WYKŁAD 7 PSYCHOLOGIA INWALIDZTWA
Inwalidztwa nie należy traktować jako jedynego wyizolowanego czynnika, który kształtuje osobowość. Jest to wypadkowa wielu czynników z których jedne odgrywaj ą ważniejszą role, inne mniej ważną. Jednym ze skutków fizycznego inwalidztwa jest występowanie u osób niepełnosprawnych zaniżonego obrazu samego siebie a związku z tym niższego poczucia, które wiąże się z nieadekwatną samooceną. Wpływa to mocno na formowanie się niewłaściwego obrazu samego siebie. Wyobraźmy sobie obraz osoby na podstawie różnych czynników. Z jednej strony opinie środowiska mocno wpływają na kształtowanie się obrazu samego siebie, ale z drugiej strony mocno wpływa również nasza własna sprawność, własna świadomość. Obraz samego siebie u osób dotkniętych niepełnosprawnością jest NIŻSZY. U wielu osób niepełnosprawnych występuje w związku z tym obrazem zaniżonej samooceny i niskim obrazem samego siebie niniejsze poczucie wartości ( są to elementy ściśle ze sobą połączone)Do takich wniosków doszedł SCHELSKY. Nie ulega wątpliwości, że istnieje ścisły związek pomiędzy poczuciem niższej wartości a defektami fizycznymi jakie dotykają człowieka niepełnosprawnego.
Odwołując się do teorii ADLERA stwierdzamy, że fizyczne ubytki mogą być powodem i motywacją do pierwszych osiągnięć, czyli nie zawsze niepełnosprawność musi być związana z poczuciem niższej wartości. Są badacze, którzy próbuj ą wiązać poczucie niższej wartości u inwalidów z teorią Adlera. Można powiedzieć, że to poczucie niższej wartości wiąże się z faktem zaistniałego kalectwa i z konsekwencją jaka z tego wynika , jednak na to wszystko składa się cały zespół czynników osobowościowych. Badania psychologiczne SEIDENFELDA wykazały , że osoby niepeł. miały większe poczucie własnej wartości niż osoby zdrowe.
Takie badania się zdarzają, ale należy je traktować ze znakiem zapytania. Bo trzeba by było zbadać jaka to była grupa ludzi zdrowych ( czy nie była to grupa neurotyków). BEATRYCHE WRIGAY analizowała, czy istnieje związek pomiędzy inwalidztwem fizycznym a poczuciem niższej wartości. Stwierdza, że obiektywny fakt kalectwa, inwalidztwa wskazuje niezwykle wąskie kryterium do oceny, która jednostka jest nadmiernie zdolna przekreślać swoją wartość a która nie. Osoba, która stała się niepełnosprawną reaguje na tą reakcję. Osoba taka będzie po prostu bazowała na całej strukturze osobowości przed wypadkiem. Reasumując należy stwierdzić, że inwalidztwo fizyczne może wywierać na osobowość danej jednostki dodatni .(teoria kompensacji Adlera, która na tym bazuje)lub ujemny ( w zależności od ich potencjału, okresu przed doznaniem niepełnosprawności) wpływ.
Każda osoba odpowiedzialna jest za rozwój swojej osobowości i rozwiązywanie problemów, których obiektywnie ma mniej niż osoba niepełnosprawna. Rozwój osobowości zależy też od środowiska w jakim się wychowuje. Żeby wychować człowieka dojrzałego, trzeba uwzględnić wiele czynników przede wszystkim; zależy to od niego samego, od wychowawców, od samego procesu wychowawczego. Jeżeli założymy. że wszystkie te trzy czynniki są pozytywne to osiągnęliśmy sukces w wychowaniu.
Druga sprawa; dziecko może być bardzo dobre, ale jeżeli rodzice będą źli, to dziecko wychowuje się przecież w takim środowisku Jakie narzuca mu rodzina ono przyjmuje pewne rady, nakazy, zakazy, to co rodzice mu przekazuj ą. Jeżeli rodzice będą złymi wychowawcami, to nawet to dobre dziecko nie rozwinie się tak jak powinno, może pójść w kierunku nie przystosowania społecznego.
Załóżmy że dziecko jest dobre, rodzice też, ale rodzice nie potrafią wychowywać, wtedy dziecko ma rozchwiany system wartości.
