pomnik - po�wi�cony jednemu z nich. - Dobrze przynajmniej, �e zap�acili pani za dom - stwierdzi� m�odzieniec, dodaj�c po chwili: - To pani nie wystarczy�o? - Gdyby wystarczy�o, nie postawiliby tu policjanta - kobieta spojrza�a wilkiem na Jonatana. - a pieni�dze, kt�re dosta�am, odebrali moim s�siadom. Kto im to wynagrodzi? Pieni�dze nigdy nie pochodz� z kieszeni Rady Lord�w. - Wspomnia�a pani, �e jest to zgodne z jakim� planem og�lnym - pokr�ci� g�ow� zdezorientowany Jonatan. - a jak�e! Plan og�lny! - zawo�a�a drwi�co. - Jego autorami s� ci, kt�rzy znajduj� si� akurat u w�adzy. Je�eli i ja po�wi�c� si� karierze politycznej, to w ko�cu sama b�d� mog�a wszystkim narzuca� swoje plany. I wtedy zamiast budowa� domy, b�d� je krad�a! To o wiele prostsze! - Ale chyba taki plan jest potrzebny do sensownego rozplanowania miasta? - spyta� Jonatan z nadziej� w g�osie. Usi�owa� znale�� jakie� uzasadnienie tragicznego po�o�enia kobiety. - Czy to nie do Rady nale�y sporz�dzenie takiego planu? - Przekonaj si� sam - machn�a r�k� w kierunku miasta. - Na wyspie Korrumpo a� roi si� od ich znakomitych plan�w! Ale znacznie gorsze od plan�w s� ich rezultaty. To albo partanina, albo przedsi�wzi�cia, kt�rych koszt znacznie przekroczy� oczekiwania. Ale Lordom w to graj, bo plany realizuj� ich znajomi. Kobieta wymierzy�a palcem w pier� Jonatana i o�wiadczy�a: - Przekonanie, �e m�drymi planami nale�y uszcz�liwia� ludzi nawet wbrew ich woli, to zwyczajna g�upota. Ci, kt�rzy u�ywaj� wobec mnie przemocy, nie zas�uguj� na zaufanie! - Gniewnie dysz�c odwr�ci�a si� i spojrza�a na dom: - Jeszcze si� policzymy! [ Pytania do rozdzia�u VI ] [ Rozdzia� VII ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� VII Dwa ogrody zoologiczne Id�c sobie dalej, Jonatan zastanawia� si� nad przedziwnymi prawami rz�dz�cymi wysp�. Przecie� ludzie nie mog� respektowa� praw, kt�re staj� si� przyczyn� ich nieszcz��. Na pewno istniej� ku temu jakie� powody, o kt�rych jeszcze nie s�ysza�. To przecie� ca�kiem przyjemne miejsce: wielkie po�acie zieleni, ciep�y, �agodny klimat. Zupe�nie jak w raju. Jonatan zwolni� nieco kroku, gdy nagle po obu stronach drogi wyros�y pot�ne, �elazne kraty. Po prawej znajdowa�y si� niezliczone ilo�ci przer�nych, osobliwych zwierz�t: tygrys�w, zebr, ma�p i wielu, wielu innych. Po lewej za kratami przechadza�y si� dziesi�tki kobiet i m�czyzn, ubranych w jednakowe stroje w czarno-bia�e paski. Dziwny by� widok tych dw�ch grup, umieszczonych po przeciwleg�ych stronach drogi. Jonatan zauwa�y� stoj�cego przed zatrza�ni�t� bram� m�czyzn� w czarnym mundurze, z kr�tk� pa�k� w r�ku, kt�r� raz po raz kr�ci� m�ynka. - Prosz� pana - zacz�� grzecznie - czy by�by pan tak dobry i powiedzia� mi, po co s� te ogrodzenia z krat? - Po tamtej stronie jest zoo - odpar� z dum� wartownik, nie przestaj�c wywija� pa�k�. - Aha - powiedzia� Jonatan, patrz�c jak futerkowe zwierz�ta o chwytnych ogonach zeskakuj� z pr�t�w klatki na ziemi�. Stra�nik, kt�ry wida� przywyk� do oprowadzania wycieczek szkolnych, podj�� sw�j wyk�ad: - Jak wida�, w zoo znajduj� si� najprzer�niejsze stworzenia. Trzymamy tu zwierz�ta z ca�ego �wiata. Kraty pozwalaj� na utrzymanie ich w jednym miejscu, tak by ludzie mogli je sobie spokojnie obserwowa�. Nie mo�emy dopu�ci� do tego, by jakie� obce zwierzaki wa��sa�y si� po ulicach i zak��ca�y porz�dek. - No, no - zdziwi� si� Jonatan - na pewno sprowadzenie tych wszystkich zwierz�t i utrzymanie ich tutaj kosztowa�o pana maj�tek. - Ja ze swej strony nic za to nie p�ac� - u�miechn�� si� stra�nik i lekko pokiwa� g�ow�. - Wszyscy w mie�cie p�ac� podatek na ogr�d zoologiczny. - Wszyscy? - powt�rzy� m�odzieniec, z zak�opotaniem grzebi�c w swych pustych kieszeniach. - Prawd� m�wi�c, niekt�rzy pr�buj� uchyli� si� od tego obowi�zku. Pewni samolubni obywatele twierdz�, �e nie zale�y im na ogrodzie zoologicznym i �e nie zamierzaj� na� �o�y�. Jeszcze inni utrzymuj�, �e zwierz�ta nale�y obserwowa� w ich naturalnym �rodowisku. - Stra�nik odwr�ci� si� i uderzy� pa�k� w ci�k�, �elazn� bram�. - Gdy tacy obywatele odmawiaj� p�acenia podatku zoologicznego, zabieramy ich z naturalnego �rodowiska i zamykamy za tymi oto kratami. Mo�na ich tu sobie spokojnie ogl�da�, a przy okazji nie �a�� po ulicach i nie zak��caj� porz�dku. To ju� nie mie�ci�o si� Jonatanowi w g�owie. Zastanowi� si�, czy chcia�by �o�y� na utrzymanie tych dw�ch ogrod�w i stra�nika. Kurczowo chwyci� �elazne pr�ty ogrodzenia i przygl�da� si� hardym twarzom wi�ni�w w pasiakach. Nast�pnie odwr�ci� si�, by zobaczy� wynios�� min� wartownika, kt�ry chodzi� tam i z powrotem wymachuj�c pa�k�. Jonatan zn�w ruszy� przed siebie, ale na koniec obejrza� si� raz jeszcze, zastanawiaj�c si�, kto bardziej zak��ca porz�dek: ludzie za kratami, czy ci z tej strony ogrodzenia. [ Pytania do rozdzia�u VII ] [ Rozdzia� VIII ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� VIII Jak si� robi pieni�dze Jonatan dotar� do wielkiego, kamiennego muru, w kt�rym sta�y otworem masywne, drewniane wrota. Wielkie rzesze ludzi objuczonych tobo�ami i skrzyniami, na wozach i furmankach zmierza�y do centrum miasta. Jonatan rozprostowa� ko�ci, otrzepa� z kurzu podarte ubranie i w��czy� si� do ludzkiej ci�by. Tu� za bram� us�ysza� warkot maszyn, dochodz�cy z drugiego pi�tra ogromnego budynku z czerwonej ceg�y. Terkot przypomina� odg�osy wydawane przez pras� drukarsk�. "To mo�e by� redakcja miejscowej gazety - pomy�la�. - W�a�nie tego mi potrzeba! Dowiem si� czego� wi�cej o tej wyspie i mo�e znajd� drog� powrotn� do domu." W poszukiwaniu wej�cia skr�ci� za r�g i o ma�o co nie zderzy� si� z eleganck� par�, kt�ra przechadza�a si� ulic�. - Przepraszam, ale jako� nie mog� znale�� wej�cia do redakcji tej gazety. Czy mogliby mi je pa�stwo wskaza�? - Obawiam si�, �e mylisz si�, m�ody cz�owieku. To Urz�dowe Biuro Kreacji Pieni�dza, a nie redakcja gazety - poprawi� Jonatana m�czyzna. - Ojej - zawo�a� rozczarowany Jonatan - a ja chcia�em znale�� jak�� wi�ksz� drukarni�. - Nie ma powod�w do zmartwienia - pocieszy� go nieznajomy d�entelmen. To biuro jest o wiele wa�niejsze ni� jaka� drukarnia i z ca�� pewno�ci� daje od niej wi�cej rado�ci. Dobrze m�wi� kochanie? - dotkn�� r�ki kobiety. - �wi�ta prawda - potwierdzi�a chichocz�c jego towarzyszka. - Ci ludzie drukuj� mn�stwo pieni�dzy, kt�re daj� rado�� wielu bli�nim. Jonatan pomy�la�, �e mo�e w ten spos�b uda mu si� kupi� bilet na statek i wydosta� si� z wyspy. - To �wietnie! - wykrzykn��. - Ja te� chcia�bym by� szcz�liwy! Mo�e b�d� m�g� wydrukowa� sobie troch� pieni�dzy i... - Nic z tego - przerwa� mu m�czyzna i pogrozi� palcem. - To nie wchodzi w rachub�. Prawda, moja droga? - Oczywi�cie - zgodzi�a si� kobieta. - Drukarze pieni�dzy, kt�rzy nie uzyskaj� pozwolenia od Rady Lord�w, zostaj� okrzykni�ci fa�szerzami i l�duj� za kratkami. W naszym mie�cie nie toleruje si� takich szubrawc�w. - Kiedy fa�szerze drukuj� pieni�dze - podchwyci� �ywo jej kompan - zalewaj� nimi ca�e miasto, pozbawiaj�c przez to warto�ci wszystkie inne pieni�dze. Ka�dy nieszcz�nik, �yj�cy dzi�ki sta�ym zarobkom, oszcz�dno�ciom lub emeryturze, sta�by si� n�dzarzem. Jonatan zmarszczy� czo�o. Zn�w czego� tu nie rozumia�. - Zdawa�o mi si�, �e powiedzia� pan, i� drukowanie mn�stwa pieni�dzy daje rado�� wielu ludziom. - Zgoda - przytakn�a kobieta - ale pod warunkiem, �e... - �e robi si� to w spos�b urz�dowy - wtr�ci� m�czyzna, nie daj�c jej doko�czy�. Ku uciesze Jonatana ta para zna�a si� na wylot tak, �e potrafi�a czyta� sobie nawzajem w my�lach. M�czyzna wyj�� z portfela banknot i wskaza� na urz�dow� piecz��: - w spos�b urz�dowy czyli nie fa�szuj�c. - Nazywa si� to finansowaniem deficytu - podj�a kobieta, jakby recytowa�a fragment tekstu wyuczonego na szkoln� klas�wk�. - Finansowanie deficytu to cz�� z�o�onego i szeroko zakrojonego planu wydatk�w. - To znaczy, �e ci, kt�rzy urz�dowo wypuszczaj� pieni�dz, nie s� z�odziejami - wszed� jej w s�owo m�czyzna. - No jasne, �e nie s�! - zawo�a�a tamta. - Ludzie, kt�rzy dokonuj� tych wydatk�w, to nikt inny, jak nasza Rada Lord�w. - W�a�nie - potwierdzi� m�czyzna. - a nie mo�na im odm�wi� hojno�ci. Przeznaczaj� pieni�dze na projekty dla dobra lojalnych wyborc�w, kt�rzy na nich g�osowali.- Spojrzeli na Jonatana i zgodnym ch�rem zapytali: - Czy nie zechcia�by� na nich g�osowa�? M�odzieniec zamy�li� si�. Tamci cierpliwie czekali na odpowied�. - Je�eli mo�na, to chcia�bym zada� jeszcze jedno pytanie. Wspominali pa�stwo co� o tym, �e pensje, oszcz�dno�ci i emerytury trac� na warto�ci, gdy drukuje si� wi�cej pieni�dzy? Czy to samo dzieje si� w przypadku, gdy dodatkowe pieni�dze puszczaj� w obieg urz�dnicy? Czy wtedy wszyscy s� zadowoleni? Tamci spojrzeli na siebie. Odpowiedzia� m�czyzna: - Oczywi�cie, zawsze cieszymy si�, gdy Lordowie mog� przeznaczy� na nasze potrzeby wi�cej pieni�dzy. Musz� pomaga� tak wielu ludziom: robotnikom, starcom, tym, kt�rym si� nie poszcz�ci�o. - Lordowie bardzo skrupulatnie badaj� przyczyny naszych trudno�ci - wyja�nia�a kobieta. - Doszli do wniosku, �e g��wn� ich przyczyn� jest z�a pogoda i brak szcz�cia. Oto powody wzrostu cen i obni�ania si� stopy �yciowej. - No i - d�entelmen zrobi� znacz�c� pauz� - nie wolno zapomina� o obcych. - W�a�nie, wszystko przez obcych! - podchwyci�a poruszona kobieta. - Nasza wyspa jest obl�ona przez wrog�w, kt�rzy pr�buj� zniszczy� nasz� gospodark� wysokimi cenami sprzedawanych przez siebie towar�w. Cena ich nafty z pewno�ci� doprowadzi nas na skraj przepa�ci. - Albo zani�anie cen - dorzuci� m�czyzna. - Usi�uj� wepchn�� nam ubrania i �ywno�� po niemo�liwie niskich cenach. Na szcz�cie Rada Lord�w zwalcza ich bez lito�ci. - Dzi�ki Bogu mamy m�dr� Rad�, kt�ra zawsze wybierze dla nas w�a�ciwe ceny - powiedzia�a kobieta z zadowolon� min�. Wskaza�a na s�o�ce i upomnia�a swojego towarzysza, �e na nich ju� pora. D�entelmen uchyli� kapelusza, dama dygn�a grzecznie i para oddali�a si� �ycz�c Jonatanowi mi�ego dnia. [ Pytania do rozdzia�u VIII ] [ Rozdzia� IX ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� IX Fabryka marze� Jonatan okr��y� budynek i znalaz� si� na s�siedniej ulicy. Id�c zastanawia� si�, jak by tu wr�ci� do domu. Mo�e znajdzie jak�� zatok� i b�dzie m�g� zaci�gn�� si� do za�ogi przep�ywaj�cego statku? By� zdrowym, uczciwym m�odzie�cem i nie straszne mu by�o �adne zaj�cie. Gdy tak rozmy�la� o perspektywie pracy na statku, zauwa�y� szczup�ego m�czyzn� w wytwornym, czerwonym garniturze i modnym kapeluszu z pi�rkiem, usi�uj�cego wtaszczy� na furmank� sporych rozmiar�w maszyn�. Na widok Jonatana m�czyzna �w krzykn��: - S�uchaj, jak mi pomo�esz, dam ci pi�� kain�w. - Kain�w? - To pieni��ki, ma�y. Forsa z papieru. To jak, ubijamy interesik? - Pewnie - odpar� Jonatan, nie widz�c innej mo�liwo�ci. Nie by�a to co prawda praca na statku, ale przynajmniej zacznie zarabia� na podr�. Zreszt� m�czyzna wygl�da� na inteligentnego i mo�e co� mu doradzi. Po d�ugich staraniach uda�o im si� w�adowa� niepor�czn� machin� na w�z. Jonatan, dysz�c ci�ko, ociera� pot z czo�a i przyjrza� si� dok�adniej przedmiotowi swojej pracy. By�a to poka�na, mniej wi�cej sze�cienna skrzynia, a jej �ciany ozdabia�y barwne, jaskrawe wzory. Na g�rze umieszczono du�� tub�, podobn� do tej, jak� Jonatan widzia� u siebie przy gramofonie. - Co za pi�kne kolory - westchn��, nie mog�c oderwa� oczu od zawi�ych wzor�w, kt�re zacz�y z czasem nieco pulsowa�. - a do czego s�u�y ta wielka tuba? - Zajd� od przodu i zobacz sam, kole�ko. Jonatan wspi�� si� na furmank� i zobaczy� wymalowany z�otymi literami napis: "FABRYKA MARZE� DOBREGO WUJASZKA". - Fabryka marze�? - powt�rzy�. - To znaczy, �e spe�nia marzenia? - Pewnie - m�czyzna odkr�ci� ostatni� �rub� z ty�u skrzyni i zdj�� klap�. Do z�udzenia przypomina�a najzwyklejszy gramofon, tyle �e zamiast korby mia�a spr�yn�, kt�r� mo�na by�o naci�gn�� i uruchomi� maszyn�, tak by us�ysze� g�os albo muzyk�. - Jak to? - zawo�a� m�odzieniec. - Przecie� to zwyk�y gramofon. - a czego� si� spodziewa�, kole�ko, dobrej wr�ki? - Sam nie wiem. My�la�em, �e to b�dzie co� bardziej tajemniczego. Koniec ko�c�w, spe�nianie ludzkich marze� to nie byle co. Cz�owiek w kapeluszu od�o�y� narz�dzia i uwa�nie przyjrza� si� Jonatanowi. Przebieg�y u�miech wykrzywi� jego chud� twarz. - Wystarcz� s�owa, m�j ciekawski ch�opczyku. Do spe�nienia niekt�rych marze� wystarcz� s�owa. S�k w tym, �e nie zawsze wiadomo, komu co si� spe�ni. Widz�c zdezorientowan� min� m�odzie�ca wyja�nia� dalej: - Ludzie znaj� swoje marzenia, tylko nie wiedz�, jak je zrealizowa�, prawda? Jonatan machinalnie przytakn��. - No w�a�nie, starczy wi�c zap�aci�, przekr�ci� kluczyk i ta stara skrzyneczka odegra kt�ry� tam raz z rz�du jak�� m�dr� wskaz�weczk�. Przes�anie poucze� nigdy si� nie zmienia i zawsze znajd� si� marzyciele, kt�rzy z przyjemno�ci� ich pos�uchaj�. - a jakie to przes�anie? - zapyta� Jonatan. - Bardzo pro�ciutkie. Fabryka Marze� m�wi, �eby najpierw pomy�le�, na co mia�oby si� ochot�, a potem - tu m�czyzna przezornie rozejrza� si� dooko�a - potem t�umaczy marzycielom, co maj� zrobi�. Zapewniam ci�, �e nasza Fabryczka jest bardzo przekonuj�ca. - To znaczy, �e ich hipnotyzuje? - zapyta� Jonatan, otwieraj�c szeroko oczy. - Ale� sk�d, nie, nigdy w �yciu, nic z tego! - zaprotestowa� tamten. - Powtarza im po prostu, �e s� poczciwymi lud�mi i �e ich �yczenia s� dobre i s�uszne. Zatem powinni zacz�� domaga� si� ich spe�nienia! - i to wszystko? - zapyta� zdj�ty groz� Jonatan. - Wszy�ciutko! - odpar� cz�owiek w kapeluszu i pochyli� si�, by naoliwi� ko�a wewn�trz machiny. - a czego ��daj� owi marzyciele? - odezwa� si� Jonatan po chwili milczenia. - No, to zale�y od tego, gdzie si� zatrzymam. Cz�sto przystaj� przed takimi jak ten zak�adami pracy - wskaza� palcem przysadzist�, dwupi�trow� budowl� po drugiej stronie ulicy. - Kiedy indziej zn�w rozk�adam si� przed ratuszem. W tych okolicach ludzie zawsze potrzebuj� wi�cej pieni��k�w. Przyda�oby si� ich wi�cej, bo ceny nieustannie id� w g�r�. - Ju� gdzie� to s�ysza�em - powiedzia� ostro�nie Jonatan - i co, dostaj� te pieni�dze? - Niekt�rzy, ot tak, na zawo�anie! - tu m�czyzna wytar� r�k� szmat� i pstrykn�� palcami. - Marzyciele natarli na Rad� Lord�w i za��dali uchwalenia praw, kt�re zmusza�yby w�a�cicieli fabryk do dania im trzykrotnej podwy�ki. Domagali si� te� r�nych dodatkowych �wiadcze�. - Jakich �wiadcze�? - Ubezpiecze�. Wiesz, zawsze lepiej dmucha� na zimne. Wi�c marzyciele za��dali praw, kt�re by zmusza�y pracodawc�w do wykupywania dla nich ubezpiecze�. Zdrowotnych, albo na wypadek bezrobocia. Nawet na wypadek �mierci. - Wy�mienicie! - zawo�a� Jonatan. - Ci marzyciele z pewno�ci� s� najszcz�liwszymi lud�mi na �wiecie. - Odwr�ci� si� w stron� zak�adu i zauwa�y�, �e jako� dziwnie niewiele si� tam dzia�o. Pomalowany wyblak�� farb� budynek wygl�da� na opustosza�y a w brudnych, zabitych deskami oknach nie pali�y si� �adne �wiat�a. Obrotny przedsi�biorca sko�czy� czy�ci� maszyn�. Podokr�ca� z powrotem �ruby, po czym poszed� sprawdzi� uprz��. Jonatan nie odst�powa� go ani na krok, powtarzaj�c pytanie: - M�wi�em, �e na pewno byli bardzo szcz�liwi i bardzo wdzi�czni za te podwy�ki i �wiadczenia. Czy jako� si� panu odwzajemnili? - Nic z tych rzeczy - burkn�� m�czyzna. - O ma�o co mnie nie zlinczowali. Wczoraj w nocy niewiele brakowa�o a zniszczyliby Fabryk� Marze�. Obrzucili j� ceg�ami, kamieniami i wszystkim co tam mieli pod r�k�. Widzisz, wczoraj zamkni�to im zak�ad pracy, wi�c doszli do wniosku, �e moja Fabryczka ma z tym jaki� zwi�zek. - a dlaczego zamkni�to ten zak�ad? - Zdaje si�, �e nie starcza�o pieni��k�w na podwy�ki i wszystkie ostatnio wywalczone �wiadczonka. - Ale to znaczy - powiedzia� Jonatan - �e marzenia nie do ko�ca si� jednak spe�ni�y. Skoro zamkni�to im fabryk�, to nie otrzymuj� teraz wyp�at. Ani ubezpiecze�. Wi�c w�a�ciwie nikt na tym nie skorzysta�. Pan jest zwyczajnym oszustem, nie �adnym Wujaszkiem! M�wi� pan, �e Fabryka Marze�... - Chwileczk�, braciszku! Przecie� ich marzenia si� spe�ni�y, a ja zastrzeg�em, �e nigdy nie wiadomo, kto na tym skorzysta. Tak si� jako� sk�ada, �e na likwidacji ka�dej fabryki na Korrumpo najlepiej wychodz� ludzie zza morza. Otwieraj� jaki� zak�ad pracy, dajmy na to, na wysepce Emo, po�o�onej o dzie� drogi st�d. Teraz z kolei tam jest mn�stwo miejsc pracy i �wiadcze�. A do mnie p�ynie rzeczka pieni��k�w z maszynki - i to niezale�nie od przebiegu wypadk�w. - a gdzie le�y ta wyspa Emo? - spyta� Jonatan, kt�remu przysz�o do g�owy, �e dobrze by�oby przeprawi� si� na jaki� inny l�d, gdzie ludziom wiedzie si� lepiej. - Na wschodzie, za horyzontem. Maj� tam zak�ad odzie�owy. Kiedy tutaj wzrastaj� koszty produkcji, oni otrzymuj� o wiele wi�cej zam�wie�. Pojmuj�, �e ruch w interesie to klucz do sukcesu, w��cznie z podwy�kami i ubezpieczeniami. Nie spos�b przecie� "wymaga�" zam�wie�. M�czyzna obwi�za� urz�dzenie pasami i zachichota�: - Tutejsi marzyciele chcieli si� ob�owi� i z�apali si� na przyn�t�, a tamci z Emo dostali to, czego pragn�li ci tutaj. Zap�aci� Jonatanowi za pomoc, wskoczy� na kozio� i potrz�sn�� lejcami. M�odzieniec spojrza� na pieni�dze i nagle przestraszy� si�, �e mog� by� bezwarto�ciowe. Taki sam papierek pokazywa�a mu para przed Urz�dowym Biurem Kreacji Pieni�dza. - Prosz� pana! Panie Wujaszku! - Tak? - Czy m�g�by mi pan zap�aci� jakimi� innymi pieni�dzmi? Takimi, kt�re nie trac� na warto�ci? - To jest legalna waluta, kole�ko. Chyba nie s�dzisz, �e pos�ugiwa�bym si� tymi pieni�dzmi, gdybym mia� jaki� inny wyb�r. Musisz tylko je jak najszybciej wyda�! - M�czyzna krzykn�� na konia i ruszy� swoj� drog�. - a dok�d pan teraz jedzie? - zawo�a� za nim Jonatan. - Tam, gdzie mo�na si� ob�owi�! [ Pytania do rozdzia�u IX ] [ Rozdzia� X ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� X Targowisko w�adzy Gdy Jonatan sta� my�l�c, gdzie by tu si� teraz uda�, podesz�a do niego jaka� krzepka, weso�a jejmo�� i z miejsca z�apa�a go za praw� d�o� �ciskaj�c j� mocno. - Jak si� masz? �adn� mamy dzisiaj pogod�, nieprawda�? - wyterkota�a. - Nazywam si� El�bieta de Flanelle i jestem twoj� najlepsz� i najwierniejsz� przedstawicielk� w Radzie Lord�w. By�abym niezwykle wdzi�czna, gdyby� udzieli� mi poparcia w przysz�ych wyborach, bo, jak wiesz, sprawa jest bardzo nagl�ca. - Naprawd�? - zapyta� Jonatan, nie bardzo wiedz�c, co odpowiedzie�. Szybko�� jej przem�wienia zbi�a go z panta�yku. Nigdy w �yciu nie widzia� nikogo, kto jednym tchem potrafi�by wyrzuci� z siebie tak� ilo�� s��w. - Oczywi�cie - ci�gn�a pani de Flanelle, w�a�ciwie nie zwracaj�c uwagi na jego s�owa. - Oczywi�cie jestem gotowa zap�aci�, a jak�e, i to szczodrze. To wymarzona okazja. Co na to powiesz? - Zap�aci� za poparcie w wyborach? - powt�rzy� Jonatan, ze zdumieniem unosz�c brwi do g�ry. - Rzecz jasna nie mog� da� ci got�wki, bo to by�oby nielegalne, to si� nawet nazywa �ap�wk�. - To m�wi�c, pani de Flanelle mrugn�a do� znacz�co i po przyjacielsku wymierzy�a lekkiego kuksa�ca. - Ale mog� da� ci co�, co jest warte znacznie wi�cej od mojej got�wki i twojego poparcia. A wi�c co ty na to? - By�oby mi�o - odpar� Jonatan, kt�ry zauwa�y�, �e kobieta i tak go nie s�ucha. - a czym si� trudnisz? Bo jak by� chcia�, to mog� ci za�atwi� w rz�dzie pomoc w postaci licencji, subsydi�w, po�yczek czy ulg podatkowych. Je�li sobie �yczysz, to doprowadz� do bankructwa twoj� konkurencj� przy pomocy przepis�w prawnych, inspekcji i op�at, a� wreszcie przekonasz si�, �e najlepsz� inwestycj� na �wiecie jest dobrze ustosunkowany polityk. A mo�e chcia�by�, �eby gdzie� ko�o ciebie zbudowa� drog�, park, albo jaki� du�y budynek, albo... - Zaraz! - krzykn�� Jonatan, chc�c powstrzyma� potok s��w. - Jakim cudem mo�e da� mi pani wi�cej, ni� ja dam pani? Czy jest pani a� tak hojna i bogata? - Ja i bogactwo? Ratujcie� mnie wszyscy �wi�ci! Nigdy w �yciu! - odpar�a pani de Flanelle. - Nie, nie jestem zamo�na, przynajmniej jak dot�d. A hojna? Mo�na by to tak uj��, cho� rzecz jasna nie zamierzam p�aci� z w�asnej kieszeni. Tak si� bowiem sk�ada, �e jestem rz�dowym skarbnikiem. Rozumiesz, sprawuj� piecz� nad pieni�dzmi, kt�re pochodz� z podatk�w. I mog� z nich czerpa� do woli - oczywi�cie dla dobra odpowiednich ludzi. - Ale je�eli chce pani kupi� moje wsparcie i g�os, czy nie jest to jednak, jakby to powiedzie�, �ap�wka? - spyta� m�odzieniec, wci�� niepewny, czy dobrze zrozumia� kobiet�. Na twarzy pani de Flanelle pojawi� si� wynios�y u�miech. - B�d� z tob� szczera m�j drogi - obj�a go ramieniem i przyci�gn�a do siebie. - Jest to, co prawda, �ap�wka, ale nazywa si� inaczej, kiedy polityk p�aci nie ze swoich pieni�dzy. Poza tym prawo zabrania p�aci� mi za konkretne posuni�cia polityczne, chyba �e nazywa si� to �rodkami na kampani� wyborcz�. W takim wypadku wszystko jest w najlepszym porz�dku. Ale skoro czujesz si� niezr�cznie, mo�esz poprosi� krewnych, znajomych czy wsp�lnik�w, �eby w twoim imieniu przekazali na rzecz moj� lub mojej rodziny got�wk�, akcje albo dary w naturze, teraz lub p�niej, wszystko jedno. B�yskawicznie zaczerpn�a tchu: - Teraz wszystko jasne? - Ci�gle nie dostrzegam �adnej r�nicy - potrz�sn�� g�ow� Jonatan. - Przekupywanie ludzi pieni�dzmi czy przywilejami to jednak �ap�wka, niewa�ne, co to za ludzie i czyje to pieni�dze. Jak zwa� tak zwa�, a wyst�pek pozostaje wyst�pkiem. Pani de Flanelle u�miechn�a si� pob�a�liwie. - M�j drogi, musisz si� nauczy� pewnej elastyczno�ci - zacz�a przymilnie. - Nazwa decyduje o wszystkim. Jak si� nazywasz? Czy kto� ci kiedy� powiedzia�, �e masz �adny profil? Gdyby� naby� nieco elastyczno�ci, m�g�by� zrobi� wspania�� karier� polityczn�. Z pewno�ci� po wyborach znalaz�aby si� w moim biurze jaka� ciep�a posadka. Na pewno czego� ci potrzeba. - Co chce pani osi�gn�� za pieni�dze podatnik�w? - nie ust�powa� Jonatan. - Czy wolno pani zatrzymywa� �rodki na kampani�? - a tak, przydaj� si� na pokrycie bie��cych wydatk�w. Poza tym - na wypadek ewentualnego odej�cia ze sceny politycznej mam obiecan� poka�n� emeryturk�, ale przede wszystkim w ten spos�b zdobywam s�aw�, zaufanie, popularno��, mi�o��, podziw i miejsce w podr�cznikach historii - a na dodatek jeszcze wi�cej g�os�w! G�osy oznaczaj� w�adz�, a najwi�ksz� rozkosz sprawia mi wp�ywanie na �ycie, wolno�� i w�asno�� wszystkich obywateli tej wyspy. Masz poj�cie, ilu ludzi przychodzi do mnie z pro�b� o za�atwienie r�nych, mniejszych i wi�kszych spraw? a ka�dy nowy podatek i ustawa stwarza szans� na znalezienie jakiej� luki, zrobienie jakiego� wyj�tku. Rozwi�zanie ka�dego problemu zwi�ksza moje wp�ywy. Mog� fundowa� wszystko wszystkim, komu mi si� tylko �ywnie podoba. Od dziecka marzy�am o czym� takim. Ty te� mo�esz spr�bowa�! Jonatan wi� si� w jej u�cisku. Uda�o mu si� wyswobodzi�, ale pani de Flanelle wci�� nie puszcza�a jego r�ki. - z ca�� pewno�ci� - powiedzia� - z ca�� pewno�ci� bardzo op�aca si� to pani i pani znajomym, ale czy ludzi nie oburza fakt, �e ich pieni�dze wykorzystuje si� do kupowania g�os�w, przywilej�w i w�adzy? - Ale� naturalnie, �e oburza! - z dum� unios�a sw�j pulchny podbr�dek. - Dlatego te� sta�am si� or�downiczk� reform. Pani de Flanelle wypu�ci�a nareszcie d�o� m�odzie�ca i unios�a w powietrze zaci�ni�t� pi�� ozdobion� mn�stwem pier�cieni. - Od lat zajmuj� si� uk�adaniem przepis�w, kt�rych celem jest rozdzia� pieni�dzy od polityki. Zawsze powtarzam, �e mamy do czynienia z powa�nym kryzysem... I obietnicami poprawy sytuacji zdobywam sobie spor� liczb� g�os�w. U�miechn�a