45159

HISTORIA FILOZOFII NOWOŻYTNEJ

wstąp

Wiedza jest dla Kanta systemem sądów o różnej przydatności na polu nauki. Żeby posiadać i zwiększać wiedzę musimy umieć posługiwać się rozumem, posiadać doświadczenie, pojęcia oraz znać mechanizmy budowania zdań w sensie logicznym, to jest zdań podmiotowo-orzecznikowych.

Kant dzieli nasze sądy wedle dwóch kryteriów, które następnie ze sobą krzyżuje, uzyskując cztery grupy sądów, z których jedna jest pusta, gdyż żaden sąd nie spełnia jej warunków. Pierwszym podziałem jest podział na sądy aprioryczne i aposterioryczne. Sądy aprioryczne są niezależne od doświadczenia, co nie znaczy, że niezależne od doświadczenia są także pojęcia, z których sądy te są skonstruowane.

Sądy aprioryczne nie posiadające domieszki empirycznej nazywa Kant sądami czystymi. Sądy aposterioryczne, przeciwnie, zależne są od doświadczenia nie tylko na poziomie pojęć, ale i całej ich konstrukcji.

Pierwsze zdanie wstępu do „Krytyki czystego rozumu" brzmi: „Wszelkie poznanie zaczyna się z doświadczeniem". Czy stoi ono w sprzeczności z wyróżnieniem klasy sądów apriorycznych i ich definicją?

Odpowiedzi na to pytanie należy szukać w drugim kantowskim podziale sądów, który przebiega na linii sądów analitycznych i syntetycznych. Sądy analityczne są konieczne, prawdziwe na mocy samych występujących w nich terminów. Nie rozszerzają naszej wiedzy, a jedynie „wyjaśniają", ukazując tożsamość podmiotu i orzecznika zdania podmiotowo-orzecznikowego (będącego sądem w sensie logicznym). Zdania syntetyczne, przeciwnie, wnoszą nową wiedzę.

Wszystkie sądy analityczne są sądami a priori. Sądy aposterioryczne opierają się na doświadczeniu, więc wnoszą ze sobą nową wędzę. Przed-kantowska filozofia utożsamiała sąd aprioryczny z sądem analitycznym, a sąd syntetyczny z sądem aposteriorycznym. Kant, natomiast, o ile zgodził się, że tylko sądy aprioryczne mogą być sądami analitycznymi, o tyle postulował istnienie syntetycznych sądów a priori. Wracając do kwestii poznania, które zaczyna się dopiero wraz z doświadczeniem: widać już, że nie ma sprzeczności między tym zdaniem a definicją sądów apriorycznych. Sądy aprioryczne nie rozszerzają naszej wiedzy, nie są więc one źródłem poznania.

Do sądów syntetycznych a priori zaliczał Kant większość sądów matematyki - arytmetyki i geometrii (z sądów geometrycznych nie są takimi a=a oraz a+b>a), a także sądy czystego przyrodoznawstwa (jak na przykład: .we wszystkich zmianach świata cielesnego ilość materii pozostaje bez zmian’ lub „przy każdym udzielaniu czemuś ruchu działanie i przeciwdziałanie muszą być sobie równe".

Dla przykładu, syntetyczności zdania matematycznego „5+7=12" dowodził, twierdząc, że choć 5+7 z konieczności daje 12, to w 12 nie jest z konieczności zawarte 5+7. A skoro zdanie nie jest tożsamościowe, to rozszerza naszą wiedzę o świecie, a więc jest syntetyczne.