Ale jeżeli będą spełnione wszystkie trzy wyżej wspomniane czynniki, od których zależy wychowanie (od niego samego, od wychowawców od procesu wychowawczego) to istnieje prawdopodobieństwo, że człowiek taki będzie dobrze przystosowany, ale po pewnym czasie, jeżeli wyjdzie z tego środowiska i wejdzie w taką grupę ,która ma inne wartości niż dotychczasowa rodzina, to może wyrosnąć na niedostosowanego społecznie. W procesie wychowawczym jednym z elementów wychowania jest samo wychowanie, wychowanie do odpowiedzialności i wychowanie do samowychowania. Wychowanie powinno prowadzić do odpowiedzialności w podwójnym wymiarze. Jeżeli w pewnym momencie nie nastąpi( nazwijmy to- moment zwrotny)to jest bardzo nie dobrze. Człowiek musi się zintemalizować.
Od samej osoby zależy rozwój cech i rozwój jej osobowości, a także stopień integracji inwalidztwa, który jest niezbędnym czynnikiem trwania zdrowia psychicznego. Akceptacja psychiczna inwalidztwa dokonuje się na drodze wyobrażenia swego ciała jako istotnego składowego elementu w osobowości i w rezultacie prowadzi do osiągnięcia nowej sytuacji-sytuacji niepełnosprawności pozytywnej stabilizacji, stabilizacji intelektualnej, jak i stabilizacji emocjonalnej. Przed osiągnięciem tego stanu konstytucja fizyczna inwalidy wchodziła jako element osobowości w formie nie uszkodzonej. Osoby dotknięte inwalidztwem rozwiązują te konflikty wewnętrzne w sposób podobny jak osoby zdrowe Fakt zaistnienia inwalidztwa burzy dotychczasową strukturę psychiczną i burzy dotychczasowe życie. Jeżeli nagle ktoś doznaje inwalidztwa to całe jego życie materialne jak i psychiczne zostaje zaburzone. Niektórzy porównują
rodzaj inwalidztwa do śmierci. Reykowski pisząc o osobowości mówi, że polega ona na przechodzeniu od form niższych do wyższych i odbywa się na różnych poziomach systemu, które wchodzą w skład osobowości.
Dotyczy to w szczególności inwalidów, którzy muszą dokonać ogromnego wysiłku rozwojowego, aby zaakceptować i odnaleźć się w zaistniałej sytuacji. Ważnym procesem jest tu proces akceptacji dla każdego człowieka nawet zdrowego.
Psychologiczne skutki inwalidztwa mogą prowadzić do zaburzeń osobowości, a szczególnie tj. poczucie niższej wartości, negatywne zmiany wyobrażenie siebie, zaniżony obraz samego siebie. Wszystko to może prowadzić do większej frustracji, może prowadzić do wzrostu agresywności, depresji, utraty sensu życia. Wszystkie te elementy można zaakceptować. Jak się zaakceptuje inwalidztwo, to można również cieszyć się i funkcjonować zupełnie dobrze w środowisku społecznym. Zdarza się tak, że inwalidztwo może być przyczyną zwątpienia psychicznego Poprzez integrację, weryfikację hierarchii wartości i w rezultacie ustalenie nowej osobowości, można funkcjonować na wyższym poziomie. Ta sama forma inwalidztwa może być różnie przeżywana przez dwie różne osoby. Jest to dowód na to, że zależy to. od danej, konkretnej struktury osobowości, konkretnej osoby.
Jakie są reakcje człowieka, który stracił sprawność. Sytuacja nagłej utraty sprawności, podobnie jak utrata bliskiej osoby podlega sytuacji trudnej, sytuacji kryzysowej, które wywołują zmiany w naszej psychice. Rozwój jego osobowości i wykorzystanie jego możliwości zależą nie tylko od struktury osobowości ukształtowanej przez doznanie takiego, czy innego rodzaju niepełnosprawności, ale zależą także od warunków środowiskowych, ale także w większym stopniu od tego, jak reaguje on na podstawie niepełnosprawności i jaki jest przebieg tej reakcji w czasie.
Reakcje jednostki na utratę sprawności np. na utratę kończyn, złamanie kręgosłupa, porażenia kończyn, paraliżu i innych urazów były przedmiotem badań wielu autorów np. BEATRYCHE WRIGAY Przedstawia ona reakcję na utratę sprawności jako cennej wartości, zwracając szczególnie uwagę na okres reakcji, w której występuje szok psychiczny porównuje ten okres analogicznie do utraty kogoś bliskiego. W momencie kiedy człowiek dowie się, że stracił kogoś bliskiego przeżywa szok, płacze, ale po trzech dniach już nie ma siły płakać, tak jakby ten żal, cierpienie otępiło człowieka. Podobną sytuację przedstawia WRIGAY w sytuacji utraty jakiś sprawności.