si� kpi�co i podj�a: - Na szcz�cie zawsze wiem, jak obej�� w�asne przepisy i w ten spos�b zarabiam na rozwi�zywaniu cudzych problem�w. Otaksowa�a uwa�nym spojrzeniem �achmany Jonatana: - Tobie nikt nie p�aci ani grosza za rozwi�zywanie problem�w, bo jak dot�d nie masz nic do zaoferowania. Na tym w�a�nie to polega. Ale przy twoim niewinnym wygl�dzie, kt�ry mo�na poprawi� nowym ubraniem i modn� fryzur�, i dzi�ki odpowiedniemu poparciu z mojej strony, m�g�by� uzyska� ogromn�, jak na pocz�tkuj�cego polityka, ilo�� g�os�w. Po dziesi�ciu, dwudziestu latach pilnej nauki ca�y �wiat stanie przed tob� otworem! Przyjd� do mnie do Pa�acu Lord�w, to zobacz� co si� da zrobi�! Po tej uwadze pani de Flanelle spostrzeg�a grup� przygn�bionych robotnik�w, kt�rzy sm�tnie patrzyli na zabit� deskami fabryk� po drugiej stronie ulicy. Od razu przesta� j� obchodzi� Jonatan i zainteresowa�a si� now� ofiar�. - Nie podoba mi si� wydawanie cudzych pieni�dzy - wymamrota� po cichu Jonatan. Wyczulone na wszelkie drgania powietrza ucho pani de Flanelle wychwyci�o jednak t� uwag�. Kobieta odwr�ci�a si� i powiedzia�a ze �miechem: - Nie podoba ci si�, m�wisz? Ha! To r�wnie �atwe, jak odebranie dziecku cukierka. Czego ludzie nie oddadz� mi z obowi�zku, to musz� mi po�yczy�. Pozostan� po mnie dobre wspomnienia, podczas gdy ich dzieciom przyjdzie sp�aca� procenty. [ Pytania do rozdzia�u X ] [ Rozdzia� XI ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XI �mier� nielegalnym fryzjerom! Na s�siedniej ulicy Jonatan zobaczy� policjanta, kt�ry siedzia� na kraw�niku i czyta� gazet�. By� ni�szy i niewiele starszy od samego Jonatana. Na widok charakterystycznego, czarnego munduru i wypolerowanej broni m�odzieniec, kt�remu wpojono szacunek do str��w porz�dku, poczu� otuch�. Mo�e dowie si�, jak doj�� do portu. Policjant nie m�g� oderwa� si� od lektury, wi�c nasz bohater zajrza� mu przez rami� i zobaczy� wielkie nag��wki: "LORDOWIE ZATWIERDZAJ� KAR� �MIERCI DLA NIELEGALNYCH FRYZJER�W"! - Kara �mierci dla fryzjer�w? - wykrzykn�� zdumiony Jonatan. Policjant uni�s� wzrok. - Bardzo przepraszam - sumitowa� si� Jonatan - nie chcia�em panu przeszkodzi�, ale ten nag��wek od razu rzuci� mi si� w oczy. Czy to jaki� b��d w druku? - Zaraz si� przekonamy - odpar� tamten i zacz�� czyta� na g�os: - "Rada Lord�w uchwali�a kar� �mierci dla wszystkich, kt�rych przy�apie si� na obcinaniu w�os�w bez zezwolenia". C� w tym takiego dziwnego? - Czy to nie zbyt surowa kara za tak drobne wykroczenie? - zacz�� ostro�nie Jonatan. - Nie za bardzo. Kara �mierci to podstawowe zagro�enie we wszystkich przewidzianych prawem przypadkach. Ci�ar przest�pstwa nie ma tu nic do rzeczy. - Nie chce pan chyba powiedzie�, �e u�mierci�by kogo� za to, �e obcina w�osy bez zezwolenia? - wytrzeszczy� oczy Jonatan. - Jak najbardziej - odpar� policjant i stanowczym ruchem poklepa� pistolet. - Do takich sytuacji dochodzi jednak bardzo rzadko. - Dlaczego? - Na wst�pie zak�ada si�, �e nast�puje eskalacja ka�dego przest�pstwa, czyli �e kara winna wzrasta� w miar� coraz silniejszego oporu przest�pcy. I tak na przyk�ad, je�eli kto� strzy�e kogo� bez zezwolenia, skazuje si� go na grzywn�. Je�eli nie zap�aci i dalej b�dzie uprawia� sw�j proceder, zostanie wsadzony do wi�zienia. A je�eli - ci�gn�� coraz powa�niejszym tonem - stawi op�r, narazi si� na coraz surowsze kary i - tu policjant ponuro zmarszczy� brwi - mo�e si� nawet zdarzy�, �e zostanie zastrzelony. Im wi�kszy op�r, tym wi�kszej si�y trzeba u�y�, by go z�ama�. - Czyli praktycznie za ka�de wykroczenie grozi w ko�cu �mier�? - wyw�d policjanta wprawi� Jonatana w przygn�bienie. - Ale przecie� kara �mierci zarezerwowana jest na zbrodnie najbardziej brutalne, takie jak morderstwa i napady! - odwa�y� si� doda� g�osem pe�nym nadziei. - Niekoniecznie - odpar� funkcjonariusz. - Prawo reguluje wiele sfer �ycia prywatnego i gospodarczego. Setki gildii zawodowych chroni swoich cz�onk�w za pomoc� zezwole� tego typu. Stolarze, lekarze, hydraulicy, ksi�gowi, murarze i prawnicy - do wyboru, do koloru, a wszyscy nienawidz� nielegalnej konkurencji. - w jaki spos�b chroni� ich te zezwolenia? - Ich liczba jest ograniczona, a wst�pienie do gildii poprzedza drobiazgowy rytua�. W ten spos�b eliminuje si� nieuczciw� konkurencj� z zewn�trz, nowe, dziwaczne pomys�y, zbytni zapa� do pracy, nieludzk� wdajno�� i zani�anie cen. Tacy konkurenci bez sumienia zagra�aj� tradycjom zawodowym najbardziej szacownych i fachowych gildii. - a czy udzielanie zezwole� chroni klient�w? - Jonatan chcia� otrzyma� jasn� odpowied�. - No, tak przynajmniej jest napisane w tym artykule - odpar� policjant, przenosz�c wzrok na gazet�. - "Zezwolenia oddaj� monopol w r�ce gildii, kt�re mog� uchroni� klient�w przed konieczno�ci� dokonywania zbyt wielu decyzji i wybor�w. Oznacza to, �e cz�onkowie gildii s� z pewno�ci� dobrymi fachowcami, nie ma wi�c potrzeby niczego wybiera�." Mundurowy z dum� poklepa� si� po torsie: - i to ja pilnuj� monopoli. - Czy i one s� po�yteczne? - dopytywa� si� m�odzieniec - a bo ja wiem? - policjant zn�w opu�ci� gazet�. - Ja tu tylko wykonuj� rozkazy. Jak trzeba to je chroni�, jak trzeba - likwiduj�. - To co jest s�uszne - monopol czy konkurencja? - a to ju� nie moja rzecz - wzruszy� ramionami tamten. - Ju� tam Rada Lord�w wie, kto jest pos�uszny, a kto nie. Jak ka�� mi w kogo� wycelowa� bro� to... Widz�c przygn�bienie na twarzy Jonatana, policjant dorzuci�: - Tak bardzo si� nie przejmuj, kar� �mierci wykonujemy naprawd� rzadko. Ludzie boj� si� o tym nawet pomy�le�. Naprawd� nieliczni stawiaj� op�r, jako �e skutecznie uczymy pos�usze�stwa wobec w�adzy. - Czy u�y� pan kiedykolwiek tego pistoletu? - zapyta� m�odzieniec, nerwowo spogl�daj�c na kabur�. - Na przest�pc�? - policjant wy�wiczonym ruchem wyj�� pistolet i pog�adzi� go po l�ni�cej lufie. - Tylko raz. - Otworzy� komor�, spojrza� na b�benek a zamykaj�c, obrzuci� bro� wzrokiem pe�nym podziwu. - Cud tutejszej techniki. Rada dok�ada wszelkich stara�, �eby wyposa�y� nas we wszystko, co najlepsze, w celu spe�nienia naszej szlachetnej misji. Tak, tak, ja i ten pistolet przysi�gali�my chroni� �ycia, wolno�ci i w�asno�ci ka�dego cz�owieka na tej wyspie. Z drugiej strony opiekujemy si� r�wnie� sob� nawzajem. - Kiedy go pan u�y�? - zapyta� Jonatan - �e te� tak ci na tym zale�y - funkcjonariusz zmarszczy� brwi. - Jestem na s�u�bie od ponad roku, a broni u�y�em dopiero dzisiaj rano. Jaka� kobieta zwariowa�a i chcia�a si� rzuci� na brygad� robotnik�w, kt�rzy burzyli jej dom. M�wi�a co� o odebraniu swojego "w�asnego" domu. C� za samolubna cholera! Serce zamar�o Jonatanowi. Czy�by to ta sama kobieta, kt�r� dzisiaj spotka�? Policjant nie zwr�ci� uwagi na jego przera�on� twarz i ci�gn�� dalej: - z pocz�tku to chcia�em to jako� za�agodzi�. Dokumenty si� zgadza�y: dom mia� zosta� zburzony, gdy� w tym miejscu ma stan�� Park Ludowy Pani de Flanelle. - i co si� sta�o? - wykrztusi� m�odzieniec. - Usi�owa�em przem�wi� jej do rozs�dku. Przekonywa�em, �e na pewno sko�czy si� na jakim� niewielkim wyroku, gdyby tylko zechcia�a spokojnie p�j�� ze mn�. Ale kiedy nie chcia�a us�ucha� i kaza�a wynosi� si� z jej ziemi, by�o jasne jak s�o�ce, �e stawia op�r funkcjonariuszowi. Bezczelna j�dza! - O, tak - westchn�� Jonatan - bezczelna. Zapad�a cisza. Policjant czyta� gazet�, za� nasz bohater sta� zamy�lony i tr�ca� nog� kamie�. - Czy w mie�cie mo�na kupi� taki pistolet? - zapyta� wreszcie Jonatan. - Co to, to nie - odpar� policjant, przewracaj�c stron�. - M�g�by� zrobi� komu� krzywd�. [ Pytania do rozdzia�u XI ] [ Rozdzia� XII ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XII B�j o bibliotek� Im bli�ej by�o centrum miasta, tym wi�cej kr�ci�o si� ludzi. Poch�oni�ci w�asnymi sprawami, eleganccy m�czy�ni szybkim krokiem przemierzali ulice, aby doj�� do im tylko wiadomych cel�w. Gdy Jonatan przechodzi� przez rozleg�y plac, ujrza� starca k��c�cego si� za�arcie z m�od� kobiet�. Przeklinali, przekrzykuj�c si� nawzajem, wymachiwali r�kami, a od czasu do czasu podskakiwali z niepohamowanej w�ciek�o�ci. M�odzieniec, ciekawy powodu awantury, przy��czy� si� do ma�ej grupy widz�w otaczaj�cych par�. Gdy zjawi�a si� policja, Jonatan zagadn�� stoj�c� obok w�t�� staruszk�. - O co im posz�o? - Ju� od paru lat wyk��caj� si� o ksi��ki z Biblioteki Rady. On zawsze powtarza, �e pe�no w nich pornografii i niemoralnych scen. Chcia�by, �eby wszystkie te ksi��ki spalono. Kobieta wyzywa go od nad�tych purytan�w. - Wi�c chcia�aby przeczyta� te ksi��ki? - Niezupe�nie - wtr�ci� si� kolejny �wiadek k��tni, wysoki m�czyzna, kt�ry trzyma� za r�k� ma�� dziewczynk�. - Jej te� nie podobaj� si� te ksi��ki, tyle �e twierdzi, i� roi si� w nich od rasistowskich uprzedze� i seksizmu. - Tatusiu, co to jest "seksizm"? - zapyta�a dziewczynka, ci�gn�c m�czyzn� za nogawk� spodni. - Chwileczk�, kochanie. - �wiadek k��tni znowu zwr�ci� si� do Jonatana - Kobieta domaga si� wyrzucenia z biblioteki owych seksistowsko-rasistowskich utwor�w i zakupienia dzie� z listy, kt�r� sama sporz�dzi�a. Policjanci zd��yli ju� zaku� obydwoje awanturnik�w w kajdany i teraz wlekli ich ulic�. - Ale zostali chyba zatrzymani za zak��canie porz�dku? - westchn�� Jonatan kr�c�c g�ow�. - Ale� sk�d! - za�mia�a si� staruszka. - Aresztowano ich za to, �e nie p�acili podatku bibliotecznego. Zgodnie z prawem, ka�dy musi p�aci� za wszystkie ksi��ki, bez wzgl�du na to, czy mu si� podobaj�, czy nie. - Naprawd�? - zdziwi� si� Jonatan. - a dlaczego policja nie pozwala ludziom utrzymywa� tylko tych bibliotek, kt�re im si� podobaj�? P�aciliby wtedy tylko za to, co przypad�oby im do gustu. - Ale w takim wypadku mojej c�rki nie by�oby sta� na korzystanie z biblioteki - wyja�ni� m�czyzna, podaj�c c�rce czerwono-bia�ego batonika. - Chwileczk�, m�j panie - staruszka obrzuci�a batonik pe�nym dezaprobaty spojrzeniem. - Czy pokarm dla umys�u c�rki nie jest r�wnie wa�ny jak pokarm dla jej cia�a? - O co pani chodzi? - spyta� m�czyzna, z lekkim niepokojem patrz�c na swoj� pociech�. Dziewczynka zd��y�a ju� pobrudzi� czekolad� ca�� sukienk�. - Dawno temu istnia�o mn�stwo bibliotek subskrypcyjnych - zacz�a z zadum� staruszka. - Ludzie wybierali kt�r�� z nich i �o�yli tylko na jej utrzymanie. Co roku uiszczali symboliczne op�aty. Biblioteki wr�cz zabiega�y o czytelnik�w, staraj�c si� mie� jak najlepszy ksi�gozbi�r i personel, mo�liwie najdogodniejsze miejsca i godziny otwarcia. Niekt�re organizowa�y nawet obwo�ne wypo�yczalnie. Gdy p�aci�o si� za to, co si� chcia�o, cz�onkostwo w takiej bibliotece by�o cenione wysoko. Wy�ej ni� s�odycze! - doda�a z wyrzutem. - Potem Rada Lord�w uzna�a, �e biblioteki s� bardzo wa�ne dla rozwoju spo�ecze�stwa i �e ludzie nie powinni za nie p�aci�. W ten spos�b stworzono ogromn�, darmow� bibliotek�. Trzech dobrze op�acanych bibliotekarzy wykonywa�o prac�, z kt�r� uprzednio dawa� sobie rad� zaledwie jeden. Biblioteka by�a czynna w sztywno ustalonych godzinach, ale jako darmowa i tak cieszy�a si� powodzeniem. Niebawem biblioteki subskrypcyjne utraci�y klientel� i poupada�y. - Lordowie stworzyli bezp�atn� bibliotek�? - powt�rzy� Jonatan. - Ale pani wspomina�a chyba co� o podatku bibliotecznym? - To prawda. Ale pomimo przymusu p�acenia utar� si� zwyczaj, �e instytucje Rady okre�la si� mianem bezp�atnych. To brzmi tak kulturalnie - doda�a ironicznie. - Biblioteki subskrypcyjne? Te� co�! - obruszy� si� wysoki m�czyzna. - Nigdy o czym� takim nie s�ysza�em! - Bo i sk�d? - odpali�a kobieta. - Biblioteka Rady dzia�a ju� od tak dawna, �e trudno panu wyobrazi� sobie cokolwiek innego. - Zaraz, zaraz! - zawo�a� tamten. - Czy to znaczy, �e jest pani przeciwna podatkowi bibliotecznemu? Skoro Lordowie maj� �wiadczy� nam cenn� us�ug�, to nale�y zmusi� wszystkich do p�acenia. - Je�eli stosuje si� przymus, to ta us�uga nie mo�e by� zn�w taka cenna. - Nie wszyscy s� w stanie poj��, co jest dla nich dobre. Inni wiedz� ale nie mog� sobie na to pozwoli� - o�wiadczy� m�czyzna. - Ludzie inteligentni rozumiej�, �e swobodny dost�p do ksi��ek s�u�y budowaniu wolnego spo�ecze�stwa. A dzi�ki podatkom ci�ar finansowy roz�o�ony jest r�wno i sprawiedliwie. W przeciwnym wypadku handlarze wysysaliby z nas wszystko jak pijawki! - Teraz pijawek namno�y�o si� jeszcze wi�cej - odparowa�a kobieta. - Krew wysysaj� z nas u�ytkownicy biblioteki i wszyscy, kt�rzy korzystaj� z ulg podatkowych. Gdzie tu r�wno�� i sprawiedliwo��? Bo prosz� tylko pomy�le�, kto mo�e mie� wi�ksze wp�ywy w Radzie Lord�w: ich zamo�ny znajomy czy biedak, kt�rego nie sta� na odp�atne wypo�yczenie ksi��ki? - To o jakiej alternatywie pani marzy? - m�czyzna odsun�� c�rk� na bok. - Wola�aby pani bibliotek� subskrypcyjn�, kt�ra b�dzie dyskryminowa� jak�� grup� spo�eczn�? - Dyskryminacji nie da si� unikn��! - wrzasn�a staruszka, nachylaj�c si� w jego stron�. - O co k��cili si� tamci dwoje? Chcia�by pan, �eby te pajace z Rady narzuca�y nam swoje pogl�dy? - �e jak? Pajace? - powt�rzy� m�czyzna, napieraj�c na staruszk�. - Jak si� pani nie podoba, to prosz� sobie st�d wyjecha�! - Bezczelny smarkacz! Po czym zacz�li si� na siebie wydziera�, dziewczynka si� rozp�aka�a, a kto� pobieg� wezwa� policj�. Jonatan usun�� si� na bok i postanowi� poszuka� spokoju i ciszy w pobliskiej bibliotece. [ Pytania do rozdzia�u XII ] [ Rozdzia� XIII ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XIII Nic takiego Otaczaj�ce bibliotek� budowle wznosi�y swe imponuj�ce, kamienne fasady na dwa pi�tra w g�r�. Wok� wej�cia do biblioteki zebra�a si� gromadka ubranych z przesadn� elegancj� ludzi, kt�rzy stali cierpliwie, staraj�c si� nie zwraca� uwagi na narastaj�cy za ich plecami rozgardiasz. Jonatan podszed� w ich stron�, zadar� g�ow� i odczyta� wielki napis z br�zu wykuty tu� nad wej�ciem: "BIBLIOTEKA LUDOWA PANI DE FLANELLE". Stoj�cy nieco z ty�u stawali na palcach, pr�buj�c dojrze� to, co znajdowa�o si� w �rodku. Po ka�dej udanej pr�bie g�o�no okazywali swoje zdumienie. - Cudowne - szeptali jedni. - Niesamowite - dorzucali inni. Szczup�y i zwinny Jonatan prze�lizn�� si� pomi�dzy gapiami i zauwa�y� siedz�cego za biurkiem bibliotekarza. - Co wed�ug nich jest takie cudowne i niesamowite? - zapyta�. - Ciii! - upomnia� go surowo m�czyzna. - Prosz� nie podnosi� g�osu. To urz�dnicy Rady, zasiadaj�cy w Komitecie Sztuk Pi�knych. - U�o�y� przed sob� w staranny stos kartki papieru i przyklepa� ich rogi po czym spojrza� na ch�opca znad okular�w. - W�a�nie zainaugurowali wystaw� najnowszego dzie�a, kt�re powi�kszy�o nasze zbiory. - Bardzo ciekawe - wyszepta� Jonatan. Wyt�a� wzrok, ale nie m�g� niczego dojrze�. - Lubi� sztuk� na wysokim poziomie, ale gdzie jest to dzie�o? Zapewne jest bardzo ma�e. - To zale�y od punktu widzenia - sapn�� bibliotekarz. - Niekt�rzy uwa�aj�, �e jest niezmiernie du�e. Na tym zreszt� polega jego istota. Nosi tytu� "Lot nico�ci". - Ale ja nic nie widz� - powt�rzy� Jonatan, wpijaj�c wzrok w bia�� �cian� nad wej�ciem. - i o to w�a�nie chodzi. Robi wra�enie, prawda? - bibliotekarz zanurzy� w przestrzeni bezmy�lne, rozmarzone spojrzenie. - Nic nie jest w stanie wyrazi� tego ducha cz�owieczych stara� o osi�gni�cie pe�nego egzaltacji stanu �wiadomo�ci, jaki odczuwa si� tylko poprzez zestawienie emanuj�cych ciep�em, subtelnych odcieni barw, z namacaln� istot� naszej natury. Nic tak nie pozwala w pe�ni do�wiadczy� najbardziej wyrafinowanych twor�w naszej imaginacji. - Czyli to naprawd� ? Jakim cudem �nic� mo�e sta� si� sztuk�? - zapyta� zdezorientowany i poirytowany Jonatan, kr�c�c g�ow�. - Mamy oto do czynienia z najbardziej egalitarnym wyrazem sztuki. Komitet Sztuk Pi�knych urz�dza eleganck� loteri�, podczas kt�rej dokonuje si� wyboru dzie�. - Loteri�... �eby wybiera� dzie�a sztuki? - zawo�a� zdumiony Jonatan. - Czemu akurat loteri�? - Swego czasu wyboru dokonywa� pochodz�cy z nominacji Zarz�d Sztuk Pi�knych - t�umaczy� bibliotekarz. - z pocz�tku zarzucano mu, �e selekcja jest odzwierciedleniem preferencji ludzi wchodz�cych w sk�ad Zarz�du, albo ich znajomych. Nast�pnie oskar�ono ich o cenzurowanie utwor�w, do kt�rych mieli awersj�. A jako �e za sympatie i antypatie Zarz�du p�acili w podatkach wszyscy obywatele, ludzie sprzeciwili si� takim elitarnym praktykom. - Czemu nie zosta� wybrany nowy Zarz�d? - przytomnie zapyta� Jonatan. - Uciekali�my si� do tej metody wielokrotnie. Ale ludzie spoza Zarz�du nigdy nie zgadzali si� z jego cz�onkami. W zwi�zku z tym postanowiono zrezygnowa� z instytucji Zarz�du. Doszli�my do konkluzji, �e jedynym intersubiektywnym i obiektywnym sposobem b�dzie urz�dzanie loterii. Ka�dy m�g� stan�� do rywalizacji - i prawie wszyscy korzystali z okazji! Ka�da propozycja by�a dopuszczana do konkursu a Rada Lord�w ufundowa�a poka�n� nagrod� za zwyci�stwo. Dzisiaj rano wylosowano w�a�nie "Lot Nico�ci". - Ale dlaczego nie mo�na pozwoli� na to, �eby wszyscy p�acili za takie dzie�a sztuki, jakie przypadn� im do gustu, zamiast obowi�zkowych podatk�w na loteri�? - nie wytrzyma� Jonatan. - Ka�dy m�g�by sobie wybra�, co mu si� �ywnie podoba. - Co?! - wykrzykn�� bibliotekarz. - Na pewno zaraz znalaz�yby si� jakie� egoistyczne indywidua, kt�re nie kupowa�yby niczego, jeszcze inni kupowaliby kieruj�c si� w�asnym, w dodatku z�ym smakiem. Przecie� Lordowie musz� udowodni�, �e wspieraj� rozw�j sztuki! - Bibliotekarz z powrotem przeni�s� wzrok na "Lot Nico�ci" i w jego oczach znowu zago�ci� wyraz rozmarzenia. - Trafny wyb�r, prawda? Pustka ma to do siebie, �e nie tarasuje wej�cia do biblioteki, a zarazem nie zanieczyszcza �rodowiska. Ponadto - ci�gn�� coraz bardziej podekscytowany - nie spos�b chyba zakwestionowa� poziomu artystycznego lub estetycznego tego arcydzie�a. Nie mo�na tym nikogo urazi�, prawda? [ Pytania do rozdzia�u XIII ] [ Rozdzia� XIV ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XIV Pawilon zysk�w nadzwyczajnych Zmierzcha�o, gdy Jonatan stan�� na stopniach biblioteki i ogarn�� wzrokiem g��wny rynek miasta, na kt�rym gromadzi�o si� coraz wi�cej ludzi. Coraz wi�ksze t�umy zbiera�y si� pod wspania�ym, cyrkowym namiotem, ustawionym za bibliotek�. Przez chwil� m�odzieniec zapomnia� nawet o t�sknocie za domem. Oszo�omiony mn�stwem obraz�w, �wiate� i d�wi�k�w szed� przed siebie, a� dotar� do ogromnego namiotu. Barwny napis nad wej�ciem g�osi�: "KARNAWA� - PAWILON ZYSK�W NADZWYCZAJNYCH". Z t�umu wyskoczy�a kobieta w rajstopach w czerwono-czarne pasy, krzycz�c: - Hej, ludzie, co w nudzie! Hej, ludzie, co w nudzie! Zajd�cie do Pawilonu Zysk�w Nadzwyczajnych, a prze�yjecie najniezwyklejsz� przygod� swego �ycia! Dostrzeg�a wytrzeszczaj�cego oczy Jonatana, z�apa�a go za rami� i zawo�a�a: - Dzisiaj wszyscy wygrywaj�, m�ody cz�owieku. - a za ile? - Wystarczy 10 kain�w, a zdob�dziesz fantastyczn� nagrod�! Kobieta obr�ci�a si� na pi�cie i przesadnie gestykuluj�c przem�wi�a do t�umu: - Hej, ludzie, co w nudzie! Hej, ludzie, co w nudzie! Dzi�ki Pawilonowi Zysk�w Nadzwyczajnych staniecie si� bogaci! Maj�c za ma�o pieni�dzy Jonatan odczeka�, a� kobieta zajmie si� innymi, po czym przekrad� si� na ty� namiotu i uni�s� d� p��tna, aby zajrze� do �rodka. Od�wierni prowadzili ch�tnych do ustawionych w du�ym kr�gu krzese�. By�o tam ju� dziesi�� os�b zastyg�ych w oczekiwaniu. Przygas�y �wiat�a, rozleg�o si� bicie werbla i fanfary z niewidocznych tr�b. W jasnym blasku reflektor�w stan�� przystojny m�czyzna w czarnym garniturze i wysokim cylindrze. Sk�oni� si� nisko w stron� kr�gu widz�w i powiedzia�: - Dobry wiecz�r! Jestem Mistrzem Polityki! Dzi� los sprawi�, �e stali�cie si� szcz�liwymi zwyci�zcami. Ka�dy z was co� wygra i opu�ci ten namiot bardziej zadowolony ni� w chwili, gdy tu wchodzi�! Prosz� usi��� - tu Mistrz Polityki wykona� r�k� zamaszysty gest i podszed� do kr�gu widz�w, by pobra� od ka�dego po jednym kainie. Wszyscy dali mu pieni�dze bez wahania. Wtedy przystojniak u�miechn�� si� szeroko i obwie�ci�: - a oto i wygrana! - ni st�d, ni zow�d rzuci� pi�� kain�w pod nogi jednego z uczestnik�w, kt�ry a� podskoczy� i krzykn�� z rado�ci. - Innych r�wnie� czekaj� nagrody - og�osi� Mistrz. Tak te� si� sta�o. M�czyzna dziesi�� razy obszed� kr�g uczestnik�w, za ka�dym razem dostaj�c po jednym kainie. Po ka�dej rundzie rzuca� pi�� monet pod nogi jednego z nich. Szcz�liwiec reagowa� niezmiennie wybuchem szalonej rado�ci. Gdy po zako�czeniu zabawy uczestnicy zacz�li wychodzi�, Jonatan pobieg� czym pr�dzej do wyj�cia, chc�c si� przekona�, czy wszyscy naprawd� s� zadowoleni. Kobieta w czerwono-czarnych rajstopach sta�a przy wej�ciu do namiotu. - Czy dobrze si� pan bawi�? - Jasne! - odpar� zapytany u�miechaj�c si� od ucha do ucha. - Wspaniale! - Zaraz o wszystkim opowiem znajomym - dorzuci� inny. - Mo�e zreszt� sam jeszcze tu si� zjawi�. - Tak, tak, wszyscy wygrali po pi�� kain�w - doda� kolejny rozochocony uczestnik gry. Jonatan w zamy�leniu obserwowa� rozchodz�c� si� grupk�. Kobieta w rajstopach odwr�ci�a si� do Mistrza Polityki, kt�ry macha� wszystkim na po�egnanie i szepn�a: - Tak, nam si� naprawd� poszcz�ci�o. Zarobili�my 50 kain�w, a ci durnie jeszcze si� z tego ciesz�! Chyba warto by�oby zwr�ci� si� do Rady Lord�w z pro�b� o ustanowienie prawa nakazuj�cego wszystkim udzia� w tej zabawie. W tej chwili jaki� ko�cisty od�wierny zaszed� Jonatana od ty�u i z�apa� go za ko�nierz. - Tu ci� mam, hultaju! Widzia�em, jak zagl�dasz od ty�u. Pewnie my�la�e�, �e uda ci si� obejrze� wszystko za darmo. Co?! - Przepraszam - wydusi� m�odzieniec, usi�uj�c uwolni� si� z uchwytu str�a. - Nie wiedzia�em, �e za ogl�danie trzeba zap�aci�. A ta mi�a pani tak bardzo zainteresowa�a mnie spektaklem, a �e nie mia�em dosy� pieni�dzy, to... Kobieta w rajstopach odwr�ci�a si� w stron� Jonatana: - Nie mia�e� pieni�dzy? - skrzywi�a si�. Po czym niespodziewanie na jej twarzy pojawi� si� �agodny u�miech. - Pu�� go. To taki mi�y ch�opczyk. No i co, podoba�o ci si� przedstawienie? - Jeszcze jak! - potwierdzi�, kiwaj�c z przekonaniem g�ow�. - To mo�e mia�by� ochot� zarobi� troch� pieni�dzy? Bo jak nie - doda�a gro�nie - to oddam ci� karnawa�owej stra�y. - Bardzo chcia�bym - odpar� niepewnie Jonatan. - a co mam zrobi�? - To niezmiernie proste - rozpromieni�a si� znowu. - Przejd� si� dzi� tylko po mie�cie i rozdaj ludziom te ulotki, przekonuj�c, �e w Pawilonie maj� zapewnion� �wietn� zabaw�. Masz tu teraz kaina, a zarobisz po jednym za ka�dego uczestnika, kt�ry przyjdzie do nas z t� ulotk�. No, to bierz si� teraz do roboty! Gdy Jonatan zarzuci� na rami� torb� z ulotkami, doda�a: - Nie wolno ci zapomina�, �e po dzisiejszym przedstawieniu b�d� musia�a sporz�dzi� sprawozdanie o twoich zarobkach, a jutro z samego rana p�jdziesz do Pa�acu i oddasz po�ow� tego co zarobi�e� jako podatek. - Podatek? - powt�rzy� m�odzieniec. - Za co? - Lordowie zabieraj� ci cz�� wyp�aty. - Gdyby pani nie wspomina�a im o moich zarobkach, to z pewno�ci� pracowa�bym znacznie pilniej - o�wiadczy� Jonatan z nadziej� w g�osie. - Lordowie a� za dobrze zdaj� sobie spraw�, �e ludzie ukrywaj� wysoko�� swoich zarobk�w, wi�c porozstawiali wsz�dzie szpieg�w, kt�rzy maj� na nas pilne baczenie - odpowiedzia�a kobieta w rajstopach. - Mieliby�my powa�ne k�opoty, a mo�e nawet kazaliby nam zlikwidowa� interes. Wszyscy musimy p�aci� za swoje grzechy. - Grzechy? - powt�rzy� Jonatan. - Pewnie. Podatki s� kar� na grzesznik�w. Akcyza na tyto� to kara dla palaczy, na alkohol - dla pijak�w, a podatek dochodowy karze nas za to, �e pracujemy. Ko�skie zdrowie i bezczynno�� - doko�czy�a ze �miechem