Patriotyzm, miłość i refleksja w poezji greckiej

Poezja liryczna rozwinęła się w Grecji pomiędzy VII a VI w. p.n.e. Liryka według Arystotelesa nie zaliczała się do poezji, ale do muzyki, jako że wykonywano ją z melodią. Jednym z najwybitniejszych liryków greckich był Tyrtajos (VII w. p.n.e.). Jego imię przeszło do historii jako symbol poety wzywającego do walki. Taka jest też tematyka jego utworów, które związane są z wojną - autor porusza w nich tematy patriotyczne. W utworze Rzecz to piękna... przedstawia ideał do jakiego należy dążyć. Takim ideałem jest bohater, nie wahający się umrzeć za ojczyznę. Poeta potępia człowieka porzucającego „swe miasto i ziemię żyzną” i uciekającego przed walką. Taki człowiek jest na zawsze zhańbiony, skazany na tułaczkę, nigdzie nie znajdzie szacunku: „niesława, a także zło tuż za nim podąża”. Podmiot liryczny wzywa więc wszystkich, szczególnie ludzi młodych, by odważnie stanęli do boju: „walczmy mężnie w obronie tej naszej ziemi i dzieci, choćbyśmy zginąć musieli, życia swojego nie szczędźmy”. Od imienia tego poety wywodzi się termin tyrteizm, określenie postawy charakteryzującej się miłością do ojczyzny, gotowością oddania za nią życia i patriotyzmem. Poezja tyrtejska, zagrzewająca naród do walki, wzywająca do boju o niepodległość, rozwinęła się w polskiej literaturze w okresie romantyzmu, kiedy Polska była pod zaborami. Motywy tyrtejskie odżyły wtedy w wierszach Norwida, Słowackiego, Krasińskiego i Mickiewicza.

Lirykę miłosną uprawiała inna poetka grecka, Safona. Żyła ona na przełomie VII i VI w. p.n.e. na wyspie Lesbos, a z jej bogatej, obejmującej 9 ksiąg wierszy, twórczości do naszych czasów przetrwało niewiele. W wierszu Pogarda dla nie znającej poezji poetka wyraża przekonanie, że tylko poezja może unieśmiertelnić człowieka. Ten kto nie tworzy, nie obcuje ze sztuką, po śmierci będzie: „w podziemnym świecie błądzić z innymi zmarłymi - cień zapomniany przez wszystkich”. Zgodnie z greckimi ideałami sztuka miała uszlachetniać człowieka, czynić go wrażliwym na piękno świata i innych ludzi. Sztuka dawała również gwarancję życia po śmierci - miała więc znaczenie tajemnicze i głębokie. Obcowanie ze sztuką w wierszu Safony dostarcza istocie ludzkiej pierwiastków boskich, sakralnych, uświęca ją. Sztuka, poezja przedstawione są jako siły pół ziemskie, pół boskie. Dlatego imię poety przetrwa wieki, dzięki swojej twórczości będzie żył w pamięci ludzi przyszłych epok.

Wiersz Zazdrość poświęcony jest ulubionemu tematowi poetki - miłości. Safona bardzo pięknie i wzruszająco przedstawia wizerunek zdradzonej kobiety: jej serce drży, nie może wydobyć głosu z krtani:

„plącze mi się język, zamiera słowo, powolny płomień przenika me ciało”.

Najsmutniejsza jest jednak puenta tego wiersza:

„Biedna, ze wszystkimi muszę się pogodzić”.

Dla bohaterki nie ma już innego wyjścia, jej ból przejmujący i dotkliwy nie może zostać uleczony w inny sposób jak tylko przez zapomnienie i pogodzenie się ze zdradą.

Zupełnie inaczej, w sposób wesoły i żartobliwy, traktował miłość Anakreont (VI w. p.n.e.). Miłość w jego utworach kojarzy się z wesołą zabawą przy winie jest `słodkim bojem na pięści z Erosem', nie ma w niej tęsknoty, ani przygnębienia. Anakreont traktuje uczucie zgodnie z zasadami hedonizmu. Miłość jest tu źródłem radości i przyjemności. Brak w niej akcentów cierpienia, rozpaczy, tęsknoty. Od imienia tego poety powstał gatunek zwany anakreontykiem, charakteryzujący się lekkim wierszem, którego głównymi motywami były wino i miłość.

Poeta Symonides, żyjący na przełomie wieku VI i V p.n.e., to autor pieśni chóralnych. Był ceniony za patos jakim przepełniał swoje utwory. W wierszu Los porusza problem zmienności losu ludzkiego. Poeta przestrzega przed robieniem zbyt dalekosiężnych planów, gdyż nie wiadomo, co stanie się jutro, jakie plany ma wobec człowieka los. Symonides poucza, że w życiu nic nie jest trwałe, wszystko zmienia się w jednej chwili, a

„los odmieni się, zanim lotna mucha w powietrzu zdąży przemknąć przed tobą”.

W wierszu dominuje nastrój filozoficznej zadumy nad niepewnością życia człowieka na ziemi. W tle rozmyślań wyraźnie usytuowane jest jedno z naczelnych pojęć religii greckiej - fatum. Symonides liczy się z nieszczęściem, które nie zawsze jest zawinione przez człowieka. Fatum działa według innych niż ludzkie prawideł i nie można przewidzieć, co się komu przydarzy.

Poezja europejska bardzo wiele zawdzięcza poezji greckiej. Przede wszystkim nazwy gatunkowe, rozmaite miary wierszowe i strofy (np. Strofę saficką, obejmującą trzy wersy jedenastozgłoskowe i jeden wers pięciozgłoskowy). Lirycy greccy po raz pierwszy poruszyli tak ważne problemy związane z ludzką egzystencją, takie jak życie, śmierć, przemijanie, miłość, ból. Cała późniejsza poezja będzie wciąż podejmowała te tematy, gdyż są one uniwersalne dla każdej epoki.

---