plik


ÿþLiterka.pl - NiesByszcy i sBabosByszcy w [wietle literatury NiesByszcy i sBabosByszcy w [wietle literatury Data dodania: 2006-10-04 08:05:53 Pedagogika gBuchych jest dziaBem pedagogiki specjalnej o bogatej historii. Na przestrzeni wieków pogldy na gBuchot ulegBy stopniowym zmianom. Od pozbawienia |ycia czy traktowania jak umarBych (prawo Likurga w Sparcie) poprzez oddawanie im czci (Staro|ytna Persja, Egipt) lub te| skazywanie na wygnanie, przeklinanie, pozbawianie praw obywatelskich, wyBczenie z nauczania (staro|ytno[, czasy Arystotelesa), poprzez pozostawianie samym sobie i caBkowitej obojtno[ci ([redniowiecze) wreszcie poprzez próby zorganizowanej opieki i ksztaBcenia. NIESAYSZCY I SAABOSAYSZACY W ZWIETLE LITERATURY SURDOPEDAGOGIKA Bac. Surdus gBuchy . Pedagogika gBuchych jest dziaBem pedagogiki specjalnej o bogatej historii. Na przestrzeni wieków pogldy na gBuchot ulegBy stopniowym zmianom. Od pozbawienia |ycia czy traktowania jak umarBych (prawo Likurga w Sparcie) poprzez oddawanie im czci (Staro|ytna Persja, Egipt) lub te| skazywanie na wygnanie, przeklinanie, pozbawianie praw obywatelskich, wyBczenie z nauczania (staro|ytno[, czasy Arystotelesa), poprzez pozostawianie samym sobie i caBkowitej obojtno[ci ([redniowiecze) wreszcie poprzez próby zorganizowanej opieki i ksztaBcenia. W wieku XVIII i XIX prezentowane byBy pogldy odmawiajce niesByszcym posiadanie inteligencji (J. Kont, A. Schopenhauer i inni). Dopiero w II poBowie XX w. nastpuj wyrazne zmiany w pogldach, podkre[lajce podmiotowo[ osób niesByszcych. W[ród dyscyplin zajmujcych si problemami osób z uszkodzonym sBuchem nie ma zgodno[ci co do terminologii. Istnieje zatem wiele ró|nych definicji poj i okre[leD odnoszcych si do uszkodzeD sBuchu oraz osób z takimi uszkodzeniami. W pedagogice specjalnej od ponad 100 lat u|ywano jedynie okre[lenia gBuchoniemy, dopiero po II Wojnie Zwiatowej pojawiBy si okre[lenia dziecko gBuche, dziecko z resztkami sBuchu, dziecko niedosByszce (K. Kirejczyk 1957r., M. Grzegorzewska 1968r.). W latach 80-tych ograniczono si do okre[leD dziecko gBuche. Dziecko niedosByszce (B. Hoffmann 1987r.). Podobny podziaB stosowany jest w [wiatowej surdopedagogice. W 1993 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej wprowadziBo oficjalnie pojcie niesByszcy i sBabosByszcy w miejsce u|ywanych dotychczas poj gBuchy i niedosByszcy (zarzdzenie nr 29 z dnia 04 pazdziernika 1993r. w sprawie zasad organizacji opieki nad uczniami& Dz. Urz. MEN nr9 poz. 36). Przedmiotem surdopedagogiki jest wychowanie jednostek z uszkodzeniami sBuchu i wadami wymowy wynikajcymi z zaburzeD sBuchu (Pedag. Spec.- Otton, Lipkowski). Wg Aleksandry Maciarz przedmiotem surdopedagogiki jest specjalne wychowanie i nauczanie osób z upo[ledzeniem sBuchu. Definicje osoby gBuchej, niesByszcej, niedosByszcej, sBabosByszcej stosowane przez ró|nych specjalistów, czsto s bardzo zró|nicowane przyjmuj bowiem ró|ne kryteria kwalifikacyjne. M. Grzegorzewska (1964r.) pisze: GBuchym nazywamy czBowieka, który jest pozbawiony caBkowicie lub w du|ej mierze sBuchu, a wic i tre[ci sBuchowych pByncych ze [wiata, i który wskutek tego znajduje si w gorszych warunkach ni| czBowiek sByszcy w pracy procesów poznawczych i przygotowaniu si do |ycia spoBecznego. Rozumienie mowy ludzkiej t drog staje si dla niego