Mirosaw Kofta
wrzesie 2005
SWPS PSYCHOLOGIA OSOBOWOCI, II R., wykad, semestr zimowy.
SYLLABUS
Cz. I: WPROWADZENIE (wykad 1-2)
W 1: PRZEDMIOT I PODSTAWOWE POJCIA PSYCHOLOGII OSOBOWOCI
Osobowo jako przedmiot rónych dyscyplin: filozofii czowieka, antropologii spoecznej, socjologii. Dlaczego psychologii potrzebne jest pojcie osobowoci? (stabilno, spójno, i integracja zachowania jako jej przejawy).
Podstawowe pytania, jakie stawia sobie psychologia osobowoci. Idiograficzne i nomotetyczne podejcie do osobowoci. Dwie metafory: osobowo jako ywy organizm i jako ukad mechaniczny.
Gówne orientacje teoretyczne w psychologii osobowoci (teoria cech, teoria uczenia si, podejcie psychodynamiczne, podejcie humanistyczno-egzystencjalne, podejcie spoeczno-poznawcze).
Dwa gówne nurty wspóczesnych studiów nad osobowoci: osobowo jako ukad dyspozycji i jako system mechanizmów psychologicznych.
W 2: KOHERENCJA OSOBOWOCI: RÓDA SPÓJNOI I NIESPÓJNOCI ZACHOWANIA.
(a) Sytuacjonizm i personalizm jako przeciwstawne orientacje przy wyjanianiu zachowania. Pojcie spójnoci zachowania. Rodzaje spójnoci (stabilno, spójno midzysytuacyjna, zgodno zachowania z postaw, spójno poznawcza).
(b) W. Mischela krytyka tradycyjnych teorii osobowoci. Dlaczego przeceniamy personaln spójno zachowania? (rola kulturowo ugruntowanej koncepcji osoby, narzdzi jzykowych i pojciowych, naiwnego dyspozycjonizmu).
(c) Próby rozwizania problemu niezadowalajcej spójnoci zachowania. D. Bem i A. Allen - spójno zachowania a idiograficzne vs. nomotetyczne podejcie do osobowoci; M. Snyder - jako wymiar osobowoci; S. Epstein - wyjanienia metodologiczne). Poznawcza koncepcja róde spójnoci-niespójnoci zachowania (E. T. Higgins)
Cz. II: PODSTAWOWE ORIENTACJE W
PSYCHOLOGII OSOBOWOCI (wykad 3-6)
W 3: OSOBOWO Z PERSPEKTYWY TEORII CECH
Pojcie cechy osoboci. Czy cechy mog by traktowane jako przyczyny zachowania?
Teoria cech G. Allporta.
Strategia badawcza R. Cattela: geneza czynnikowego podejcia do osobowoci. Natura analizy czynnikowej.
Teoria czynnikowa a klasyczna teoria cech: podobiestwa i rónice.
Znaczenie teorii cech dla rozwoju akademickiej psychologii osobowoci. Ograniczenia teorii cech.
W 4: OSOBOWO Z PERSPEKTYWY TEORII UCZENIA SI
Podstawowe pojcia i zaoenia teorii uczenia si.
Teoria uczenia si a: socjalizacja osobowoci; funkcjonowanie i zaburzenia osobowoci (m.in. koncepcja Dollarda i Millera), modyfikowanie zachowania i terapia (Podejcia J. Wolpego, B. Skinnera, A.Bandury).
(c) Nowe tendencje w spoecznej teorii uczenia si (zwaszcza koncepcje M. Seligmana, A. Bandury i W. Mischela): integracja z podejciem poznawczym.
(d) Wpyw teorii uczenia si na akademick psychologi osobowoci: zaakcentowanie znaczenia spoecznego uczenia si i sytuacyjnego kontekstu naszych dziaa.
W 5: PODEJCIE PSYCHOANALITYCZNE
Krótka historia psychoanalizy.
