131. Ewolucja polskiego bohatera romantycznego.
Rok 1823: poemat Mickiewicza “Grażyna” oraz II i IV część “Dziadów”. Wymienione utwory przyniosły ze sobą pierwszych w pełni zindywidualizowanych bohaterów romantycznych.
“Grażyna” - akcja poematu rozgrywa się w średniowiecznej Litwie. Rządzi tam książę Litawor. Grażyna jest jego żoną. Litwa przeżywa okres sporów i walk książąt dzielnicowych, zmuszanych przez Witolda do uległości. Litawor, młody i popędliwy książę Nowogródka, nie chce uznać zwierzchnictwa Witolda i wzywa na pomoc Krzyżaków. Aby zapobiec hańbie i zdradzie, Grażyna przywdziewa zbroje męża i na czele rycerzy rusza do walki z Krzyżakami - największymi wrogami. Ginie, a zrozpaczony Litawor uzmysławia sobie, jak niegodny czyn chciał popełnić i zadaję sobie śmierć przy zwłokach żony.
Grażyna otwiera więc galerię romantycznych bohaterów Mickiewicza, którzy w obronie ukochanej ojczyzny i honoru nie wahają się poświęcić życie. Grażyna podejmuje samotnie heroiczną decyzję. Nawet jej rycerze nie wiedzą, kto ich prowadzi do boju.
Gustaw z IV części “Dziadów” to romantyczny bohater na miarę Wertera z utworu Goethego. Gustaw jest nieszczęśliwym porzuconym kochankiem. Siła jego uczuć była tak wielka, że przestał istnieć dla świata. Nie obchodziło go nic poza własnym cierpieniem i wspominaniem ukochanej. Szaleństwo popchnęło go ku myślom samobójczym.
Werterowski typ bohatera romantycznego był w dobie romantyzmu bardzo popularny. Szanującemu się romantycznemu poecie wręcz nie wypadało być szczęśliwie zakochanym. Liczyła się tylko miłość wielka, tragiczna.
Rok 1828 - powieść poetycka “Konrad Wallenrod”. Konrad jest bohaterem tragicznym, który nie widząc innego sposobu, decyduje się na walkę poprzez podstęp i zdradę. Jest to pierwszy z Mickiewiczowskich bohaterów, pokazany w całym skomplikowaniu psychologicznym, postać niejednoznaczna i wywołująca kontrowersyjne oceny. Z Grażyną łączy go miłość do ojczyzny, poświęcenie dla innych. Oboje walczą i są skazani na klęskę. Czyn Grażyny nie wywołuje jednak sprzeciwu moralnego.
Rok 1832 - III część “Dziadów”, wielki dramat romantyczny. Główny bohater, Gustaw z IV części, odnajduje sens życia, doznaje przemiany duchowej. Symbolicznie jest to pokazane w celi więziennej, gdzie Gustaw pisze: “Tu umarł Gustaw, narodził się Konrad”. Poeta Konrad odnalazł własne miejsce w życiu, w chęci poświęcenia życia za ojczyznę., konieczności walki z zaborcą.
Jest to bohater obdarzony poczuciem dziejowej misji, własnej mocy i potęgi. Romantyczny indywidualizm Konrada płynie z jego wiary w siłę poezji, jej oddziaływanie na naród, w sens poświęcenia się nieprzeciętnej jednostki dla dobra narodu. W “Wielkiej Improwizacji” Konrad nie waha się wadzić z Bogiem. Ofiarowuje siebie, ale w zamian chce wolności i szczęścia narodu. (Idea prometeizmu - poświęcenia się jednego człowieka w imię dobra innych). Konrad, jak inni bohaterowie romantyczni, w samotności przeżywa klęski i uniesienia. Bohater ma bolesną świadomość tragicznej sytuacji narodu i swoich przyjaciół, prześladowanych za wolnościowe dążenia. Pomimo zwątpień, jest w nim jednak żarliwa wiara we własne posłannictwo i moc poezji. Dzięki tej wierze, zazwyczaj nie odbieramy bohatera III części “Dziadów” jako postaci znajdującej się w sytuacji bez wyjścia. Ożywia go wielka idea, która dodaje mu sił. Grzech pychy - wyzwanie Boga na pojedynek- dzięki księdzu Piotrowi zostaje wymazany, a Konrad uwalnia się z mocy szatana.
Rok 1834 - epopeja “Pan Tadeusz”. Głównym, choć nie tytułowym, bohaterem jest Jacek Soplica. To postać na wskroś romantyczna. Nieszczęśliwa miłość do Ewy Horeszkówny i wzgarda okazana Jackowi przez jej ojca, dumnego magnata - stolnika Horeszkę, popchnęły młodego Soplicę do zbrodni. Uznany za zdrajcę i sprzymierzeńca Moskali, splamiony polską krwią, do końca życia miał obciążone sumienie. Samotny i nieszczęśliwy szukał odkupienia w służbie ojczyźnie i społeczeństwu. Na znak pokuty przywdział mnisi habit i przybrał imię księdza Robaka.
Jako Ksiądz Robak okazał się niezmordowanym emisariuszem politycznym, przygotowywał szlacheckie zaścianki do powstania przeciw zaborcy, przyłączenia się do legionów Dąbrowskiego. Był cichy i skromny, osłaniał twarz mnisim kapturem. Nikt nie znał jego tajemnicy. Choć zła sława i hańba Jacka musiały mu bardzo ciążyć, dopiero na łożu śmierci wyznał: “Jam jest Jacek Soplica”.
Tragiczne dzieje jego życia i wielkie zasługi dla ojczyzny wzruszyły nawet największego wroga Jacka - starego sługę Horeszków, klucznika Gerwazego. Ksiądz Robak w duchownej szacie szukał ochrony przed cierpieniem, nie uciekał jednak od rzeczywistości. To przy cechach romantycznych zupełnie nowy element.
Ksiądz Robak to pierwszy z wielkich bohaterów Mickiewicza, który działa wśród społeczeństwa, wierzy w sens wspólnego wysiłku. Nie ma w nim złudzeń Konrada, że sam jeden potrafi dokonać czegoś wielkiego.
Syn Jacka Soplicy, Tadeusz, i córka Ewy Horeszkówny, Zosia, pobiorą się, będą żyć szczęśliwie. To optymistyczne zakończenie epopei przekonuje, że winy Jacka zostały odkupione. On sam nie zaznał szczęścia, ale Tadeusz ma przed sobą pomyślną przyszłość. Wprowadzenie do utworu postaci syna głównego bohatera jest również nowym rysem. Inni Mickiewiczowscy bohaterowie umierali samotnie i tragicznie.