11220

Skutki pionowych ruchów litosfery i dowody na ich istnienie

Ruchy pionowe - epejrogeniczne - mają charakter kontynentotwórczy. Są to poważne ruchy wznoszące i opadające kontynentów względem morza. Ruchy te mają rozmaite skutki:

1)    zmiany zasięgu morza

•    transgresja - wkraczanie morza na ląd (Holandia)

•    regresja - wycofywanie się morza z lądu

•    ingresja - krótkotrwałe wtargnięcia morza na ląd Dowodami transgresji i regresji mogą być np. skamieniałości organizmów morskich znajdowane na lądach. Innym przykładem jest świątynia Serapisa - była początkowo nad brzegiem, potem znikła pod morzem a po jakimś czasie wynurzyły się ruiny ze śladami bytowania morskich organizmów. W Skandynawii zostały zalewane wioski RYEAK.

Dowodami są też niezgodności (dyskordancje):

2)    Niezgodność erozyjna - przejawia się nierównością powierzchni pomiędzy warstwami i w ich kolejności. Czasem może brakować jakiejś warstwy z danego interwału czasowego.

3)    Niezgodność kątowa - pod nierówną powierzchnią są warstwy inaczej ułożone niż warstwa wierzchnia.

4)    Niezgodność przekraczająca - coraz to nowsze osady mają coraz to większy zasięg niż starsze.

5)    Panakordancja - prawie zgodność

Przyczyny regionalnych pionowych ruchów litosfery

Ruchy pionowe wynikają z ruchów poziomych. Przyczyn ruchów epejrogenicznych może być kilka:

1)    kompensacja izostatyczna - uginanie się litosfery pod jej własnym ciężarem. Jeśli obciążymy litosferę, to pogrąży się ona w plastycznej astenosferze. Jeżeli nacisk ustąpi, to litosfera postara się powrócić do swojego pierwotnego położenia. Naciskiem mogą być lądolody albo osady gromadzące się na dnach oceanicznych.

2)    Stygnięcie i kurczenie się młodej skorupy - grzbiety oceaniczne powstają w wyniku pionowych ruchów litosfery. Skały są lżejsze i wypływają do góry, oddalając się stygną i opadają.

3)    Powstawanie ryftów - nad pióropuszem płaszcza tworzy się plama gorąca -nabrzmienie skorupy - ruch wznoszący; również tworzą się uskoki - ruch opadający.

4)    Intrudowanie magmy - magma wdziera się w szczeliny, tworzą się się sille, batolity, lakkolity - ruch wznoszący. Magma wędruje ku górze, podczas tej wędrówki zostanie gdzieś po drodze zatrzymana. Utworzy się bąbel.

5)    Superpióropusze płaszcza - potężne słupy ciepła wywołane ruchem materii podnoszą materię nad sobą. Taki superpióropusz spowodował podniesienie się Afryki o około 30m w ciągu 20 min lat.

Epejrogeneza - pionowe ruchy litosfery wywołane poziomymi. Ruchy kontynentotwórcze Ingresja morska - krótkotrwałe wkraczanie morza na ląd Izostazja - stan równowagi ciśnień wewnątrz skorupy

Niezgodność - zaburzenie w pierwotnym ułożeniu warstw osadów leżących w bezpośredniej bliskości

Niezgodność erozyjna, kątowa, przekraczająca, penakordancja -patrz wyżej Transgresja - wkraczanie morza na ląd Regresja - wycofywanie się morza z lądu