Dynamiczny, strukturalny, topograficzny, i ekonomiczny punkt widzenia na ycie psychiczne w psychoanalizie (metapsychologia).
Metodologczne zaoenia psychoanalizy: zasada historycznego podejcia do osobowoci, zasada naddeterminizmu.
Gówne kierunki psychoanalitycznych studiów nad osobowoci:
Teoria rozwoju psychoseksualnego i charakteru.
Teoria mechanizmów obronnych, i lku, i agresji.
Teoria ego (od klasycznych koncepcji freudowskich do nowej psychologii ego: H.
Hartmann).
(c) Neopsychoanaliza a klasyczny freudyzm: podobiestwa i rónice.
(d) Wpyw psychoanalizy na akademick psychologi osobowoci: zaakcentowanie adaptacyjnego charakteru osobowoci, znaczenie obron psychologicznych, istota niewiadomej regulacji zachowania.
W 6: PSYCHOLOGIA ANALITYCZNA C.G. JUNGA I PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA
Psychologia analityczna C. G. Junga: wprowadzenie.
Struktura osobowosci w ujciu jungowskim.
Postawy i funkcje psychologiczne.
Istota przeomu humanistycznego w psychologii i innych naukach spoecznych (psychiatrii, socjologii).
Na czym polega natura rozwoju osobowoci: koncepcja A. Maslowa.
Jak stajemy si osob: podejcie fenomenologiczne C. Rogersa.
Wpyw orientacji humanistycznej na akademick psychologi osobowoci: podkrelenie roli podmiotowych dowiadcze i kreatywnych funkcji osobowoci.
Cz. III: OSOBOWO A POZNAWANIE WIATA
I PODMIOTOWA KONTROLA WASNEJ AKTYWNOCI (w. 7-12)
W 7-8: WPROWADZENE DO SPOECZNO-POZNAWCZEGO PODEJCIA DO OSOBOWOCI
(a) Gówne zaoenia wspóczesnej poznawczej psychologii osobowoci: Osobowo jako ródo znacze (konstruowanie poznawcze).
(b) Wiedza osobista i sposób jej uycia w konstruowaniu zdarze (rola kategorii pojciowych i schematów poznawczo-ewaluatywnych; znaczenie dostpnoci poznawczej; znaczenie przetwarzania automatycznego i kontrolowanego).
(b) Konstruowanie poznawcze jako fundamentalne zadanie osobowoci: ogólna charakterystyka.
(c) Konstruowanie wasnej przyszoci a adaptacja psychologiczna (generowanie odlegych zada yciowych, moliwych "Ja", tworzenie planów i programów). Dynamiczne formy konstruowania osobowej przyszoci.
(d) (Re)konstruowanie wasnej przeszoci a adaptacja psychologiczna (m.in. znaczenie procesów modyfikacji zapisu pamiciowego zdarze, uzasadniania wasnego postpowania, atrybucji, obwiniania siebie i innych, porówna spoecznych, mylenia kontrfaktycznego itd).
W 9-10: OBRAZ SIEBIE JAKO REPREZENTACJA POZNAWCZA I JAKO RÓDO MOTYWACJI. „JA” W WIECIE SPOECZNYM.
(a) Ja podmiotowe i przedmiotowe: zjawisko samowiadomoci. Pojcie Ja jako podstawowa przesanka integracji dowiadczenia i zachowania na poziomie osoby.
(b) Jedno „ja” czy wiele „ja”?: rola orientacji temporalnej, kontekstu spoecznego; tosamo indywidualna a tosamo spoeczna, „Ja" publiczne i "Ja" prywatne. Koncepcja schematów poznawczych i hierarchii pojciowych jako próba rozwizania problemu jednoci vs. wieloci "Ja".
(c) Samowiedza a przetwarzanie informacji: Spontaniczne pojcie Ja (McGuire) i Ja robocze (Markus). Rola zmiennych wymogów sytuacji i chronicznej dostpnoci kategorii (Higgins). Ja jako system autoschematów: geneza i funkcjonowanie (H. Markus). Konsekwencje autokoncentracji.
