plik


ÿþPODSTAWOWE POJCIA I PODSTAWOWE POJCIA I ZAGADNIENIA ONTOLOGII ZAGADNIENIA ONTOLOGII dr hab. Andrzej M. Aukasik dr hab. Andrzej M. Aukasik Instytut Filozofii UMCS Instytut Filozofii UMCS http://bacon.umcs.lublin.pl/~lukasik http://bacon.umcs.lublin.pl/~lukasik lukasik@bacon.umcs.lublin.pl lukasik@bacon.umcs.lublin.pl Literatura Literatura J. M. BocheDski, WspóBczesne metody my[lenia, s. 13-14 J. M. BocheDski, WspóBczesne metody my[lenia, s. 13-14 W. Krajewski, WspóBczesna filozofia naukowa, s. 47-66 W. Krajewski, WspóBczesna filozofia naukowa, s. 47-66 M. HempoliDski, Filozofia wspóBczesna, s. 62-83 M. HempoliDski, Filozofia wspóBczesna, s. 62-83 TERMINOLOGIA TERMINOLOGIA  Zwiat skBada si z rzeczy (substancji), np. gór, ro[lin,  Zwiat skBada si z rzeczy (substancji), np. gór, ro[lin, ludzi itd., które okre[lone s przez ró|ne cechy  np. ludzi itd., które okre[lone s przez ró|ne cechy  np. barwy, ksztaBty, dyspozycje  i wzajemnie poBczone barwy, ksztaBty, dyspozycje  i wzajemnie poBczone ró|norakimi relacjami. Ogóln nazw filozoficzn dla ró|norakimi relacjami. Ogóln nazw filozoficzn dla wszystkiego, co jest i co mo|e by jest  byt : zgodnie z wszystkiego, co jest i co mo|e by jest  byt : zgodnie z tym tak samo rzeczy, jak cechy i relacje nazywane s tym tak samo rzeczy, jak cechy i relacje nazywane s bytami. W ka|dym bycie mo|na odró|ni dwa aspekty lub bytami. W ka|dym bycie mo|na odró|ni dwa aspekty lub momenty: to czym [& ] on jest  a wic jego istot, jego momenty: to czym [& ] on jest  a wic jego istot, jego  co [& ], uposa|enie tre[ciowe [& ], jego esencj  oraz  co [& ], uposa|enie tre[ciowe [& ], jego esencj  oraz moment, który polega na tym, |e byt jest  jego moment, który polega na tym, |e byt jest  jego istnienie, egzystencj. Gdy pewien byt jest taki a taki  istnienie, egzystencj. Gdy pewien byt jest taki a taki  np. je[li pewna rzecz jest czerwona albo pewna np. je[li pewna rzecz jest czerwona albo pewna geometryczna figura posiada dwa razy wiksz geometryczna figura posiada dwa razy wiksz powierzchni ni| inna  mamy do czynienia z pewnym powierzchni ni| inna  mamy do czynienia z pewnym stanem rzeczy [& ]: przedmiot (tutaj w najogólniejszym stanem rzeczy [& ]: przedmiot (tutaj w najogólniejszym sensie, a wic jako byt) ma si tak a tak, tzn. jest taki a sensie, a wic jako byt) ma si tak a tak, tzn. jest taki a taki . (J. M. BocheDski, WspóBczesne metody my[lenia, W taki . (J. M. BocheDski, WspóBczesne metody my[lenia, W drodze, PoznaD 1992, s. 13). drodze, PoznaD 1992, s. 13). PRZEDMIOT PRZEDMIOT przedmiot (Bac. objectum)  co[, cokolwiek, co jest jakie[, tzn. ma przedmiot (Bac. objectum)  co[, cokolwiek, co jest jakie[, tzn. ma przynajmniej jedn cech:  x jest przemiotem =  x jest jakie[ , przynajmniej jedn cech:  x jest przemiotem =  x jest jakie[ , termin najogólniejszy, zatem niemo|liwy do zdefiniowania per genus termin najogólniejszy, zatem niemo|liwy do zdefiniowania per genus proximum et differentiam specificam proximum et differentiam specificam przedmioty istniejce (rzeczywiste) / nieistniejce (pomy[lane, przedmioty istniejce (rzeczywiste) / nieistniejce (pomy[lane, intencjonalne, fikcyjne  np. pegaz) intencjonalne, fikcyjne  np. pegaz) realne / idealne (np. punkt, liczba) realne / idealne (np. punkt, liczba) konkretne / abstrakcyjne konkretne / abstrakcyjne faktycznie istniejce / mo|liwe faktycznie istniejce / mo|liwe materialne / niematerialne (duchowe lub idealne). materialne / niematerialne (duchowe lub idealne). BYT BYT gr. to on (od einai  by)  to, co jest, Bac. ens (od esse  by, gr. to on (od einai  by)  to, co jest, Bac. ens (od esse  by, istnie) istnie) jakikolwiek przedmiot (ujcie dystrybutywne) jakikolwiek przedmiot (ujcie dystrybutywne) ogóB przedmiotów, rzeczywisto[ (ujcie kolektywne) ogóB przedmiotów, rzeczywisto[ (ujcie kolektywne) aspekt egzystencjalny  jest, istnieje aspekt egzystencjalny  jest, istnieje metafizyka klasyczna (tomizm): byt jako pojcie transcendentalne, metafizyka klasyczna (tomizm): byt jako pojcie transcendentalne, kategorialnie niezdeterminowane (beztre[ciowe): byt realny/my[lny kategorialnie niezdeterminowane (beztre[ciowe): byt realny/my[lny (logiczny), bezwzgldny (absolutny)/wzgldny (pochodny), (logiczny), bezwzgldny (absolutny)/wzgldny (pochodny), substancjalny/przypadBo[ciowy (akcydens), aktualny/potencjalny, substancjalny/przypadBo[ciowy (akcydens), aktualny/potencjalny, konieczny/przygodny, prosty/zBo|ony, zupeBny/niezupeBny konieczny/przygodny, prosty/zBo|ony, zupeBny/niezupeBny fenomenologia: byt 1) absolutny, 2) idealny, 3) realny, fenomenologia: byt 1) absolutny, 2) idealny, 3) realny, 4) intencjonalny 4) intencjonalny RZECZ RZECZ autonomia bytowa (w przeciwieDstwie do cech) autonomia bytowa (w przeciwieDstwie do cech) jednostkowo[ (w przeciwieDstwie do uniwersaliów) jednostkowo[ (w przeciwieDstwie do uniwersaliów) konkretno[ (nie abstrakcyjno[) konkretno[ (nie abstrakcyjno[) zupeBno[ charakterystyki (brak miejsc niedookre[lenia, jak np. w zupeBno[ charakterystyki (brak miejsc niedookre[lenia, jak np. w dziele sztuki) dziele sztuki) odró|nia si od wBasno[ci, relacji, stanów rzeczy, zdarzeD, procesów odró|nia si od wBasno[ci, relacji, stanów rzeczy, zdarzeD, procesów dyskutowane problemy: jak wBasno[ci przysBuguj rzeczom?, co jest dyskutowane problemy: jak wBasno[ci przysBuguj rzeczom?, co jest podBo|em wBasno[ci (hypokeimenon)?, czy rzeczy s w peBni podBo|em wBasno[ci (hypokeimenon)?, czy rzeczy s w peBni autonomiczne bytowo (np. reizm)? autonomiczne bytowo (np. reizm)? SUBSTANCJA SUBSTANCJA przedmiot bytowo autonomiczny:  [& ] to, co istnieje przedmiot bytowo autonomiczny:  [& ] to, co istnieje przed wszystkim innym i co nie jest wBasno[ci przed wszystkim innym i co nie jest wBasno[ci niczego, lecz po prostu istnieje (Arystoteles, niczego, lecz po prostu istnieje (Arystoteles, Metafizyka, 1028a). Metafizyka, 1028a). substancja pierwsza (indywiduum); substancja druga substancja pierwsza (indywiduum); substancja druga (istota rzeczy  natura gatunkowa) (istota rzeczy  natura gatunkowa)  Substancj nazywamy [& ] ciaBa proste, takie jak  Substancj nazywamy [& ] ciaBa proste, takie jak ziemia, ogieD, woda i wszystko tego rodzaju, w ogóle ziemia, ogieD, woda i wszystko tego rodzaju, w ogóle ciaBa oraz rzeczy z nich zBo|one, zarówno zwierzta, ciaBa oraz rzeczy z nich zBo|one, zarówno zwierzta, jak i istoty boskie, a tak|e cz[ci ciaB. Wszystkie te jak i istoty boskie, a tak|e cz[ci ciaB. Wszystkie te rzeczy nazywaj si substancj, poniewa| nie s rzeczy nazywaj si substancj, poniewa| nie s orzekane o przedmiocie, lecz wszystko inne jest orzekane o przedmiocie, lecz wszystko inne jest orzekane o nich. Substancj w naj[ci[lejszym, orzekane o nich. Substancj w naj[ci[lejszym, najbardziej pierwotnym i najwy|szym stopniu jest najbardziej pierwotnym i najwy|szym stopniu jest tym, co ani nie mo|e by orzekane o podmiocie, ani tym, co ani nie mo|e by orzekane o podmiocie, ani nie mo|e znajdowa si w podmiocie, ma przykBad nie mo|e znajdowa si w podmiocie, ma przykBad poszczególny czBowiek czy poszczególny koD poszczególny czBowiek czy poszczególny koD (Arystoteles, Kategorie, 2a-b). (Arystoteles, Kategorie, 2a-b). CECHA CECHA cecha  niesamoistne elementy rzeczy, w przeciwieDstwie do cecha  niesamoistne elementy rzeczy, w przeciwieDstwie do substancji substancji wewntrzne (absolutne) i zewntrzne (relacyjne) wewntrzne (absolutne) i zewntrzne (relacyjne) atrybuty i akcydensy atrybuty i akcydensy obiektywne i subiektywne obiektywne i subiektywne pierwotne i wtórne pierwotne i wtórne ilo[ciowe i jako[ciowe ilo[ciowe i jako[ciowe spór o uniwersalia (przedmiot poj ogólnych): realizm spór o uniwersalia (przedmiot poj ogólnych): realizm powszechnikowy (skrajny  Platon i umiarkowany  Arystoteles) a powszechnikowy (skrajny  Platon i umiarkowany  Arystoteles) a konceptualizm i nominalizm konceptualizm i nominalizm ISTNIENIE ISTNIENIE istnienie -  jest egzystencjalne i nieegzystencjalne (przynale|no[ istnienie -  jest egzystencjalne i nieegzystencjalne (przynale|no[ indywiduum do zbioru, relacja inkluzji, stosunek identyczno[ci, inne - indywiduum do zbioru, relacja inkluzji, stosunek identyczno[ci, inne - np.  jest temporalne, asercja) np.  jest temporalne, asercja) istota i istnienie - czy istnienie jest cech przedmiotu? istota i istnienie - czy istnienie jest cech przedmiotu? Hume, Kant: nie mo|na utworzy osobnego pojcia istnienia, Hume, Kant: nie mo|na utworzy osobnego pojcia istnienia,  istnieje nie jest predykatem (Kant: sto talarów rzeczywistych i sto  istnieje nie jest predykatem (Kant: sto talarów rzeczywistych i sto mo|liwych nie ró|ni si niczym, tj. |adn cech) mo|liwych nie ró|ni si niczym, tj. |adn cech) konteksty istnienia - jeden czy wiele sposobów istnienia? konteksty istnienia - jeden czy wiele sposobów istnienia? materializm: kontekst istnienia: czas i przestrzeD, prawidBowo[ci i materializm: kontekst istnienia: czas i przestrzeD, prawidBowo[ci i oddziaBywania kauzalne oddziaBywania kauzalne subiektywizm: [wiadomo[, tzn. o istnieniu czegokolwiek mo|na subiektywizm: [wiadomo[, tzn. o istnieniu czegokolwiek mo|na mówi jedynie w zwizku z [wiadomo[ci mówi jedynie w zwizku z [wiadomo[ci podstawowy i niepodstawowe sposoby istnienia podstawowy i niepodstawowe sposoby istnienia ZAGADNIENIE SUBSTANCJI ZWIATA ZAGADNIENIE SUBSTANCJI ZWIATA (PAASZCZYZNA GENETYCZNA) (PAASZCZYZNA GENETYCZNA) natura rzeczywisto[ci (aspekt genetyczny sporu) monizm dualizm pluralizm (materia lub duch) (materia i duch) (materia, duch, idee) materializm spirytualizm ZAGADNIENIE SUBSTANCJI ZWIATA ZAGADNIENIE SUBSTANCJI ZWIATA (PAASZCZYZNA AKTUALNA) (PAASZCZYZNA AKTUALNA) natura rzeczywisto[ci (aspekt aktualny sporu) materializm idealizm skrajny umiarkowany umiarkowany skrajny ZAGADNIENIE ISTNIENIA UNIWERSALIÓW ZAGADNIENIE ISTNIENIA UNIWERSALIÓW (POWSZECHNIKÓW) (POWSZECHNIKÓW) zagadnienie istnienia uniwersaliów (przedmiotów poj ogólnych) realizm nominalizm (powszechnikowy, resp. pojciowy) umiarkowany skrajny umiarkowany skrajny (konceptualizm) ZAGADNIENIE ISTNIENIA ZWIATA ZAGADNIENIE ISTNIENIA ZWIATA TRANSCENDENTNEGO TRANSCENDENTNEGO zagadnienie istnienia [wiata transcendentnego wobec [wiadomo[ci metafizyczny idealizm subiektywny metafizyczny realizm immanentny transcendentalny naiwny krytyczny ZJAWISKO I ISTOTA RZECZY ZJAWISKO I ISTOTA RZECZY zjawisko i istota fenomenalizm esencjalizm obiektywny subiektywny naukowy spekulatywny jednoszczeblowy wieloszczeblowy ZAGADNIENIE ZMIAN W ZWIECIE ZAGADNIENIE ZMIAN W ZWIECIE (STAAOZ I ZMIENNOZ) (STAAOZ I ZMIENNOZ) zagadnienie charakteru zmian wariabilizm (transjentyzm) permanentyzm (eternizm) skrajny umiarkowany umiarkowany skrajny KATEGORIA ONTOLOGICZNA KATEGORIA ONTOLOGICZNA PODSTAWOWYCH OBIEKTÓW PODSTAWOWYCH OBIEKTÓW kategorie obiektów podstawowych ewentyzm reizm atybutywizm relacjonim (procesualizm) dualizm pnsomatryzm obiektywny subiektywny dynamizm matematycyzm ZAGADNIENIE ZMIAN W ZWIECIE ZAGADNIENIE ZMIAN W ZWIECIE (KONIECZNOZ I PRZYPADEK) (KONIECZNOZ I PRZYPADEK) zagadnienie charakteru zmian determinizm indeterminizm skrajny umiarkowany umiarkowany skrajny ZAGADNIENIE ZMIAN W ZWIECIE ZAGADNIENIE ZMIAN W ZWIECIE (PRZYCZYNOWOZ I CELOWOZ) (PRZYCZYNOWOZ I CELOWOZ) zagadnienie charakteru zmian kauzalizm teleologia skrajny umiarkowany umiarkowana skrajna STOSUNEK WY{SZYCH SYSTEMÓW DO STOSUNEK WY{SZYCH SYSTEMÓW DO NI{SZYCH NI{SZYCH stosunek ukBadów wy|szych do ni|szych redukcjonizm antyredukcjonizm prymitywny wyrafinowany CZASOPRZESTRZEC A MATERIA CZASOPRZESTRZEC A MATERIA stosunek czasoprzestrzeni do materii substancjalizm relacjonizm STATUS ONTYCZNY CZASU I PRZESTRZENI STATUS ONTYCZNY CZASU I PRZESTRZENI status ontyczny czasu i przestrzeni obiektywizm subiektywnizm

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Functional Origins of Religious Concepts Ontological and Strategic Selection in Evolved Minds
ontologia
moda,kategoria,67
Jak przygotowac sie do kursu na kategorie A
przyklad kategoryzacji wywiadu
przepisy;kulinarne,kategoria,186
obuwie,kategoria,250
moda;ciazowa,kategoria,256
slub;wesele;suknie,kategoria,205
action=produkty wyswietl&kategoria=48
action=produkty wyswietl&kategoria=7
forum kategoria
Kategoria prac geologicznych

więcej podobnych podstron