niemo|liwe a w pracy i wszelkich potrzebach |ycia sBuch nie ma dla niego |adnego lub wystarczajcego znaczenia. J. GaBkowski (1976r.) za osob gBuch uwa|a tak, u której ubytki sBuchu nie pozwalaj na normalny rozwój mowy ustnej. J. Doraszewska (1981r.) cytuje jako wBa[ciw amerykaDsk definicj podawan przez E. Levine: gBuchy to czBowiek, u którego zmysB sBuchu jest niewystarczajco funkcjonalny dla zwykBych potrzeb |ycia. E. Nurowski (1983r.) stwierdza |e: gBuchym jest czBowiek, który nic nie sByszy bdz posiada tak znikome resztki sBuchu, |e praktycznie nie tylko nie mo|e porozumie si z innymi za pomoc mowy, ale sBuch nie odgrywa u niego |adnej roli tak w pracy jak i w |yciu codziennym. W literaturze fachowej mo|na spotka kilka definicji osoby z uszkodzonym sBuchem. Poniewa| jest to pojcie stosowane od niedawna najstarsza z nich pochodzi z 1979r. Jej autorem jest B. Hoffmann  Przez osob z uszkodzonym sBuchem rozumiemy tak, która wskutek trudno[ci w samodzielnym przyswojeniu jzyka i mowy wynikajcych z uszkodzenia analizatora sBuchowego, wymaga specjalnej pomocy w nauczaniu i wychowaniu; przysposobieniu do |ycia spoBecznego . B. Szczepankowski (1997r.) proponuje przyjcie takiej definicji  osoba z uszkodzonym sBuchem w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym gBbokim jest to osoba, której uszkodzenie sBuchu okre[lone audiogramem programowym i przeliczone wg tabeli Midzynarodowego Biura Audiofonologii przekracza 20 db i kwalifikuje j do jednego ze stopni uszkodzeD. Osoba niedosByszca wg T. GaBkowskiej (1976r.) to ta, u której ubytki sBuchu pozwalaj opanowa mow w sposób naturalny. KLASYFIKACJE USZKODZEC SAUCHU W polskiej surdopedagogice przez wiele lat stosowana byBa klasyfikacja zaproponowana przez K. Kirejczyka (1967r.) zgodnie, z któr dzieci z uszkodzonym sBuchem dzielono na 3 grupy: 1. Dzieci niedosByszce, które sBysz i rozumiej mow dzwikow mimo wystpujcego u nich uszkodzenia sBuchu. Grup t mo|na podzieli nastpujco: a) dzieci niedosByszce, które sBysz i rozumiej mow gBo[n lub z bliskiej odlegBo[ci bez aparatów sBuchowych; b) dzieci niedosByszce, które sBysz i rozumiej mow przy u|yciu aparatów sBuchowych; 2. Dzieci z resztkami sBuchu, które sBysz i rozumiej mow dzwikow jedynie w specjalnych warunkach komfortu akustycznego (w definicji z 1967r. dotyczyBo to klas szkolnych wyposa|onych w urzdzenia elektroakustyczne zbiorowego u|ytku). 3. Dzieci praktycznie gBuche, które nie sBysz i nie rozumiej mowy dzwikowej tak|e z zastosowaniem dostpnych [rodków technicznych. Rozwój techniki i zwizane z nim upowszechnienie aparatów sBuchowych spowodowaBy, |e obecnie stosuje si w surdopedagogice podziaB na dwie grupy dzieci. S to (U. Eckert): 1. Dzieci niesByszce (gBuche)- z uszkodzonym sBuchem w stopniu uniemo|liwiajcym w sposób naturalny odbieranie mowy za pomoc sBuchu; cech charakterystyczn dziecka gBuchego jest niemo|no[ opanowania mowy ustnej drog naturaln, tj. przez na[ladownictwo. 2. Dzieci sBabosByszce (niedosByszce)- z uszkodzonym sBuchem w stopniu ograniczajcym odbiór mowy drog sBuchow; dziecko sBabosByszce mo|e opanowa mow dzwikow w sposób naturalny, za po[rednictwem sBuchu. Klasyfikacja zaproponowana przez B. Szczepankowskiego: 1. SBabosByszcy  osoba, która ma trudno[ci z rozumieniem mowy bez aparatów sBuchowych, lecz rozumie j wyBcznie drog sBuchow w sprzyjajcych warunkach za pomoc aparatów lub bez nich. 2. GBuchy osoba, która bez pomocy wzroku nie jest w stanie rozumie mowy, nawet przy u|yciu aparatów sBuchowych, ale ma zachowan lub uksztaBtowan mow czynn. 