6226

przedżołądkach zachodzi mech. rozdrabnianie pokarmu (wskutek skurczów żwacza i czepca) oraz fermentacja i częściowe trawienie celulozy dokonywane przez bakterie i pierwotniaki, występujące w wielkich ilościach, gt. w żwaczu; do światła żwacza wydzielany jest z krwi mocznik, który stuży jako źródło azotu dla organizmów symbiotycznych; procesy te, w połączeniu z przeżuwaniem, przygotowują pokarm do trawienia w żołądku właściwym i jelicie; podobnie funkcjonujące żołądka mają m.in. hipopotamy, leniwce, z ptaków— hoacyn.

Najczęstszą chorobą żołądka jest nieżyt żołądka ostry (zwykle po popełnieniu błędu dietetycznego lub w zatruciu), z nudnościami, wymiotami, biegunką, bólami w okolicy żołądka; przewlekły — przebiega zwykle z nadkwaśnością lub niedokwaśnością soku żołądka, może przejść w chorobę wrzodową; wleczeniu ważna jest odpowiednia dieta; rak żołądka występuje najczęściej po 50. roku życia szybko daje przerzuty, leczenie chirurgiczne.

JELITO, najdłuższy odcinek przewodu pokarmowego kręgowców, sięgający od żołądka do steku lub odbytu; u większości bezkręgowców nazwa całego przewodu pokarmowego; ściana jelita kręgowców jest zbud. z wewn. błony śluzowej, środk. błony mięśniowej (mięśniówka gładka, warunkująca perystaltykę; jelit) i z zewn. warstwy, otrzewnej: u człowieka i in. ssaków rozróżnia się jelito cienkie (dwunastnica, jelito czcze, czyli próżne, oraz jelito kręte, czyli biodrowe), w którego ścianach znajdują się gruczoły trawienne — jelitowe i dwunastnicze, oraz jelito grube,

0    grubszych i silniej umięśnionych ścianach (jelito ślepe, okrężnica i odbytnica); w jelicie cienkim zachodzi trawienie pokarmu oraz wchłanianie składników pokarmowych, gł. przez nabłonek kosmków— mikroskopijnych palczastych lub blaszkowatych uwypukleń błony śluzowej, pokrywających całą jej powierzchnię;

w jelicie grubym odbywają się procesy gnilne i fermentacyjne, następuje stopniowe odwadnianie treści i jej zagęszczanie do konsystencji kału. Choroby jelit; zapalenie jelit (nieżyt jelit) o przebiegu ostrym lub przewlekłym, jest powodowane zatruciem, zakażeniem, błędami dietetycznymi; obejmuje całość jelita lub tylko jelito cienkie bądź grube; objawy: bóle brzucha, biegunki, wzdęcia; porażenie jelita (zwykle w zapaleniu otrzewnej, uszkodzeniu rdzenia kręgowego) cechuje ustanie perystaltyki, co prowadzi do niedrożności porażennej; z nowotworów jelita najczęściej występuje rak jelita grubego; częste są też choroby pasożytnicze, wywoływane przez tasiemce, obleńce i pierwotniaki.

zróżnicowane na jelito cienkie (DWUNASTNICA, pierwszy, łączący się z żołądkiem, odcinek jelita cienkiego (u człowieka ma dł. ok. 30 cm — jest to dwunastokrotna szerokość palca, stąd nazwa); zawiera 2 rodzaje gruczołów trawiennych : gruczoły dwunastnicze, czyli Brunnera — w błonie podśluzowej, i gruczoły jelitowe, czyli Lieberkuhna — w błonie śluzowej; do dwunastnicy uchodzą przewody trzustki

1    wątroby.

, jelito czcze i biodrowe) oraz jelito grube (jelito ślepe, okrężnica i odbytnica); ponadto gruczoły pozaścienne: ślinianki, uchodzące do jamy ustnej, oraz wątroba i trzustka, których przewody wyprowadzające uchodzą do dwunastnicy. Podobną w zasadzie budowę ma układ pokarmowy innych kręgowców. Długość przewodu pokarmowego jest związana z jakością i strawnością pokarmu; mięsożerne mają przewód krótki, a roślinożerne, spożywające pokarm mniej treściwy, objętościowy, zawierający dużo celulozy — dłuższy. U bezkręgowców układ pokarmowy jest zwykle mniej zróżnicowany; u niektórych, np. tasiemców, nie występuje.