6524

prognostyczny dla wykolejenia dziecka jest brak ojca. Dowodem na to może być fakt, że wśród nieletnich występuje zdecydowana przewaga chłopców, którzy się ról społecznych od ojców.

Sytuacja materialna. Niekorzystna sytuacja materialna negatywnie wpływa na rozwój dzieci. Ma to związek z niezaspokojeniem podstawowych potrzeb dziecka, a także z niemożliwością zapewnia dziecku pomocy naukowych, brakami odzieży lub w środkach higienicznych. Wiąże się to z wyizolowaniem się dziecka z powodu poczucia niższej wartości i wstydu przed rówieśnikami. Brak podręczników może być przyczyną niepowodzeń szkolnych, a gdy jest to połączone z brakiem opieki i pomocy ze strony domu i szkoły, następuje pogłębienie trudności w nauce. Może to prowadzić do kompensowania sobie przez uczniów braku akceptacji u rówieśników z klasy uczestnictwem w grupach nieformalnych. Przejmowanie przez dziecko wzorów i norm w niej panujących, a nieakceptowanych przez resztę społeczeństwa, skutkuje wykolejeniem.

Zaburzenia funkcjonalne rodziny również są przyczyną niedostosowania społecznego. Do tej grupy czynników należą: dezorganizacja rodziny (porzucenie przez jedno z rodziców, rozwód, śmierć rodzica), alkoholizm, demoralizacja, a także złe postawy rodzicielskie, powodujące utratę więzi emocjonalnej z dzieckiem.

Inną grupą są czynniki biopsychiczne. Zaliczamy do nich uszkodzenia i mikrouszkodzenia centralnego układu nerwowego powstałe w okresie prenatalnym, okołoporodowym i we wczesnym dzieciństwie, zaburzenia cłiromosomów, dysfunkcje hormonalne, poziom inteligencji oraz cechy osobowości . Nie będę zagłębiała się w podłoże genetyczne wykolejeń z powodu niemożliwości wpływania na nie przez pedagoga społecznego. Jednak wspomnę o jednym z wymiarów osobowości, jakim jest poczucie umiejscowienia kontroli^{1 2}.

Jednostka zaspokaja swoje potrzeby przez zachowania instrumentalne, zaś wzmocnienia otrzymywane dzięki danemu zachowaniu zwiększają jego oczekiwanie, że w przyszłości, przy podobnym zachowaniu również wystąpi podobne wzmocnienie. Wzmocnienia te mogą być wewnętrzne (sprawnościowe) i zewnętrzne (losowe). W całej tej koncepcji najważniejszy jest sposób, w jaki człowiek postrzega sytuację. Wyróżniamy, zatem poczucie kontroli wewnętrznej i zewnętrznej. Z pierwszym mamy do czynienia, gdy jednostka spostrzega, że rezultaty są zgodne z jej postępowaniem, czyli, że zdarzenie jest konsekwencją jej działania lub cech. Zewnętrzne poczucie kontroli występuje, gdy człowiek postrzega wzmocnienie jako szczęście lub przeznaczenie, a nie wynik własnego działania. Od tego, w jaki sposób człowiek postrzega wzmocnienie zależy stopień internalizacji norm, wzorów i zachowań akceptowanych społecznie oraz zmiany, jakie zachodzą w postępowaniu jednostki, zatem jest to ważny czynnik socjalizacji.

Do czynników sytuacyjnych należą sytuacje, w których istnieje konflikt między chęcią korzyści, a chęcią postąpienia zgodnie z normą. Uleganie pokusie występuje, gdy jednostka ma słabo zinternalizowane normy lub wartości, a także, gdy sytuacja bodźcowa jest bardzo silna oraz gdy jednostka znajdzie odpowiednie usprawiedliwienie dla swojego czynu³. Usprawiedliwieniem M. Kosewski nazywa każdy element lub proces poznawczy, redukujący dysonans między dwiema korzyściami. Gdy człowiek wybiera nagrodę odroczoną o większej wartości zamiast bezpośredniej o niewielkiej wartości, mówimy, że ma wykształcony mechanizm samokontroli. Jego przejawem jest zdolność odroczenia i odporność na pokusy. Są to też wskaźniki prawidłowej socjalizacji człowieka, świadczą, bowiem o przyjęciu i uwewnętrznieniu prawidłowej hierarchii wartości i norm społecznych.

2

1

K. Ostrowska. D. Wójcik. Teorie kryminologiczne. Warszawa 1986. s. 286

2

   L. Pytka. T. Zacharczyk. op. cłt., 409

3

   M. Kosewski Człowiek w sytuacji pokusy i upokorzenia. Warszawal983. s. 56