3. GBuchoniemy  osoba, która na skutek gBuchoty nie jest w stanie rozumie mowy i nie posBuguje si ni. Fowler przeprowadziB analiz mo|liwo[ci odbierania bodzców sBuchowych przez dzieci o ró|nym stopniu upo[ledzenia sBuchu. Upo[ledzenie sBuchu w Ubytek sBuchu w Ocena opisowa dotyczca stopniu decybelach sByszenia z odlegBo[ci 1,5 m lekkim poni|ej 20 badany sByszy normaln mow, lecz nie sByszy szeptu umiarkowanym 20-40 badany sByszy mow umiarkowanie gBo[n, lecz nie sByszy mowy sBabo artykuBowanej niezbyt ci|kim 40-60 badany sByszy mow gBo[n, lecz nie sByszy mowy umiarkowanie gBo[nej ci|kim 60-80 badany sByszy wykrzykiwane sBowa, lecz nie sByszy mowy gBo[nej bardzo ci|kim ponad 80 badany sByszy gBo[ny krzyk, lecz nie sByszy wykrzykiwanych sBów zupeBna gBuchota brak percepcji badany nie sByszy nawet bardzo gBo[nego krzyku PRZYCZYNY USZKODZEC SAUCHU. Istnieje wiele przyczyn powodujcych zaburzenia w dziaBaniu narzdu sBuchu. Do tych. które mog uszkodzi ten narzd nale|y zaliczy: · czynniki dziedziczne- je[li wystpuje równie| u innych czBonków tej samej rodziny. GBuchot dziedziczn dzielimy na dominujc i recysywn. Nie zawsze ujawnia si od urodzenia. Recysywna mo|e pojawi si w ka|dym pokoleniu; · w okresie prenatalnym pBodu  zaburzenia pBodu, spowodowan chorob wirusow matki, zatruciem lekami, infekcj wewntrzmaciczn; · w okresie okoBoporodowym  wcze[niactwo, nieprawidBowy poród, zaburzenia kr|eniowe lub oddechowe, brak fachowej opieki w czasie porodu, uraz porodowy, nieprawidBowo stosowan narkoz itp. · w okresie poporodowym  |óBtaczk (szczególnie w powizaniu z konfliktem serologicznym), zaka|enia, urazy, i inne uszkodzenia ototoksyczne; · w okresie niemowlcym i wczesnego dzieciDstwa  zapalenia opon mózgowych i przewlekBe zapalenia ucha [rodkowego, toksyczne uszkodzenie nerwu sBuchowego w przebiegu chorób zakaznych, takich jak: odra, pBonica, koklusz, grypa i [winka, stosowania leków o charakterze ototoksycznym (chinina, gentamycyna itp.), urazy mechaniczne w obrbie czaszki oraz urazy akustyczne (np. powstaBe podczas zabaw pirotechnicznych); · w okresie pózniejszym  poza wymienionymi ju| chorobami, urazami i lekami ototoksycznymi, uszkodzenia sBuchu mog by spowodowane otoskleroz, zaburzeniami ukrwienia ucha wewntrznego, chorob Meniere a, dBugotrwaBym urazem akustycznym (praca w haBasie) oraz gBuchot starcz. Znaczna wikszo[ przypadków uszkodzeD sBuchu, zwBaszcza w stopniu znacznym i gBbokim, poza gBuchot starcz, powstaje przed 5 rokiem |ycia; GBusi s ludzmi normalnymi pod wzgldem intelektualnym (je[li gBuchocie nie towarzyszy upo[ledzenie umysBowe), maj normalne mo|liwo[ci rozwojowe, nale|y tylko odpowiednio je ksztaBtowa i wykorzystywa. Podejmujc jednak jakiekolwiek próby rewalidacji gBuchych nale|y pamita, |e pierwszym jej warunkiem jest nauczenie ich jzyka i mowy artykuBowanej. Osignicie tego celu jest bardzo trudne. SPECYFIKA PROCESÓW POZNAWCZYCH DZIECKA GAUCHEGO Dziecko gBuche odbiera bodzce wzrokowe, wchowe i dotykowe, lecz nie Bczy ich z nazw i czsto nie rozumie ich znaczenia i zwizków. · nie kojarzy symbolu dzwikowego z