Barczatka sosnówka Dendrolimus pini
(Lepidoptera,Lasiocampidae)
Motyl ten czasem występuje masowo w borach sosnowych na glebach ubogich. Roi się od początku lipca do początku sierpnia. W ciągu dnia siedzi zwykle nieruchomo na pniu, niewidoczny dzięki ochronnemu ubarwieniu, lata zaś nocą. Szczególnie żywo latają samce, również w dzień, gdy są niepokojone.
Samica składa jaja pojedynczo lub w luźnych złożach na cienkich gałązkach i igłach u nasady korony, rzadziej na korze pni, najchętniej na starszych sosnach, czasem na świerkach i jodłach. Po 2-3 tygodniach od złożenia jaj, w sierpniu, wylęgają się gąsieniczki i żerują w koronach do pierwszych mrozów w październiku i listopadzie. Zimują na pół wyrośnięte gąsienice w ściółce przy pniach drzew, na których żerowały. W marcu wspinają się po pniach do korony, gdzie dalej żerują na igłach. Przepoczwarczają się w czerwcu, otoczone wrzecionowatym oprzędem, między płatami kory pni lub między pędami. Mniej więcej po 5 tygodniach spoczynku poczwarki, w lipcu, wylęgają się motyle. Generacja najczęściej roczna, na północy dwuletnia.
Ważny szkodnik leśny. W lutym w celu ochrony drzew należy nakładać na pnie pierścienie lepowe, które uniemożliwiają gąsienicom wędrówkę w korony. Wiosenny żer jest szczególnie niebezpieczny dla drzew.
Zwalczanie: metoda chemiczna.
Borecznik sosnowy Diprion pini
(Diprionidae, Hymenoptera)
Ten szeroko rozprzestrzeniony owad żyje przeważnie na sośnie pospolitej, ale zasiedla również sosnę czarną i kosodrzewinę, sporadycznie też wejmutkę. Wykazuje skłonność do masowych pojawów. Wybiera drzewostany źle rosnące, na słabych glebach, lukowate i w wieku drągowiny, dobrze nasłonecznione. Szczególnie drzewa wolno stojące, na obrzeżach drzewostanów lub wyrastające ponad inne.
Roi się w miejscach dobrze nagrzanych w kwietniu i maju oraz ponownie w lipcu i sierpniu; w ostrzejszym klimacie tylko raz, w czerwcu i lipcu. Podczas rójki latają tylko samce, samice natomiast wolno chodzą po gałęziach. Samice wycinają ząbkowanym pokładełkiem na brzegach igieł rowek, do które go szeregiem składają jaja. Następnie pokrywają go piankowatą wydzieliną. Po 3-6 tygodniach wylęgają się larwy, żyjące później w dużych gromadach na gałęziach. Żerują one na zeszłorocznych igłach, jesienią również na tegorocznych. Starsze larwy, zgryzają również soczystą korę młodych pędów. Wylinki pozostawiają przyklejone naokoło igieł. Niepokojone larwy przybierają postawę obronną i gwałtownie unoszą tył i przód ciała, wydzielając przy tym z otworu gębowego kroplę cieczy barwy żywicy. Larwy żerujące wiosną przepoczwarczają się w lipcu, zwykle po trwającym najwyżej kilka dni okresie spoczynku. Ich kokony są umieszczone między igłami na zakończeniach zewnętrznych pędów lub zagrzebane w ściółce. Po 1-2 tygodniach imago opuszcza kokon przez wycięty z wierzchu okrągły otwór. Larwy żerujące jesienią (drugiej generacji) opuszczają się w październiku z koron do gleby lub pozostają wśród roślin runa, gdzie zimują otoczone kokonem. Przepoczwarczają się na wiosnę i wkrótce po tym wylatują owady doskonałe. Część zimujących larw tej generacji może przelegiwać kolejny rok lub dłużej. W cieplejszym klimacie generacja jest podwójna, w zimniejszym pojedyncza (roczna).
Gatunek ten wykazuje zmienność pod względem terminów rozwoju i czasu trwania poszczególnych stadiów rozwojowych. Wskutek tego jego pojawy również są zmienne, dodatkowo wspomagane liczebnie przez osobniki z przelegujących larw. Do pojawów masowych dochodzi najczęściej w słabo rosnących drzewostanach sosnowych. Występują wtedy żery prześwietlające i gołożery, zwłaszcza jeśli larwy żerują jesienią. Sosny, które po żerze zachowały pączki, mogą przetrzymać uszkodzenia i częściowo je zregenerować.
Czynniki ograniczające: pasożyty, drapieżne owady, ptaki, ssaki, dziki i mikroorganizmy.
Zwalczanie za pomocą oprysków insektycydami kontaktowymi lub żołądkowymi.
