23016

Rozdział 5

ORGANIZACJA PROCESU WYTWARZANIA W PRZEMYŚLE

Do podstawowych kierunków rozwoju współczesnej organizacji procesów wytwarzania w przemyśle, mających na celu zwiększenie efektów ekonomicznych, zalicza się konccutrację, specjalizację i kooperację przemysłową. Procesy te są wzajemnie uwarunkowane i w określonych sytuacjach nie mogą być rozpatrywane w oderwaniu od siebie. Omówić należy je jednak oddzielnie. Decydują o tym nie tylko względy dydaktyczne. Niezbędne jest to również przy dokonywaniu oceny struktury przemysłu i charakteru zachodzących w niej zmian, przy ustalaniu lokalizacji przedsiębiorstw i zakładów przemysłowych, wyborze techniki wytwarzania i określaniu struktury organizacyjnej przemysłu.

5.1. Koncentracja — teoretyczne implikacje

Termin koncentracja (od łacińskiego eon — razem, ceranon — środek) oznacza aa ogół proces kumulacji działań i środków w odniesieniu do jakiegoś wspólnego celu. Koncentracja przemysłu jest utożsamiana z kontynuacją produkcji. Koncentracja produkcji oznacza więc skupienie znacznej części produkcji w wielkich przedsiębiorstwach i zakładach wytwórczych. Inaczej mówiąc, jest to proces powiększania rozmiarów poszczególnych przedsiębiorstw i zakładów' wytwórczych, które zatrudniają coraz więcej czynników produkcji, zwiększają skalę produkcji i stosują cc raz wydajniejsze metody wytwarzania.

Koncentracja produkcji v; coraz większych jednostkach wytwórczych (o ich rozmiarach decyduje specyfika działalności} ma na celu efektywniejsze wykorzystanie środków produkcji, zastosowanie przodujących technologii i systemów organizacyjnych oraz zaspokojenie zapotrzebowania na artykuły przemysłowe.

Z punktu widzenia wpływu procesu koncentracji na zmiany w technice i ekonomice produkcji można wyróżnić:

—    koncentrację produkcji w ścisłym znaczeniu (s«nsu stricto),

—    koucentrację produkcji w szerokim 2naczcaiu (sensu largo).

Konccniracja produkcji sensu stricro oznacza absolutny wzrost wielkości poszczególnych jednostek wytwórczych (zakładów, przedsiębiorstw), który wynika 7. istotnych zmian zachodzących w technice i ekonomice wyrwatzania (na przykład bodowa dużych zakładów przemysłowych, instalowanie urządzeń o dużej mocy jednostkowej).

Koncentracja produkcji sensu largo jest rezultatem przedsięwzięć organizacyjnych, które nie powodują zmian w technice i ekonomice produkcji, lecz polegają na łączeniu zakładów’ produkcyjnych w jedno przedsiębiorstwo wielozakładowe lub przedsiębiorstw w jednostki wyższego rzędu, może też wynikać ze zmniejszenia ogólnej liczby jednostek gospodarczych wytwarzających odpowiednie grapy wyrobów.

Przez koncentrację produkcji przemysłowej można też rozumieć tendencję skupiania się zakładów, przedsiębiorstw i obiektów przemysłowych na określonym terytorium (aa przykład w regionie ekonomicznym). W tym przypadku koncentrację przemysłu określa się terminem: aglomeracja przemysłu '.

W praktyce przemysłowej najczęściej występują następujące fonny koncentracji produkcji:

—    inwestycyjna, polegająca na budowaniu od podstaw przedsiębiorstwa o odpowiednio dużych rozmiarach, dającego w wyniku specjalizacji efekty wielkiej skali, partycypującego w odpowiednim stopniu w łącznej produkcji danego rodzaju wytwórczości.

—    asocjacyjna, polegająca na łączeniu samodzielnych zakładów. przedsiębiorstw lub zgrupować przedsiębiorstw w związki, które działają pod kierownictwem jednego, wspólnego zarządu.

Na koncentrację produkcji przemysłowej mogą wpływać różne przyczyny, określane w lheramtze przedmiotu jako czynniki wpływające na stopicu koncentracji. Do najważnicjszych-z-nich można, zaliczyć:

—    chłonność rymem

—    postęp techniczny, •

—    właściwości procesów produkcyjnych i stosowanych przedmiotów {Kacy, które z góry narzucają budowę wielkich obiektów,

—    stopieó skomplikowania niektórych procesów produkcyjnych (na przykład wielofazowość cyklu produkcyjnego między innymi w przemyśle hutniczym, włókienniczym, chemicznym),

—    różnorodność elementów składających się na gotowy wyrób,

—    rozmiary bazy surowcowej.

Należy zaznaczyć, że dla prawidłowego rozwoju koncentracji produkcji przemysłowej istotne znaczenie mają zarówno przesłanki natury ekonomiczno-społecznej jak i tochniczno-orgamzacyjnej. Wśród przesłanek ekouomiczno--społecznych decydujące znaczenie mają czynniki- bezpośrednio wpływające na możliwość koncentracji produkcji, czyli:

—    stale wrastające zapotrzebowanie społeczne na wyroby przemysłu,

¹ Zjawisk i en praecmtawnyro jesi degloocracja przecyshj.