24207

wielokrotnie podkreślał, że nie jest rzeczą emigracji taki program formułować, choć starał się zachowywać neutralność wobec sporów emigracyjnych, wystąpienia jego maiły charakter i programów)-, i polemiczny. Unikał jednak określeń, które wiązałyby go z którymś z obozów. Próba zachowania ponadpartyjnego stanowiska nie mogła się jednak powieść. Cłicąc nie chcąc poeta zabieraj głos w najistotniejszych sprawach bytu narodowego musiał wybierać miedzy ścierającymi się. kierunkami: prawicą szlachecka a demokratami. Pierwszym manifestem poety do emigracji były Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego, rozpoczęte najprawdopodobiuej wkrótce po przyjeździe do Paryża, wykończone ostatecznie w listopadzie, wyszły w druku w pierwszych dniach grudnia 1832 Do rak czytelników trafiły prawie równocześnie z III cz. Dziadów. Księgi pielgrzymstwa formatem i winietką na okładce upodobnione do książeczki do nabożeństwa, rozsyłał autor bezpłatnie emigrantom. Nie życzył sobie by je sprzedawać. Wydanie Ksiąg nie wyczerpuje jednak historii usiłowań, jakie podjął poeta, aby wpłynąć na opinię emigracyjną. Rozwinięciem idei tam rzuconych śa szkice i memoriału z tego czasu, a nade wszystko artykuły drukowane w „Pielgrzymie Polskim". Od listopada 1832 do czerwca 1833. „Pielgrzym" był jednym z licznych czasopism polskich wydawanych przez emigrantów we Francji. Początkowo miał charakter wyłącznie informacyjny. Wydawcą „Pielgrzyma" był Eustachy Januszkiewicz. Redakcje objęli bezpłatnie Bohdan Jański i Adam Mickiewicz. Tylko ten pierwszy dostawał jakieś grosze za korektę i drobne nowiny. Redakcję „Pielgrzyma" objął Mickiewicz w kwietniu 1833 nadając mu nowy, ideowy charakter.. Każdy numer ( a pod redakcją poety wyszło ich co najmniej 32) zawierał conajmiuej jeden artykuł na aktualne tematy polityczne. Drukowane były one anonimowo, ale prawie wszystkie wyszły spod pióra Mickiewicza. Niektóre z nich zostały włączone do zbiorowego wydania Pism poety z 1844. Trudno ustalić autorstwo w zakresie części informacyjnej pisma. Zajęcia redakcyjne łączył Mickiewicz z intensywna praca literacką: od jesieni 1832 pochłaniał go Pan Tadeusz, w tym tez okresie ukończył przekład Giaura Byrona. Okres tego gorączkowego piaiua i wydawania przerwała w koricu czerwca 1833 konieczność wyjazdu do Szwajcarii. Mickiewicz rzucił wszystkie paryskie zajęcia, by pielęgnować umierającego na gruźlicę Garczyńskiego. Gdy po śmierci Garczyńskiego w październiku Mickiewicz wrócił do Paryża mnie podjął na nowo działalnością publicystycznej. „Pielgrzym" pod redakcja Jańskiego wychodził jeszcze do gnidnia. Mickiewicz odsunął się od życia politycznego. Zwątpił w możliwość zdobycia wpływu na emigrację, którą oceniał bardzo surowo. Najważniejszą przyczyna pesymizmu poety było załamanie się nadziei na bliski wybuch rewolucji europejskiej. W pierwszych latach po rewolucji lipcowej syniacja była napięta, organizacje spiskowe, zwłaszcza karbonarskie, szykowały powstama zbrojne we Francji, Niemczech, Włoszech, Polsce. Miał to być wspóbiie zorganizowany, równoczesny ruch rewolucyjny. Ale akcja zakończyła się niepowodzeniem. Począwszy od powstania czerwcowego 1832 w Paryżu, poprzez partyzantkę Zalewskiego w Królestwie Polskim i rozmchy we Frankfurcie w 1833 obóz rewolucji europejskiej poniósł szereg klęsk. Ostateczne jej rozgromieiue nastąpiło w 1834 po meudanej wyprawie sabaudzkiej i upadku powstania kwietniowego w Lyonie i Paryżu. Dla Mickiewicza najważniejszym doświadczeniem był tragiczny koniec wyprawy Zalewskiego. Nadzieje na rychły powróć zbrojnych hufców emigracyjnych do kraju kazała uprzednio poecie rzucić cały swój autorytet w walkę o utrzymanie jedności uchodźców. Załamanie się tej nadziei doprowadziło poetę do zwątpienia w znaczenie emigracji. Europa musiała czekać kilka lat. aż z katedry College de France rozlegnie się znowu potężny głos Mickiewicz- trybuna wolności.