(d) Denia zwizane z „ja”: zapewnienie poczucia wasnej wartoci; poczucia tosamoci (jednoci i odrbnoci od innych); podmiotowej kontroli nad biegiem zdarze; wzrostu i rozwoju osobistego; trafnego samopoznania. Procesy autoafirmacji (Steele) i autoweryfikacji (Swann). Iluzje na swój wasny temat jako skadniki zdrowia psychicznego.
(e) Samoocena: Ja realne, Ja idealne, i Ja powinnociowe a afekt i zachowanie (model Higginsa); samooceny czstkowe a samoocena globalna; strategie zapewniania pozytywnej samooceny; istota i dysfunkcjonalno negatywnej samooceny.
(f) Tosamo indywidualna a tosamo spoeczna (Tajfel, Turner, Jarymowicz, Brewer, Brown). Poczucie wasnej tosamoci. róda i przejawy denia do odrbnoci i indywidualnoci. Tosamo spoeczna: geneza i funkcjonowanie. Samoocena indywidualna a samoocena kolektywna. Tosamo spoeczna i procesy kategoryzacji a stereotypy i uprzedzenia. Teoria optymalnej dystynktywnoci.
(g) Inni jako cz Ja: koncepcja Ja niezalenego i Ja wspózalenego (Markus i Kitayama). Rónice zwizane z pci i próby ich wyjanienia (hipotezy psychoanalityczne i feministyczne). Znaczenie zrónicowania kulturowego: kultury indywidualistyczne vs. kolektywistyczne.
W 11: ROZWÓJ „JA”
Przesanki rozwoju percepcji siebie we wczesnym dziecistwie: rola dowiadcze percepcyjnych, uczenia si kontyngencji, i staoci obiektu.
Rozpoznawanie siebie a budzenie si samowiadomoci (bad. Gallupa).
Procesy odpowiedzialne za formowanie si samowiedzy: podejcie psychologii kulturowej (Schweder); rola roboczych modeli Ja, jani odzwierciedlonej, porówna spoecznych, wnioskowania z wasnych zachowa, i procesów identyfikacji.
Fazy rozwoju samowiedzy (S. Harter).
W 12: OSOBOWO A PODMIOTOWA KONTROLA I SAMOREGULACJA: MECHANIZMY POZNAWCZE I MOTYWACYJNE.
(a) Cele dystalne jako skadniki Ja i jako standardy samoregulacji (Emmons, Cantor, Wieczorkowska) - m.in. zwizek treci celów yciowych z dobrostanem psychicznym, znaczenie stopnia autonomii celów, poziomu ich abstrakcji-konkretnoci, zakresu celu. Cele osobiste a integracja osobowoci: kongruencja i koherencja (Sheldon & Kasser).
(b) Podmiotowa kontrola jako przesanka skutecznej samoregulacji: rola oczekiwa wolnoci, kontroli, i wasnej skutecznoci (Bandura, Seligman). Zjawisko iluzji kontroli (Langer) i nierealistycznego optymizmu (Weinstein). Motywacja do kontroli i jej przejawy (Pittman, Weary).
Orientacja na dziaanie jako warunek samoregulacji (modele Gollwitzera i Kuhla). Procesy identyfikacji wasnego dziaania (Wegner i Vallacher), oraz procesy kontroli umysu (Wegner) jako mechanizmy wspomagajce orientacj na dziaanie.
(d) Konsekwencje zagroenia wolnoci i kontroli: reaktancja (Brehm), , pobudzenie motywacji do kontroli (Pittman), wyuczona bezradno (Seligman, Kofta i Sdek). Adaptacja poznawcza do zagroenia jako caociowa reakcja przywracania podmiotowej kontroli (Taylor).
Naiwne koncepcje inteligencji, natura celów, a przyjmowanie orientacji bezradnociowej lub zaradnociowej w odpowiedzi na wyzwania (koncepcja C. Dweck).