pojciem; · jego poznanie jest gBównie konkretno obrazowe; · gBusi odbieraj niektóre sygnaBy akustyczne dziki swej wra|liwo[ci na drgania. Dotyk i wyczuwanie drgaD ma du|e znaczenie w praktycznym |yciu. Uderzenia, kroki, przeje|d|ajce auto wyczuwaj za pomoc drgaD podBogi (nieuchwytne dla sByszcych); · wzrok u gBuchych w wielu przypadkach zastpuje zmysB sBuchu. Odbieraj oni takie wra|enie wzrokowe, które uchodz uwadze ludzi sByszcych. Uwaga równie| skierowana jest bardziej na wibracje; · w wikszo[ci przypadków dzieci gBuche maj lepiej rozwinit spostrzegawczo[ wzrokow ni| sByszcy. Jednak poznanie rzeczywisto[ci u gBuchych jest ograniczone; GBusi osigaj wy|sze wyniki od sByszcych w takich funkcjach pamici jak: zdolno[ obserwacji, organizacji reprodukcji schematów ruchu. Pami motoryczna u gBuchych funkcjonuje na wy|szym poziomie, gdy| dziecko gBuche musi bardziej polega na informacji dotykowo motorycznej. ZRODKI POROZUMIEWANIA SI NIESAYSZCYCH Naturalnym dla osób niesByszcych [rodkiem porozumiewania si jest jzyk migowy. W kontaktach pomidzy osobami niesByszcymi dominuj [rodki porozumiewania si, które mo|na wywodzi lub powiza z klasycznym jzykiem migowym. Nale| do nich: · znaki migowe ideograficzne w systemie migowym (klasyczny jzyk migowy); · znaki migowe daktylograficzne (alfabet palcowy i znaki liczb), przy czym alfabet palcowy peBni gBównie funkcje pomocnicze i uzupeBniajce; · mimika i pantomimika stanowica integraln cz[ znaków migowych, · gesty wtrcone, które nie s skodyfikowanymi znakami migowymi, ale je uzupeBniaj i uBatwiaj caBo[ciowy odbiór wypowiedzi; · elementy mowy dzwikowej lub artykulacji; · inne zachowania kinetyczne ([rodki niewerbalne pozawokalne, mowa ciaBa, parajzyk); W kontaktach pomidzy osobami niesByszcymi a sByszcymi dominuj te [rodki komunikacji interpersonalnej, dla których baz jest jzyk narodowy. Zaliczamy do nich: · jzyk narodowy mówiony (gBo[na mowa), przy którym Bczy si wykorzystywanie resztek sBuchu z odczytywaniem z ust; · jzyk narodowy artykuBowany (wyrazna artykulacja bez u|ycia gBosu) odbierany wyBcznie przez odczytywanie z ust; · znaki migowe daktylograficzne (alfabet palcowy i znaki liczb); · pismo; · fonogesty (umowne ukBady rk i palców wspomagajce artykulacj); · znaki migowe ideograficzne i daktylograficzne w systemie jzykowo- migowym peBnym (jzyk migany z koDcówkami); · znaki migowe ideograficzne i daktylograficzne w systemie jzykowo- migowym u|ytkowym (jzyk migany bez koDcówek lub z koDcówkami stosowanymi wybiórczo); · mimika i pantomimika stanowica integraln cz[ znaków migowych; Odbiór informacji przez osoby niesByszce przebiega gBównie drog wzrokow, jednak w niektórych przypadkach jest wykorzystywany tak|e niesprawny sBuch. W[ród mo|liwo[ci odbioru nale|y wymieni: · odbiór mowy dzwikowej sBuchem; · odbiór mowy artykuBowanej wzrokiem; · odbiór znaków migowych daktylograficznych wzrokiem; · odbiór znaków migowych ideograficznych wzrokiem; · odbiór gestów wtrconych, mimiki i pantomimiki wzrokiem; · odbiór fonogestów wzrokiem; · odbiór pisma wzrokiem; · odbiór zachowaD kinetycznych wzrokiem; Jzyk migowy jest to zespóB [rodków stosowanych przez osoby niesByszce w porozumiewaniu si pomidzy sob i z osobami sByszcymi obejmujcy wBa[ciwe danym [rodowiskom sBownictwo zbiór spoBecznie wytworzonych i obowizujcych znaków migowych