wymierzaj�c kuksa�ca bileterowi - oto idea�, do kt�rego d��ymy. No, ale teraz zabieraj si� ju� do roboty! [ Pytania do rozdzia�u XIV ] [ Rozdzia� XV ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XV Wujek Fiskus Miasto zapada�o powoli w sen. Kobieta w rajstopach zap�aci�a Jonatanowi ponad pi��dziesi�t kain�w. By�a bardzo zadowolona z tego, �e tak sumiennie wykona� powierzon� mu prac�, wi�c zaprosi�a go r�wnie� na nast�pny wiecz�r. Jonatan po zapewnieniu, i� jutro znowu si� u niej zjawi, ruszy� na poszukiwanie jakiego� w miar� wygodnego noclegu. Nie mia� �adnych konkretnych zamiar�w, wi�c po prostu wa��sa� si� bez celu po ulicach miasta. Gdy sta� w nik�ym blasku latarni, na ganek pobliskiego domu wyszed� nieznajomy starzec w nocnej koszuli. Mru��c oczy obserwowa� dachy okolicznych budynk�w. - Na co pan patrzy? - spyta� zaintrygowany Jonatan. - Na dach tamtego domu - szepn�� staruszek, wskazuj�c r�k� co� zatopionego w ciemno�ci. - Widzisz tego grubasa w tr�jkolorowym stroju? Im wi�cej mieszka� odwiedzi, tym bardziej p�katy stanie si� jego worek. Jonatan pow�drowa� wzrokiem za ruchem r�ki i dostrzeg� niewyra�ny zarys postaci, kt�ra wspina�a si� po dach�wkach jednego z domostw. - Teraz widz� - zawo�a�. - Dlaczego nie zaalarmuje pan innych mieszka�c�w? - O nie - wzdrygn�� si� starzec. - Wujek Fiskus surowo rozprawia si� ze wszystkimi, kt�rzy stan� mu na drodze. - To pan go zna? - zdumia� si� Jonatan. - Ale przecie�... - Ciii, nie tak g�o�no - sykn�� m�czyzna, przyk�adaj�c palec do ust. - Wujek Fiskus lubi odwiedza� tych, co robi� za du�o ha�asu. Ludzie udaj�, �e �pi� tej okropnej nocy, cho� przecie� nie spos�b wytrzyma�, gdy kto� w�azi ci z butami do ��ka. - Nie rozumiem - Jonatan nachyli� si� do ucha starca, staraj�c si� m�wi� jak najciszej. - Czemu wszyscy przymykaj� oczy na rabunek? - Podczas tej kwietniowej nocy wszyscy zachowuj� si� wyj�tkowo cicho - wyja�ni� starzec - w zamian za co Wujek Fiskus pojawia si� w Wigili� i obdarowuje ka�dy dom r�nymi zabawkami i drobiazgami. - Aha - westchn�� z ulg� Jonatan - czyli Wujek Fiskus wszystko oddaje? - a gdzie tam! Ale ludzie lubi� tak to sobie t�umaczy�. Ja staram si� nie zasn��, �eby porachowa�, ile zabierze, a ile potem zwr�ci. To jest takie moje, �e tak powiem, prywatne hobby. Z moich oblicze� wynika, i� Wujaszek wi�kszo�� d�br zachowuje dla siebie, swoich najemnik�w i kilku wybranych rodzin w mie�cie. Ale - tu m�czyzna zacisn�� d�onie w pi�ci - stara si� ka�dego po trosze obdarowa�, �eby wszyscy czuli si� zadowoleni. Dzi�ki temu za rok w kwietniu ludzie znowu b�d� spali, a on przyjdzie i zabierze, to co mu si� spodoba. - Czego� tu nie rozumiem - powiedzia� Jonatan. - Dlaczego ludzie nie czuwaj�, by przy�apa� z�odzieja na gor�cym uczynku? Dlaczego nie pilnuj� w�asnego maj�tku? Mogliby wtedy nakupi� prezent�w i obdarowa� nimi, kogo zechc�. Starzec zachichota� rozbawiony naiwno�ci� Jonatana i potrz�sn�� g�ow�: - Wujek Fiskus, to posta� z dzieci�cych marze�. Rodzice zawsze powtarzali swoim pociechom, �e przynosi zabawki prosto z nieba i �e to nic nikogo nie kosztuje. Widz�c zm�czenie na twarzy Jonatana, staruszek zaproponowa�: - Wida�, �e masz za sob� ci�ki dzie�. Chod� do mnie i ogrzej si�, m�j m�ody przyjacielu. Masz gdzie przenocowa�? Jonatan z wdzi�czno�ci� przyj�� zaproszenie. Starzec przedstawi� go �onie, kt�ra natychmiast przynios�a fili�ank� gor�cej czekolady i talerzyk pe�en �wie�ych dro�d��wek. Po kolacji m�odzieniec po�o�y� si� na specjalnie dla niego za�cielonej kanapie. Staruszek zapali� d�ug� fajk� i rozpar� si� wygodnie na bujanym fotelu. - Sk�d wzi�a si� ta tradycja? - zapyta� Jonatan, u�o�ywszy si� wygodnie na pos�aniu. - Kiedy� obchodzili�my �wi�to zwane Bo�ym Narodzeniem. By�o to �wi�to religijne, czas rado�ci i prezent�w. Wszystkim tak si� to podoba�o, i� Rada Lord�w uzna�a, �e tak wa�nych uroczysto�ci nie wolno celebrowa� spontanicznie i baz ustalonego z g�ry porz�dku. Zacz�li wi�c urz�dza� je "tak, jak nale�y" - staruszek m�wi� z wyra�n� dezaprobat�. - Na pocz�tek trzeba by�o pozby� si� niew�a�ciwych symboli religijnych. Urz�dowa nazwa uroczysto�ci brzmia�a odt�d "�wi�ta", za� bajkowego darczy�c� nazwano "Wujkiem Fiskusem", tak �e poborca podatk�w m�g� odt�d przywdzia� jego kostium. Starzec urwa�, kilka razy energiczniej pykaj�c z fajki i wytrz�saj�c z niej popi�. - Obecnie w Biurze Dobrej Woli sk�ada si� �wi�teczne zeznania podatkowe w trzech egzemplarzach. Biuro, na podstawie formularzy u�o�onych przez Rad� Lord�w, oblicza stopie� hojno�ci ka�dego podatnika. By�e� przed chwil� �wiadkiem corocznego, kwietniowego zbierania podatk�w. - Nast�pna instytucja to Biuro Kija i Marchewki. Pod piecz� Ksi�gowego Moralno�ci ludzie wype�niaj� formularze ze szczeg�owym opisem swojego dobrego i z�ego zachowania w ci�gu ca�ego roku. Biuro Kija i Marchewki zatrudnia wielk� armi� urz�dnik�w i detektyw�w, kt�rzy decyduj�, czy ludzie sk�adaj�cy podania o grudniowe prezenty naprawd� sobie na nie zas�u�yli. - Wreszcie, Komisja Dobrego Smaku okre�la dozwolone rozmiary, kolory i modele zestaw�w prezentowych, podpisuj�c monopolistyczne umowy z uprzednio dobranymi firmami, kt�re mia�y odpowiednie uk�ady polityczne. Wszyscy bez wyj�tku otrzymuj� identyczne ozdoby �wi�teczne. Na Wigili� powo�uje si� specjaln� milicj�, kt�ra od�piewuje w�a�ciwe pie�ni �wi�teczne. Znu�ony poszukiwacz przyg�d spa� ju� jednak jak kamie�. Starzec nakry� go kocem i wraz z �on� szepn�� Jonatanowi do ucha: - Weso�ych �wi�t! [ Pytania do rozdzia�u XV ] [ Rozdzia� XVI ] [ Spis tre�ci ] [ Podatki STOP - pikieta ] Rozdzia� XVI ��w i zaj�c Jonatanowi przy�ni�a si� kobieta z Pawilonu Zysk�w Nadzwyczajnych. To dawa�a mu pieni�dze, to za chwil� wyrywa�a mu je z r�ki, po czym scena powtarza�a si� od pocz�tku. W ko�cu obudzi� si� gwa�townie, przypominaj�c sobie, �e musi zg�osi� poborcom podatkowym swoje zarobki. Starzec kroi� na �niadanie grube kromki chleba i smarowa� je d�emem, gdy do pokoju wesz�a drobna dziewczynka. Jonatan dowiedzia� si� od staruszka, �e to jego wnuczka Luiza, kt�ra przyjecha�a do nich na par� dni. Podczas gdy m�odzieniec jad� �niadanie, dziewczynka skaka�a po pokoju, usi�uj�c poprawi� skarpetki nie do pary. - Babciu, przeczytaj mi jeszcze t� bajk� - prosi�a. - Kt�r�, skarbie? - Moj� ulubion�, o ��wiu i zaj�cu. Tam s� takie �adne obrazki - rozpromieni�a si� Luiza. - No, dobrze - odpar�a babcia, wyjmuj�c z kuchennej szafki ksi��k�, kt�ra najwidoczniej mia�a le�e� zawsze pod r�k�. Usiad�a przy Luizie i zacz�a: - Pewnego razu... - Nie, babciu, nie tak! "Dawno, dawno temu..." - przerwa�a jej wnuczka. Kobieta roze�mia�a si� i podj�a: - Dawno, dawno temu �y� sobie ��w imieniem Franco i zaj�c, kt�ry nazywa� si� Lizander. Obydwaj trudnili si� roznoszeniem list�w w niewielkiej wiosce zwierz�t. Pewnego razu Franco, kt�ry uszy mia� znacznie lepsze od n�g, pods�ucha� jak s�siedzi chwal� Lizandra za szybko�� w roznoszeniu list�w. Robi� w ci�gu kilku godzin to, co innym zajmowa�o ca�e dni. Ura�ony Franco podpe�z� bli�ej i wtr�ci� si� do rozmowy. - Zaj�cu - Franco m�wi� r�wnie wolno, jak chodzi� - za�o�� si�, �e w ci�gu paru dni zdob�d� wi�cej klient�w ni� ty. Rzucam na szal� swoje dobre imi�. Wyzwanie zdumia�o Lizandra. - Dobre imi�? Przecie� nie mo�na zak�ada� si� o co�, czego si� nie ma! - zawo�a� butny zaj�c. - Zreszt� niewa�ne, przyjmuj� zak�ad! S�siedzi pokpiwali sobie ze �lamazarnego ��wia, kt�ry, ich zdaniem, nie mia� nawet cienia szansy. Ustalono, �e zwyci�zca zostanie wy�oniony za tydzie� dok�adnie w tym samym miejscu. Lizander pogna� do siebie, by zaj�� si� przygotowaniami, za� Franco po prostu siedzia� przez pewien czas w bezruchu, wreszcie odwr�ci� si� i oddali� w swoj� stron�. Lizander porozlepia� og�oszenia, �e obni�a cen� swoich us�ug jeszcze bardziej ni� dotychczas - w sumie ��da� przesz�o o po�ow� mniej ni� Franco. Mia� zamiar roznosi� przesy�ki dwa razy dziennie, tak�e w niedziele i �wi�ta. Przemierza� wiosk� dzwoni�c do kolejnych dom�w, a mieszka�cy dawali mu listy, kupowali znaczki na zapas, nawet na miejscu pakowali i wa�yli paczki. Za drobn�, dodatkow� op�at� obiecywa�, �e b�dzie roznosi� listy nawet noc�. Do wszystkiego dorzuca� za darmo serdeczny i szczery u�miech. Lista klient�w pomys�owego, sprawnego i mi�ego zaj�ca wyd�u�a�a si� w b�yskawicznym tempie. Za to ��w nie dawa� znaku �ycia. Pod koniec tygodnia pewny swego Lizander pop�dzi� na um�wione miejsce. Ku swemu zdumieniu zobaczy�, �e ��w ju� tam na niego czeka. - Tak mi przykro, zaj�cu - wycedzi� lodowatym g�osem Franco - ty gania�e� od domu do domu jak kot z p�cherzem z ca�ymi stosami korespondencji, a ja mam tylko to jedno pismo - to m�wi�c poda� Lizandrowi jaki� dokument i pi�ro, dorzucaj�c: - Podpisz si� na tej wykropkowanej linii. - Co to takiego? - zapyta� zaj�c. - Nasz kr�l mianowa� mnie, ��wia, Generalnym Zarz�dc� Poczty i upowa�ni� mnie do roznoszenia przesy�ek w ca�ym kraju. Przykro mi, zaj�cu, ale musisz porzuci� sw�j proceder. - Ale tak nie wolno! - krzykn�� Lizander, z w�ciek�o�ci� tupi�c �apami. - To niesprawiedliwe! - �wi�te s�owa! Kr�l te� m�wi�, �e nie mo�na dopu�ci� do tego, �eby niekt�rzy obywatele obs�ugiwani byli szybciej ni� inni. Dlatego powierzy� mi wy��czny monopol, tak bym zapewni� identyczn� jako�� us�ug dla wszystkich. - Jak go do tego sk�oni�e�? Co b�dzie z tego mia�? - dopytywa� si� Lizander. ��wiom trudno si� u�miecha�, lecz Franco zdo�a� zmarszczy� �usk� w okolicach ust. - Przyrzek�em kr�lowi, �e b�dzie m�g� wysy�a� ca�� swoj� korespondencj� za darmo. Poza tym przypomnia�em mu, �e kiedy wszystkie listy w kr�lestwie b�d� przechodzi� przez r�ce lojalnego obywatela, �atwiej b�dzie roztoczy� nadz�r nad co bardziej buntowniczymi poddanymi. Komu chcia�oby si� narzeka�, gdybym zgubi� jeden czy drugi list? - Ale ty przecie� zawsze gubi�e� roznoszone pieni�dze! - stwierdzi� zdenerwowany zaj�c. - Kto za to zap�aci? - Ju� kr�l ustali takie op�aty, �e zyski b�d� pewne. A je�li ludzie przestan� wysy�a� listy poczt�, moje straty zostan� pokryte z podatk�w. Za jaki� czas wszyscy zapomn�, �e kiedykolwiek istnia�a jaka� konkurencja. Babcia unios�a wzrok i doda�a: - Koniec. - z tej opowie�ci p�ynie mora� - czyta�a - �e w razie k�opot�w, powiniene� zwraca� si� z nimi do w�adz. - Zawsze mo�na zwr�ci� si� do w�adz, gdy ma si� jakie� k�opoty - powt�rzy�a Luiza. - Zapami�tam to sobie. - Nie, kochanie, tak jest tylko napisane w ksi��ce. Lepiej b�dzie, je�eli sama znajdziesz mora� tej bajki. - Babciu? - Tak, skarbie? - Czy zwierz�ta umiej� m�wi�? - Nie w naszym j�zyku. To tylko bajka. Jonatan sko�czy� je�� i gor�co podzi�kowa� staruszkom za go�cin�. - w razie potrzeby zwracaj si� do nas jak do babci i dziadka - o�wiadczy� staruszek, odprowadzaj�c Jonatana do drzwi, po czym wszyscy domownicy wyszli na ganek, by si� z nim po�egna�. [ Pytania do rozdzia�u XVI ] [ Rozdzia� XVII ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XVII Ministerstwo Trawienia Zastanawiaj�c si� nad histori� ��wia i zaj�ca, Jonatan zapyta� o drog� do pa�acu. Staruszka po�o�y�a mu r�k� na ramieniu i ostrzeg�a: - Prosz�, nie m�w nikomu, �e dawali�my ci je��. Nie mamy pozwolenia. - Co? - zdziwi� si� m�odzieniec. - Musicie mie� pozwolenie, �eby kogo� nakarmi�? - w mie�cie tak. A je�li w�adze dowiedz� si�, �e dali�my ci je�� bez zezwolenia, mo�emy mie� powa�ne k�opoty. - a po co jest to zezwolenie? - Ma ono zagwarantowa� wszystkim okre�lony standard wy�ywienia. Przed laty mieszka�cy miasta jadali w ulicznych budkach, naro�nych kawiarniach lub eleganckich restauracjach albo kupowali jedzenie w sklepach spo�ywczych, by gotowa� je sobie w domu. Rada Lord�w dosz�a do wniosku, �e nie powinno by� tak, i� jedni jedz� lepiej od innych. Dlatego ustanowili przepisy nakazuj�ce jedzenie w pa�stwowych sto��wkach, gdzie podaj� za darmo standardowe posi�ki. - Oczywi�cie, nie s� tak do ko�ca darmowe - wtr�ci� si� Dziadek, wyjmuj�c portfel i machaj�c nim przed oczami Jonatana. - Jedzenie jest o wiele dro�sze ni� przedtem, tyle �e nikt nie p�aci na miejscu. Wujek Fiskus op�aca posi�ki z naszych podatk�w. A poniewa� pa�stwowe sto��wki s� op�acane z g�ry, ludzie przestali zagl�da� do prywatnych restauracji, gdzie musieliby zap�aci� za jedzenie po raz drugi. Prywaciarze musieli zatem podnie�� ceny. Niekt�re prywatne lokale utrzyma�y si� dzi�ki garstce zamo�niejszych klient�w lub ludziom przestrzegaj�cym specjalnych, nakazanych przez religi� diet, lecz wi�kszo�� zosta�a zamkni�ta. - Po co p�aci� za jedzenie, skoro mo�na zje�� za darmo w sto��wce? - zapyta� Jonatan. - Bo sto��wki sta�y si� okropne - roze�mia�a si� Babcia. - Wszystko podupad�o: kucharze, jedzenie, atmosfera. W takiej sto��wce nigdy nie zwalnia si� z�ego kucharza. Ich gildia ma za dobre uk�ady. Za to naprawd� dobrzy kucharze nie dostaj� �adnych premii, �eby ci gorsi im nie zazdro�cili. Morale jest niskie, jedzenie marne, a kart� da� uk�ada Ministerstwo Trawienia. - i to jest najgorsze - zawo�a� Dziadek. - Staraj� si� przypodoba� znajomym i nikt nigdy nie jest zadowolony. Starczy popatrze� na spory o chleb i kartofle. Dzie� w dzie� chleb na zmian� z ziemniakami. Wtedy lobby makaroniarzy zorganizowa�o kampani� na rzecz poparcia dla klusek i ry�u. Pami�tasz? - zwr�ci� si� do �ony. - Gdy lobby przepchn�o swoich ludzi do Ministerstwa Trawienia, po chlebie i kartoflach zagin�� wszelki s�uch. - Oj, Babciu, jak ja nie znosz� klusek! - zapiszcza�a ze wstr�tem Luiza wychylaj�c si� zza babcinej sp�dnicy. - Lepiej �ykaj bez s�owa, bo przyczepi si� do ciebie Komisarz �ywno�ciowy. - Komisarz �ywno�ciowy? - powt�rzy� pytaj�co Jonatan. - Ciii - sykn�� Dziadek i przy�o�y� palec do ust, rozgl�daj�c si�, czy nikt nie nadchodzi ulic�. - Ludzie, kt�rym pa�stwowe jedzenie nie przypada do gustu, wpadaj� w �apy Komisarza �ywno�ciowego. Dzieci wo�aj� na tych funkcjonariuszy Komy�. Komy�e sprawdzaj� list� obecno�ci podczas posi�k�w i �cigaj� wszystkich, kt�rzy nie przychodz�. Delikwent�w zabiera si� na przymusowe dokarmianie do specjalnych, sto��wkowych areszt�w. - a nie mogliby�my je�� tak zwyczajnie, w domu? - wzdrygn�a si� Luiza. - Babcia gotuje najlepiej na �wiecie. - Nie wolno, kochanie - odpar�a babcia, g�aszcz�c dziewczynk� po g�owie. - Niekt�rzy maj� specjalne zezwolenia, ale ja i Dziadek nie przeszli�my odpowiedniego szkolenia. Nie mo�emy sobie te� pozwoli� na r�ne, skomplikowane urz�dzenia do gotowania, jakich wymagaj� w�adze. Widzisz, Luizo, politycy uznali, �e zadbaj� o ciebie lepiej, ni� my. - Poza tym - w��czy� si� Dziadek - musimy chodzi� do pracy, �eby zap�aci� na to wszystko podatki. Zacz�� chodzi� po ganku, mrucz�c co� pod nosem na wp� do siebie, na wp� do Jonatana i Luizy. - Wmawiaj� nam, �e stosunek liczby trawi�cych do liczby kucharzy nigdy w dziejach nie by� taki korzystny, chocia� po�owa ludno�ci jest stale niedo�ywiona. Punktem wyj�cia by�a idea nakarmienia wszystkich n�dzarzy, a sko�czy�o si� na karmieniu wszystkich n�dznym jad�em. S� i tacy, co nie chc� je�� w pa�stwowych sto��wkach i �mier� g�odowa ju� zaczyna zagl�da� im w oczy. Co gorsza, w sto��wkach roi si� od wandali i z�odziei, wi�c nikt nie czuje si� tam bezpiecznie. - Dosy� Dziadku! - wykrzykn�a Babcia, widz�c strach maluj�cy si� na twarzy Jonatana. - Bo za nic w �wiecie nie b�dzie chcia� przest�pi� progu pa�stwowej sto��wki! Starczy, �e b�dziesz mia� przy sobie dow�d osobisty, a wszystko jako� si� u�o�y - wyja�ni�a m�odzie�cowi. - Dzi�kuj� za rad�, Babciu - powiedzia� Jonatan, zachodz�c w g�ow�, jak wygl�da dow�d osobisty i jak uda mu si� bez niego zdoby� co� do zjedzenia. - A tak nawiasem m�wi�c, m�g�bym dosta� na drog� jeszcze kilka kromek chleba? - Oczywi�cie, ile tylko dusza zapragnie. Posz�a do kuchni i zawin�a mu w serwetk� kilka kromek. Rozejrza�a si� ukradkiem, czy nie podgl�da ich kt�ry� z s�siad�w, po czym dumnie wyci�gn�a r�k� i poda�a chleb Jonatanowi. - Tylko uwa�aj, �eby� nie zgubi�. S�yszeli�my, �e naszego piekarza aresztowa�a niedawno Policja �ywno�ciowa. Nikomu go nie pokazuj, dobrze? - Jasne! i dzi�kuj� za wszystko! �egnany przez ca�� tr�jk� m�odzieniec wyszed� na ulic�. By�o mu l�ej na sercu, bo znalaz� jaki� normalny dom na tej dziwnej wyspie. [ Pytania do rozdzia�u XVII ] [ Rozdzia� XVIII ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XVIII "Przesz�o�� albo przysz�o��!" Pa�ac po�o�ony by� gdzie� w pobli�u rynku. Jonatan postanowi� i�� na skr�ty boczn� ulic� zawalon� pustymi pud�ami i stertami �mieci. Szed� �wawo ciemnym zau�kiem, staraj�c si� nie zwraca� uwagi na niepok�j, jaki odczuwa� po opuszczeniu zaludnionej i jasno o�wietlonej cz�ci miasta. Wtem poczu�, jak jaka� r�ka �ciska go za gard�o, a mi�dzy �ebra wbija si� ch�odny metal lufy pistoletu. - Przesz�o�� albo przysz�o��! - warkn�� w�ciekle napastnik. - Co? - spyta� trz�s�c si� Jonatan. - O co chodzi? - To, co s�yszysz: pieni�dze albo �ycie! - powt�rzy� rabu�, przyciskaj�c mocniej bro� do boku m�odzie�ca. Jonatanowi nie trzeba by�o lepszej zach�ty - szybko si�gn�� do kieszeni po swoje ci�ko zapracowane pieni�dze. - Mam tylko tyle, a po�owa ma p�j�� na podatki - b�aga� bandyt�, starannie ukrywaj�c kilka kromek chleba, otrzymanych od Babci. - Prosz� zostawi� mi chocia� t� po�ow�. Napastnik rozlu�ni� uchwyt. Zza szalika i nasuni�tego na czo�o kapelusza ledwie wida� by�o rysy jego twarzy. Bandyta by� kobiet�. - Skoro i tak musisz odda� pieni�dze - za�mia�a si� chrapliwie - to lepiej na tym wyjdziesz, daj�c je mnie, a nie jakiemu� tam poborcy podatk�w. - Dlaczego? - zapyta�, k�ad�c pieni�dze na jej twardej, zr�cznej d�oni. - Je�eli oddasz je mnie - t�umaczy�a, wpychaj�c banknoty do sk�rzanego mieszka u pasa - to daruj� ci �ycie i puszcz� wolno. Natomiast poborca nie opu�ci ci� ju� do �mierci i b�dzie odbiera� pieni�dze, owoc twej przesz�o�ci, tak by m�c zaw�adn�� ca�ym twoim przysz�ym �yciem. W ci�gu roku zmarnuje wi�cej twoich zarobk�w ni� przez ca�e �ycie zd��� zabra� ci wszyscy niezale�ni z�odzieje. - a czy przypadkiem Rada Lord�w nie obraca wszystkich zebranych pieni�dzy na po�yteczne cele? - zapyta� niepewnie Jonatan. - Ale� jak najbardziej - odpar�a sucho. - Niekt�rzy si� dzi�ki temu wzbogac�. Ale skoro podatki s� tak wspania�e, to dlaczego poborca nie spr�buje przekona� ludzi do ich zalet i pozwoli� na to, by uiszczali je dobrowolnie? - Bo mo�e przekonywanie wymaga�oby zbyt du�o czasu i wysi�ku? - odrzek� po namy�le Jonatan. - O, w�a�nie - podchwyci�a roze�miana od ucha do ucha z�odziejka. - To tak�e m�j k�opot. Dlatego obydwoje zaoszcz�dzamy czas i energi� wykorzystuj�c bro�! Jedn� r�k� obr�ci�a Jonatana, skr�powa�a mu r�ce cienkim sznurkiem, pchn곹 na ziemi� i zakneblowa�a jego w�asn� chusteczk� do nosa. - Obawiam si�, �e na razie b�dziesz musia� od�o�y� wypraw� do poborcy. Ale wiesz, przysz�o mi co� do g�owy. Usiad�a przy obezw�adnionym Jonatanie, kt�ry bezskutecznie usi�owa� si� poruszy�. - Polityka jest swego rodzaju rytua�em. Obrz�dem oczyszczenia! Wi�kszo�� ludzi uwa�a, �e po��danie, k�amstwa, kradzie�e czy zab�jstwa to wyst�pki. Po prostu nie wypada robi� tego swojemu bli�niemu. Dlatego znajduj� sobie polityka, kt�ry zajmuje si� za nich brudn� robot�. Tak, tak, polityka pozwala dos�ownie wszystkim, nawet najlepszym, na folgowanie ��dzom, na k�amanie, na kradzie�e, a od czasu do czasu nawet na zabijanie. I mimo wszystko politycy nie musz� odczuwa� z tego powodu wyrzut�w sumienia. Mina kobiety zdradza�a, �e wpad�a ona na jaki� m�dry pomys�. - Mnie te� przyda si� odrobina oczyszczenia z poczucia winy i l�ku przed niebezpiecze�stwem. Zmarszczy�a czo�o: - Mam zamiar wpa�� z wizyt� do pani de Flanelle. - Zerwa�a si� na r�wne nogi i ruszy�a przed siebie. Jonatan patrzy�, jak znika za rogiem. W zau�ku zapanowa�a cisza. Zastanawiaj�c si� nad tym, co powiedzia�a bandytka, Jonatan pr�bowa� oswobodzi� si� z wi�z�w. Bez pomocy nie mia� szans si� uwolni�. "�Przesz�o�� albo przysz�o��. Co ona chcia�a przez to powiedzie�? Ju� wiem - my�la�, nie ustaj�c w bezskutecznych wysi�kach uwolnienia si�. - Pieni�dze, w�asno��, oto moja przesz�o�� - to znaczy wytw�r mego dotychczasowego �ycia. Zabieraj�c mi pieni�dze, zmusza si� mnie do pracy, �ebym m�g� je zarobi� na nowo. Gdyby mnie zabi�a, to odbieraj�c mi �ycie, odebra�aby mi zarazem przysz�o��. Zwi�za�a mnie, pozbawiaj�c na razie wolno�ci!" Zdenerwowany przypomnia� sobie spotkanego wczoraj, m�odego policjanta. "Gdzie on si� podziewa, kiedy potrzeba go naprawd�!" Rozw�cieczy�a go my�l, �e b�dzie musia� wr�ci� do Pawilonu Zysk�w Nadzwyczajnych i jeszcze raz zarabia� pieni�dze. Uderzaj�c pi�tami o bruk my�la�, �e gdyby teraz zarobi� tyle samo, musia�by wszystko odda� poborcy podatkowemu! "A zatem �ycie, wolno�� i w�asno��, to cz�ci mojej osoby - tyle �e w r�nych czasach: w przesz�o�ci, w tera�niejszo�ci, albo w przysz�o�ci. Bandytka zagrozi�a cz�ci, kt�ra jest mi najdro�sza, by zabra� t�, z kt�rej mo�e naj�atwiej skorzysta�." Nagle jeden ze sznurk�w p�k�. - Auu! Boli! Jonatan przesta� na chwil� szarpa� i my�l�c o swoim po�o�eniu doszed� do wniosku: "Do tej pory nawet nie zdawa�em sobie sprawy, jak cenn� rzecz� jest wolno��!" [ Pytania do rozdzia�u XVIII ] [ Rozdzia� XIX ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XIX Jarmark rz�dowy Jonatana opu�ci�a ju� wszelka nadzieja, gdy na ko�cu ulicy rozleg� si� cichy d�wi�k. Du�a, br�zowa krowa zbli�a�a si� do niego, w�sz�c po�r�d walaj�cych si� wsz�dzie �mieci. Zamucza�a g�o�no. Delikatnie zabrz�cza� zawieszony na jej szyi dzwonek. Wtedy w zau�ku pojawi�a si� nast�pna krowa, pop�dzana przez ogorza�ego starca z kijem. - Nu, g�upia - mrucza� pastuch. Jonatan wyt�y� si�y i potr�ci� ramieniem le��ce obok pud�o. - Kto tam? - m�czyzna nachyli� si� w jego stron�, pr�buj�c przebi� wzrokiem ciemno��. Widz�c zwi�zanego m�odzie�ca, wyci�gn�� mu z ust knebel. - Okradziono mnie! Niech pan pomo�e mi si� uwolni�! - wychrypia� z ulg� Jonatan. Starzec wyj�� z kieszeni n�, �eby przeci�� wi�zy. - Dzi�kuj� panu - zawo�a� m�odzieniec, rozcieraj�c energicznie zdr�twia�e nadgarstki. Natychmiast opowiedzia� m�czy�nie o ca�ym zdarzeniu. - Tak, tak - potrz�sn�� g�ow� starzec - w dzisiejszych czasach trzeba na siebie bardzo uwa�a�. Nigdy w �yciu nie wybra�bym si� do miasta, gdybym nie chcia� uzyska� pomocy od rz�du. - a czy rz�d pomo�e mi odzyska� zrabowane pieni�dze? - W�tpi�, ale zawsze mo�esz spr�bowa�. Mo�e lepiej ode mnie poszcz�ci ci si� na Rz�dowym Jarmarku - odpar� pasterz. Nosi� proste ubranie i buty z niewyprawionej sk�ry, a twarz mia� pomarszczon� bardziej ni� suszona �liwka. Jego spok�j i szczero�� doda�y Jonatanowi otuchy. - Co to takiego ten Rz�dowy Jarmark? Czy sprzedaje si� tam byd�o? - zapyta� m�odzieniec. Starzec zmarszczy� brwi i obrzuci� wzrokiem swoje krowy. - Te� by�em ciekaw. Wygl�da to wszystko na teatrzyk rewiowy. Sam budynek jest nowocze�niejszy ni� bank i wielki, jak nie wiem co. W �rodku mo�na spotka� ludzi handluj�cych najrozmaitszymi rodzajami rz�d�w. - Na przyk�ad jakimi? - zaciekawi� si� Jonatan. - By� tam taki jeden, co m�wi� o sobie, �e jest "socjalist�" - pasterz podrapa� si� po spalonym s�o�cem karku. - Gada�, �e zabierze mi jedn� krow� jako op�at� za to, �e da inn� za darmo memu s�siadowi. Niewarte zachodu, bo przecie� jak b�dzie trzeba, to sam, bez niczyjej pomocy, oddam s�siadowi, co b�d� chcia�. - Zaraz ko�o tamtego roz�o�y� sw�j stragan "komunista". Szeroko si� u�miecha�, mocno �ciska� r�k�, �e niby taki dobry i powtarza�, �e bardzo mnie