Podobne boreczniki: krzewian, podobny, jasnonogi, największy, czarny, towarzyski, kapryśny.
Brudnica mniszka Lymantria monacha
(Lepidoptera, Lymantriidae)
Motyl ten występuje w lasach iglastych i mieszanych, często masowo. Roi się w lipcu i sierpniu, najczęściej w godzinach popołudniowych. W ciągu dnia motyle siedzą nieruchomo na pniach drzew. Samica składa jaja w płytkowatych skupieniach w pęknięciach kory i między jej łuskami najczęściej na drzewach o grubej korze. Osiem miesięcy później, w kwietniu i maju następnego roku, wylęgają się gąsieniczki, które przez następne pięć dni zwykle pozostają skupione w miejscu wylęgu. Skupiska siedzących w ten sposób gąsieniczek nazywa się lusterkami. Następnie udają się one na żer w korony drzew. Niepokojone lub nie mające dość pokarmu młode gąsieniczki na pasmach przędzy opuszczają się z koron, przy czym często porywa je wiatr i przenosi nawet na znaczną odległość. W trakcie lotu gęste włoski gąsieniczki układają się w skośną płaszczyznę nośną. Gąsienice mniszki zgryzają igły i liście prawie wszystkich drzew iglastych i liściastych, preferując świerk i sosnę. Zerują dość rozrzutnie, a nie zużyte części igieł opadają na ziemię. Po trwającym ok. 2 miesięcy okresie żerowania w czerwcu i lipcu dochodzi do przepoczwarczenia. Poczwarka spoczywa 2-3 tygodnie w szparach kory lub w rozwidleniach gałęzi, przyczepiona do podłoża pojedynczymi nićmi przędzy, po czym lęgną się motyle. Generacja roczna.
Zimuje gąsieniczka w jaju. Większość drzewostanów świerkowych dotkniętych gołożerami spowodowanymi przez gąsienice mniszki zamiera. Gradacje brudnicy często bez udziału człowieka zanikają po paru latach trwania, przede wszystkim z przyczyny krysztalicy, wirusowej choroby gąsienic, oraz innych czynników ograniczających jej populację, warunków środowiskowych, wrogów naturalnych.
Zarażone krysztalicą gąsienice wędrują na żer w korony drzew, gdzie jednak tracą chęć do żerowania i masowo giną.
Zwalczanie: pierścienie lepowe, insektycydy kontaktowe oraz preparaty bakteryjne.
Korowódka sosnówka Thaumetopoea pinivora
(Thaumetopoeidae, Lepidoptera)
Składa ona jaja na obu igłach krótkopędóm słabo przyrastąjących sosen w średnim wieku, rosnących na słabych siedliskach, w Polsce nad morzem . Jaja są ułożone w mufkowatą rurkę, zwykle szerokości 3-4 mm i długości do 4 cm ). Czasem pokrywa ona całe igły. Gąsienice wylęgają się na początku maja następnego roku i prowadzą skryty tryb życia. Nocą żerują na igłach sosnowych, a w dzień odpoczywają gromadnie na korze w rozwidleniu pędów. Na żer wędrują gęsiego, stale utrzymując między sobą styczność. Przepoczwarczają się w sierpniu i wrześniu, również gromadnie, w glebie. Poczwarki podczas zimowania są otoczone szarobrązowymi kokonami. Niektóre przelegują dłużej.
W lasach zwykle owad ten jest mało szkodliwy.
Włoski gąsienic mogą powodować podrażnienia skóry u ludzi.
Osnuja gwiaździsta Acantholyda nemoralis
(Pamphilidae, Hymenoptera)
W obrębie tego gatunku występują dwie formy: wcześniejsza (f. praecox) występująca na Śląsku i w Małopolsce, rojąca się już w kwietniu, i późniejsza (f. serotina), rojąca się w maju i czerwcu żyjąca na zachodzie kraju. Owad ten lata mało, zasiedla przede wszystkim drzei wostany sosnowe (drzewa 50-100-letnie), rosnące zwykle na słabszych siedliskach. Jaja składa na szczycie zeszłorocznych pędów. Samica najpierw nacina pokładełkiem tkankę igły, a następnie składa łódkowate jajo, wciskając je częściowo w rankę i pokrywając kitem. Po 2-3 tygodniach wylęgają się larwy, które żyją i żerują zwykle pojedynczo na pędach, otoczone luźnym, białym workowatym oprzędem rozciągniętym między igłami i oklejonym resztkami nie zgryzionych igieł. Oprzęd zwykle jest wolny od odchodów i obejmuje rurkowate schronienie larwy. Larwa ścina igły przy pochewce, wciąga je do oprzędu i tam zżera. Żer larw jest rozrzutny. Po trzech tygodniach żerowania, w sierpniu, larwy schodzą do gleby, gdzie zagrzebują się, w zależności od jej rodzaju, na głębokość 5-25 cm. Tak zwane eonimfy zalegają w glebie, często wspólnie, w wygniecionych jamkach bez osłony kokonu. Przelegują 1-2 lata. U larw, które mają się przepoczwarczyć na wiosnę, jesienią od września i w zimie wykształcają się tzw. oczy imaginalne (jest to tzw. pronimfa). Pronimfy przepoczwarczają się w kwietniu i maju. Okres spoczynku po czwarki trwa trzy tygodnie, po czym lęgnie się owad doskonały. Generacja roczna, dwu- lub trzyletnia (najczęściej dwu- i trzyletnia).