oraz reguBy okre[lajce ich u|ycie. Daktylografia oznacza pisanie palcami, pochodzi od sBowa dactilos (palec) i grapho (pisz). DziaB jzyka migowego obejmujcy alfabet palcowy oraz znaki migowe odpowiadajce pojciom liczbowym znakom dziaBaD arytmetycznych niektórym mianom i wyrazom jednoliterowym oraz znakom interpunkcyjnym. Fonogesty s to specjalne ruchy rki (prawej lub lewej) towarzyszce mówieniu, pomagajce wsBuchiwa si w |yw mow i dokBadnie odczytywa wypowiedzi z ust (K. Krakowiak). Polski system fonogestów zawiera 9 ukBadów spóBgBoskowych oraz 5 lokacji (ustawieD) samogBoskowych. W ksztaBceniu i wychowaniu niesByszcych dzieci stosowanych jest obecnie na [wiecie kilka metod porozumiewania si nauczycieli z dziemi. Pierwsza grupa obejmuje metody wykorzystujce jako podstaw porozumiewania si jzyk ojczysty w postaci mowy dzwikowej i pisanej oraz pozostaBo[ci sBuchu dziecka. Nale| do nich: · metoda oralno sBuchowa (zwana tak|e oraln, ustn lub ustno dzwikow), w której no[nikiem informacji jest mowa dzwikowa odbierana wzrokiem lub wzrokiem i sBuchem; · metoda oralno daktylograficzna (zwana tak|e daktyln lub daktylograficzn), w której dodatkowym no[nikiem informacji stosowanym równocze[nie z mow dzwikow jest alfabet palcowy; · metoda oralno fonogestowa (zwana tak|e metod fonogestów), w której dodatkowym no[nikiem informacji stosowanym równocze[nie z mow dzwikow s fonogesty (cued-speech); · metoda oralno migowa (zwana tak|e metod bimodaln jednojzykow, rzadziej metod kombinowan), w której dodatkowym no[nikiem informacji stosowanym równocze[nie z mow dzwikow s znaki ideograficzne i daktylograficzne jzyka migowego (jzyk migany). Drug grup metod stanowi metody manualne, spo[ród których jedyn stosowan wspóBcze[nie jest METODA MIGOWA. W metodzie tej podstaw porozumiewania si stanowi klasyczny jzyk migowy jako jzyk niesByszcego dziecka rozwijany pocztkowo z rodzicami a potem w przedszkolu, szkole. Jzyk ojczysty jest wówczas traktowany jako drugi, którego dziecko uczy si po opanowaniu klasycznego jzyka migowego (Szwecja met. dwujzykowe). INTEGRACYJNE KSZTAACENIE NIESAYSZCYCH NA POZIOMIE PODSTAWOWYM I ZREDNIM Problem ksztaBcenia dzieci niepeBnosprawnych zostaB w polskim prawie o[wiatowym uregulowany odpowiednim zarzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej. Zgodnie z tym dokumentem dziecko z uszkodzonym sBuchem (w zarzdzeniu jest ono okre[lone jako dziecko z wad sBuchu) mo|e ksztaBci si w kilku formach (Zarzdzenie nr 29 MEN z dnia 04.10.1993r. w sprawie zasad organizowania opieki nad uczniami niepeBnosprawnymi): · w przedszkolu lub szkole specjalnej (§ 3 ust. 1); · w oddziale specjalnym w przedszkolu lub klasie specjalnej w szkole publicznej (§ 8); · w oddziale integracyjnym w przedszkolu lub szkole publicznej (§ 9); · w przedszkolu lub szkole integracyjnej (§ 10); · w klasie terapeutycznej (§ 11); · indywidualnie (§ 18); Zarzdzenie nie uwzgldnia najczstszych przypadków- nauki pojedynczego dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych w zwykBej klasie w szkole publicznej. Klasa integracyjna mo|e bowiem by utworzona dopiero wówczas, je[li zbierze si co najmniej troje dzieci niepeBnosprawnych, niezale|nie od rodzaju niesprawno[ci. W takiej klasie mo|e by dodatkowo zatrudniony nauczyciel ze specjalnym przygotowaniem pedagogicznym (§ 