lubi i strasznie mu na mnie zale�y. Wszystko by�o w porz�dku, dop�ki nie powiedzia�, �e jego rz�d zabierze mi obydwie krowy. "Tak b�dzie sprawiedliwie - powiada - wszyscy powinni mie� kr�w po r�wno, a potem - m�wi - jak uznamy to za s�uszne, mo�emy da� ci troch� mleka". Potem chcia�, �ebym za�piewa� jak�� partyjn� pie��. - To musi by� nie byle jaka piosenka! - zawo�a� Jonatan. - Niewiele by�oby z niego po�ytku, bo pewnie i tak wszystko, co najlepsze, zabra�by dla siebie. - Potem natkn��em si� na "faszyst�". - Starzec urwa�, �eby odgoni� jedn� z kr�w od sterty cuchn�cych odpadk�w. - Ten faszysta te� zna� du�o s�odkich s��wek i potrafi� opowiada� o r�nych �mia�ych pomys�ach, toczka w toczk� jak inni handlarze. M�wi�, �e odbierze mi krowy i sprzeda mi cz�� ich mleka. Ja mu na to: "�e co? Mam p�aci� za w�asne mleko?". Wtedy zagrozi�, �e jak nie zasalutuj� przed jego flag�, to zaraz na miejscu mnie zastrzeli. - Co� takiego! - krzykn�� Jonatan. - Pewnie zaraz pan stamt�d zwia�! - Nie zd��y�em si� ruszy�, gdy przydrepta� ten, jak mu tam, "biurokrata" i powiedzia�, �e jego rz�d zabierze mi obie krowy, zastrzeli jedn�, �eby zmniejszy� poda�, a drug� wydoi i wyleje troch� mleka do kana�u. Mia� mnie chyba za durnia! - Bardzo to wszystko dziwne - zgodzi� si� Jonatan. - i co, wybra� pan kt�ry� z tych rz�d�w? - Nigdy w �yciu, synku - obruszy� si� pasterz. - Bo i po co? Postanowi�em, �� nie b�d� oddawa� swoich spraw w r�ce rz�du, tylko p�jd� na targ, sprzedam jedn� krow� i kupi� sobie byka. [ Pytania do rozdzia�u XIX ] [ Rozdzia� XX ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XX Najstarszy zaw�d �wiata Opowie�� starego pasterza niezmiernie zdumia�a Jonatana. Co to za wyspa? Rz�dowy Jarmark tak go zaintrygowa�, �e postanowi� uda� si� tam i poszuka� kogo�, kto pom�g�by mu wr�ci� do domu. Mia� nadziej�, �e mo�e przynajmniej odzyska zrabowane pieni�dze. Skierowa� si� zatem ku ratuszowi. - Na pewno trafisz - m�wi� starzec, odprowadzaj�c krowy. - To najwi�ksza budowla na ca�ym placu. Ulica sama zaprowadzi�a Jonatana na rynek. Na jego przeciwleg�ym kra�cu dostrzeg� majestatyczny pa�ac. Nad olbrzymimi wrotami widnia�y wyryte w kamieniu s�owa: "PA�AC LORD�W". M�odzieniec przemierzy� szerokie schody i wszed� do �rodka, gdzie musia� przystan��, aby jego wzrok przyzwyczai� si� do przy�mionego �wiat�a. Przed nim rozci�ga�a si� ogromna sala tak niebotycznych rozmiar�w, �e lampy nie by�y w stanie o�wietli� ca�ego wn�trza. Zgodnie z opisem pasterza sta�o tu kilka stragan�w obwieszonych transparentami i chor�gwiami, przed kt�rymi wida� by�o jakich� ludzi, kt�rzy zatrzymywali przechodni�w, by rozda� im ulotki. W przeciwleg�ej �cianie znajdowa�y si� masywne drzwi z br�zu; po obu bokach sta�y marmurowe pos�gi, podpieraj�ce rze�bione kolumny. Jonatan ruszy� przed siebie, licz�c, �e uda mu si� przemkn�� mi�dzy kramami niezauwa�onym przez handlarzy rz�dami. Nie uszed� nawet kroku, gdy zaczepi�a go starsza kobieta z wielkimi kolczykami w uszach i z�otymi obr�czami na nadgarstkach. - Czy m�ody pan chcia�by pozna� sw� przysz�o��? - zagadn�a, przysuwaj�c si� do niego. Jonatan szybko w�o�y� r�ce do kieszeni i spojrza� spode �ba na kobiet�, obwieszon� ci�k� bi�uteri� i r�nobarwnymi szalami. - Umiem przepowiada� przysz�o��. Mo�e chcia�by� przesta� l�ka� si� przysz�o�ci i pozna� dzie� jutrzejszy? - Naprawd� potrafi pani przewidywa� przysz�o��? - zapyta�, cofaj�c si� jak najdalej, nie ura�aj�c jej przy tym. Wzbudza�a w nim ogromn� podejrzliwo��. - No c� - odpar�a, a w jej oczach b�ysn�a przebieg�o�� i pewno�� siebie - potrafi� dostrzec pewne znaki, a nast�pnie orzekam, o�wiadczam i oznajmiam to, co jest prawd�. Tak, tak, param si� z pewno�ci� najstarszym zawodem �wiata. - Niesamowite!- krzykn�� Jonatan. - Czy u�ywa pani kryszta�owej kuli, fus�w, a mo�e... - Na Jowisza, sk�d�e! - krzykn�a z odraz�. - Mam obecnie do dyspozycji znacznie bardziej skomplikowane metody. Pos�uguj� si� licznymi wykresami i obliczeniami. - Tu sk�oni�a si� nisko. - Ekonomistka, do pa�skich us�ug. - To wspania�e! E-ko-no-mist-ka - przesylabizowa� d�ugie s�owo. - Tak si� jednak nieszcz�liwie sk�ada, �e zosta�em okradziony i nie m�g�bym pani zap�aci�. Kobieta z miejsca si� obrazi�a i rozpocz�a poszukiwania kolejnych ewentualnych klient�w. - Ale mo�e mog�aby pani powiedzie� mi jedn� rzecz? - poprosi� Jonatan. - Jak�? - zapyta�a z wyra�nym rozdra�nieniem. - O jakie rady ludzie zwykle si� do pani zwracaj�? Rozejrza�a si� dooko�a, po czym, jakby zamierzaj�c mu powierzy� jak�� straszn� tajemnic�, wyszepta�a: - Poniewa� nie masz przy sobie pieni�dzy, mog� zdradzi� ci pewien ma�y sekret. Przychodz� do mnie wtedy, kiedy potrzebuj� otuchy na przysz�o��. Niewa�ne, czy prognozy s� dobre, czy przygn�biaj�ce - a zazwyczaj s� z�e - ludzie wol� zda� si� na czyje� przepowiednie ni� �y� w niepewno�ci. - a kto prosi o wr�b� najcz�ciej? - Rada Lord�w to moi najlepsi klienci. Dobrze mi p�ac� - rzecz jasna cudzymi pieni�dzmi. Potem wykorzystuj� moje prognozy w swoich przem�wieniach, usprawiedliwiaj�c coraz wy�sze podatki przygotowaniami do nieweso�ej przysz�o�ci. Obydwie strony s� w pe�ni zadowolone. - No, no! - zawo�a� Jonatan ze zdumieniem tr�c policzek. - Bierze pani na siebie ogromn� odpowiedzialno��. Czy przewidywania si� sprawdzaj�? - Prawie nikt mnie o to nie pyta - zachichota�a ekonomistka. Zawaha�a si� i spojrza�a mu uwa�nie w oczy. - Szczerze m�wi�c, prognozy robione za pomoc� rzutu monet� by�yby trafniejsze. Ale rzut monet� to pestka, ka�dy mo�e go wykona�, wi�c takie sposoby nikogo nie uspokajaj�. Nie ukoisz l�ku strachliwych, ja na tym nie zarobi�, a w�adza Lord�w nijak od tego nie wzro�nie. Widzisz wi�c, �e musz� wymy�la� imponuj�ce i skomplikowane prognozy, bo inaczej znajd� sobie do tego celu kogo� innego. [ Pytania do rozdzia�u XX ] [ Rozdzia� XXI ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XXI Jak si� robi buty "To musi by� siedziba rz�du - pomy�la� Jonatan na widok wspania�ych, marmurowych kolumn i pos�g�w. - Taka budowla musia�a kosztowa� maj�tek!" Jedna para drzwi z br�zu sta�a otworem, ukazuj�c pe�en ludzi amfiteatr. W�lizn�wszy si� dyskretnie do �rodka, m�odzieniec zobaczy� podium na samym �rodku pomieszczenia. Grupa rozczochranych i rozwrzeszczanych kobiet i m�czyzn otoczy�a podium i macha�a r�kami w kierunku dystyngowanego m�czyzny w nienagannie skrojonym garniturze, kt�ry od czasu do czasu wypuszcza� dym z grubego cygara. Tym�e cygarem wskaza� na jednego z k��bi�cych si� przed nim ludzi. Jonatan podszed� bli�ej. Jaki� cz�owiek z pi�rem w jednej i notesem w drugiej r�ce usi�owa� przekrzycze� innych: - Wasza ekscelencjo, najczcigodniejszy lordzie Ponzi, czy prawd� jest, �e niedawno z�o�y� pan podpis pod ustaw� zakazuj�ca szewcom produkcji but�w? - A, tak, jak najbardziej - odpar� lord Ponzi, kiwaj�c �askawie g�ow�. Cedzi� s�owa tak wolno, i� wygl�da� na cz�owieka zbudzonego z g��bokiego snu. - Czy nie uzna�by pan tego za pewien precedens? - pyta� cz�owiek z pi�rem, bez przerwy zapisuj�c co� w notesie. - A, tak, to z pewno�ci� jest precedens... - pokiwa� z namaszczeniem g�ow� Jego Ekscelencja. - Czy po raz pierwszy w dziejach Korrumpo szewcy otrzymaj� zap�at� za niewyrabianie but�w? - przerwa�a mu kobieta stoj�ca na prawo od cz�owieka z pi�rem. - Tak - odrzek� lord Ponzi - s�dz�, �e tak w�a�nie b�dzie. - Czy zgadza si� pan z twierdzeniem, �e taki przepis spowoduje podwy�k� cen pantofli, kozak�w, sanda��w i innego rodzaju obuwia? - krzykn�� kto� z ty�u. - Hm, aaa, czy m�g�bym prosi� o powt�rzenie pytania? - Czy zwi�kszy to ceny but�w? - Tak, podwy�szy to dochody szewc�w - odpar� z godno�ci� lord, mechanicznie kiwaj�c g�ow�. - Do�o�ymy wszelkich stara�, aby pom�c szewcom. Jonatanowi przypomnia�a si� kobieta, kt�r� wraz z dzie�mi wyrzucono z domu. - "O ile ci�ej b�dzie jej teraz kupi� buty" - pomy�la� ze smutkiem. - Czy m�g�by pan opisa� swoje plany na najbli�szy rok? - krzykn�� kto�, kogo zas�ania� t�um przed podwy�szeniem. - Mhm, hmm, co prosz�? - wymamrota� Ponzi. - Jakie s� pa�skie plany na najbli�szy czas? - powt�rzy� wyra�nie ju� zdenerwowany g�os. - Ach tak, no w�a�nie, hmm - wybe�kota� lord i pykn�� z cygara. - Chcia�bym skorzysta� z okazji i tu oto, na tej konferencji prasowej, obwie�ci�, �e w roku przysz�ym zamierzamy na naszej pi�knej wyspie Korrumpo, p�aci� wszystkim, �eby niczego nie wytwarzali. Przez t�um przebieg� j�k zdumienia. "Wszystkim?" "Serio?" "To dopiero b�dzie du�o kosztowa�." "Ale czy to co� pomo�e?" - Pomo�e? - powt�rzy� lord Ponzi, otrz�saj�c si� z odr�twienia. - Czy ludzie zaprzestan� produkcji? - Ale� oczywi�cie. Od wielu lat prowadzimy w naszej instytucji program pilota�owy. - i doda� z dum� w g�osie: - Nigdy niczego nie wyprodukowali�my. W tej�e chwili jaki� cz�owiek stan�� u boku lorda i og�osi�, �e konferencja jest zako�czona. Grupa dziennikarzy zmiesza�a si� z wype�niaj�cym amfiteatr t�umem. Jonatan zmru�y� wzrok, widz�c, jak Ponziemu opadaj� g�owa i ramiona, zupe�nie jakby kto� nagle przesta� poci�ga� za podtrzymuj�cy go od g�ry sznurek. Przygas�y �wiat�a i lorda sprowadzono ze sceny. [ Pytania do rozdzia�u XXI ] [ Rozdzia� XXII ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XXII Oklaskometr Na podium ukaza� si� kr�g �wiat�a a w�r�d publiczno�ci narasta� pomruk zniecierpliwienia. Kto� zacz�� miarowo klaska� i wkr�tce przy��czy� si� do� ca�y amfiteatr. Zapanowa�a gor�ca atmosfera. Wreszcie na podwy�szenie wkroczy� siwow�osy cz�owiek w l�ni�cym p�aszczu. M�czyzna u�miecha� si� szeroko i by� to najg�upszy u�miech spo�r�d wszystkich widzianych w �yciu przez Jonatana. Cz�owiek w l�ni�cym p�aszczu, bardzo podniecony, chodzi� po podium w t� i z powrotem, pozdrawiaj�c zgromadzone t�umy. - Witam, witam, witam! Jestem Felipe don Conferansyerre i bardzo si� ciesz�, �e widz� tu tylu cudownych ludzi. Czeka was prawdziwa uczta duchowa, tak, tak, wielkie przedstawienie, czyli rozmowa z Kandydatem. Sk�po odziane kobiety, stoj�ce po bokach sceny, zacz�y �ywio�owo wymachiwa� r�kami i na sali zerwa�y si� huraganowe oklaski. - Dzi�kuj�, dzi�kuj�, dzi�kuj� bardzo. Najpierw czeka was co� bardzo, ale to bardzo specjalnego. Zaprosi�em tu dzisiaj sam� Przewodnicz�c� Krajowej Komisji Wyborczej we w�asnej osobie. Wtajemniczy nas ona w szczeg�y przepis�w nowej, rewolucyjnej ordynacji, o kt�rej tyle si� ostatnio m�wi�o. - Tu prowadz�cy program odwr�ci� si� i rykn��: - Serdecznie wszyscy witamy doktor Juli� Paw�ow�! Kobiety ze sceny i widownia zn�w zacz�li bi� brawo i pokrzykiwa� z podniecenia. Felipe don Conferansyerre przywita� si� z doktor Paw�ow� i da� t�umom znak, �eby si� uciszy�y. - Tak, tak, szanowna pani doktor, wszystko wskazuje na to, �e przez lata pracy zdoby�a sobie pani grono zagorza�ych zwolennik�w. - Dzi�kuj�, ci Feli - doktor Paw�owa mia�a grube okulary, urz�dowy, szary �akiet i wyraz spokojnej pewno�ci siebie na kwadratowej twarzy. - Entuzjazm wynosi oko�o 5,3 stopnia. - Hej! Tomasz, sk�d ty to masz! - zawo�a� prowadz�cy. Panienki pokaza�y odpowiedni� instrukcj� i widzowie wybuchn�li �miechem. - Co to znaczy, �e entuzjazm wynosi 5,3 stopnia? - zapyta� don Conferansyerre. - No, c� - powiedzia�a doktor Paw�owa - zawsze nosz� przy sobie urz�dowy oklaskometr, kt�ry pokazuje skal� entuzjazmu t�um�w. - Niewiarygodne, prawda? - Na dany znak publiczno�� zacz�a ponownie klaska�. Gdy tylko wrzawa przycich�a, doktor Paw�owa stwierdzi�a: - To by�o mniej wi�cej 2,6 stopnia. - Niesamowite! - wykrzykn�� Felipe. - Do czego chcesz wykorzysta� ten oklaskometr? Czy przyda si� jako� podczas zbli�aj�cych si� wybor�w? - Jak najbardziej, Feli. Nasza Komisja Wyborcza uzna�a, �e liczenie g�os�w nie wystarczy. Nie same liczby winny decydowa� o wyborze ludzi, kt�rzy b�d� ustanawia� standardy etyczne, prawne, podzia� w�adzy i maj�tku. Doszli�my do wniosku, �e entuzjazm publiczno�ci jest r�wnie istotny. - Nieprawdopodobne! - zawo�a� prowadz�cy. Ludzie znowu zacz�li klaska�. - 4,3 stopnia - orzek�a beznami�tnie doktor Paw�owa. - Jak sobie to wyobra�asz? - w tym roku podczas wybor�w na naszej wyspie po raz pierwszy zastosujemy oklaskometry. Unios�a brwi, a na jej srogiej twarzy po raz pierwszy pojawi� si� cie� u�miechu. - Wyborcy nie b�d� wype�nia� kart, lecz zgromadz� si� w budkach wyborczych i wyra�� swoje poparcie oklaskami, gdy zobacz� �wiate�ko przy nazwisku swojego kandydata. - Co o tej nowej ordynacji s�dz� sami kandydaci? - pyta� Felipe. - w pe�ni j� popieraj�. Wszystko wskazuje na to, �e zd��yli ju� przygotowa� swoich zwolennik�w do tej zmiany. Przez d�ugie godziny obiecywali, �e dla dobra swoich wyborc�w b�d� wydawa� pieni�dze innych i zawsze spotyka�o si� to z entuzjastycznym przyj�ciem. - Dzi�kuj�, �e zechcia�a� do nas dzisiaj przyby� i przedstawi� nam wizj� lepszego jutra. Mam te� nadziej�, �e jeszcze kiedy� zaszczycisz nas swoj� obecno�ci�. A teraz, panie i panowie, oka�my swoje poparcie dla doktor Julii Paw�owej! Gdy oklaski nareszcie ucich�y, prowadz�cy raz jeszcze odwr�ci� si� w stron� kulis: - Oto nadchodzi chwila, na kt�r� wszyscy czekali�cie. Tak, tak, prosto z wyczerpuj�cej trasy kampanii przedwyborczej - J�zef Pos�owicki! S�uchamy! J�zef Pos�owicki bez trudu wskoczy� na scen� i unosz�c r�ce w g�r� u�miechn�� si� promiennie do publiczno�ci. Jonatan pomy�la�, �e u nikogo jeszcze nie widzia� tak bia�ych z�b�w. - Dzi�kuj� ci, Feli. To wielka chwila w moim �yciu, by� tutaj razem z wami, najwspanialszymi lud�mi na �wiecie. - a wi�c, J�ziu, uchyl nam r�bka wielkiej tajemnicy. Zaskoczy�e� nas, kiedy na pierwszych stronach wszystkich gazet na wyspie pojawi�y si� sensacyjne wie�ci. O co zatem chodzi? - Przechodzimy od razu do sedna, no nie, Feli? To mi si� w�a�nie podoba w twoim programie! Widzisz, od pewnego ju� czasu niepokoi�y mnie rosn�ce koszty kampanii wyborczych. Jestem �wi�cie przekonany, �e wyborcom na naszej wyspie nale�y si� o wiele wi�cej za o wiele uczciwsz� cen�. Wi�c postanowi�em za�o�y� Parti� Uniwersaln�. - Parti� Uniwersaln�! Wspania�y pomys�! Na dodatek zmieni�e� nazwisko. - Zgadza si� Feli. Jako Eliasz Korzeniewicz nie mia�bym szans na to, aby sta� si� kandydatem wszystkich Korrumpian. Trzeba by�o ukry� swoje korzenie... - wszyscy, w��cznie z don Conferansyerre i Pos�owickim, wybuchn�li �miechem. - Ale postawmy spraw� otwarcie - podj��. - Je�li chce si� zdoby� popularno��, trzeba wyj�� do ludzi. - a jak upowszechniasz swoje idee? - Nied�ugo we wszystkich sklepach b�dzie mo�na kupi� nasze czarno-bia�e ulotki, nalepki i plakaty. Dzi�ki temu chcemy zmniejszy� koszty kampanii o po�ow�. - a czy zajmujecie jakie� stanowisko w kwestiach zasadniczych? - przerwa� mu Felipe. - Oczywi�cie, tak jak i wszystkie inne partie. Pos�owicki wyj�� z kieszeni marynarki plik kartek papieru: - Oto zarys programu dotycz�cego przest�pczo�ci, a tu mam zarys programu na temat walki z ub�stwem. - Ale na tych zarysach nie ma ani s�owa - wyduka� zdezorientowany Felipe. Zarysy program�w wygl�da�y jak zwyk�e, czyste kartki papieru. - i o to w�a�nie chodzi, drogi Feli. Po co traci� czas na pr�ne obietnice? Niech wyborcy sami napisz� sw�j program. Przyrzeczenia i ich realizacja si� nie zmieni�, a my przy okazji zaoszcz�dzimy na kosztach druku. - Nies�ychane! Wszyscy kandydaci m�wi� o obni�eniu koszt�w kampanii, a ty z miejsca zabra�e� si� do dzie�a. Ale czas ju� ko�czy�. Czy m�g�by� na koniec w dw�ch s�owach stre�ci� za�o�enia swojej partii? - Nie ma sprawy. Nasze pomys�y zdobywaj� ju� sobie popularno�� na ca�ej wyspie. Nasze has�o brzmi: "Wierzymy w to, w co wy wierzycie". - Wielkie dzi�ki, J�zek. Wielkie dzi�ki. Panie i panowie, prosz� o prawdziw� burz� oklask�w, zawrotne 5,5 stopnia dla naszego geniusza kampanii wyborczej - J�zefa Pos�owickiego! [ Pytania do rozdzia�u XXII ] [ Rozdzia� XXIII ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XXIII Ka�demu wed�ug potrzeb T�um wreszcie umilk�, s�ysz�c dono�ne d�wi�ki tr�b i werbli. Felipe don Conferansyerre wyci�gn�� r�ce w stron� widowni. - Wszyscy obecni tu rodzice nie mogli si� z pewno�ci� doczeka� wielkiego fina�u. Dwunastoletnia podr� dziecka dobiega ko�ca. Czas na Turniej Maturalny! Sal� wype�ni�a muzyka organowa, z bok�w pootwiera�y si� niewidoczne do tej pory drzwi, przez kt�re wmaszerowali uczniowie w biretach i d�ugich, czarnych togach. T�um zgotowa� im kolejn� owacj�, od czasu do czasu przerywan� gwizdami i okrzykami. - Co to jest Turniej Maturalny? - szepn�� Jonatan do stoj�cej obok kobiety. - To zawody dla m�odzie�y ko�cz�cej pa�stwowe szko�y - urwa�a, przez chwil� wys�uchuj�c kolejnych og�osze�, po czym m�wi�a dalej, staraj�c si� przekrzycze� rozgardiasz. - To ukoronowanie wieloletniej nauki. Jak dot�d, celem edukacji by�o wykazanie, jak wa�na jest ci�ka praca i pilno�� w zdobywaniu wiedzy. Dzisiaj wyr�niaj�cy si� uczniowie otrzymaj� nagrody za swoje osi�gni�cia. G��wna nagroda, kt�ra nie zostala jeszcze przyznana, to Trofeum Po�egnalne, przypadaj�ce zwyci�zcy Turnieju. - Kim jest ta pani, witaj�ca si� z uczniami? - Jonatan zmru�y� oczy, bo zdawa�o mu si�, �e zobaczy� na scenie jak�� znajom� posta�. - To oczywi�cie pani El�bieta de Flanelle. Nie znasz jej z gazet? To przewodnicz�ca Turnieju, a jako cz�onkini Rady Lord�w i kr�lowa w�r�d polityk�w, jest naszym go�ciem honorowym. Zreszt� bardzo lubi pokazywa� si� na uroczysto�ciach pa�stwowych. Mieszka�cy wyspy maj� j� i jej zaw�d zar�wno w najwy�szym powa�aniu, jak i w najg��bszej pogardzie, st�d te� jak nikt inny nadaje si� na Turniej Maturalny. - Jakie s� regu�y gry? - Pani de Flanelle wyg�asza jedno ze swoich przem�wie�, a uczniowie maj� zadanie wynotowa� ze� wszystkie zwroty i wyra�enia, kt�re jawnie zaprzeczaj� wszystkiemu, czego ich do tej pory uczono - t�umaczy�a kobieta, nachylaj�c si� do ucha m�odzie�ca. - Ten, kto odnajdzie najwi�cej sprzeczno�ci, zdob�dzie Trofeum Po�egnalne. Ale sza, pani de Flanelle ju� rozpocz�a. -...i w ten spos�b poznali�my cnot� wolno�ci - dudni�a pani de Flanelle. - Wiadomo, �e wolna wola i odpowiedzialno�� osobista prowadz� do dojrza�o�ci. Ludzie w przeci�gu minionych wiek�w zawsze pragn�li wolno�ci. Jakim wi�c cudownym zjawiskiem jest fakt, �e mieszkamy na wolnej wyspie... - Patrz, jak b�yskawicznie pisz� - kobieta pokaza�a Jonatanowi uczni�w, siedz�cych za pani� de Flanelle. - Maj� szanse na zdobycie takiej ilo�ci punkt�w! - Czy pani de Flanelle zaprzeczy�a czemu�, czego uczyli ich w szkole? - zapyta� Jonatan. - Wolna wola? - za�mia�a si� kobieta. - Bzdura. Szko�a jest przymusowa. Dzieci musz� do niej chodzi�, a wszyscy za to p�ac�. Ale cicho sza! -...mo�emy r�wnie� m�wi� o szcz�ciu, �e mamy najlepsze szko�y jakie mo�na sobie wyobrazi�, zw�aszcza w obliczu ci�kich czas�w, kt�re zapowiadaj� nasi czo�owi ekonomi�ci. Nauczyciele staj� si� wzorcami osobowymi dla uczni�w, pochodni� prawdy i wiedzy o�wietlaj�c� �cie�k� ku powszechnemu dostatkowi i demokracji... - Moja c�rka siedzi trzecia od prawej w drugim rz�dzie - kobieta pisn�a i chwyci�a Jonatana za r�kaw. - Sp�jrz, jak notuje, na pewno zdobywa wszystkie mo�liwe punkty. - Nie rozumiem - odezwa� si� Jonatan. - Jakie punkty? - Najlepsze szko�y? Przy braku wyboru nie spos�b niczego por�wnywa�. Sama pani de Flanelle posy�a�a swoje dzieci na wie� na prywatne lekcje. Przyk�adni nauczyciele? Przez dwana�cie lat uczniowie maj� siedzie� cicho i wykonywa� polecenia, a w zamian otrzymuj� tylko stopnie i papierowe gwiazdki. Gdyby nauczyciele zamiast pensji dostawali gwiazdki, nazwaliby to niewolnictwem! "Pochodnia o�wietlaj�ca �cie�k� ku demokracji"? Niby jak� �cie�k�? w szkole panuje autokracja. Pani de Flanelle sk�oni�a si� uni�enie: -...a teraz dotarli�cie do punktu zwrotnego w swoim �yciu. Zdajemy sobie wszyscy spraw�, �e mamy do dyspozycji zaledwie ma�y g�os w wielkim ch�rze ludzko�ci. Wiemy, �e dzisiaj nie mo�e by� mowy o dzikiej konkurencji i bezlitosnym wspinaniu si� na szczyt kariery. Dla nas najszlachetniejsz� cnot� jest po�wi�cenie. Po�wi�cenie si� dla potrzeb bli�nich, dla milion�w, do kt�rych los u�miechn�� si� mniej �askawie... - Tylko sp�jrz na nich! - wrzasn�a zachwycona kobieta. - Takie pok�ady sprzeczno�ci. "Wielki ch�r ludzko�ci"! "Po�wi�cenie"! Ca�y czas uczono ich, �e maj� by� najlepsi, �e musz� si� stale doskonali�. Sama de Flanelle te� nie pr�nowa�a. Krzyczy najg�o�niej, domaga si� najwi�cej i ma najmniej skrupu��w. Nie cofn�a si� przed niczym w drodze do politycznej kariery. Te dzieci a� za dobrze wiedz�, �e nie znalaz�y si� na tej scenie dlatego, �e po�wi�ca�y si� dla s�abszych i mniej zdolnych. - Czyli w szkole m�wi im si�, �e maj� d��y� do doskona�o�ci i sukcesu, a po jej sko�czeniu pani de Flanelle wmawia im, �e szczytem doskona�o�ci jest po�wi�cenie si� dla innych? - Jonatan coraz mniej z tego wszystkiego rozumia�. - Zgadza si� - odpowiedzia�a tamta. - Pani El�bieta maluje im wizj� nowego �wiata. Od ka�dego wedle jego zdolno�ci, ka�demu wedle potrzeb. Taka czeka nas przysz�o��. - Czy nie mogliby by� konsekwentni i naucza� tego samego w szkole, co po jej uko�czeniu? - W�adze ca�y czas nad tym pracuj�. Szko�y dzia�aj� w my�l przestarza�ej zasady, i� najlepsze stopnie otrzymuj� najlepsi uczniowie. Za rok skala ocen ma zosta� odwr�cona do g�ry nogami. B�d� chcieli zach�ci� uczni�w poprzez system nagr�d. Stopnie b�d� stawiane wedle potrzeb, a nie osi�gni��. Najlepsi dostan� jedynki, najgorsi - sz�stki. W sumie najs�abszym bardziej potrzebne s� dobre stopnie chocia�by jako forma zach�ty do pracy. - Najgorsi b�d� dostawa� sz�stki, a najwybitniejsi jedynki? - powt�rzy� Jonatan chc�c si� upewni� czy dobrze us�ysza�. Wci�� nie m�g� tego poj��. - Owszem - przytakn�a. - Ale co si� stanie z poziomem nauki? Czy wszyscy nie b�d� chcieli by� mniej zdolni i przez to bardziej potrzebuj�cy? - Wed�ug de Flanelle najwa�niejsze, �e jest to humanitarny akt dobrej woli. Najlepsi uczniowie naucz� si� docenia� cnot� po�wi�cenia, za� najgorsi nab�d� pewno�ci siebie. Takie same zasady maj� obowi�zywa� przy zatrudnianiu nauczycieli. - i co oni na to? - Niekt�rym si� to podoba, innym nie. C�rka opowiada�a, �e najlepsi nauczyciele zagrozili odej�ciem z pracy. W odr�nieniu bowiem od uczni�w maj�, p�ki co, luksus wyboru. [ Pytania do rozdzia�u XXIII ] [ Rozdzia� XXIV ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XXIV Jak si� p�aci za grzechy Jonatan wyszed� z rozbrzmiewaj�cego oklaskami amfiteatru i pomaszerowa� d�ugim korytarzem. Na jego ko�cu zauwa�y� rz�d siedz�cych na �awce ludzi, skutych kajdanami i �a�cuchami. Czy�by czekali tu na rozpraw� s�dow�? Jonatan pomy�la�, �e mo�e jacy� urz�dnicy pomog� mu w odzyskaniu skradzionych pieni�dzy. Na lewo od �awki znajdowa�y si� drzwi z napisem "Biuro ci�kich rob�t". Ko�o �awki stali stra�nicy w mundurach, kt�rzy o czym� po cichu rozmawiali, zupe�nie nie zwracaj�c uwagi na pogr��onych w apatii wi�ni�w. Grube �a�cuchy z g�ry przekre�la�y wszelkie szanse ucieczki. Jonatan zbli�y� si� do pierwszego z brzegu skaza�ca, na oko dziesi�cioletniego ch�opca, kt�ry jako� nie wygl�da� na przest�pc�. - Za co si� tu znalaz�e�? - spyta� niewinnie. - Pracowa�em - odpar� ch�opiec, zerkaj�c ukradkiem na stra�nik�w. - Za jak� prac� idzie si� tu do wi�zienia? - oczy Jonatana wyra�a�y bezbrze�ne zdumienie. - Uk�ada�em towary na p�kach w Domach Towarowych Jacka - ch�opiec zawaha� si�, jakby mia� zamiar powiedzie� co� jeszcze, lecz spojrza� tylko na siedz�cego obok, siwow�osego m�czyzn�. - To ja go zatrudni�em - w��czy� si� Jack, barczysty m�czyzna