W razie masowego występowania tej osnui, związanego z powstawaniem gołożerów, zaatakowane części koron i całe sosny obsychają.
Gatunek jest bardzo odporny na działanie niskich temperatur
Naturalnymi jego wrogami są: kruszynek, ptaki i ssaki owadożerne.
Stosuje się insektycydy kontaktowe.
Poproch cetyniak Bupalus piniastris
(Geometrridae,Lepidoptera)
Motyl ten, liczny w lasach iglastych i ze skłonnością do występowania masowego, roi się w koronach drzew od maja do czerwca włącznie, sporadycznie do sierpnia, w ciągu dnia, najaktywniej przed południem, podczas słonecznej i bezwietrznej pogody. Najczęściej występuje w sośninach w wieku 20-70 lat, rosnących na ubogich glebach. W spoczynku trzyma skrzydła całkiem lub częściowo podniesione, podobnie jak motyle dzienne, tak że widać tylko ich spodnią stronę. Samica układa jaja w rządki na wewnętrznej stronie zeszłorocznych igieł. W lipcu wylęgają się bardzo wolno rosnące larwy, żerujące aż do października na igłach sosen, rzadko świerka lub jodły. Po zakończeniu żerowania opuszczają się z koron na ziemię, gdzie przepoczwarczają się zagrzebane w ściółce i mchach, bez oprzędu. Motyle lęgną się w maju i czerwcu. Zdrowe poczwarki reagują na dotyk żywym ruchem. Generacja pojedyncza.Zimują poczwarki.
Nasilające się przez kilka lat żerowanie larw może doprowadzić do tego, że drzewa nie zdołają zregenerować ubytków i ich korony będą częściowo lub całkowicie ogołocone z igieł. Długotrwałe intensywne żerowanie prowadzi do zamierania całych drzewostanów, zwłaszcza jeśli wystąpią zimą silne mrozy. W celu prognozowania pojawu szkodnika należy obserwować loty motyli w czerwcu oraz prowadzić jesienne poszukiwania ich zimujących poczwarek na powierzchniach próbnych, ale nie wcześniej niż w końcu listopada.
Zapobiega sie poprzez urozmaicanie składu gatunkowego drzewostanów, kolonizacje mrówek oraz ochronę ptaków.
Zwalczanie metodą chemiczną i zabiegami biologicznymi.
Strzygonia chojnówka Panolis flamea
(Lepidoptera, Noctuidae)
Zimuje w stadium poczwarki pod ściółką. Rójka w IV, w górnych partiach koron. Samica składa jaja w rzędach na igłach. Gąsienice po zjedzeniu osłonki jajowej zaczynają żerować na pędach igłach sosnowych. Starsze larwy zjadają całe igły. Po 5-6 tygodniach przechodzą do ściółki i przepoczwarczają się.
Czynniki ograniczające: choroby (owadomórka sówka), owady (mrówki, biegacze, tęczniki, kruszynek), chłodna i deszczowa wiosna, ciepła i wilgotna jesień.
Znaczenie gospodarcze: szkodnik drzewostanów II-IV klasy wieku, prowadzi do obumierania, gradacje.
Zwalczanie: zabieg chemiczny (preparaty kontaktowe).
Zawisak borowiec Hyloicus piniastri
(Sphigidae, Lepidoptera)
Motyl ten, zasiedlający lasy iglaste, lata nocą od końca maja do sierpnia, wyszukując kwiaty np. wiciokrzew u, wiesiołka i lipy. Zielonkawe jaja składa zwykle pojedynczo lub w małych grupkach na igłach sosen i innych drzew iglastych. Gąsienice żerują na igłach od lata dojesieni. Przepoczwarczają się w sierpniu w wierzchnich warstwach gleby. Poczwarka zimuje, często przeleguje dłużej.
Szkody wyrządzane przez tego owada mogą mieć znaczenie gospodarcze, jeśli gąsienice występują masowo.