9 ust. 4). Jednak Bczenie w jednym zespole klasowym dzieci z ró|nymi rodzajami i stopniem niepeBnosprawno[ci, a w konsekwencji z ró|nymi potrzebami dydaktycznymi, mo|e czyni to zadanie niewykonalnym. POMOCE TECHNICZNE DLA NIESAYSZCYCH Podstawowymi pomocami technicznymi dla osób z uszkodzeniami sBuchu s indywidualne aparaty sBuchowe. Urzdzenia techniczne mo|na podzieli na nastpujce grupy: 1. Indywidualne aparaty sBuchowe i implanty [limakowe  aparat pudeBkowy: coraz rzadziej spotykany z wbudowanym mikrofonem i osobn sBuchawk poBczone z aparatem przewodem;  aparat zauszny: zawieszony na maB|owinie usznej lub wbudowany w zausznik okularów;  aparat wewntrzuszny (wewntrzmuszlowy, wewntrzmaB|owinowy) mieszczcy si wewntrz maB|owiny usznej i kanaBu sBuchowego;  aparat kanaBowy (niewidoczny) caBy mie[ci si w kanale sBuchowym; 1. Pomoce techniczne stosowane w edukacji niesByszcych  wzmacniacze elektroakustyczne zbiorowego u|ytku (no[nikiem informacji w tych wzmacniaczach s promienie podczerwone lub fale radiowe);  monofonatory i polifonatory (sBu| do terapii logopedycznej) urzdzenia speBniajce podobne funkcje do aparatów sBuchowych;  ptla induktofoniczna  urzdzenie to skBada si ze wzmacniacza elekroakustycznego z wej[ciem mikrofonowym, magnetofonowym itp.;  oprogramowanie do komputerów IBM PC sBu|ce nauce mowy dzieci niesByszcych;  analizatory mowy  urzdzenia przedstawiajce przebiegiakustyczne mowy w formie wizualnej, przeznaczone do wiczeD artykulacyjnych itp. ( gab. Logoped.); 1. Urzdzenia techniczne stosowane w miejscach publicznych  ptla induktofoniczna ze wzmacniaczem obejmujca caBe pomieszczenie lub jego cz[;  infrafon  urzdzenie na podczerwieD. SkBada si ze wzmacniacza, nadajnika oraz dowolnej liczby odbiorników (nadajniki instaluje si pod scen, osoba z uszkodzonym sBuchem dysponuje miniaturowym odbiornikiem [wiatBa podczerwonego. Infrafon przybli|a gBosy aktorów i eliminuje zakBócenia.  zespóB miejsc na widowni wyposa|onych w gniazdka sBuchowe podBczone do wzmacniacza elektroakustycznego;  przekaz migowy przez tBumacza  sygnalizacja [wietlna zastpujca dzwikow; 1. Urzdzenia techniczne osobistego u|ytku  budziki [wietlne i wibracyjne;  aparaty telefoniczne dla niesByszcych ze wzmocnionym sygnalizatorem dzwikowym lub optycznym;  tekstafon; Literatura: 1. Skowska Z.- Pedagogika Specjalna ; 2. Lipkowski O.- Pedagogika Specjalna ; 3. Szczepankowski B.- NiesByszcy- GBusi- GBuchoniemi. Wyrównywanie szans ; 4. Kirejczyk K.  Ewolucja ksztaBcenia dzieci gBuchych ; 5. Kirejczyk K.  Z zagadnieD surdopedagogiki ; 6. Siedlanowska-Brzosko H., Stawowy-Wojnarowska I.  Wykorzystywanie aparatów w nauczaniu dzieci z wadami sBuchu ; OpracowaBa- mgr Dorota Tracz Literka.pl - NiesByszcy i sBabosByszcy w [wietle literatury Literka.pl - NiesByszcy i sBabosByszcy w [wietle literatury

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
1255880247 literka pl
cz kapt literka pl
1297709431 literka pl
1270557609 literka pl
1252059010 literka pl
1270556951 literka pl
1269175869 literka pl
1265194314 literka pl[1]
1258908279 literka pl
1255880217 literka pl
1255879881 literka pl
1255373727 literka pl
Balladyna literka pl
1357498461 literka pl
1305702298 literka pl
1256469840 literka pl
Literka pl
ewaluacja w szkole literka pl
1252084679 literka pl

więcej podobnych podstron