w �rednim wieku, o niskim, tubalnym g�osie. Kupiec mia� jeszcze na sobie poplamiony fartuch, w jakim chodzi� w sklepie - i �a�cuch, kt�rym by� przykuty do nogi ch�opca. - Ten dzieciak m�wi� mi, �e chce dorosn�� i by� taki jak ojciec, kt�ry jest kierownikiem magazynu w pewnej fabryce. Niby nic w tym dziwnego. Ale fabryk� zlikwidowano i jego ojciec nie m�g� znale�� pracy, wi�c pomy�la�em, �e zatrudniaj�c ch�opaka pomog� ca�ej rodzinie. Przyznaj�, ja te� na tym skorzysta�em. Wielkie sklepy wp�dza�y mnie w bankructwo i potrzebowa�em tanich pracownik�w. Teraz jest ju� po wszystkim. - Na jego twarzy pojawi� si� wyraz rezygnacji. - w szkole nie p�ac� nikomu za czytanie i rachowanie - powiedzia� p�aczliwie ch�opiec. - Jack mi p�aci�. Prowadzi�em mu ksi�gi rachunkowe i obiecywa�, �e z czasem, je�li b�d� si� dobrze sprawowa�, pozwoli mi sk�ada� zam�wienia. Zacz��em czyta� og�oszenia i gazety handlowe. Obraca�em si� w�r�d rozmaitych ludzi, nie tylko szkolnych dzieciak�w. Dosta�em awans i dok�ada�em si� tacie do czynszu, usk�ada�em sobie nawet na rower. Teraz jestem sko�czony - m�wi� �ami�cym si� g�osem, po czym wbi� wzrok w pod�og� - i b�d� musia� znowu zaj�� si� nauk� w szkole. - w por�wnaniu z innymi mo�liwo�ciami nauka w szkole nie jest taka znowu najgorsza, m�j ch�opcze - o�wiadczy� zwalisty, jowialny m�czyzna z koszem pe�nym zwi�d�ych, ��tych r�. Siedzia� przykuty do drugiej nogi ch�opca. - Ci�ko jest zarobi� na �ycie. Nigdy nie mia�em ochoty pracowa� na cudzy rachunek. W ko�cu kupi�em sobie stragan z kwiatami. Sprzedawa�em r�e na g��wnych ulicach miasta i ko�o rynku, nawet nie�le na tym wychodzi�em. Ludziom - to znaczy klientom - podoba�y si� moje kwiaty. Co innego sklepikarze. Przekonali Rad� Lord�w, �eby zabroni�a "spekulacji". Zosta�em spekulantem! Tak mnie nazwali, bo nie mog� pozwoli� sobie na sklep. W przeciwnym wypadku by�bym "sklepikarzem" albo "kupcem". Nie bierz tego do siebie, Jack, ale tacy jak ja handlowali tu, jeszcze kiedy o sklepach nawet wr�ble nie �wierka�y. W ka�dym razie orzeczono, �e jestem w��cz�g� psuj�cym wizerunek miasta, po prostu wyj�tym spod prawa! Jakim cudem mog�em zosta� potraktowany w ten spos�b? Przynajmniej nie siedzia�em na garnuszku organizacji charytatywnych. - Ale sprzedawa�e� na chodnikach - odparowa� Jack - a one powinny pozosta� dla klient�w. - �eby �atwiej by�o wej�� do twojego sklepu? Czy masz klient�w na w�asno��? Wiem, wiem, to tereny pa�stwowe, czyli �e maj� nale�e� do wszystkich, ale przecie� to bzdura, Jack. Tak naprawd� obszary te s� w�asno�ci� ludzi, kt�rzy maj� uk�ady w Radzie Lord�w. Jonatan przypomnia� sobie bardzo podobne s�owa rybaka. - Ale ty nie p�acisz tych wszystkich morderczych podatk�w tak jak my! - wybuchn�� Jack. - a z czyjej winy p�acisz podatki? Chyba nie z mojej! - odgryz� si� poirytowany kwiaciarz. - Czyli aresztowali pana ot tak, po prostu? - zapyta� Jonatan, chc�c roz�adowa� napi�t� atmosfer�. - No, wcze�niej mnie ostrzegali, ale nie mia�em zamiaru ta�czy�, jak mi zagraj�. Za kogo oni si� uwa�aj�? Za moich pan�w? Chcia�em pracowa� dla siebie, a nie dla jakiego� w�cibskiego szefa. Z drugiej strony wi�zienie mi nie przeszkadza. �yj� tu sobie na rachunek sklepikarzy. - Mo�e zmusz� ci� po prostu do rob�t publicznych - mrukn�� Jack. - a czy to co robi�em na wolno�ci nie by�o publiczn� robot�? - Czy mnie te� wsadz� do wi�zienia? - zaj�cza� ch�opiec. - Nie przejmuj si�, ma�y - pociesza� go kwiaciarz. - Jak si� tam dostaniesz, to przynajmniej nauczysz si� czego� praktycznego - i bynajmniej nie tego, co chcia�by ci wbi� do g�owy dozorca. - Za co tu jeste�cie? - Jonatan zwr�ci� si� do siedz�cych obok kobiet w roboczych ubraniach. - Mamy niewielk� ��dk� ryback�. Jaki� urz�dnik przyuwa�y�, jak d�wigam w porcie ci�k� skrzyni� - zacz�a ko�cista, �ylasta kobieta o przenikliwych, niebieskich oczach. - O�wiadczy�, �e niby naruszam przepisy bezpiecze�stwa. Ruchem r�ki wskaza�a na towarzyszki i podj�a: - Przepisy maj� chroni� nas przed wyzyskiem w miejscu pracy. Zamkn�li nas dwukrotnie, ale dwa razy �e�my si� wymkn�y do portu, �eby wyrychtowa� ��dk� przed zbli�aj�cym si� sezonem. Znowu nas dopadli i tym razem chc� ochroni� raz a dobrze - za kratkami. Co zrobi� z moim synkiem? - zastanawia�a si� na g�os. - Ma dopiero trzy latka! Co najdziwniejsze, wa�y wi�cej ni� te skrzynie, a nosi�am go ca�y czas ze sob�. I nikogo to nie obchodzi�o. - My�lisz, �e to dziwne? - odezwa� si� m�czyzna ze starannie przystrzy�on� brod�, okalaj�c� m�odzie�cz� twarz. Tr�ci� �okciem siedz�cego obok kompana. - George pracowa� dla mnie przez dwie ostatnie zimy jako kto� w rodzaju czeladnika. Sprz�ta� w moim zak�adzie fryzjerskim i przygotowywa� klient�w. W ko�cu w�adze stwierdzi�y, �e b�d� mia� k�opoty, bo nie p�ac� mu wystarczaj�cej stawki za przepracowane przez niego godziny. On z kolei znalaz� si� w opa�ach, bo chcia� pracowa�, nie nale��c do gildii sprz�taczy zak�ad�w fryzjerskich. - Uni�s� r�ce w g�r� i doda� w bezsilnej z�o�ci: - Gdybym mia� mu p�aci� tyle, ile chc�, nigdy w �yciu bym go nie zatrudni�! - w takim tempie, a na dodatek z wyrokiem s�dowym na koncie, nigdy w �yciu nie zdob�d� licencji fryzjera - zacz�� lamentowa� George. - Uwa�acie si� za pokrzywdzonych? - zapyta�a wynios�a kobieta, kt�rej wyra�nie nie by�o w smak, �e znalaz�a si� w tym samym po�o�eniu co reszta. Otar�a oczy bia��, jedwabn� chusteczk� i dorzuci�a: - Gdy dziennikarze dowiedz� si�, �e ja, Madame Ins, znalaz�am si� w wi�zieniu, kariera mego m�a legnie w gruzach. Nigdy nie przysz�o mi do g�owy, �e robi� co� z�ego. Przytuli�a si� do siedz�cej obok m�odej pary i kontynuowa�a: - Przed laty mia�am du�y dom i troje dzieci ucz�cych si� w najlepszych szko�ach. Chcia�am na nowo podj�� prac�. Wypytywa�am s�siad�w, gdzie mam szuka� kogo� do pomocy w domu. Wilhelm i Hilda mieli �wietne referencje, wi�c przyj�am ich bez mrugni�cia okiem. Hilda doskonale daje sobie rad� z meblami i ogrodem. Zawsze mo�na na ni� liczy�. Wilhelm to po prostu m�j wybawca. Jest taki dobry dla dzieci. W�a�ciwie jest na ka�de skinienie r�ki. Strzy�e w�osy, gotuje i sprz�ta o niebo lepiej ni� ja. Moi ch�opcy uwielbiaj� jego ciastka. Po powrocie do domu mog� porozmawia� sobie spokojnie z m�em i pobawi� si� z dzie�mi. - O takiej pomocy mo�na tylko pomarzy� - orzek� Jonatan. - Ale co si� sta�o? - z pocz�tku wszystko by�o w jak najlepszym porz�dku. P�niej m�� zosta� kierownikiem Biura Dobrej Woli. Wtedy jego przeciwnicy zaj�li si� naszymi finansami i odkryli, �e nigdy nie zap�acili�my podatk�w od zatrudnienia Wilhelma i Hildy. - Dlaczego? - Nie by�o nas na to sta�. W tym czasie zarabia�am niedu�o, a podatki by�y ogromne, wi�c gdyby�my chcieli je p�aci�, nie mogliby�my sobie pozwoli� na �adn� pomoc. - By�by to wielki k�opot - odezwa� si� Wilhelm. �ona kopn�a go w kostk� i upomnia�a: - Sied� cicho, Will. Wiesz, co nam grozi. - Kr�tko m�wi�c, prosz� pani - nie ust�powa� Wilhelm - ocali�a nam pani �ycie, kiedy uciekli�my ze swojej wyspy, gdzie szala� g��d i okrutna wojna domowa. Nie mieli�my �adnego wyboru - ucieka�, umrze� z g�osu albo da� si� zastrzeli�. W ten spos�b znale�li�my si� na Korrumpo. Gdyby nie Madame Ins, odes�aliby nas z powrotem na pewn� �mier�. - Zgadza si� - doda�a �agodnym g�osem Hilda - zawdzi�czamy pani �ycie i tak nam przykro, �e z naszego powodu jest pani w takich tarapatach. Madame Ins westchn�a g��boko i powiedzia�a: - M�j m�� straci awans do Biura Dobrej Woli, a mo�e i poprzedni� prac�. By� przewodnicz�cym Pierwszej Komisji Korrumpo zajmuj�cej si� rozbudzaniem dumy narodowej. Wrogowie zarzuc� mu hipokryzj�. - Hipokryzj�? - zdziwi� si� Jonatan. - Tak. Pierwsza Komisja odstr�cza nowych nowoprzyby�ych. - Nowych nowoprzyby�ych? - powt�rzy� m�odzieniec. - a s� jacy� starzy nowoprzybyli? Starzy nowoprzybyli? To my wszyscy - odrzek�a Mdame Ins. - Przed laty nasi przodkowe przybyli na t� wysp�, uciekaj�c przed uciskiem i chc�c stworzy� tu lepsze �ycie. Ale nowi nowoprzybyli zjawili si� tu ca�kiem niedawno. Przyjazdu zabrania im Ustawa o Wci�ganiu Drabiny. Jonatan z trudem prze�kn�� �lin�. A� strach pomy�le�, co by si� sta�o, gdyby urz�dnicy odkryli, �e on te� jest nowym nowoprzyby�ym. - Dlaczego przeszkadzaj� im nowi nowoprzybyli? - zapyta� sil�c si� na oboj�tny ton. - Lordy obawiaj� si� konkurencji - wtr�ci�a si� rybaczka. - Nowi nowoprzybyli mog� pracowa� ci�ej, d�u�ej, za ni�sze wynagrodzenie i z wi�kszym nara�eniem zdrowia. Mog� odwala� czarn� robot�, z kt�r� my nie chcemy mie� nic wsp�lnego. - Chwileczk� - odezwa� si� Jack. - Istnieje wiele s�usznych zarzut�w wobec nowych nowoprzyby�ych. Nie zawsze znaj� j�zyk, kultur� i obyczaje naszej wyspy. Podziwiam ich �mia�o��. Maj� odwag� pojawia� si� u nas jako cudzoziemcy. A nauczenie si� wszystkiego, co trzeba, zajmuje troch� czasu, a tu ci�gle ubywa miejsca. Sytuacja znacznie skomplikowa�a si� od czas�w, gdy nasi przodkowie tutaj uciekali. Jonatan przypomnia� sobie puste, niezagospodarowane po�acie ziemi, jakie widzia� na wsi. - M�j m�� przedstawi� identyczne argumenty przeciwko nowym nowoprzyby�ym - o�wiadczy�a z dum� Madame Ins. - Zawsze powtarza, �e nowi nowoprzybyli musz� najpierw nauczy� si� j�zyka i obyczaj�w i dopiero wtedy pozwolimy im tu si� osiedli�. Powinni te� mie� pieni�dze, mie� wysokie kwalifikacje, by� niezale�ni i nie mog� zajmowa� du�o miejsca. Sporz�dzi� w�a�nie projekt nowej ustawy o wykrywaniu i deportacji nowych nowoprzyby�ych, tyle �e pojawi�y si� trudno�ci. Prawny opis nowych nowoprzyby�ych odpowiada� bardziej charakterystyce naszych dzieci ni� ludzi pokroju Wilhelma i Hildy. W tej chwili do pomieszczenia wesz�o dw�ch m�czyzn w sztywnych garniturach, nios�cych wypchane dyplomatki. Podeszli do Madame Ins, kt�ra skuli�a si� ze strachu. Jeden z m�czyzn da� stra�nikowi znak, �eby j� rozku�. - Nie potrafimy nawet wyrazi�, jak bardzo jest nam przykro z powodu tej pomy�ki, Madame Ins. Mo�emy pani� tylko zapewni�, �e spraw� t� zajmuj� si� ju� odpowiednie czynniki najwy�szego szczebla. Kobieta z wyra�na ulg� wsta�a i pomaszerowa�a korytarzem w ich towarzystwie, ani si� ogl�daj�c na Wilhelma i Hild�. Pozostali na miejscu odprowadzili j� wzrokiem w grobowej ciszy, przerywanej tylko brz�kiem niezmordowanych �a�cuch�w. Gdy Madame Ins znikn�a z oczu, stra�nicy brutalnie odczepili Wilhelma i Hild� od reszty wi�ni�w i popchn�li ich w przeciwn� stron�. - Zabiera� si� st�d, �mieciarze. Wraca� tam, sk�d przyszli�cie. - Ale my nie zrobili�my nic z�ego - protestowali oboje. - Zginiemy. - To nie moja sprawa - warkn�� stra�nik. - Twoja, twoja - mrukn�a pod nosem rybaczka, gdy tylko zeszli na schody i zatrzasn�y si� za nimi drzwi. - Czyli wszyscy wi�niowie znale�li si� w tym po�o�eniu tylko dlatego, �e nie wolno im by�o pracowa�? - zapyta� Jonatan rybaczk�, wol�c nie my�le� o tym, co czeka tamtych dwoje, a mo�e wkr�tce i jego. - z nim jest insza sprawa - odpar�a kobieta, pokazuj�c mu m�odzie�ca z g�ow� zanurzon� w d�oniach. - W�adze chcieli, �eby zaci�gn�� si� do armii. Odm�wi�, to przypi�li go do tego samego �a�cucha co nas. - Dlaczego w�adze chcia�y si�� wcieli� go do wojska? - spyta� Jonatan, nie bardzo pojmuj�c, po co komu taki m�ody �o�nierz. - M�wi�, �e to jedyny spos�b na ochronienie naszego wolnego spo�ecze�stwa - odpowiedzia�a rybaczka. Jej s�owa wraz z metalicznym brz�kiem �a�cuch�w t�uk�y si� Jonatanowi w g�owie. - Przed kim maj� chroni� spo�ecze�stwo? - zapyta�. - Przed tymi, kt�re by chcieli zaku� nas w �a�cuchy - za�mia�a si� szyderczo. [ Pytania do rozdzia�u XXIV ] [ Rozdzia� XXV ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XXV Jak da� kosza emerytom Jarmark Rz�dowy ilo�ci� pomieszcze� i korytarzy przypomina� labirynt. Gdy Jonatan szed� sobie jednym z nich, dobieg�a go rozkoszna wo� kawy i �wie�ego chleba. Kieruj�c si� zapachem, dotar� do przestronnej sali, w kt�rej kilkoro starszych kobiet i m�czyzn zawzi�cie spiera�o si� ze sob�. Jeszcze inni p�akali, trzymaj�c si� za r�ce. - Co si� tu dzieje? - zapyta� Jonatan, patrz�c na du�y kosz, kt�ry sta� na samym �rodku sali i si�ga� niemal do sufitu. - O co si� k��cicie? Wi�kszo�� starc�w nie zwr�ci�a na niego uwagi, nadal k��c�c si� zawzi�cie. Za to podszed� do niego jeden powa�nie wygl�daj�cy jegomo��. - Ten utrapiony Lord! - powiedzia� z wyra�nym niezadowoleniem w g�osie. - Znowu nas nabra�! - Jak to? - Przed laty - zacz�� m�czyzna, ze smutkiem kr�c�c g�ow� - Carlo Ponzi przedstawi� nam plan, dzi�ki kt�remu nikt w starszym wieku nie zazna ju� nigdy g�odu. Pierwszorz�dny pomys�, prawda? Jonatan pokiwa� skwapliwie g�ow�. - z pocz�tku te� tak my�leli�my - parskn�� ze z�o�ci�. - Pod gro�b� kary �mierci wszyscy, z wyj�tkiem Najczcigodniejszego Lorda Ponziego i jego urz�das�w, musieli codziennie wk�ada� do tego olbrzymiego rz�dowego kosza bochenek chleba. Ci, kt�rzy sko�czyli 65 lat i odeszli na emerytur�, mogli zacz�� bra� chleb z kosza. - i sk�adali si� wszyscy za wyj�tkiem Lorda Ponziego i jego urz�dnik�w? - powt�rzy� Jonatan. - Oni byli traktowani na specjalnych zasadach. Musieli�my jeszcze dodawa� chleba do osobnego kosza, tylko dla nich. Teraz ju� wiadomo, czemu ich kosz musia� sta� osobno. - Na pewno dobrze jest mie� co je�� na staro��. - z pewno�ci�! Te� tak my�leli�my. Dzi�ki takiemu �wietnemu pomys�owi starszym ludziom mia�o nigdy nie zabrakn�� chleba. Wszyscy liczyli na kosz rz�dowy i przestali w og�le odk�ada� na przysz�o�� dla siebie samych - staruszek by� ca�y zgarbiony od trud�w i trosk. Obrzuci� wzrokiem grup� pomarszczonych wsp�towarzyszy, po czym wskaza� na jednego d�entelmena w starszym wieku, siedz�cego na �awce: - Kiedy� Alan, m�j przyjaciel, kt�rego tam widzisz, pilnowa� rz�dowego kosza i wyliczy�, �e nied�ugo zabraknie w nim chleba. Zajmowa� si� ksi�gowo�ci� i doszed� do wniosku, �e ludzie wi�cej chleba wyjmuj� ni� wk�adaj�. Bardzo nas wtedy nastraszy�. Alan zacz�� kiwa� trz�s�c� si� g�ow�: - Wspi�li�my si� na sam szczyt kosza. Troch� czasu nam to zaj�o, ale nie jeste�my a� tacy s�abi i �lepi, za jakich chyba nas bior� Lordowie. Zajrzeli�my do �rodka i przekonali�my si�, �e kosz jest niemal zupe�nie pusty. Na t� wie�� wszyscy podnie�li wielkie larum. Od razu powiedzieli�my temu Ponziemu, �e musi co� zaraz wykombinowa�, bo przy nast�pnych wyborach dobierzemy mu si� do sk�ry! - Na pewno go wystraszyli�cie - powiedzia� Jonatan. - i to jeszcze jak! Nigdy nie widzia�em kogo� tak roztrz�sionego. Ponzi zdaje sobie doskonale spraw�, �e je�eli si� nas zdenerwuje, to potrafimy uruchomi� ogromne wp�ywy. Najpierw stwierdzi�, �e ludziom starym nale�y si� jeszcze wi�cej chleba i �e zaczn� dostawa� go tu� przed wyborami. Potem, po wyborach, zabierze si� wi�cej chleba m�odszym i pracuj�cym. Ale tamci domy�lili si�, co knuje Lord i te� si� w�ciekli. Sprytne m�odziaki za��da�y chleba od zaraz. Nie mieli zamiaru czeka� tyle lat, a� b�dzie im si� nale�a�, tym bardziej �e w przysz�o�ci wszystko jeszcze mo�e si� zdarzy� i plany mog� si� w zwi�zku z tym zmieni�. Nie chcieli powierzy� swoich los�w politykom. - a co na to Lord? - Ten Ponzi jest bardzo pomys�owy. Zaproponowa�, �eby ludzie zacz�li wybiera� chleb z kosza dopiero w wieku lat siedemdziesi�ciu. To rozdra�ni�o tych, kt�rzy dochodzili ju� do emerytury i spodziewali si�, �e teraz zaczn� dostawa� obiecany chleb. Wtedy Ponzi wpad� na jeszcze jeden, b�yskotliwy pomys�. - w sam raz! - zawo�a� m�odzieniec. - w sam raz na wybory! Wszystko wszystkim obieca�! Da wi�cej starcom i zabierze mniej m�odym! Doskonale! Wszyscy s� szcz�liwi, starczy tylko przyrzec wi�cej mniejszym kosztem - m�czyzna urwa�, by sprawdzi�, czy Jonatan nad��a za jego tokiem my�lenia. - S�k w tym, �e bochenki b�d� z ka�dym rokiem coraz mniejsze. Zmniejsz� si� do tego stopnia, �e cz�owiek nie naje si� nawet ich setk�. - Zasrani kanciarze! - zaskrzecza� Alan. - Pewnie jak sko�czy si� i ten chleb, to zaczn� drukowa� obrazki z bochenkami! [ Pytania do rozdzia�u XXV ] [ Rozdzia� XXVI ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XXVI Kto wpad� na ten genialny pomys�? - Hura! Hura! - zawo�a�, ile si� w p�ucach, jaki� cz�owiek. Wystraszeni emeryci ze zdumieniem spojrzeli na nieoczekiwanego go�cia. Intruz by� bardzo wytwornie ubrany i, jak na d�entelmena przysta�o, nosi� starannie przystrzy�one w�siki. Towarzyszy�o mu kilku m�czyzn w ciemnych garniturach, kt�rzy p�aszczyli si� przed nim, jakby by� panem ich �ycia i �mierci. Wyelegantowany d�entelmen podszed� do sto�u, by wzi�� fili�ank� kawy, ruchem r�ki op�dzaj�c si� od reszty, niczym od natr�tnych much. M�czy�ni w garniturach, potulni jak owieczki, ustawili si� w k�cie i zamarli w cierpliwym wyczekiwaniu. - Gratulacje - odezwa� si� Jonatan - gratuluj�, chocia� nie wiem jeszcze czego. Czu� si� w obowi�zku nala� temu elegantowi kawy, przygl�daj�c si� jednocze�nie wzorowo wyprasowanym kantom spodni m�czyzny. - Zechcia�by pan powiadomi� mnie, co sta�o si� przyczyn� takiej rado�ci? - Mog� to uczyni� - odpar� z dum� tamten. - Dzi�kuj� za kaw�. Oj, ale� tu upa� - d�entelmen odstawi� fili�ank� i wyci�gn�� d�o� do Jonatana. - Nazywam si� Artur Hatch. A ty? - Jonatan. Jonatan Poczciwy. Bardzo mi mi�o. - Jonatanie, od dzi� mam pewno��, �e b�d� op�ywa� w dostatek - m�czyzna u�cisn�� mocno d�o� m�odzie�ca. - Wygra�em g�osowanie w sprawie swojego wynalazku, w sprawie ostrometalokija. - Jakie g�osowanie? - Ot� s�d minimaln� wi�kszo�ci� g�os�w przyzna� mi list patentowy. - a co to jest list patentowy? - zapyta� Jonatan. - To najbardziej warto�ciowa kartka papieru na tej wyspie - napuszy� si� Artur. - To list od Rady Lord�w, przyznaj�cy mi wy��czno�� na wykorzystywanie rewolucyjnej metody �cinania drzewa. Nikomu nie wolno u�ywa� ostrometalokija bez mojego pozwolenia. B�d� nieprzyzwoicie bogaty! - Kiedy pan go wynalaz�? - Jonatan przypomnia� sobie nagle kobiet�, kt�r� spotka� tu� po przybyciu na Korrumpo. - Ach, pomys� nie jest m�j. Wpad� na� ten biedny dure� Charlie, po czym z�o�y� potrzebne dokumenty w Biurze Nadzoru Idei. Zap�aci�em mu symboliczn� sum� za prawa do jego pomys�u i sadz�, �e inwestycja wkr�tce zwr�ci si� z nawi�zk�! Charliego nigdy w �yciu nie by�oby sta� na wynaj�cie takiej zgrai prawnik�w - Artur skin�� g�ow� w kierunku swoich towarzyszy. - a kto przegra� w tym sporze? - No faktycznie, sp�r by� nielichy. Setki innych go�ci utrzymywa�o, �e wpadli na ten sam pomys� jeszcze przede mn�... to jest przed Charliem. Niekt�rzy twierdzili, �e jest to po prostu kolejny, logiczny krok po wynalezieniu kamieniokija. Ba, nawet babka Charliego zg�osi�a swoje pretensje, argumentuj�c, i� to dzi�ki niej wnuczek sta� si� tym, kim jest dzisiaj. Do ��obu chcia� si� jeszcze dopcha� jaki� pisarz, twierdz�c, �e Charlie ukrad� mu pomys�. Tu Artur Hatch poci�gn�� �yk kawy i m�wi� dalej: - Ale ostatnie g�osowanie sz�o najci�ej. Pow�dka powiedzia�a, �e ona ju� dawno na�o�y�a kawa�ek metalu na kawa�ek drewna. Nawet nie pami�tam, jak si� nazywa�a. Zreszt� niewa�ne. Powo�a�a ponad czterdziestu �wiadk�w. M�wi�a, �e kierowa�a ni� ciekawo��, �e chcia�a sobie ul�y� w pracy. Usi�owa�a wywo�a� lito�� u s�dzi�w twierdz�c, i� jest zwyk�� drwalk�, kt�ra nigdy w �yciu nie mog�aby sobie pozwoli� na op�aty patentowe. �ycie jest ci�kie. - Ci�kie? - powt�rzy� Jonatan. - S�dz�, �e chcia�a przej�� do historii, a teraz przepadnie w otch�ani zapomnienia. Artur wspar� si� o �cian� i zacz�� przygl�da� si� swoim wypiel�gnowanym paznokciom prawej d�oni, najwyra�niej smakuj�c niedawne chwile tryumfu. - Ka�da ze spraw mia�a w sobie co� szczeg�lnego - podj��. - Niekt�rzy z moich rywali twierdzili, �e nie spos�b zaw�adn�� my�l�. Lecz s�d rozstrzygn��, �e to ja ni� zaw�adn��em! Na ca�e siedemna�cie lat. Uczciwie na to zapracowa�em. - Na siedemna�cie lat? Czemu akurat siedemna�cie? - Sk�d ja mam wiedzie�? - zachichota�. - Mo�e to jaka� magiczna liczba. - Ale skoro jest pan w�a�cicielem pomys�u, to dlaczego tylko na siedemna�cie lat? Czy po tym okresie traci pan te� prawo do reszty swojej w�asno�ci? - Hmm - Artur zamilk�, wzi�� fili�ank� i zacz�� nerwowo miesza� kaw�. - No to zabi�e� mi �wieka. Z regu�y prawa w�asno�ci nie s� ograniczone czasowo, chyba �e Rada odbiera komu� maj�tek z uwagi na wy�sze wzgl�dy spo�eczne. Chwileczk�! - uni�s� r�k� i z miejsca podbieg� do niego jeden ze stoj�cych w rogu ludzi, kt�ry biega� wok� Artura jak merdaj�cy ogonem piesek. - Czym mog� s�u�y�? - Paul, wyt�umacz prosz� temu m�odemu cz�owiekowi, czemu nie mog� by� posiadaczem listu patentowego d�u�ej ni� siedemna�cie lat. - Tak jest prosz� pana. A wi�c w dawnych czasach listem patentowym kr�l dzieli� si� swoimi regaliami z przyjaci�mi i zausznikami. Z kolei dzi� celem takich list�w - ci�gn�� Paul monotonnym g�osem rasowego prawnika - jest zach�cenie wynalazc�w do nie ustawania w wysi�kach. W minionym wieku pewien przes�dny wynalazca zdo�a� przekona� Rad� Lord�w, �e w ci�gu siedemnastu lat mo�na si� wystarczaj�co wzbogaci�. - Prosz� mnie poprawi�, je�eli co� pokr�ci�em - powiedzia� Jonatan, ze wszystkich si� staraj�c si� poj�� istot� problemu. - Czy to znaczy, �e wynalazcom tak zale�y na listach patentowych, bo chc� si� dorobi�, nie dopuszczaj�c innych do wykorzystywania swoich pomys��w? - a mog� by� jakie� inne powody? - Paul i Artur spojrzeli na siebie os�upia�ym ze zdziwienia wzrokiem. - Czyli ka�dy producent ostrometalokij�w musi wam zap�aci�? - Jonatana przygn�bia� brak wyobra�ni tych ludzi. - Hmm - chrz�kn�� Paul, zerkaj�c z ukosa na Artura - to zale�y od pana Hatcha. Mo�e b�dzie chcia� wyrabia� je sam... jak nakazuje ostro�no��. Z kolei jest r�wnie� mo�liwe, �e drwale przedstawi� mu tak lukratywn� propozycj�, i� przez te siedemna�cie lat powstrzyma si� od produkcji narz�dzi. - Paul spojrza� Arturowi prosto w oczy i doda�: - Nasi ludzie ju� si� nad tym g�owi�, prosz� pana. Jak pan pami�ta, najpierw musimy co� zrobi� z t� uci��liw� Kart� Drwala. Na dzie� dzisiejszy mamy w planach kolejne spotkanie z pani� de Flanelle. Ona jest w stanie za�atwi� nam jakie� ulgi i zwolnienia. Zwr�ci� si� ponownie do m�odzie�ca: - Drwale ho�duj� dziwnemu, ale prastaremu przekonaniu, i� ich metoda �cinania drzew zwyk�ymi kijami winna by� chroniona przed nap�ywem nowych pomys��w. - Ta Karta Drwala hamuje post�p - odezwa� si� Artur z zadum�. - Mam nadziej�, Paul, �e mog� na ciebie liczy�. Ty zawsze potrafisz co� wykombinowa�. - a co by pan zrobi� - zapyta� Jonatan - gdyby przegra� pan spraw� w s�dzie? Artur opar� r�ce na ramionach Jonatana i Paula, obracaj�c ich w stron� drzwi i zacz�� prowadzi� ku wyj�ciu, jakby na znak, �e rozmowa dobieg�a ko�ca. - Mo�esz by� pewien, m�ody cz�owieku, �e gdyby g�osowanie nie by�o dla mnie pomy�lne, nie traci�bym teraz czasu na pogaw�dki z tob�. Najpierw musia�bym nak�oni� pani� de Flanelle do zniesienia Karty Drwala, a zaraz potem wr�ci�bym do fabryki i zacz�� wyrabia� ostrometalokije, �eby nie da� si� dogoni� konkurencji. A m�j przyjaciel Paul musia�by znale�� sobie inne zaj�cie. Dobrze m�wi�, Paul? Mo�e zaj��by� si� produkcj�, marketingiem, a mo�e badaniami naukowymi? Ka�dy nowy ostrometalokij musia�by by� ulepszon� wersj� poprzedniego, �eby zd��y� przed rywalami depcz�cymi nam po pi�tach. - Przera�aj�ca wizja! - za�mia� si� drwi�co Paul. Na widok zmierzaj�cego ku drzwiom Artura reszta m�czyzn w k�cie wzi�a dyplomatki, zabieraj�c si� do wyj�cia. - S�uchaj, Paul - kontynuowa� Artur - wyt�umacz mi prosz� raz jeszcze t� kwesti� odpowiedzialno�ci. Szli korytarzem, przy czym Artur ca�y czas trzyma� r�ce na ramionach Paula i Jonatana. - Bo widzi pan - zacz�� Paul - kawa�ek metalu mo�e si� oderwa� od kija i uderzy� jakiego� niewinnego gapia. Dlatego trzeba chroni� pana i pozosta�ych inwestor�w. - Chroni� mnie na wypadek, gdyby kawa�ek metalu uderzy� kogo� innego? Jak to? - dopytywa� si� Artur, uprzedzaj�c ciekawo�� Jonatana. - Osoba, kt�ra odnios�aby obra�enia, mog�aby pozwa� pana do s�du i zmusi� do zap�acenia odszkodowania - za koszty leczenia, stracone dochody, prze�yty wstrz�s i koszta procesowe. M�czy�ni z dyplomatkami przy�pieszyli kroku, �eby nad��y� za Arturem. - Taki proces m�g�by mnie zrujnowa�! - zawo�a� z udanym przestrachem Artur, k�tem oka obserwuj�c reakcj� Jonatana. Paul m�wi� dalej, nie�wiadom intencji Artura: - Dlatego te� Rada Lord�w wymy�li�a genialny spos�b uwolnienia pana od odpowiedzialno�ci za szkody poniesione przez osoby trzecie. - Kolejny pomys�? - zapyta� naiwnie Jonatan. - a kto jest w�a�cicielem listu patentowego w tym wypadku? - Paul zby� w�tpliwo�ci m�odzie�ca milczeniem. - Sk�adamy te druki, a obok nazwy firmy stawiamy litery "z o.o.o." - Paul stara� si� otworzy� teczk� i wyci�gn�� z niej plik papier�w, nie zwalniaj�c przy tym kroku. - Prosz� podpisa� tutaj na dole, na wykropkowanej linii, panie Hatch. - Co to jest "z o.o.o."