II. PROGRAM POLITYCZNY „KSIĄG PIELGRZYMSTWA”

Program polityczny Ksiąg pielgrzymstwa związany był silnie z nastrojami 1832 r. Nauki swoje kierował Mickiewicz do „pielgrzymstwa polskiego" w przekonaniu, ze w najbliższej przyszłości stać się będzie ono musiało znwóż armią, z e czeka je nowa walka, której sukces gwarantuje rewolucyjna solidarno ludów europejskich. Dlatego zadaniem najważniejszym było według poety zachowaiue jedności patriotycznej emigrantów, ich cnót żołnierskich wykształconych podczas ostatniego powstania. Wygnanie uważał Mickiewicz za krótki okres przejściowy, który anglezy wykorzystać do przygotowania się do wykonania wielkiej misji. Księgi pielgrzymstwa miały być czymś w rodzaju podręcznika politycznej i moralnej edukacji emigrantów polskich, a zarazem kodeksem zasad przyszłej rewolucji. Duża część nauk Ksiąg pielgrzymstwa poświęcona jest sprawie moralnego doskonaleiua emigrantów. „Powiększanie i polepszanie dusz" traktuje poeta jako obowiązek patriotyczny, od którego uzależnione jest powodzenie sprawy posiej. Koronną z cnót jest „duch poświęcenia się" rozumiany jako bohaterska ofiarność w służbie wolności. Nawet w drobnych zagadnieniach jak sprawa stosunku do zwierzchników z okresu powstania, kieruje się Mickiewicz troska o zachowaiue organizacyjnej jedności emigracji Z tej troski wyrósł program polityczny Ksiąg Program ten można ująć lapidarnie następującym haśle: w Polsce wojna z zaborcami, w Europie rewolucja. Na terenie europejskim pragnie Mickiewicz nie tylko wyzwoleni narodów ujarzmionych, lecz również obaleiua wszystkich rządów opartych na wyzysku i przemocy i oddania władzy w ręce ludu. Jest nieubłaganym przeciwnikiem istiuejącego porządku, oskarżeniem obejmuje i despotyzm monarchiczny, i parlamentaryzm zachodnioeuropejski. Są to bowiem według poety państwa jednakowo wrogie idei wolności ludów, a szczególnie idei wyzwolenia Polski Warunkiem prawdziwego odrodzenia ludzkości jest zmiana europejskich stosunków politycznych, a także wprowadzaiue w życie sprawiedliwości społecznej. Inaczej natomiast poeta wyobraża sobie przyszłe powstanie polskie. W przeciwieństwie do ruchu ogólnoeuropejskiego nie będzie miło ono charakteru rewolucyjnego. Ma być raczej „wojna zewnętrzną", w której całe społeczeństwo solidarnie we wszystkich trzech zaborcach wystąpi przeciw mocarstwom rozbiorowym. Zgodny wysiłek całego narodu w połączeniu z rewolucyjną akcja ludów europejskich zapewni Polakom zwycięstwo. Wówczas Polska zbuduje ustrój sprawiedliwości, któty będzie przykładem dla innych narodów. Jak ma ten ustrój wyglądać poeta nie mówi. Z Ksiąg można wywnioskować, że równość społeczna była dla Mickiewicza zasadniczym elementem budowy przyszłego społeczeństwa. Poeta nie precyzuje tu jednak swojego programu społecznego ograniczając się do wezwama o charakterze moralno-filantropijnym: „Ubodzy i nędzarze współdziedzicami moimi są”. Nieprzypadkowo problematyka społeczna potraktowana jest tu pobieżnie. Poeta świadomie odsuwa zagadnienie „rewolucji socjalnej" w Polsce. Podobnie było w innych jego publikacjach, ale z wypowiedzi „nie do druku

2