Na podstawie analizy fragmentów Epilogu porównaj życie na emigracji z wizją „kraju lat dziecinnych” („Pan Tadeusz”, wersy 1-19 i 64-99).
„Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza to epopeja narodowa wydana w Paryżu w roku 1834, a więc już po upadku powstania listopadowego. Jest to utwór, którego akcja rozgrywa się na Litwie, gdzie urodził się i wychował poeta. Jednym z powodów dla których Mickiewicz napisał „Pana Tadeusza” miała być tęsknota za ojczyzną.
O ile bohaterowie dzieła są postaciami fikcyjnymi, o tyle sam Epilog, dodany do utworu nieco później, skupia się na losie emigrantów przybyłych do Paryża po klęsce powstania listopadowego. Poeta w końcowym okresie swojego życia sam mieszkał w Paryżu, stąd codzienność życia na emigracji nie była mu obca.
Emigranci z analizowanego fragmentu Epilogu musieli uciekać z ziem polskich aby uniknąć kary za wzięcie udziału w powstaniu - najprawdopodobniej zostaliby oni zesłani w głąb Rosji. Świat się nimi nie interesuje; ludzie ci zdani są wyłącznie na siebie. Są to patrioci - konieczność opuszczenia ojczyzny wynika z podjętej przez nich próby ratowania Polski. Żywo interesują się sytuacją Polaków, a każda zła wieść bardzo ich przygnębia. Czują się „nieproszonymi gośćmi” w świecie, źle im się żyje poza ojczyzną. Zdają sobie sprawę z tego, że wiele jest nieprzychylnych im ludzi; ich wrogiem jest szczególnie zaborca rosyjski, który chce surowo ukarać próbę walki o niepodległość.
Rozpacz emigrantów potęgują dodatkowo ich wzajemne relacje. Mają oni do siebie żal, nie potrafią pogodzić się zwłaszcza w kwestii klęski powstania listopadowego. Zrzucają na siebie odpowiedzialność za nie, obwiniają się nawzajem, kłócą się. Poeta w Epilogu nie dziwi się jednak takiemu zachowaniu tych ludzi - uważa, że wynika ono z umęczenia tak skrajnego, że emigranci nie potrafią nadziei na poprawę losów kraju odnaleźć nawet w wierze i Bogu.
Obraz życia na emigracji w analizowanym fragmencie Epilogu skontrastowany jest z obrazem „kraju lat dziecinnych”. Poeta wspomina ojczyznę pod kątem spędzonego w niej dzieciństwa; przypomina, jak to jest, kiedy człowiek pełen jest młodzieńczego entuzjazmu i nadziei, kiedy jeszcze niewiele w życiu doświadczył, niewiele błędów popełnił. W refleksji nad krajem wyraźnie widać idealizację - ojczyzna zestawiona jest z pierwszą miłością - tak jak ona jest równie niewinna i wspaniała. Jest to miejsce, w którym poznaje się jedynie rzeczy miłe, piękne i przyjemne; miejsce, gdzie płacze się z rzadka, gdzie nie ma żadnych problemów i zgryzot.
Tak jak świat należy do Boga, tak „kraj lat dziecinnych” należał do Polaków. W ojczyźnie czuli się oni bezpiecznie i swojsko. Mimo, że nie była ona ani wielka, ani bogata, to - według poety - była jedynym miejscem, gdzie Polak może odnaleźć szczęście. Mieszkającym w kraju Polakom Mickiewicz przypisuje cechy takie jak lojalność, wzajemna zażyłość. Zawierane przez nich przyjaźnie były wierne, mogli oni na sobie zawsze polegać.
Życie na emigracji znacząco różniło się od życia we wspominanym przez Adama Mickiewicza „kraju lat dziecinnych”. Poeta pragnął wizją wyidealizowanej ojczyzny oderwać pocieszyć emigrantów i oderwać ich od przytłaczającej rzeczywistości. Do nich właśnie adresowany jest Epilog „Pana Tadeusza”.