? - spyta� zafascynowany prawniczym �argonem Jonatan, z trudem dotrzymuj�c kroku tamtym. - "Z o.o.o." oznacza "z ograniczon� odpowiedzialno�ci� osobist�". Je�eli pan Hatch zarejestruje teraz swoj� firm�, mo�e utraci� co najwy�ej nak�ady, kt�re w ni� zainwestowa�; reszta jego maj�tku pozostaje nietkni�ta. To swego rodzaju ubezpieczenie, jakie Rada oferuje w zamian za dodatkowy podatek. Poniewa� Rada ogranicza potencjaln� mo�liwo�� strat finansowych, wi�ksza liczba ludzi zainwestuje w firm�, a przecie� ma�o b�d� ich obchodzi�y nasze poczynania. - w najgorszym wypadku - dorzuci� Artur - mo�emy zlikwidowa� firm� i odej�� w sin� dal, by za�o�y� inn� pod now� nazw�. Sprytnie wykombinowane, prawda? W tej chwili Artur dostrzeg� m�od�, niezwykle atrakcyjn� kobiet�, kt�ra sz�a korytarzem. Obr�ci� wzrok w jej stron� i nie zauwa�y� ma�ej wyrwy w pod�odze. Potkn�� si� i polecia� na �eb na szyj�, wbijaj�c wypiel�gnowane paznokcie w �cian�. - Cholera! - krzykn�� z b�lu i roz�o�y� si� jak d�ugi na parkiecie. Pr�bowa� sam si� podnie��, narzekaj�c na b�l w r�ce i krzy�u. W mgnieniu oka doko�a zebra� si� t�um prawnik�w, z o�ywieniem komentuj�c upadek swego mocodawcy. Kilku pozbiera�o rzeczy, kt�re wypad�y Arturowi z kieszeni, inni skrupulatnie notowali przebieg wydarzenia i rysowali jego wykresy. Kilku zatrzyma�o kobiet�, by spisa� jej nazwisko i adres. - Pozw� do s�du - wo�a� Artur, owijaj�c skaleczone palce chusteczk� - tego partacza, kt�ry odpowiada tu za stan pod�ogi! a z pani� te� si� porachuj� za to, �e odwr�ci�a pani moj� uwag�! - Ze mn�? Nigdy w �yciu... czy wie pan, kto ja jestem? - m�od� dam� zdumia�a ta pogr�ka. - Niewa�ne! - rykn�� Artur. - Im wi�ksza szycha, tym lepiej! Pozw� pani� do s�du! - Kobieta zadygota�a, wida� by�o, �e zbiera jej si� na p�acz. - Nie wolno panu! M�j narzeczony, Carlo, m�wi, �e z mojej urody wszyscy wynosz� co� cennego dla siebie - �e jestem dobrem publicznym. Tak powiedzia�... wczoraj w nocy! - Odruchowo wyj�a z torebki lusterko i przejrza�a si�. Makija� wok� oczu zaczyna� si� wyra�nie rozmazywa�. - i co pan zrobi� z dobrem publicznym? Po�a�uje pan! Carlo m�wi, �e za dobra publiczne powinni p�aci� wszyscy. Zawsze wci�ga moje kosmetyki w koszty firmy. Jeszcze b�dzie pan p�aka�, jak ob�o�� pana wi�kszymi podatkami. W�o�y�a lusterko z powrotem do torebki i oddali�a si�, szukaj�c toalety. - Naprawd� ma pan zamiar pozwa� j� do s�du? Czy ona jest czemukolwiek winna? - spyta� Jonatan, kt�ry zacz�� wsp�czu� kobiecie. Artur, nie zwracaj�c na nic uwagi, czo�ga� si� po pod�odze i szuka� przyczyny ca�ego zamieszania. W ko�cu nienaruszone palce odnalaz�y szczerb� w kamiennej posadzce. - Oto pow�d wszystkiego! Paul, masz mi znale�� winnego! Zwolni� go z pracy i zabior� ca�y maj�tek! a jak nazywa si� ta kobieta? - Spokojnie, panie Hatch - uspokoi� go Paul. - To dziewczyna Ponziego. Jak chce pan znie�� Kart� Drwala, to prosz� nawet nie my�le� o tym procesie. Ponadto ten budynek to teren rz�dowy i musieliby�my prosi� o pozwolenie na wytoczenie sprawy. - w takim razie przedstawimy wszystko de Flanellowej! - zawo�a� Artur w b�ysku geniuszu. - Lordom b�dzie wszystko jedno, bo i tak nie wysup�aj� ani grosza ze swoich kieszeni. Zreszt� im te� powinno co� skapn�� z tej kombinacji - tutaj pan Hatch umilk� i zamy�li� si� nad wysoko�ci� datk�w na kampani�, jakie wycygani od niego pani de Flanelle. Grymas b�lu wykrzywi� mu twarz: - Dorwa�em si� do najwi�kszego koryta, ale jeszcze musz� si� troch� od niego odsun��, �eby dopu�ci� Flanell�w�. Ta baba macza palce we wszystkich sprawkach na tej wyspie. - Poprosi pan pani� de Flanelle o odszkodowanie za pa�skie obra�enia? - zapyta� Jonatan. - Nie, kretynie - opar� Artur. - Ona pomo�e nam dobra� si� do kieszeni podatnik�w. Mam nadziej�, �e ju� rozliczy�e� si� z poborcami, m�j ma�y. Szykuje si� wielka uczta! [ Pytania do rozdzia�u XXVI ] [ Rozdzia� XXVII ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XXVII Jagody dla przygody Jonatan pom�g� doprowadzi� Artura do w miar� przyzwoitego stanu i po�egna� si� z ca�ym towarzystwem. Zaczyna�o do niego dociera�, �e na Jarmarku Rz�dowym winien spodziewa� si� zamieszania a nie pomocy. Wychodz�c z pa�acu, czu� si� coraz bardziej rozgoryczony. Coraz bardziej t�skni� te� za portem i statkiem, kt�ry zabierze go do domu. Na rogu ulicy za Jarmarkiem ujrza� t�g�, niedbale ubran� kobiet�. Mia�a przet�uszczone w�osy i cuchn�o od niej jak od gnij�cego trz�sawiska. - Ch�opcze! Czy chcia�by� poczu� si� dobrze? - szepn�a do niego. Rozejrza�a si� niepewnie i powt�rzy�a pe�nym napi�cia g�osem: - Chcia�by� si� poczu� dobrze? Prawdopodobie�stwo, �e ta kobieta stara si� mu zaoferowa� us�ugi seksualne, by�o naprawd� znikome. Dlatego, jako uczciwy i rozs�dny m�odzieniec, Jonatan odpar�: - Chyba tak jak wszyscy. - To chod� ze mn� - chwyci�a go mocno za rami� i poprowadzi�a jakim� zau�kiem do obskurnych, odrapanych drzwi. Jonatanowi od razu przypomnia� si� napad i pr�bowa� si� wycofa�, wstrzymuj�c przy tym oddech, �eby nie poczu� smrodu bij�cego z wn�trza pomieszczenia. Nim si� obejrza�, kobieta zamkn�a drzwi na klucz. Da�a mu znak, �eby usiad� przy stole, po czym wyj�a papierosa z torebki i zapali�a go. Pali�a d�ugo i w milczeniu. - Czego pani chce? - zapyta� Jonatan, wierc�c si� niespokojnie na krze�le. - Chcesz jagody dla przygody? - wypu�ci�a znienacka k��b dymu. - a co to takiego? - Nie wiesz, co to s� jagody dla przygody? - jej oczy zmieni�y si� w pe�ne podejrzenia szparki. - Nie - odpar� Jonatan, szykuj�c si� do wyj�cia - i raczej mnie to nie interesuje. Kaza�a mu siada� z powrotem i, chc�c nie chc�c, musia� jej pos�ucha�. Zlustrowa�a go uwa�nym spojrzeniem i stwierdzi�a: - Ty chyba nietutejszy, co? - Raczej nie - wyj�ka�. Ba� si�, �e kobieta doniesie na policj�, �e jest tu obcy czy nowo nowoprzyby�y, jak kto woli. - Fa�szywy alarm! Wy�a�, Doobie! - rykn�a nagle kobieta. Za wysokim lustrem otworzy�y si� raptem ukryte drzwi, z kt�rych wypad� policjant w pe�nym umundurowaniu. - Jak si� masz - zagadn��, k�ad�c d�o� na karku m�odzie�ca. - Jestem Doobie, a to moja wsp�pracowniczka, Mary Jane. Przepraszamy za zamieszanie, ale jeste�my tajnymi agentami, kt�rych zadaniem jest wyt�pienie handlu jagodami dla przygody. - Zjad�bym konia z kopytami - zwr�ci� si� do Mary Jane. - W nagrod� pocz�stujmy czym� tego m�odego cz�owieka. Oboje zacz�li wyjmowa� z szafki pude�ka, paczki i s�oiki rozmaitych rozmiar�w i kszta�t�w. Po roz�o�eniu wszystkiego na stole, zacz�li ochoczo pa�aszowa�. Jonatan nareszcie westchn�� z ulg�, na widok tej uczty ciek�a mu ju� �linka. Przygotowali sobie �wie�y chleb, mas�o, d�em, sery, czekolad�, ciastka i inne pyszno�ci. Doobie wzi�� sobie kawa�ek sucharka i brudnymi paluchami na�o�y� na niego mas�a i d�emu. - Wios�uj bracie - powiedzia� do Jonatana z ustami pe�nymi jedzenia i machn�� r�k� w stron� sto�u. - Co za odmiana po pa�stwowej sto��wce, gdzie trzeba za�atwia� sprawy s�u�bowe, no nie, Mary Jane? Kobieta zachichota�a i o ma�o co nie ud�awi�a si� cukierkiem, kt�ry dopiero co wpakowa�a sobie do ust. Jonatan wzi�� kromk� chleba z d�emem i zacz�� zaspokaja� sw�j wilczy apetyt. - Co to s� jagody dla przygody? - zapyta� dla podtrzymania rozmowy. Mary Jane nala�a sobie fili�ank� kawy, do kt�rej wsypa�a trzy czubate �y�eczki cukru. Nast�pnie dola�a troch� g�stej �mietanki i powiedzia�a: - Jagody dla przygody to owoce, kt�rych uprawa i spo�ywanie s� na Korrumpo zabronione. Gdyby� chcia� kupi� je ode mnie, wyl�dowa�by� w wi�zieniu na co najmniej dziesi�� lat. Mary Jane i Doobie spojrzeli na siebie i jak na komend� wybuchn�li �miechem. Jonatan ma�o si� nie ud�awi�: o w�os unikn�� sko�czenia za kratkami. - Ale co takiego z�ego jest w jagodach dla przygody? Czy po ich zjedzeniu ludzie choruj�? Zachowuj� si� agresywnie? - Jeszcze gorzej - odpar� Doobie, wycieraj�c r�kawem z policzka smug� d�emu i mas�a. - Po jagodach dla przygody ludzie czuj� si� dobrze. Siedz� sobie spokojnie i marz�. - Obrzydliwo�� - wtr�ci�a Mary Jane, podaj�c Doobiemu grube cygaro. Posmarowa�a sucharka poka�n� warstw� twarogu i mrukn�a: - To ucieczka od rzeczywisto�ci. - O taak - wybe�kota� Doobie, po�ykaj�c kolejny k�s kanapki i poprawiaj�c kabur�. Jonatan nigdy w �yciu nie widzia�, �eby kto� w takim tempie napycha� si� jedzeniem. - Dzisiejsza m�odzie� po prostu nie bierze odpowiedzialno�ci za swoje czyny. A kiedy chc� uciec od �wiata dzi�ki jagodom dla przygody, sprowadzamy ich z powrotem na ziemi�. Aresztujemy i wsadzamy za kratki. - Czy lepiej na tym wychodz�? - spyta� m�odzieniec, dyskretnie rozgl�daj�c si� za jak�� serwetk�. - Jasne - odpowiedzia�a Mary Jane. - Masz ochot� na jednego g��bszego, Doobie? - Doobie u�miechn�� si� od ucha do ucha i popchn�� w jej stron� zat�uszczony kieliszek, kt�ry nape�ni�a br�zowym p�ynem z jakiego� dzbanka. Wr�ci�a do pytania Jonatana i odezwa�a si�: - Bo widzisz, jagody dla przygody uzale�niaj� ludzi. - To znaczy? - To znaczy, �e ci�gle chce si� wi�cej. Zdaje si� cz�owiekowi, �e bez tego nie mo�na �y�. - Tak jak bez jedzenia? - spyta� po chwili namys�u Jonatan, a jego s�owa zosta�y niamal�e zag�uszone przez dono�ne bekni�cie Doobiego. Cz�owiek w mundurze policjanta cmokn�� z ukontentowaniem, dopi� drugi kieliszek whisky i zakosztowa� dymu z cygara. - Ale� sk�d, jagody dla przygody nie maj� warto�ci od�ywczych, mog� by� wr�cz niezdrowe. Podsu� mi z �aski swojej popielniczk�, Mary Jane. - a poniewa� s� niezdrowe - podj�a Mary Jane, popijaj�c kaw� kawa�ek czekolady - b�dziemy musieli �o�y� na leczenie tych ludzkich wrak�w, kt�rzy padli ich ofiar�. Bo Rada Lord�w w swoim mi�osierdziu zobowi�za�a nas do utrzymywania przy �yciu ka�dego cierpi�cego cz�owieka, niezale�nie od tego, jakie s� przyczyny jego dolegliwo�ci. W ten spos�b osobnicy, kt�rzy bez opami�tania zajadaj� si� jagodami, stan� si� kiedy� ci�arem dla nas wszystkich. - Skoro ludzie sami sobie szkodz�, to czemu wszyscy maj� p�aci� za ich g�upot�? - wypsn�o si� Jonatanowi. - Bo to po ludzku - odpar� ju� nieco podci�ty Doobie. - Zawsze ok�ada�o si� ludzi podatkami, �eby rozwi�za� jakie� problemy. Lordowie musz� p�aci� za ca�� mas� rzeczy, na przyk�ad za nasze pensje i za wielkie wi�zienia. Nie wolno te� zapomina�, �e w zesz�ym roku Rada musia�a dopom�c hodowcom tytoniu, cukrownikom i mleczarzom, bo by� nieurodzaj na te uprawy. Ludzie chc� przecie� mie� co w�o�y� do garnka. Dzi�ki podatkom bierze si� te� pod opiek� chorych. Tego wymaga uczciwo�� cz�owieka cywilizowanego. Polej jeszcze, Mary Jane. Kobieta poda�a mu dzbanek z whisky i pokiwa�a g�ow� na znak, �e si� z nim zgadza. Kolejnego papierosa odpali�a od resztek poprzedniego. Doobie wyra�nie si� rozkr�ca�: - Jest mus, �eby wszystkim pomaga�, a wi�c trzeba mie� oko na ka�dego obywatela naszej wyspy. - Mus? - zawt�rowa� Jonatan. - Ep! - bekn�� Doobie. - Przepraszam! Wyj�� z kieszeni koszuli buteleczk� z jakimi� tabletkami. - Nie chc� przez to powiedzie�, �e ty czy ja osobi�cie co� musimy. To przyw�dcy polityczni ustalaj� normy post�powania i rozstrzygaj�, kto ma zap�aci� za odst�pstwa od nich. Dobrze m�wi�, Mary Jane? No, wszystko jedno. Tak czy inaczej, w przeciwie�stwie do nas Lordowie nie mog� pozwoli� sobie na �adne pomy�ki - Doobie urwa� i za�y� kilka niewielkich, czerwonych pigu�ek. Zaczyna� mu si� pl�ta� j�zyk. - Ale to dziwne, �e m�wi�c o nich u�ywam zawsze s�owa "my". Mary Jane, chcesz par� tabletek na nerwy? - Nie, dzi�kuj� - odpar�a z wdzi�kiem, podsuwaj�c mu zgrabne, metalowe puzderko. - Moje milutkie, r�owi�tkie �rodki uspokajaj�ce dzia�aj� o wiele szybciej. One i kawa stawiaj� mnie co dzie� z rana na nogi. Sam spr�buj. - Czy politykom starcza m�dro�ci, aby wskazywa� ludziom drogi w�a�ciwego post�powania? - Jonatanowi przypomnieli si� politycy, kt�rych spotka� do tej pory. - Oczywista! - wrzasn�� Doobie, chwiej�c si� na krze�le. Popi� r�owe pigu�ki �ykiem whisky i spojrza� gro�nie na m�odzie�ca. - a jak nie chc� zachowywa� si� tak, jak trzeba, to my ju� ich nauczymy odpowiedzialno�ci. - w pudle! - doda� i zacz�� prosi� Jonatana, �eby ten wypi� z nim nast�pn� kolejk�. - Nie, dzi�kuj� - wykr�ca� si� Jonatan. - O jak� odpowiedzialno�� chodzi? - Sama nie wiem, jak to by... no, mo�e ty, Doobie, wyt�umaczysz to naszemu m�odemu kompanowi - Mary Jane doda�a sobie do kawy troch� whisky, cukru i �mietanki. - Hmm. Chwileczk�, musz� si� skupi�. Doobie przechyli� krzes�o do ty�u, wypuszczaj�c z cygara k��by dymu. W tej chwili wygl�da�by nawet jak prawdziwy m�drzec, gdyby nie to, �e o ma�o co nie straci� r�wnowagi. Gdy j� odzyska�, powiedzia�: - Odpowiedzialno�� to... to godzenie si� z konsekwencjami w�asnych czyn�w. Tak jest, dok�adnie tak! Tylko w ten spos�b mo�na dorosn�� i czego� si� nauczy�. G�owa Doobiego znika�a po�r�d k��b�w dymu, w miar� jak policjant coraz cz�ciej kosztowa� cygara i stara� si� coraz intensywniej rozmy�la� o problemie odpowiedzialno�ci. - Ale� nie - przerwa�a mu Mary Jane. - To by�oby zbyt samolubne. Odpowiedzialno�� polega na kontrolowaniu innych. Wiesz - gdy nie pozwalamy, �eby dzia�a im si� krzywda, gdy chronimy ich przed samymi sob�. - Co jest samolubne? Zajmowanie si� swoimi sprawami, czy narzucanie swojej opieki innym? - zapyta� Jonatan. - Istnieje tylko jeden spos�b, �eby si� tego dowiedzie� - o�wiadczy� Doobie, zrywaj�c si� na r�wne nogi i przewracaj�c krzes�o. - Zabierzemy go do Wielkiego Inkwizytora. Kto jak kto, ale on na pewno wyja�ni mu sens s�owa odpowiedzialno��! [ Pytania do rozdzia�u XXVII ] [ Rozdzia� XXVIII ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XXVIII Wielki Inkwizytor Cienie na ziemi znacznie si� wyd�u�y�y; by�o p�ne popo�udnie. Jonatan i jego dwoje towarzyszy, Mary Jane i Doobie, zn�w wyszli na ulice miasta i spacerkiem dotarli do pe�nego zieleni parku. Na jego �rodku, wok� pag�rka, gromadzili si� ludzie. - Dobrze, �e przyszli�my do�� wcze�nie - stwierdzi�a Mary Jane - bo wkr�tce b�dzie tu pe�no ludzi, kt�rzy b�d� chcieli us�ysze� prawd� z ust Wielkiego Inkwizytora. Odpowie na wszystkie pytania. Usiedli na trawie. Doobie, zm�czony nadmiarem jedzenia i whisky, zasn��. Mary Jane umilk�a. Wsz�dzie dooko�a ludzie wyszukiwali sobie jakie� miejsca do siedzenia i pe�ni nadziei czekali. Wkr�tce w�r�d t�um�w pojawi�a si� wysoka, chuda posta� w czerni. Powoli omiot�a spojrzeniem wpatrzone we� twarze. Ucich�y pomruki, s�ycha� by�o tylko cykanie kilku �wierszczy. - Wojna to pok�j! M�dro�� to niewiedza! Wolno�� to niewola! - surowy g�os m�czyzny zdawa� si� dobywa� gdzie� z g��bi ziemi i przenika� Jonatana na wylot. Ludzi w zdj�tym trwog� t�umie w og�le nie dziwi�y s�owa Wielkiego Inkwizytora. - Dlaczego pan powiedzia�, �e wolno�� to niewola? - wykrztusi� odruchowo Jonatan. - Powiedzia�am ci wprawdzie, �e odpowie na wszystkie pytania, ale nie wolno ci ich zadawa� - upomnia�a go szeptem Mary Jane, os�upia�a na widok jego zuchwalstwa. Wielki Inkwizytor utkwi� w m�odzie�cu swe przenikliwe spojrzenie. Kt� �mia� przerwa� mu wyk�ad? Wszyscy pozostali w bezruchu wiedz�c, �e jeszcze nikt nigdy nie odwa�y� si� zakwestionowa� jego s��w. S�ycha� by�o tylko delikatny szum wiatru w li�ciach drzew. - Albowiem wolno�� - warkn�� Wielki Inkwizytor, zwracaj�c si� ni to do Jonatana, ni to do wszystkich zgromadzonych - wolno��, to najci�sze brzemi�, jakie mog�o spa�� na barki ludzko�ci. Cz�owiek w czerni skrzy�owa� r�ce wysoko nad g�ow� i zagrzmia�: - Wolno�� to najci�sze okowy. - Czemu wolno�� ma by� brzemieniem? Co si� panu w niej nie podoba? - nie ust�powa� Jonatan. Musia� si� koniecznie dowiedzie�, o co chodzi temu cz�owiekowi. - Wolno�� jest tytanicznym ci�arem dla wszystkich kobiet i m�czyzn, gdy� wymaga ona, a w�a�ciwie za sob� poci�ga, wykorzystanie rozumu i woli. - Inkwizytor posun�� si� o dwa kroki w stron� m�odzie�ca i wyda� z siebie ryk pomieszanego z b�lem przera�enia, po czym przestrzeg�: - Wolna wola obarcza was pe�n� odpowiedzialno�ci� za wszystkie czyny! Ludzie a� wzdrygn�li si� na d�wi�k tych s��w, a niekt�rzy wr�cz zatkali sobie uszy. - Co pan rozumie przez pe�n� odpowiedzialno��? - zapyta� niepewnie Jonatan, koniec ko�c�w w�a�nie po odpowied� na to pytanie przyby� tutaj z Mary Jane i Doobiem. Inkwizytor rozz�oszczony tak� bezczelno�ci� postanowi� uciec si� do innego sposobu. Uda�, �e si� wycofuje i przybieraj�c �agodny wyraz twarzy zerwa� rosn�cy u swoich st�p kwiatek. - By� mo�e niekt�rzy z was, drodzy bracia i siostry, nie u�wiadamiaj� sobie zagro�e�, o kt�rych m�wi�. Zamknijcie oczy i wyobra�cie sobie ro�link�, kt�r� trzymam w r�ku - jego uroczysty ton przemawia� do wyobra�ni zgromadzonych. Wszyscy z wyj�tkiem Jonatana w skupieniu zamkn�li oczy a Wielki Inkwizytor niczym hipnotyzer zacz�� malowa� taki obraz: - Ta ro�linka to male�ki krzew, zakorzeniony w tej Ziemi. Nie odpowiada za swoje czyny, albowiem zosta�y one ustalone z g�ry. C� za rozkosz by� takim krzewem! a teraz wyobra�cie sobie zwierz�. Milutk�, �ywiutk� myszk�, kt�ra szuka strawy po�r�d tych wszystkich korzeni. To w�ochate stworzonko nie odpowiada za swoje czyny, albowiem wszystkie jego kroki s� zdeterminowane przez natur�. Szcz�liwe zwierz�! �adna ro�lina, �adne zwierz� nie musi d�wiga� ci�aru wolnej woli, gdy� nie ma do czynienia z warto�ciami moralnymi i nie dokonuje wybor�w. Nigdy nie mo�e si� pomyli�! - O tak, Wielki Inkwizytorze, tak, tak jest w istocie - zamrucza�o kilku spo�r�d zgromadzonej rzeszy. Charyzmatyczny przyw�dca wyprostowa� si� i ci�gn�� dalej: - Otw�rzcie oczy i rozejrzyjcie si�! Istota ludzka, stale nara�ona na dokonywanie wybor�w, na szafowanie warto�ciami - mo�e si� myli�! Niew�a�ciwy wyb�r, fa�szywe warto�ci - szkodz� wam i waszym bli�nim. Nawet �wiadomo�� mo�liwo�ci wyrz�dzenia komu� krzywdy przynosi cierpienie. To w�a�nie ono nazywa si� odpowiedzialno�ci�! Ludzie zadr�eli i zbili si� w ciasn� gromadk�. Jaki� siedz�cy ko�o Jonatana m�odzieniec krzykn��: - Mistrzu, jak mo�na unikn�� takiego losu? Poucz nas, jak mamy pozby� si� tego straszliwego brzemienia. - Potrzeba ci�kiej pracy, ale wsp�lnymi si�ami uda nam si� jako� za�egna� niebezpiecze�stwo. Tutaj Wielki Inkwizytor zni�y� g�os do szeptu, tak �e Jonatan musia� si� nachyli�, �eby go us�ysze�: - Zaufajcie mi. Ja b�d� podejmowa� decyzje za was. Uwolnicie si� od cierpie�, od wyrzut�w sumienia, zwi�zanych z wolno�ci�. Wezm� na siebie krzy� waszej m�ki. Wielki Inkwizytor roz�o�y� szeroko ramiona i zawo�a�: - Teraz wyjd�cie na ulice, zapukajcie do wszystkich drzwi i namawiajcie wszystkich do g�osowania, zgodnie z tym, jak was naucza�em! Albowiem moje zwyci�stwo jest bliskie, b�d� podejmowa� za was decyzje w Radzie Lord�w! Na te s�owa wszyscy, jak jeden m��, zerwali si� z miejsc i rozproszyli we wszystkich kierunkach, przepychaj�c si� nawzajem, by jako pierwsi znale�� si� na ulicach miasta. Na miejscu zostali tylko Jonatan i Wielki Inkwizytor - oraz Doobie, kt�ry uci�� sobie na trawie ma�� drzemk�. Jonatan siedzia� i nie wierzy� w�asnym uszom. Patrzy�, jak ludzka ci�ba run�a w stron� miasta, by przenie�� w ko�cu wzrok na cz�owieka w czerni. Wielki Inkwizytor mia� wzrok utkwiony w jakim� niewidzialnym punkcie, gdzie� daleko st�d. Po d�u�szej chwili Jonatan przerwa� niezr�czn� cisz�, zadaj�c ostatnie pytanie: - Jak� cnot� si� piel�gnuje, przekazuj�c panu podejmowanie decyzji? - �adn� - odpar� m�czyzna z pogardliwym u�miechem - bo o cnotach mo�e by� mowa dopiero pod warunkiem, �e istnieje wolna wola. A moi zwolennicy, stadko moich owieczek nad cnot� przedk�ada �wi�ty spok�j. A ty, co wolisz, m�j ma�y ciekawski przyjacielu? Pom� mi przy wyborach, a ja pomog� ci p�niej. Zaczn� podejmowa� za ciebie decyzje i wtedy twoje pytania nie b�d� mia�y ju� sensu. Jonatana zatka�o. Obr�ci� si� na pi�cie i czym pr�dzej wzi�� nogi za pas. �ciga� go �miech Wielkiego Inkwizytora. [ Pytania do rozdzia�u XXVIII ] [ Rozdzia� XXIX ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XXIX Prawo przegranego Bieg� tak bez celu, p�ki nie us�ysza� miarowego bicia dzwonu. Roznosi�o si� echem po ulicach i m�odzieniec stara� si� zorientowa�, sk�d dochodzi. Skr�ci� w boczn� ulic� i zauwa�y� kolejny plac, wype�niony rozwrzeszczanym t�umem. My�l�c, �e sta�o si� co� wa�nego, Jonatan zacz�� przepycha� si� ku ustawionemu w �rodku podwy�szeniu i ze zdumieniem stwierdzi�, �e wszyscy nosz� na plecach szerokie pasy albo szarfy. Zrobi�o mu si� g�upio, �e jako jedyny nie ma na sobie niczego podobnego. Rozgl�da� si� zaciekawiony. Na wysokim na trzy stopy podium sta� cz�owiek i wrzeszcza� ile si� w p�ucach: - w tym naro�niku... 256 funt�w �ywej wagi... od pi�ciu miesi�cy niepokonany w Mi�dzynarodowym Turnieju Robotniczym... sam Krwio�erczy Tygrys... Carl Marlow zwany Rze�nikiem! T�um zareagowa� burz� szale�czych okrzyk�w, gwizd�w i oklask�w. Z boku przy karcianym stoliku siedzia� m�czyzna z blizn� na policzku, zr�cznie przek�adaj�c pliki najr�niejszych papier�w i sterty banknot�w. - Przepraszam bardzo... - zagadn�� Jonatan. - Na kogo stawiasz, synu? Do rozpocz�cia nast�pnej rundy zosta�o zaledwie kilka sekund. Nagle m�odzieniec zosta� odepchni�ty przez jak�� starsz� kobiet�, kt�ra zdecydowanym ruchem rzuci�a na stolik gar�� banknot�w: - Pi��dziesi�t na mistrza, ale ju�! - za��da�a. - Ju� si� robi - m�czyzna zapisa� co� w zeszycie, po czym wyrwa� z niego kartk�. - Oto kwit zak�adu. Tymczasem cz�owiek na podwy�szeniu kontynuowa� swoj� kwesti�: - w przeciwleg�ym naro�niku mamy pretendenta do tytu�u mistrzowskiego, 270 funt�w czystych mi�ni, portowego �amignata... - Co tu si� dzieje? Czy oni b�d� si� bi�? - zwr�ci� si� Jonatan do m�czyzny przy stole. - Bi� si� b�d�, ale dzia�, to tu si� nic nie dzieje - odpar� m�czyzna u�miechaj�c si� szeroko. - Ot po prostu interes kr�ci si� jak nigdy. Taka walka to istny dar niebios. Rozleg� si� gong i cz�owiek z blizn� zawo�a�: - Koniec zak�ad�w! Rozpocz�a si� walka i obaj przeciwnicy zacz�li wymierza� sobie ciosy i robi� uniki. Nawet nie unosz�c wzroku znad stolika z papierami, cz�owiek z blizn� zauwa�y�, �e Jonatana martwi taka eksplozja przemocy. - Nie przejmuj si� synu. Zar�wno zwyci�zca, jak i przegrany odjad� do domu z wypchanymi portfelami. Wiedz�, w co wdepn�li i r�wnie� za to dostaj� nagrod�. Jeden