(e) W stron integracji: rola systemu dowiadczeniowego i systemu racjonalnego w samoregulacji psychicznej (koncepcja S. Epsteina).
literatura obowizkowa:
Klasyczne orientacje w psychologii osobowoci
Podejcie teorii cech:
Hall, C. C. & Lindzey, G. (1990 lub 1994).Teorie osobowoci (R. 12: Allportowska psychologia jednostki, 404-436). W-wa: PWN.
Podejcie psychoanalityczne:
Hall, C. C. & Lindzey, G. (1990 lub 1994).Teorie osobowoci (R. 2: Klasyczna teoria psychoanalityczna Freuda, s. 38-73; R. 3: Psychospoeczna teoria rozwoju E. Eriksona, s. 91-100; R. 4: Analityczna teoria Junga, s. 112-142; R. 5: Teorie psychospoeczne - Adler, Fromm, Horney i Sullivan, s. 149-192). W-wa: PWN.
Drat-Ruszczak, K. (2000). Teorie osobowoci - podejcie psychodynamiczne i humanistyczne (s. 624-651: psychologia ego, teoria relacji z obiektem, psychologia self). W: J. Strelau (red.), Psychologia - podrcznik akademicki (t. 2). Gdask: Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Podejcie teorii uczenia si:
Hall, C. C. & Lindzey, G. (1990 lub 1994).Teorie osobowoci (R. 15: Teoria bodca-reakcji, s. 517-574). W-wa: PWN.
Podejcie psychologii humanistycznej:
Bugental, F. F. (1979). W poszukiwaniu autentycznoci. W: K. Jankowski (red.), Przeom w psychologii (s. 325-340). W-wa, Czytelnik 1979
Drat-Ruszczak, K. (2000). Teorie osobowoci - podejcie psychodynamiczne i humanistyczne (s. 640-651: nurt humanistyczny:). W: J. Strelau (red.), Psychologia - podrcznik akademicki (t. 2). Gdask: Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Osobowo a poznawanie wiata i podmiotowa kontrola wasnej aktywnoci
Doliski, D. (1993). Orientacja defensywna (ss. 75-110). W-wa: Wyd. Instytutu Psychologii PAN.
Kofta, M., & Doliski, D. (2000). Poznawcze podejcie do osobowoci (cao). W: J. Strelau (red.), Psychologia: podrcznik akademicki (t. 2). Gdask: Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kolaczyk, A. (1998). Czuj, myl, jestem. wiadomo i procesy psychiczne w ujciu poznawczym (teoria S. Epsteina: s. 14-24). Gdask: Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kwiatkowska, A. (1999). Tosamo a spoeczne kategoryzacje (teorie tosamoci spoecznej: s. 80-112). Warszawa: Wyd. Instytutu Psychologii PAN.
Mdrzycki, T. (1996). Osobowo jako system tworzcy i realizujcy plany (ss. 84-96, 110-134). Gdask: Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Pervin, L. A. (2002). Psychologia osobowoci. Gdansk: GWP: s. 252 (od "Spoeczno-poznawcza koncepcja Ja") do 273; s. 281 (od "Stao i zmienno zachowa") do 304.
Rosenhan, D. L., & Seligman, M. E. P. (1994). Psychopatologia (depresja: t. 1, ss. 395-405; zaburzenia osobowoci: t. 2, ss. 103-128). Warszawa: Polskie Towarzystwo Psychologiczne.
Sdek, G. (2001). Jak ludzie radz sobie z sytuacjami, na które nie ma rady? .W: M. Kofta & T. Szustrowa (red.), Zudzenia, które pozwalaj y: Szkice ze spoecznej psychologii osobowoci (ss.289-317). W-wa: PWN (lub: wyd.II, 2001, s. 226-248).
Taylor, S. E. (1984). Przystosowanie do zagraajcych wydarze. Nowiny
Psychologiczne, Nr. 6-7, s. 15-38.
Wojciszke, B. (2002). Czowiek wród ludzi (rozdzia 4, s. 136-176). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.