z walcz�cych m�czyzn pad� znienacka na ziemi�, powalony solidnym ciosem przeciwnika. Widzowie zacz�li rycze� z podniecenia, za� przyjmuj�cy zak�ady m�czyzna zacz�� wk�ada� pieni�dze do �elaznej szkatu�ki. - Obydwaj co� dostan�? - zapyta� Jonatan. - Pewno, �e tak. Jest to najpopularniejszy sport walki na wyspie, poniewa� zdarza si� tak, �e przegrywaj�cy zbiera wi�cej pieni�dzy od wygranego. - Czy w og�le mo�na co� zarobi� ponosz�c pora�k�? - wytrzeszczy� oczy m�odzieniec. - Nie wszyscy si� nadaj�. Bukmacher obrzuci� Jonatana badawczym spojrzeniem: - Czy masz jakie� zyskowne zaj�cie, kt�re m�g�by� straci�? Dopiero je�li masz naprawd� dobr� robot�, mo�esz stan�� do walki z mistrzem. - w tej chwili akurat nie mam �adnej pracy - po�pieszy� z odpowiedzi� zdumiony Jonatan. - Ale czego� tu nie rozumiem. Dlaczego jaki�, dajmy na to robotnik, mia�by wyzywa� do walki mistrza? Gong obwie�ci� zako�czenie rundy. Wrzawa na widowni nieco ucich�a i nie musieli ju� si� przekrzykiwa�. - O to w�a�nie chodzi. Nigdy nie s�ysza�e� o Prawie Przegranego? Co ty, z choinki �e� si� urwa�? Nie wszystkim starcza odwagi na taki numer w ringu, ale niekt�rzy to uwielbiaj�. Wierz� nawet, �e mog� zosta� nowymi mistrzami. A Prawo Przegranego eliminuje du�� cz�� ryzyka. Przegrywaj�cy nie musi troszczy� si� o wyp�at� ani o koszty leczenia. - Dlaczego? - Bo Prawo Przegranego stanowi, �e za wszystko ma zap�aci� pracodawca. Przy dobrych uk�adach przegrywaj�cy zarobi wi�cej, ni� gdyby pracowa� normalnie. Do chwili ustanowienia tego Prawa walki by�y o wiele mniej interesuj�ce. Jonatan podni�s� g�ow� i zauwa�y�, jak jeden z zawodnik�w siedzi skulony w naro�niku, a pomocnik ociera mu twarz g�bk�. - a czy pracodawca nie powinien p�aci� odszkodowania tylko za urazy doznane w czasie pracy? Co on ma wsp�lnego z tak� walk�? - Prawd� m�wi�c, nic. Ale robotnik m�wi, �e jest kontuzjowany i nie mo�e wraca� do pracy, kapewu? - No... tak - odpowiedzia� Jonatan. - a je�eli twierdzi, �e wypadek nast�pi� w pracy, to pracodawca musi udowodni� mu, �e k�amie, co jest praktycznie niewykonalne. - Czyli kontuzjowany robotnik mo�e sk�ama�, �eby uzyska� te pieni�dze? - Bywa i tak - u�miechn�� si� cz�owiek z blizn�. - Tylko nie zrozum mnie �le, tak naprawd� wi�kszo�� robotnik�w nie k�amie. Ale Prawo Przegranego nagradza oszuka�c�w. A w miar� wzrostu ubezpiecze� i podatk�w upada coraz wi�cej firm i wtedy robotnicy i tak na tym trac�. Dlatego z dnia na dzie� przybywa nam zawodnik�w. I tak ci, kt�rym oszustwo wcze�niej nie przesz�oby przez gard�o, w ko�cu staj� do kilku rund z Rze�nikiem. - a dlaczego pracodawcy nie mog� udowodni� k�amstwa? - �upie mi w krzy�u, synu. Mo�esz mi dowie��, �e k�ami�? - bukmacher wskaza� r�k� na ludzk� ci�b�. - Wszystkich nam tu �upie jak cholera i b�dziemy �wiadczy�, �e zacz�o si� to w pracy. Ostatnim razem udowodnili komu� k�amstwo czterdzie�ci lat temu. - Czy Rada Lord�w przeciwdzia�a jako� tej fali oszustw? - zapyta� Jonatan, kt�ry nareszcie zrozumia�, w jakim celu wszyscy nosz� pasy i szarfy. - Najlepsz� nauczycielk� jest El�bieta de Flanelle! - cmokn�� z lubo�ci� bukmacher - popiera nas w ka�dym sporze, a my odwdzi�czamy si� jej przy wyborach. I wilk jest syty i owca ca�a. - Policja! - zawo�a� kto� z t�umu. Cz�owiek z blizn� zatrzasn�� szkatu�k� z got�wka, z�o�y� stolik, po czym uda�, �e po prostu stoi sobie przy ringu i ogl�da walk�. Zacz�� nawet pogwizdywa�. - O co chodzi? Czy walka jest nielegalna? - pyta� Jonatan, szukaj�c wzrokiem policyjnych mundur�w. - Ale� sk�d. Policja te� lubi sobie popatrze�. To niezale�ne organizowanie zak�ad�w jest wbrew prawu. Rada Lord�w orzek�a, i� hazard jest niemoralny. Wyborcom podoba si� Rada, kt�ra stoi na stra�y dobrych obyczaj�w. Z kolei de Flanelle uwa�a, �e zak�ady powinno si� robi� wy��cznie w okresie wybor�w. Wtedy ponownie rozleg� si� gong i widzowie zacz�li klaska�. [ Pytania do rozdzia�u XXIX ] [ Rozdzia� XXX ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XXX Zamiesz(k)anie W miar� jak Jonatan oddala� si� od ringu, zapada�a coraz wi�ksza cisza. Zachodzi�o s�o�ce i mieszka�cy miasta przewa�nie zd��yli ju� wr�ci� do dom�w. M�odzieniec mocniej otuli� si� wytart� kamizelk�, mozolnie mijaj�c nast�pny, d�ugi rz�d dom�w. Nagle dostrzeg� grup� ubogo ubranych ludzi, zgromadzonych przed trzema wysokimi budowlami, oznaczonymi literami "A, B i C". Budynek "A" by� pusty i znajdowa� si� w op�akanym stanie - odpada�y tynki, okna by�y powybijane, ostatnie ocala�e szyby pokryte brudem. Obok, przy wej�ciu do budynku "B", sta�a ciasno zbita gromadka ludzi. Jonatan s�ysza� dobiegaj�ce ze �rodka krzyki i odg�osy krz�taniny dochodz�ce z parteru i dw�ch pi�ter. Z ka�dego okna i balkonu wystawa�y obskurne kije, na kt�rych zawieszono pranie. Dom wprost p�ka� w szwach od mieszka�c�w. Jeszcze dalej sta� budynek "C" - doskonale utrzymany, nieskazitelnie czysty i podobnie jak "A" - pusty. Wypucowane na glanc okna skrzy�y si� w promieniach zachodz�cego s�o�ca, a tynk by� g�adki i wprost l�ni� czysto�ci�. - Wiesz mo�e o jakim� mieszkaniu do wynaj�cia? - jaka� m�oda kobieta dotkn�a niespodziewanie ramienia Jonatana. - Przykro mi, ale nie jestem st�d. Dlaczego nie poszuka pani czego� w tych dw�ch pustych budynkach? - Po co? - odpar�a �agodnie. By�a d�ugow�os�, jasn� szatynk� o bardzo mi�ym g�osie. Ubranie le�a�o na niej nieszczeg�lnie, ale i tak by�a bardzo �adna. Sprawia�a wra�enie osoby inteligentnej i pewnej siebie, cho� ostatnimi czasy wyra�nie si� jej nie szcz�ci�o. Jonatan bardzo chcia� jej jako� pom�c. - Co� z nimi nie tak? - zdziwi� si�. - Wygl�daj� na puste... - Zgadza si�. Mieszka�am z rodzin� w bloku "A", dop�ki pani de Flanelle nie nak�oni�a Rady Lord�w do przekazania jej kontroli nad czynszem. - Co to takiego? - Czynsze nie mog� ju� i�� w g�r�. - Dlaczego? - chcia� wiedzie� Jonatan. - Oj, to d�uga i niezbyt m�dra historia. Jaki� czas temu, gdy w naszej okolicy pojawi�a si� Fabryka Marze�, tata i s�siedzi zacz�li skar�y� si� na nieustanne podwy�ki czynsz�w. To prawda, �e koszty utrzymania ros�y, a ludzie i tak zje�d�ali do nas z innych cz�ci wyspy, ale tata doszed� do wniosku, �e nie nale�y ju� p�aci� wy�szego czynszu. Zebra� wi�c innych... czy raczej by�ych lokator�w i za��dali, �eby Rada Lord�w zabroni�a w�a�cicielom budynk�w podnoszenia czynsz�w. Rada us�ucha�a. Nast�pnie zatrudni�a ca�e hordy inspektor�w i s�dzi�w, kt�rzy mieli dopilnowa�, by w�a�ciciele przestrzegali nowego przepisu. - Czyli lokatorzy powinni si� z tego tylko cieszy� - stwierdzi� Jonatan. - z pocz�tku tak by�o. Tata ju� nie musia� martwi� si� o czynsz. Ale wszystko zacz�o si� psu�, kiedy w�a�ciciele zaprzestali budowy nowych mieszka� i zalegali z naprawami. - C� si� sta�o? - M�wili, �e rosn� ceny wszystkiego - remont�w, dozorc�w, urz�dze� gospodarczych, podatk�w i tak dalej - a im nie wolno podnosi� czynsz�w, wi�c oszcz�dzaj�, na czym tylko mog�. Po co mieliby stawia� nowe mieszkania, na kt�rych by i tak stracili? - Podatki te� ros�y? - Oczywi�cie - trzeba by�o zap�aci� inspektorom, s�dziom i utrzyma� Pa�ac Lord�w. Musia�y wzrosn�� kadry urz�dnicze i co za tym idzie bud�ety. Zgodzili si� na kontrolowanie czynsz�w, ale nawet nie przysz�o im do g�owy, by zahamowa� wzrost podatk�w! No i po pewnym czasie w�a�ciciele mieszka� byli powszechnie znienawidzeni. - a przedtem tak nie by�o? - Tata powtarza�, �e nie lubi p�aci� im czynsz�w, ale z drugiej strony, dop�ki mieszkania czeka�y na lokator�w, w�a�ciciele musieli si� stara� o klient�w. Byli serdeczni wobec lokator�w i ci�ko pracowali, �eby utrzyma� jak najlepszy porz�dek. O niemi�ych w�a�cicielach wszyscy si� pr�dzej czy p�niej dowiadywali i unikali ich. U dobrych w�a�cicieli zostawali stali lokatorzy, za� zmor� niemi�ych by�y ich �wiec�ce pustk� lokale. - Po wprowadzeniu kontroli czynsz�w w�a�ciciele jak jeden m�� zmienili si� na gorsze - ci�gn�a zdesperowana. Usiad�a na kraw�niku, a Jonatan przycupn�� obok. - Koszty stale ros�y, za� czynsze sta�y w miejscu jak wmurowane. W�a�ciciele mieszka� musieli ogranicza� koszty w�asne, czyli dokonywali coraz mniej remont�w. Lokatorzy si� w�ciekli i naskar�yli do inspektor�w, kt�rzy wymierzyli grzywny w�a�cicielom - przynajmniej tym, co nie dali im �ap�wek. Poni�s�szy ogromne straty, w�a�ciciele pozostawili budynek "A" swojemu losowi. Mala�a liczba mieszka�, a lista czekaj�cych si� wyd�u�a�a. Nigdy jeszcze nie by�o tak ma�o mieszka�. Gburowaci w�a�ciciele z budynku "B" nie musieli si� ju� przejmowa� pustostanami. Wszystko wskazywa�o na to, �e lista zrozpaczonych poszukiwaczy mieszka� nie ma ko�ca. Niemili w�a�ciciele wymuszali od lokator�w mn�stwo pieni�dzy i innych d�br, wi�c w sumie wyszli na tym ca�kiem nie�le! - Cz�� w�a�cicieli tak po prostu zabra�a si� i posz�a? - Jonatan nie potrafi� uwierzy�, �e kto� mo�e porzuci� swoj� w�asno��. - Zgadza si�. Nikt pr�cz Rady Lord�w nie potrafi wy�o�y� wi�cej ni� wcze�niej otrzyma�. Rada rozwa�a mo�liwo�� przej�cia porzuconych mieszka� i kierowania nimi dzi�ki subsydiom finansowanym z podatk�w. - a nie mo�e si� pani jako� dosta� do budynku "B", gdzie jest pe�no ludzi? - zapyta� m�odzieniec, kt�ry chcia� jej w jaki� spos�b dopom�c. - Jest wype�niony do oporu i nikt nawet nie my�li o wyprowadzeniu si�. Gdy zmar�a pani Whitmore, rozp�ta�o si� prawdziwe piek�o: ka�dy chcia� znale�� si� na jak najwy�szym miejscu na li�cie oczekuj�cych. Koniec ko�c�w mieszkanie przypad�o synowi pani de Flanelle, mimo �e jako� nikt nie mo�e sobie przypomnie�, �eby jego nazwisko figurowa�o na jakiejkolwiek li�cie. Kiedy� chcieli�my zamieszka� wsp�lnie z inn� rodzin� w jednym mieszkaniu, lecz inspektorzy stwierdzili, �e jest to niezgodne z prawem budowlanym. - Co to takiego? - Prawo budowlane okre�la standardy wygl�du i przeznaczenia budynku - mimo wyra�nego znu�enia kobieta stara�a si� zaspokoi� ciekawo�� Jonatana. - Lordowie ustalaj�, jaki tryb �ycia odpowiada mieszka�com danej budowli. Chodzi o takie sprawy jak liczba rodzin, zlew�w, �azienek, przestrze� przypadaj�ca na jednego cz�onka rodziny. Umilk�a na chwil�, po czym dorzuci�a z nutk� drwiny w g�osie: - Na koniec wyl�dowali�my na ulicy, gdzie nic nie dzieje si� zgodnie z tym prawem. Nie mamy zlewu, �azienki ani swoich pokoi, za to mamy o wiele za du�o wolnej przestrzeni. My�l o po�o�eniu tej kobiety coraz bardziej przygn�bia�a m�odzie�ca. Wtem przypomnia� sobie o trzecim, ca�kiem nowym i pustym budynku. To przecie� rozwi�zanie nasuwaj�ce si� samo przez si�. - To mo�e by si� tak wprowadzi� do bloku "C"? - Z�ama�abym przepisy strefowe - za�mia�a si� z gorycz�. - Przepisy strefowe? - zawt�rowa� Jonatan, podnosz�c si� z kraw�nika i potrz�saj�c z niedowierzaniem g�ow�. - To przepisy dotycz�ce usytuowania mieszka�. Podnios�a jaki� patyk i zacz�a rysowa� na ziemi: - Zaczyna si� od tego, �e Rada rysuje sobie na planie miasta linie. Z jednej strony takiej linii ludzie mog� spa�, ale pracowa� musz� ju� po stronie przeciwnej. W ten spos�b budynek "B" znajduje si� na stronie od spania, a "C" - od pracy. "C" jest �adny i stoi w pobli�u "B" w drodze wyj�tku od przepis�w, jaki uda�o si� uzyska� pani de Flanelle. Zazwyczaj dzieje si� jednak tak, �e miejsca do spania i pracy po�o�one s� w przeciwleg�ych cz�ciach miasta, tak by pracownicy musieli co dzie�, rano i wieczorem, przebywa� d�ug� drog�. M�wi si�, �e du�e odleg�o�ci sprzyjaj� rozwojowi fizycznemu i pomagaj� w sprzeda�y wagon�w. Jonatan wpatrywa� si� zdumiony w przeludniony budynek, wci�ni�ty pomi�dzy dwa pustostany. "Co za ba�agan", pomy�la�. - i c� pani teraz pocznie? - zapyta� ze wsp�czuciem. - Trzeba b�dzie �y� z dnia na dzie�. Tata chce mnie wys�a� na przyj�cie, jakie pani de Flanelle urz�dza jutro dla wszystkich bezdomnych. Obiecuje mas� rozrywek i darmowy obiad. - Co za hojno��! - zawo�a� m�odzieniec z cieniem niedowierzania w g�osie. - Mo�e pozwoli pani zamieszka� u siebie, p�ki nie znajdzie pani innego dachu nad g�ow�. - Prawd� m�wi�c tata zdoby� si� kiedy� na odwag� i zapyta� j� o to - to w sumie jej sprawka, �e wprowadzono t� kontrol� czynsz�w. W odpowiedzi us�ysza�: "To oznacza�oby, �e mamy do czynienia z filantropi�! a filantropia jest upokarzaj�ca!" Wyt�umaczy�a, �e godzi si� za��da� mieszkania od podatnik�w. Wezwa�a go do cierpliwo�ci, zapowiadaj�c, �e nam�wi Lord�w do przej�cia nadzoru zar�wno nad czynszami, jak i nad nieruchomo�ciami jako takimi. Kobieta u�miechn�a si� do Jonatana: - a tak w og�le to mam na imi� Ania. Masz ochot� wybra� si� jutro na darmowy obiad do pani Flanelle? [ Pytania do rozdzia�u XXX ] [ Rozdzia� XXXI ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XXXI Banda Demokracja Nagle kto� na ulicy krzykn�� - Banda Demokracja! Banda Demokracja! Ratuj si�, kto mo�e! - Uciekaj, uciekaj! - jakie� dziecko upomnia�o siedz�cego na kraw�niku Jonatana. Ania zerwa�a si� na r�wne nogi, na jej twarzy malowa�o si� przera�enie. - Musimy st�d zaraz znikn��! - zawo�a�a wystraszona. Ludzie stoj�cy przy bloku rozbiegli si� na wszystkie strony. Mieszka�cy budynku "B" zbiegali po schodach z dzie�mi na r�kach, zrzucaj�c r�ne rzeczy czekaj�cym na dole znajomym, kt�rzy pozbierali wszystko z ulicy i czmychn�li. W jednej chwili jakby wszystkich wymiot�o. Tylko najbardziej opieszali, zazwyczaj obarczeni nadmiarem baga�y i ma�ych dzieci powoli oddalali si� od �r�d�a zamieszania. Budynek na ko�cu przecznicy stan�� nagle w p�omieniach. Siedz�cy w bezruchu Jonatan z�apa� Ani� za r�k�. - Co si� dzieje? - zapyta�. - Dlaczego wszyscy s� tak bardzo przera�eni? - To Banda Demokracja! Natychmiast st�d uciekaj! - Ania ci�gn�a Jonatana za r�k�, zmuszaj�c go do podniesienia si� z kraw�nika. - Ale dlaczego? - Teraz nie czas na pytania, chod�my! - krzycza�a, ale Jonatan nie zwolni� u�cisku r�ki, zatrzymuj�c j� przy sobie. - Pu�� mnie, bo dopadn� nas oboje! - wrzasn�a �miertelnie przera�ona. - Kto? - Banda Demokracja! Otaczaj� wszystkich, na kt�rych natrafi� i g�osuj�, co z nimi zrobi�! Mog� zabra� ci pieni�dze, uwi�zi�, a nawet zmusi� do wst�pienia do bandy. Nie spos�b si� im przeciwstawi�! - Czy prawo nie chroni ludzi przed takimi bandami? - Jonatanowi zakr�ci�o si� w g�owie. Gdzie�, u diab�a, podzia�a si� wszechobecna policja? - Teraz bierzmy nogi za pas, a pogadamy p�niej! - zawo�a�a Ania, wci�� pr�buj�c wyrwa� si� z u�cisku m�odzie�ca. - Mamy jeszcze czas. M�w szybko o co chodzi. - Niech ci b�dzie - obejrza�a si� za siebie i prze�kn�a �lin�. - Tu� po powstaniu bandy policja postawi�a ich przed s�dem. Bandyci utrzymywali, �e stosuj� zasad� rz�d�w wi�kszo�ci, stanowi�c� podstaw� dzia�ania w�adz naczelnych i s�d�w na Korrumpo. Twierdzili, �e o wszystkim decyduje g�osowanie - o etyce, prawie, w og�le o wszystkim. - Czy s�d wymierzy� im jak�� kar�? Ulica zd��y�a ju� ca�kiem opustosze�. - a czy w takim wypadku musia�abym teraz przed nimi ucieka�? Zostali uniewinnieni stosunkiem g�os�w trzy do dw�ch. Nazywaj� to "Boskim Prawem Wi�kszo�ci". Odt�d napadaj� na wszystkich, kt�rzy ust�puj� im liczebno�ci�. - Jak tu w og�le mo�na �y�? Czy nie ma sposobu, �eby si� obroni�? - Jonatan mia� ju� serdecznie do�� bezsensownych zasad �ycia na wyspie. - Jedynym wyj�ciem jest wst�pienie do innej, wi�kszej bandy - odpowiedzia�a dziewczyna. S�ysz�c te s�owa, Jonatan wzi�� Ani� za r�k� i zacz�li biec ulic�, mijaj�c kolejne domy i sklepy. - Nie ucieka�abym, gdyby mi by�o wolno kupi� bro� - wysapa�a Ania nie zwalniaj�c tempa. Zna�a miasto jak w�asn� kiesze�, nast�pne aleje, bramy, zau�ki i place - wszystko to zmienia�o si� jak w kalejdoskopie. - a tak nawiasem m�wi�c - wykrztusi� zdyszany m�odzieniec - mam na imi� Jonatan. Bardzo mi mi�o. Biegli, dop�ki starczy�o im si�. Ju� dawno sko�czy�y si� ulice, teraz wspinali si� na strome wzg�rze, szukaj�c schronienia wysoko ponad miastem. Zachodzi�o s�o�ce i Jonatan dostrzeg�, �e na dole coraz wi�ksza fala ognia ogarnia miasto. Od czasu do czasu dobiega�y ich nik�e odg�osy wystrza��w i wrzask�w. - Ju� dalej nie mog� - westchn�a Ania. Br�zowe w�osy opada�y jej w nie�adzie na ramiona. Nie mog�c z�apa� tchu, opar�a si� o drzewo a Jonatan usiad� pod ska��. Podczas ucieczki Ani podar�a si� sukienka i potarga�y d�ugie, lekko kr�cone w�osy. - Nie wiem, co si� sta�o z moj� rodzin� - szepn�a. S�ysz�c to Jonatan r�wnie� zacz�� martwi� si� o par� staruszk�w, kt�rzy tak troskliwie zaopiekowali si� nim zesz�ej nocy, i o ich wnuczk�, Luiz�. W tym dziwacznym �wiecie pojedynczy cz�owiek zdawa� si� by� zupe�nie bezbronny. - Takie ci�g�e walki mi�dzy sob� to tragedia. Straszne, �e nie macie rz�du, kt�ry potrafi�by zaprowadzi� porz�dek. - Wszystko ci si� pomiesza�o - ci�gle jeszcze zdyszana dziewczyna usiad�a obok niego i wskaza�a r�k� na zamieszki w mie�cie. - Jak tylko si�gam pami�ci�, ludzie zawsze wydzierali sobie wszystko za pomoc� si�y. �atwo si� chyba domy�li�, kto ich tego nauczy�. - To znaczy, �e kto� ich nauczy�, �e zabieranie czego� ludziom si�� jest s�uszne? - Jonatan zmarszczy� brwi. - i to nie byle kto. Ludzie wzorowali si� na przyk�adach, kt�re dawano im dzie� w dzie� przez ca�e �ycie. - a co z Rad� Lord�w? Rz�dy s� chyba w�a�nie po to, �eby chroni� obywateli przed przemoc�? - To Rada u�ywa przemocy! - stwierdzi�a Ania z ca�� stanowczo�ci�. - I to w�a�nie takiej, przed kt�r� winna nas ochrania�. Mam prawo si� broni�, mog� wi�c te� poprosi� innych, w tym tak�e Rad�, �eby dopomog�a mi w realizacji tego prawa. Ale nie nale�y napada� na innych, wi�c nie powinno si� r�wnie� zwraca� do innych z pro�b� o pomoc w atakowaniu wsp�obywateli... - Jak chcesz co� od kogo�, to co robisz? - doda�a lekko poirytowana, widz�c w oczach Jonatana pustk� i brak jakiegokolwiek, cho�by najmniejszego pomys�u na rozwi�zanie tego problemu. - Je�eli nie mog� u�ywa� przy tym broni? - upewni� si� Jonatan, wci�� czuj�c nieprzyjemne sw�dzenie na karku po pistolecie bandytki. - Tak, bez u�ywania broni. - C�... M�g�bym spr�bowa� go przekona�. - Dobra. Albo... - Albo, albo... zap�aci� mu? - Ale to te� forma perswazji. Co� jeszcze? - Hmm... To mo�e i�� do Rady i za��da� uchwalenia odpowiedniego prawa? - Strza� w dziesi�tk�! Zwracaj�c si� do rz�du, nie musisz nikogo przekonywa�, ani nikomu p�aci�. Przestaje ci zale�e� na dobrej woli kogokolwiek. Je�eli uda ci si� przekabaci� Rad�, czy to przy pomocy g�os�w, czy przekupstwa, to mo�esz nie ogl�da� si� na innych. Rzecz jasna mo�e si� zdarzy�, �e kto� zaproponuje Radzie jeszcze wi�cej i wtedy zmusi ci� do czego�, na czym jemu z kolei zale�y. A Lordowie i tak s� g�r�. - Ale ja my�la�em, �e to w�a�nie rz�dy s� si�� jednocz�c� spo�ecze�stwo. - Nic z tych rzeczy - odpar�a Ania. - Mo�liwo�� u�ywania przymusu niszczy wol� wsp�dzia�ania. Ka�da wi�kszo�� mo�e narzuci� swoje ustalenia mniejszo�ci, a ta musi zacisn�� z�by i znosi� to w milczeniu. Jest to zgodne z prawem, ale mniejszo�ci nikt nawet nie usi�owa� przekonywa�, wi�c ma ona to innym za z�e. Ca�y system protekcjonizmu i bieda, oto gorzkie owoce takich uk�ad�w. Jonatanowi przypomnia�o si� dzieci�stwo i bajki o szeryfie z Nottingham, kt�ry wykorzystywa� swoje stanowisko, �eby okrada� zar�wno biednych jak i bogatych poddanych i obdarowywa� swoich poplecznik�w. Pami�ta� te�, �e a� klaska� z rado�ci, gdy si� dowiedzia�, �e ofiary szeryfa w ko�cu si� przeciw niemu zbuntowa�y. - Sp�jrz na te rozruchy - Ania pokaza�a mu stoj�ce w p�omieniach miasto. - Fundamenty spo�ecze�stwa p�kaj� w wyniku nieustaj�cej walki o w�adz�. Na wyspie istniej� grupy, kt�re teraz trac� wci�� zbyt du�o g�os�w, lecz pewnego dnia nie wytrzymaj� i wybuchn�. Niestety nie maj� one zamiaru po�o�y� kresu u�ywaniu si�y, chc� j� tylko same wykorzysta�. - Zaraz p�jd� poszuka� taty - �zy pociek�y jej po policzkach. - Wyznaczyli�my sobie specjalne miejsce zbi�rek na takie sytuacje. Na pewno si� o mnie martwi, ale poczekam jeszcze troch�, a� przygasn� po�ary - urwa�a, by doda� po chwili: - M�wi�, �e po�ary s� korzystne dla drwali, bo zwi�kszaj� popyt na drewno. A� �al pomy�le�, co ludzie mogliby mie�, gdyby nie musieli ca�y czas wszystkiego odbudowywa�. Biedny Jonatan Poczciwy. Siedzia� teraz w bezruchu i usi�owa� przypomnie� sobie wszystkie przygody, jakie spotka�y go od czasu wielkiego sztormu. Parada koszmarnych postaci i wypadk�w. Do�wiadczenia ostatnich dni sprawi�y, �e zacz�� w�tpi� we wszystkie, bliskie mu do tej pory warto�ci. Zawsze by� ufny. Przedstawicieli w�adzy uwa�a� za uczciwych stra�nik�w prawa. Zak�ada�, �e ludzkim post�powaniem kieruj� wznios�e intencje, kt�re przynosz� dobre skutki. Ale teraz utraci� wszelk� pewno��. Tak si� zamy�li�, �e przesta� zwraca� uwag� na towarzyszk�, kt�ra zapad�a w g��boki sen. Spojrza� na ni� i pomy�la�: "Da sobie rad�. A ja musz� wraca� do domu. Jutro rano wejd� na sam szczyt g�ry, mo�e stamt�d dostrzeg� jakie� okr�ty." Po czym u�o�y� si� wygodnie i tak�e zasn��. [ Pytania do rozdzia�u XXXI ] [ Rozdzia� XXXII ] [ Spis tre�ci ] [ Demokracja - wi�kszo�� ma racj� ] Rozdzia� XXXII O s�pach, �ebrakach, oszustach i kr�lach Nazajutrz obudzi� si� wraz z pierwszymi promieniami s�o�ca. Uzna�, �e lepiej b�dzie nie budzi� Ani i sam podszed� do st�p stromego zbocza. "Ludzie! - my�la� rozgniewany - Bez przerwy depcz� jedni drugich! Ci�gle sobie wygra�aj�! Aresztuj� si�! Okradaj� i krzywdz� si� wzajemnie!" Rozpocz�� mozoln� wspinaczk� ku g�rze, przytrzymuj�c si� niewielkich k�pek krzak�w. Dotar� do skalnego wyst�pu tu� przed szczytem i spojrza� na miasto le��ce gdzie� daleko w dole. Do szczytu zosta�o ju� niedu�o, wi�c przedziera� si� dalej po�r�d kar�owatych i dziwacznie poskr�canych drzew. Z czasem drzewa ust�pi�y miejsca krzakom, a� wreszcie ujrza� stos ogromnych g�az�w. Tu� nad widnokr�giem wida� by�o jeszcze ksi�yc w pe�ni. Powietrze przyjemnie ch�odzi�o twarz. W ko�cu doszed� do szczytu, gdzie ros�o samotne, poskr�cane drzewo. Na jednym z pozbawionych listowia konar�w siedzia� wielki, paskudny, czarny s�p. - No nie - j�kn�� Jonatan, kt�ry spodziewa� si� milszego widoku. - To si� nazywa mie� szcz�cie. Uciekam z doliny s�p�w i oto, co mnie spotyka. Prawdziwy s�p! - Prawdziwy s�p! - zawt�rowa� chrapliwy g�os. M�odzieniec zastyg� w bezruchu, lustruj�c wzrokiem ka�dy centymetr szczytu wzg�rza. Wyra�nie s�ysza� przyspieszone bicie swego serca. - Kto to powiedzia�? - wyszepta� dr��cymi wargami. - Kto to powiedzia�? - powt�rzy� ten sam g�os co wcze�niej. Dobiega� chyba od strony drzewa. Jonatan utkwi� wzrok w nieruchomym s�pie. "Mo�e to ptak, kt�ry gada, dajmy na to jak papuga? Opr�cz niego nikogo wi�cej tu nie ma. Ale przecie� s�py nie potrafi� m�wi�!". Jednocze�nie przysz�o mu do g�owy, �e ca�a ta wyspa jest tak osobliwa, i� r�wnie dobrze mog� na niej �y� gadaj�ce ptaki. Wyprostowa� si� i nabieraj�c powietrza w p�uca, powoli podszed� do drzewa. Nie drgn�o ani jedno pi�ro na ciele ptaka, chocia� Jonatan wyra�nie czu�, �e jest obserwowany. - To ty si� do mnie odezwa�e�? - zapyta�, usi�uj�c opanowa� dr�enie g�osu. - a kt� by inny? - bezczelnie odpowiedzia� pytaniem na pytanie s�p. Pod m�odzie�cem ugi�y si� nogi. Przykucn�� i wspar� si� o drzewo: - To ty... Ty umiesz m�wi�? - wyj�ka�. - Pewnie, �e umiem m�wi�. Zreszt� tak samo jak ty, chocia� paplasz, co ci �lina na j�zyk przyniesie. - Ptak przechyli� nieco g�ow� i zapyta� oskar�ycielskim tonem: - C� to znaczy, �e uciek�e� z doliny s�p�w? - Prze... Przepraszam, nie to mia�em na my�li - wyst�ka� Jonatan. - Ale ci ludzie s� dla siebie tacy bezwzgl�dni i brutalni. To taka przeno�nia. Po prostu przypominaj� mi, te... No, przypominaj� mi... - S�py? - ptak nastroszy� ko�nierz z pi�r pod go�� szyj�. - S�k w tym, m�j m�ody przyjacielu - zaskrzecza� i zatrzepota� wielkimi skrzyd�ami - �e zbyt �atwo dajesz si� nabra� na s�owa. Licz� si� czyny, a nie s�owa. - Nie bardzo rozumiem. - Mieszka�cy tej ziemi wygl�daj� ci na s�py. Hmm! Gdyby tak by�o, wyspa by�aby o wiele milszym zak�tkiem, ni� jest w istocie - ptak z dum� wygi�� sw� obrzydliw�, go�� szyj�. - Ju� wi�cej racji mia�by� m�wi�c, �e znalaz�e� si� na wyspie wielu r�nych stworze�: s�p�w, �ebrak�w, oszust�w i kr�l�w na przyk�ad. Nie odr�niasz jednak dobrych od z�ych, poniewa� dajesz si� zwie�� s�owom i tytu�om. Nabrali ci� w najstarszy znany spos�b, tak aby� mia� o z�u ca�kiem pochlebne zdanie. - Nie ma tu mowy o �adnym nabieraniu - zaprotestowa� Jonatan. - S�py, �ebrak�w i tych innych �atwo zrozumie�. Tam, sk�d pochodz�, s�py �ywi� si� padlin�. To obrzydliwe! - Jonatan skrzywi� si� z odraz�. - �ebracy to pro�ci i niewinni niczemu ludzie. Oszu�ci s� sprytni i zabawni, to tacy, jakby to powiedzie�, figlarze. Co do monarch�w... - oczy m�odzie�ca rozb�ys�y podnieceniem - nigdy nie spotka�em �adnego z nich, ale czyta�em, �e zamieszkuj� wspania�e pa�ace i nosz� pi�kne szaty. Wszyscy by chcieli by� tacy jak oni. Kr�lowie razem ze swoimi ministrami rz�dz� pa�stwami i chroni� ich obywateli. Nie ma tu miejsca na nabieranie kogokolwiek. - Nie ma? - zawt�rowa� ptak. Jonatana zdumia�a bruzda, kt�ra pojawi�a si� nad oczami s�pa. - No to we�my na przyk�ad s�pa. Z ca�ej tej czw�rki on jest stworzeniem najszlachetniejszym. Tylko on zajmuje si� sprawami wartymi zachodu. Czarne ptaszysko raz jeszcze wyci�gn�o d�ug� szyj�, obrzucaj�c Jonatana surowym spojrzeniem. - To ja uprz�tam mysz, kt�ra zdechnie gdzie� za stodo��, ja zabieram ko�skie �cierwo, le��ce na polu. To ja usuwam trupa n�dzarza, kt�ry umrze gdzie� w le�nym g�szczu. Ja mam co je��, ale korzystaj� na tym wszyscy. Nikt nigdy do niczego mnie nie zmusza, uciekaj�c si� do klatki czy broni. Czy kto� mi za to podzi�kuje? Nie. Moja praca uznawana jest za brudn� i ohydn�. W ten spos�b "obrzydliwy" s�p musi pogodzi� si� z obelgami i czarn� niewdzi�czno�ci�. - Dalej mamy �ebrak�w - kontynuowa� s�p. - Niczego nie wytwarzaj�, po�ytek przynosz� tylko sobie samym. Z drugiej strony, nikogo te� nie krzywdz�. Staraj� si�, rzecz jasna, nie umrze� z g�odu gdzie� w le�nej g�uszy. Mo�na by te� rzec, �e ich dobroczy�cy zyskuj� dzi�ki nim poczucie w�asnej warto�ci. Dlatego si� ich toleruje. - Oszu�ci s� najsprytniejsi, dlatego opiewaj� ich poeci i bajarze. Oddaj� si� k�amstwu, �api�c wszystkich na lep swych s��wek. Oszu�ci nie wykonuj� �adnej po�ytecznej pracy. Ucz� nas tylko nieufno�ci, a tak�e sztuki szalbierstwa. S�p wyprostowa� si� i zamacha� skrzyd�ami. W porannym powietrzu unosi� si� od�r padliny. - Dochodzimy teraz do monarch�w. Nie musz� oni �ebra� ani oszukiwa�, chocia� cz�sto oddaj� si� temu procederowi. Podobnie jak rabusie kradn� rzeczy zrobione przez innych, u�ywaj�c w tym celu bezwzgl�dnego przymusu, kt�ry maj� do dyspozycji. Niczego nie wytwarzaj�c, panuj� nad wszystkim. A ty, naiwny podr�niku, odnosisz si� z czci� do kr�l�w, a pogardzasz s�pami? Na widok staro�ytnego pomnika powiedzia�by� zapewne, �e kr�l by� wspania�y, bowiem na szczycie monumentu wyryto jego imi�. A nie pomy�lisz nawet o tych wszystkich trupach, jakie musia�em uprz�tn�� w czasie budowy pomnika. - To prawda, kr�lowie bywali niegdy� �ajdakami - odezwa� si� Jonatan. - Ale teraz wyborcy g�osuj� na cz�onk�w Rady Lord�w. Lordowie s� inni, bo... No, bo s� wybierani w wolnych wyborach. - Wybieralni Lordowie r�ni� si� od tamtych? Ha, ha! - zaskrzecza� s�p. - Dzieci wychowuje si� wci�� na bajeczkach o kr�lach i kiedy dorosn�, spodziewaj� si� wsz�dzie ujrze� monarch�w. Wybieralni Lordowie, to nikt inny, ni� panuj�cy przez kilka lat kr�lowie i ksi���ta. To tak, jakby wzi�� i po��czy� w jednej osobie �ebraka, oszusta i kr�la! �ebrz� o datki lub g�osy albo wydzieraj� je podst�pem. Przy ka�dej okazji podlizuj� si� i k�ami�. A na wyspie uchodz� za rz�dz�cych. Im wi�kszy i bardziej skuteczny b�dzie ich wyzysk, tym mniej zostaje dla nas, kt�rzy co� wytwarzamy i komu� s�u�ymy. Jonatan milcza�, z zadum� patrz�c na dolin� i kiwaj�c ponuro g�ow�. - Chcia�bym znale�� si� tam, gdzie wszystko wygl�da inaczej - powiedzia�. - Czy istnieje takie miejsce? S�p roz�o�y� swe wielkie skrzyd�a, uni�s� si� w g�r� i z �oskotem opad� na ziemi� tu� przy Jonatanie, kt�ry odskoczy�, przera�ony ogromem ptaka. Stworzenie przewy�sza�o go niemal dwukrotnie. - Chcia�by� zobaczy� krain� wolnych ludzi? Gdzie wszystko, co si� tylko mo�e zdarzy�, dzieje si� dlatego, �e jest s�uszne, a si�y u�ywa si� jedynie dla ochrony obywateli? Gdzie urz�dnicy s� pos�uszni tym samym zasadom, co wszyscy inni obywatele? - Och tak! - zawo�a� z zapa�em Jonatan. S�p uwa�nie taksowa� m�odzie�ca wzrokiem i Jonatan widzia� z bardzo bliska olbrzymie oczy ptaka, kt�re jakby chcia�y przewierci� mu dusz� na wylot, by odgadn�� czy m�wi szczerze. - My�l�, �e to mo�liwe. Wsi�d� na m�j grzbiet - s�p nieco si� zni�y�, �eby Jonatan m�g� wspi�� si� na sztywne pi�ra jego ogona. M�odzieniec zawaha� si� jednak, przypominaj�c sobie, �e powinien ufa� nie s�owom, lecz czynom. Z jakiego powodu mia� powierzy� �ycie skrzyd�om jakiego� s�pa. Z drugiej strony dotar� ju� tak daleko, �e mia� niewiele do stracenia. Wiedziony ciekawo�ci�, wdrapa� si� na grzbiet ptaka i usadowi� si� w zag��bieniu pomi�dzy nasadami skrzyde�. Ledwie zd��y� obj�� z�uszczon� szyj� s�pa, gdy ca�e cia�o ptaka napi�o si� i stworzenie ruszy�o, stawiaj�c coraz to wi�ksze kroki. Nagle s�p odbi� si� i oto unosili si� ju�, niesieni podmuchami porannego wiatru. Gdy tak szybowali ponad wysp�, a p�d powietrza smaga� twarz Jonatana, m�odzieniec poczu�, �e zn�w jest silny i rze�ki. Z�ociste promienie s�o�ca zapowiada�y pocz�tek nowego dnia, gdzie� w dole blak�y �wiat�a miasta, a pod nimi rozci�ga� si� ogromny, ciemny ocean. "Dok�d si� wybieramy?" [ Pytania do rozdzia�u XXXII ] [ Rozdzia� XXXIII ] [ Spis tre�ci ] Rozdzia� XXXIII Terra Libertas Ptak swobodnie unosi� si� nad wysp� razem z Jonatanem, ostro�nie trzymaj�cym si� pi�r jego grzbietu. Gdy s�p zorientowa� si�, dok�d powinien lecie�, skierowa� si� w stron� wschodz�cego s�o�ca. Napotkali lekki przeciwny wiatr. Minuty zamienia�y si� w godziny, a miarowe bicie skrzyde� s�pa sprowadzi�o na Jonatana niespokojny sen. Oto ucieka� jak�� ulic� przed tajemniczymi postaciami. "St�j, nicponiu!" wrzeszcza�y, a on strasznie si� ich ba� i gna� co tchu przed siebie. Na czo�o �cigaj�cych go os�b wysforowa�a si� pani de Flanelle. Czu� na karku jej oddech, gdy wyci�ga�a w jego stron� grube paluchy. - Co?! Gdzie ja jestem? - zawo�a� nagle zbudzony m�odzieniec, �api�c si� pi�r s�pa. - Wysadz� ci� na tej pla�y - oznajmi� ptak. - Kieruj si� na p�noc a za jaki� czas powiniene� zorientowa� si� w po�o�eniu. Jonatan jakby sk�d� zna� ten brzeg. Na d�ugich, z�ocistych wydmach ros�y k�py ko�ysanej wiatrem trawy, rozbijaj�cy si� o brzeg ocean by� szary i zimny. M�odzieniec ostro�nie zszed� z grzbietu s�pa. - Jestem w domu! - wykrzykn��, u�wiadamiaj�c sobie nagle, gdzie si� znalaz�. Zacz�� biec przez piaszczyste wzniesienie pla�y, ale wnet odwr�ci� si�, by popatrze� na ptaka. - M�wi�e�, �e zabierzesz mnie w miejsce, gdzie wszystko, co si� dzieje, odbywa si� dlatego, �e jest s�uszne. - i dotrzyma�em obietnicy. - Ale to przecie� nieprawda. - Jeszcze nie, ale w przysz�o�ci wszystko b�dzie zale�e� od ciebie. Ka�dy kraj, nawet Korrumpo, mo�e sta� si� rajem na Ziemi, o ile jego mieszka�cy zdob�d� pe�n� wolno��. - Korrumpo? - j�kn�� m�odzieniec. - w sumie cz�� wyspiarzy, w szczeg�lno�ci ci, kt�rzy nie s� jeszcze zakuci w kajdany, jest �wi�cie przekonana o swej wolno�ci. Przekonuje ich o tym pani de Flanelle. Reszta boi si� wolno�ci i ochoczo powierza swe losy Wielkiemu Inkwizytorowi. - Licz� si� czyny, nie s�owa - upomnia� go s�p. - Ludzie mog� s�dzi�, �e s� wolni, dop�ki potulnie spe�niaj� polecenia. Prawdziwy sprawdzian wolno�ci odbywa si� wtedy, gdy kto� chce si� czym� wyr�ni�. Oto chwila prawdziwej nauki, oto chwila w kt�rej dostaje si� szans�. - To jak powinno wygl�da� �ycie? Zobaczy�em jak wygl�daj� k�opoty, ale gdzie szuka� rozwi�zania? - stropi� si� Jonatan, wyrywaj�c z piachu trzcin�. Tymczasem s�p czy�ci� pi�ra, pozwalaj�c, by pytanie m�odzie�ca pozosta�o na chwil� bez odpowiedzi. - M�ody cz�owieku, czy to znaczy, �e pragniesz pozna� wizj� przysz�o�ci? - Chyba tak. - To niedobrze. Rz�dz�cy zawsze maj� wizje, kt�re narzucaj� poddanym. - Ale czy nie powinienem wiedzie�, dok�d zmierzam? - Ty tak, natomiast je�li chodzi o innych... - s�p obr�ci� si� dziobem do Jonatana i wbi� szpony w ziemi�. - w wolnym kraju ceni si� cnot� i proces odkrywania prawdy. Tysi�ce stworze�, kt�re swoimi drogami d��� do osi�gni�cia w�asnych cel�w, stworzy lepszy �wiat, ni� ten, jaki mo�esz sobie tylko wyobrazi�. Najpierw zajmij si� �rodkami, a szlachetne cele wy�oni� si� same. - Je�eli ludzie b�d� wolni, sami znajd� niespodziewane rozwi�zania? A je�eli nie b�d�, natrafi� tylko na nieoczekiwane trudno�ci? Czy tak w�a�nie to wygl�da? - w umy�le Jonatana jakby nagle zapali�a si� iskra zrozumienia. - M�dry jest ju� ten, kto wie, do czego nie powinni bra� si� rz�dz�cy - odrzek� s�p. - Sam pomy�l: je�eli nie masz prawa, by zrobi� co� samemu, to nie masz r�wnie� prawa, by zwr�ci� si� z tym do polityka. - Chyba rozumiem, ale obawiam si�, �e nikt nie zechce mnie nawet wys�ucha� - powiedzia� z pow�tpiewaniem Jonatan. - To niewa�ne, tobie i tak wyjdzie to na dobre. Ludzie, kt�rzy uwierz� w twoje idea�y, nabior� otuchy. S�p odwr�ci� si� w stron� morza i pomacha� ch�opcu na po�egnanie. Jonatan patrzy�, jak wielki ptak unosi si� w g�r�, by po chwili znikn�� na zachmurzonym niebie. Wtedy zacz�� i�� wzd�u� brzegu na p�noc. P�niej pami�ta� tylko tyle, �e pod stopami chrz�ci� mu piach, a cia�o ch�osta� wiatr. Rozpozna� skalisty w�w�z, kt�rym dochodzi�o si� do rodzinnego miasteczka. Wkr�tce ujrza� sklep nad zatok� i stoj�cy obok budynek - jego w�asny dom. "Wolno��. Hm. Ile� to ju� lat ludzie walcz�, czasami jednocze�nie o ni� i przeciwko niej. Tak, ludzie powinni mie� prawo, by robi� wszystko, co chc�, pod warunkiem, �e na to samo pozwalaj� innym - rozmy�la� Jonatan. - Mog� nie lubi� s�siada i nie mie� z nim nic wsp�lnego, ale do si� prawa i porz�dku mog� zwraca� si� tylko wtedy, gdy przyjdzie mi si� przed nim broni�. To chyba praktyczne... Ludzkie. Tak, ludzkie, i uczciwe wyj�cie. Mo�e nie jest idealne, ale zapewnia szacunek dla cz�owieka i jest o niebo lepsze od innych propozycji." Szed� z powag�, g�owi�c si� nad tym, czemu ludzie tak niech�tnie pozostawiaj� bli�nich samym sobie. "Wyb�r zapewnia dojrza�o�� i rozw�j, a w ko�cu i powodzenie. W�adza polityczna winna s�u�y� ochronie, nie odbieraniu wolno�ci. Bo o cnocie m�wi� mo�emy dopiero wtedy, gdy zaistnieje wolno�� wyboru" - podsumowa�. Wysoki i chudy ojciec m�odzie�ca zwija� lin� na ganku. Na widok id�cego �cie�k� syna wytrzeszczy� oczy ze zdumienia. - Natan! - zawo�a� - Natan, ch�opcze, gdzie� ty si� podziewa�? Rita! - zawo�a� �on�, kt�ra sprz�ta�a w �rodku - Rita, chod�, zobacz, kto do nas wr�ci�! - Co si� dzieje? - spyta�a matka Jonatana, kt�ra jakby troch� zmizernia�a od czasu, gdy widzia� j� po raz ostatni. Wysz�a na ganek i krzykn�a z rado�ci. Z miejsca wzi�a Jonatana w obj�cia, z kt�rych przez d�u�szy czas nie chcia�a go wypu�ci�. Wreszcie odsun�a go toch� od siebie, �eby lepiej mu si� przyjrze�. R�kawem otar�a �ciekaj�ce po policzkach �zy. - Gdzie� ty bywa�, m�odziaku? G�odny jeste�? - po czym zwr�ci�a si� do m�a: - Hubercie natychmiast napal w piecu i nastaw wod� w czajniku. Rado�ci nie by�o ko�ca. Gdy Jonatan prze�kn�� ostatni k�s ostatniej kromki �wie�ego, ciep�ego jeszcze chleba, g��boko westchn�� i rozpar� si� na krze�le. Opowiedzia� rodzicom o przygodach na wyspie Korrumpo, przezornie pomijaj�c niezwyk�� histori� z s�pem. Ogie� rzuca� blask na stary sklepik i pokoje z ty�u domu. Na przeciwleg�� �cian� pada�y ich wyd�u�one cienie. - Znacznie zm�nia�e�, synu - stwierdzi� ojciec. - Masz zamiar nied�ugo znowu znikn��? - za�artowa� spogl�daj�c surowo na Jonatana. - Nie, tato. P�ki co, zostaj� tutaj. Znajdzie si� tu dla mnie troch� roboty. [ Pytania do rozdzia�u XXXIII ] [ Spis tre�ci ] Epilog Filozofia prezentowana w tej ksi��ce opiera si� na zasadzie w�asno�ci indywidualnej. Tak wi�c, Drogi Czytelniku, jeste� panem swego �ycia. Musisz odrzuci� fa�szywe za�o�enie, i� jakakolwiek inna osoba posiada do niego wi�ksze prawo ni� ty. Nie istnieje nikt, kto by�by panem twego �ycia, tak samo jak i ty nie jeste� panem �ycia innych ludzi. �yjemy w czasie: mamy przesz�o��, tera�niejszo�� i przysz�o��. Mo�esz to wyra�nie dostrzec, bior�c jako przyk�ad w�asne �ycie i wolno�� oraz ich efekty. Je�eli stracisz �ycie, stracisz przysz�o��. Je�li tracisz wolno��, tracisz tera�niejszo��. Natomiast je�eli stracisz owoce swego �ycia i wolno�ci, stracisz zarazem cz�stk� swej przesz�o�ci - przesz�o�ci, kt�rej wszystko to zawdzi�czasz. Pochodn� twego �ycia i wolno�ci jest twoja w�asno��. W�asno�� jest owocem twej pracy, rezultatem tego, jak wykorzystujesz sw�j czas, energi� oraz zdolno�ci. W�asno�� jest czym� konkretnym, mo�na by rzec, cz�ci� natury, kt�ra przynosi ci korzy�ci. Mo�na r�wnie� uzyska� w�asno�� od innych na drodze dobrowolnej wymiany i za obop�ln� zgod�. Dwie osoby, kt�re dokonuj� dobrowolnej wymiany, musz� skorzysta� na tym w jednakowym stopniu, gdy� w przeciwnym wypadku taka transakcja nie mia�aby sensu. Tak wi�c tylko jej uczestnicy s� w stanie oceni�, co jest dla nich dobre i co przyniesie im po�ytek. Czasami ludzie, aby zagarn�� czyj�� w�asno��, uciekaj� si� do oszustw i przemocy. Rzecz jasna nie mo�e by� wtedy mowy o dobrowolnej wymianie ani o obop�lnej zgodzie. Je�li wykorzystuje si� przemoc, aby pozbawi� kogo� �ycia, to w�wczas mamy do czynienia z zab�jstwem; pozbawienie kogo� wolno�ci prowadzi do niewolnictwa; za� zagarni�cie czyjej� w�asno�ci to nic innego, jak kradzie�. Jest ca�kowicie oboj�tne, czy owych rzeczy dokonuje kto�, kto dzia�a w pojedynk�, czy w szerszym gronie, czy te akty przemocy s� skierowane przeciw poszczeg�lnym jednostkom, czy te� w gr� wchodzi wi�ksza liczba pokrzywdzonych. Oczywi�cie rz�dz�cy tak�e bior� w tym udzia� - nawet ci, kt�rzy s� uczciwi. Masz prawo zar�wno do obrony swego �ycia i wolno�ci, jak i do ochrony swej w�asno�ci przed ludzk� agresj�. Mo�esz r�wnie� zwr�ci� si� do innych os�b z pro�b� o pomoc, gdy te warto�ci s� zagro�one. Nie masz natomiast prawa do zamach�w na �ycie, wolno�� i w�asno�� innych. Nie masz wi�c r�wnie� prawa wybiera� ludzi, kt�rzy w twoim imieniu czyni�c wy�ej wymienione rzeczy dzia�aliby na szkod� innych. Mo�esz szuka� przyw�dc�w dla siebie, ale w �adnym wypadku nie masz prawa narzuca� ich woli innym. Nie ma znaczenia, w jaki spos�b wybiera si� reprezentant�w w�adzy - s� oni tylko lud�mi i nie mog� ro�ci� sobie wi�kszych praw, ni� pozosta�a cz�� spo�ecze�stwa. Bez wzgl�du na ich efektowne slogany i chwytliwe has�a wyborcze, bez wzgl�du na liczb� ludzi, kt�rzy ich wspieraj�, rz�dz�cy nie maj� prawa zabija�, kra�� ani zniewala� innych. Nie mo�esz, Drogi Czytelniku, da� im wi�kszych praw ponad te, kt�re sam posiadasz. Dop�ki jeste� panem swego �ycia, ponosisz za nie odpowiedzialno��. Nie oddajesz w�wczas swego �ycia do dyspozycji tych, kt�rzy wymagaj� od ciebie pos�usze�stwa. Nie jeste� niewolnikiem ludzi, kt�rzy ��daj� od ciebie ofiar. Ty, i tylko ty, kieruj�c si� w�asnym rozeznaniem, okre�lasz, jakie cele chcesz przed sob� postawi�. Uczysz si� w r�wnym stopniu na b��dach jak i na sukcesach. Zar�wno to, co robisz dla innych jak i to, co inni czyni� dla ciebie, ma sens tylko wtedy, gdy obie strony odnosz� korzy�ci, kiedy jest to dzia�anie dobrowolne i odbywa si� za obop�ln� zgod�. Aby osi�gn�� cnot�, trzeba mie� wolny wyb�r. Oto fundament prawdziwie wolnego spo�ecze�stwa. Taka podstawa dla ludzkich czyn�w jest nie tylko najbardziej etyczna i humanitarna, ale r�wnie� najbardziej praktyczna z punktu widzenia potrzeb cz�owieka. Wszystkie problemy wsp�czesnego �wiata, u kt�rych �r�d�a znajduje si� w�adza ze swym aparatem przemocy, mo�na rozwi�za�. Wystarczy tylko, �eby ludzie, kt�rzy chc� w ten spos�b za�atwi� swoje interesy, przestali kierowa� do rz�du petycje o uruchomienie wy�ej wymienionego aparatu. Wbrew pozorom, z�o nie jest wy��cznie wynikiem dzia�ania z�ych ludzi, ale mo�e by� tak�e pochodn� czyn�w ludzi dobrych, kt�rzy toleruj� przemoc, bo jest to dla nich korzystne. Post�puj�c w ten spos�b dobrzy ludzie, na przestrzeni dziej�w, legitymizowali z�ych ludzi. Zachowuj�c wiar� w wolne spo�ecze�stwo nale�y si� raczej skoncentrowa� na procesie odkrywania zalet wolnego rynku, ni� na tworzeniu pewnej narzuconej z g�ry wizji, czy te� postawieniu sobie jakiego� okre�lonego celu. Wykorzystywanie si�y rz�du do narzucania swych wizji innym ludziom prowadzi do intelektualnej zapa�ci, w efekcie czego skutki takiego post�powania s� op�akane i w zasadniczy spos�b odbiegaj� od przewidywanych rezultat�w. Do osi�gni�cia wolnego spo�ecze�stwa potrzeba nieco odwagi - odwagi w tym co m�wimy, my�limy, a nade wszystko w tym, co czynimy, podczas gdy inni wol� nie robi� nic. [ Dalej ] [ Spis tre�ci ] Noty biograficzne AUTOR KSI��KI, Ken Schoolland, jest profesorem Katedry Ekonomii Politycznej i Nauk Politycznych na Hawaii Pacific University. Przedtem kierowa� programem Japo�skich Studi�w Biznesu na Chaminade University w Honolulu oraz by� g��wnym tw�rc� Programu Handlowo-Ekonomicznego na Hawaii Loa College. Po uko�czeniu studi�w na Georgtown University pracowa� jako ekonomista w Ameryka�skiej Komisji Handlu Zagranicznego, a tak�e w Departamencie Handlu oraz jako doradca do spraw ekonomicznych w Bia�ym Domu i w Wydziale Specjalnego Przedstawicielstwa dla Negocjacji Handlowych. Prof. Schoolland porzuci� prac� w instytucjach rz�dowych, aby mie� pe�n� swobod� dzia�ania na polu o�wiaty i uczy� biznesu oraz ekonomii w Sheldon Jackson College na Alasce. Wyk�ada� r�wnie� na japo�skim uniwersytecie w Hakodate wydaj�c ksi��k� Duch szoguna: O ciemnych stronach japo�skiej o�wiaty. Przygody Jonatana Poczciwego by�y pierwotnie seri� wyk�ad�w radiowych na Hawajach. Potem nadawano je w audycjach radiowych na Alasce. Wspomniany cykl wyk�ad�w zosta� dwukrotnie uhonorowany przez Fundacj� Wolno�ci w Valley Forge odznaczeniem im. Jerzego Waszyngtona za osi�gni�cia w dziedzinach komunikacji mi�dzyludzkiej i edukacji w sprawach ekonomii. Powsta�a na podstawie wyk�ad�w ksi��ka zosta�a przet�umaczona na ponad dwadzie�cia j�zyk�w, m.in. na holenderski, rosyjski, norweski, litewski, rumu�ski, �otewski, serbski, macedo�ski, chorwacki, japo�ski, hiszpa�ski, niemiecki, szwedzki, w�gierski, czeski i w�oski. AUTOR ILUSTRACJI, David Friedman, jest plastykiem, grafikiem i ilustratorem. Uczestniczy� dwukrotnie w Dorocznej Wystawie Akademii Sztuk Pi�knych w Honolulu. Dzie�a Friedmana s� wystawiane w wielu r�nych miejscach i nabywane przez kolekcjoner�w z ca�ego �wiata. W 1993 roku by� on jednym ze wsp�tw�rc�w Elektrycznej Galerii - pierwszej w Honolulu wirtualnej wystawy sztuki umieszczonej w cyberprzestrzeni i odbieranej za pomoc� telewizji kablowej. Zas�yn�� jako autor fresk�w i projektant sal wystawowych, tworz�c jedyne w swoim rodzaju wn�trza dla Muze�w Dzieci�cych w Honolulu i w Minneapolis. Zaprojektowa� te� wystaw� SkyQuest dla Pacific Aeorospace Museum na Mi�dzynarodowym Lotnisku w Honolulu. David Friedman jest absolwentem Minneapolis School of Art (BFA), a tak�e Maryland Institute College of Art & Design (MFA) w Baltimore. WYDAWCA orygina�u angielskoj�zycznego, Sam Slom, jest prezesem Small Business Hawaii (SBH) czyli Stowarzyszenia Drobnych Przedsi�biorc�w Hawajskich, kt�rego zadaniem jest stworzenie odpowiedniego klimatu wok� hawajskiego handlu, a tak�e promowanie, kszta�cenie i skuteczne reprezentowanie interes�w drobnego biznesu na Hawajach. SBH zosta�o za�o�one w 1976 roku przez Lexa Bride'a jako powo�ane w celach niezarobkowych stowarzyszenie niezale�nych firm handlowych z ca�ego stanu Hawaje. Na dzie� dzisiejszy SBH zrzesza ponad 3 tysi�ce przedsi�biorstw, nie korzystaj�c przy tym z �adnej pomocy finansowej rz�du. SBH jest or�downikiem wolnego rynku. G��wnym celem stowarzyszenia jest edukacja. Organizacja zatrudnia wyk�adowc�w, udost�pnia szko�y, przygotowuje specjalne programy kszta�cenia m�odzie�y, pomaga w finansowaniu telewizyjnego program "Sparks", a tak�e przyznaje stypendia i inne indywidualne subwencje studentom i instytucjom o�wiatowym na Hawajach. [ Dalej ] [ Spis tre�ci ] Zalecana lektura Fr�d�ric Bastiat, The Law, The Foundation of Economic Education, Irvington-on-Hudson (New York) 1990*. Wyd polskie: Prawo, Instytut Liberalno-Konserwatywny, Lublin 2000*. Alan Burris, The Liberty Primer. David Friedman, The Machinery of Freedom. Guide to a Radical Capitalism, Open Court, La Salle (Illinois) 1995*. Milton i Rose Friedman, Wolny wyb�r, Wydawnictwo PANTA, Sosnowiec 1994. Henry Hazlitt, Economics in One Lesson, Arlington House Publishers, New York 1979*. Wyd. polskie: Ekonomia w jednej lekcji, Signum, Krak�w 1993. Ayn Rand, Atlas Shrugged, New American Library, New York*. Murray N. Rothbard, For a New Liberty. The Libertarian Manifesto, Fox & Wilkes, San Francisco 1996*. Mary J. Ruwart, Healing Our World. The Other Piece of the Puzzle, SunStar Press, Kalamazoo (Michigan) 1993. Morris and Linda Tannehill, The Market for Liberty, Libertarian Review Foundation, New York 1984*. Henry David Thoreau, On the Duty of Civil Disobedience, w: Henry David Thoreau, Walden or, Life in the Woods and On the Duty of Civil Disobedience, New American Library, New York 1980. Dodatkowa lektura proponowana przez wydawc� polskiego: Fr�d�ric Bastiat, Economic Harmonies, The Foundation for Economic Education, Irvington-on-Hudson (New York) 1979. Fr�d�ric Bastiat, Economic Sophisms, The Foundation for Economic Education, Irvington-on-Hudson (New York) 1975. Fr�d�ric Bastiat, Selected Essays on Political Economy, The Foundation for Economic Education, Irvington-on- Hudson (New York) 1975. David Boaz, Libertarianism. A Primer, The Free Press, New York 1997. David Boaz (Ed.), The Libertarian Reader. Classic and Contemporary Readings from Lao-tzu to Milton Friedman, The Free Press, New York 1997. David Friedman, Hidden Order. The Economics of Everyday Life, HarperBusiness, 1996. Rose Wilder Lane, The Discovery of Freedom. Man's Struggle Against Authority, Laissez Faire Books, 1984*. Jan Narveson, The Libertarian Idea, Temple University Press, Philadelphia 1988*. Albert Jay Nock, Our Enemy, The State, Libertarian Review Foundation, New York 1989*. Wyd polskie: Pa�stwo - nasz wr�g, Instytut Liberalno-Konserwatywny, Lublin 1995. Ayn Rand, The Virtue of Selfishness. A New Concept of Egoism, New American Library, New York*. Wyd polskie: Cnota egoizmu, Zysk i S-ka, Pozna� 2000. Murray N. Rothbard, The Ethics of Liberty, New York University Press, New York and London 1998. Lysander Spooner, No Treason. The Constitution of No Authority, Libertarian Publishers, Novato (California). * Ksi��ka do nabycia w Ksi�garni Wysy�kowej Instytutu Liberalno-Konserwatywnego. Zam�wienia: ILK, ul. Judyma 8, 20-716 Lublin, tel.: [phone], fax: [phone], e- mail: [e-mail]. [ Spis tre�ci ]