OPRACOWANE PYTANIA NA EKOLOGIĘ.

1. Co to jest ekologia?

Ekologia jest nauką o strukturze i funkcjonowaniu przyrody.

2. Co to jest ekosystem?

Ekosystem jest to ogół organizmów wraz z ich abiotycznym środowiskiem (struktura), pozostających we wzajemnych relacjach (funkcjonowanie)

3. Podaj prawo minimum Liebiga.

Prawo minimum Liebiga - (twórcą był Sprengel) Możliwość rozwoju organizmu określa składnik, którego jest najmniej w stosunku do wymagań organizmu; jedno z podstawowych praw ekologii klasycznej, mówiące, że czynnik, którego jest najmniej (jest w minimum) działa ograniczająco na organizm, bądź całą populację. Justus von Liebig prowadził swoje badania w drugiej połowie XIX w. na roślinach, u których zauważył, że wystarczy niedobór jednego tylko ze składników pożywki, na której były hodowane, aby ograniczyć wzrost rośliny. Potem udowodniono, że prawo minimum odnosi się także do innych organizmów żywych i ma zastosowanie ogólnoprzyrodnicze.

4. Podaj prawo tolerancji Shelforda.

Zasada Shelforda - Rozwój danego organizmu jest uwarunkowany zarówno przez czynniki występujące w niedoborze jak i w nadmiarze ;koncepcja mówiąca, że zarówno niedobór, jak i nadmiar różnych czynników wpływa na organizm limitująco. Prawo to określa możliwość rozwoju populacji. Możliwość bytowania organizmów określają dwie wartości, tzw. ekstrema działającego czynnika: minimum i maksimum.

5. Co to jest tolerancja ekologiczna?

Tolerancja ekologiczna - zdolność przystosowania organizmów do zmian natężenia danego czynnika fizyczno-chemicznego środowiska, takich jak np.:

• temperatura

• światło

• zanieczyszczenie

• wilgoć

• ilość dostępnego powietrza

• stężenie soli mineralnych

• kwasowość

6. Co to jest zakres tolerancji ekologicznej?

Zakres tolerancji - (amplituda) zakres wartości jakiegoś czynnika (np. temperatury, oświetlenia, wilgotności), w obrębie którego organizm jest w stanie utrzymać się przy życiu. Zakres tolerancji jest określony przez dwie wartości skrajne (pessiman) - najniższą (minimum) i najwyższą (maksimum) - działającego czynnika. Przekroczenie tych wartości powoduje zahamowanie procesów życiowych, a następnie śmierć organizmu. W obrębie zakresu tolerancji znajduje się strefa środkowa - tzw. optimum. Są to optymalne - najkorzystniejsze dla funkcjonowania organizmu - wartości określonego czynnika.

7. Co to jest grupa ekologiczna?

Grupa ekologiczna - to zgrupowanie organizmów o podobnym zakresie tolerancji.

8. Co to jest poziom troficzny?

Poziom troficzny tworzą organizmy odżywiające się tym samym typem pokarmu (na tym samym poziomie)

9. Podaj dokonaj podziału organizmów żywych na królestwa i podkrólestwa.

Królestwo:

• Jądrowe

• Bezjądrowe

• Bakterie i sinice

Podkrólestwo:

• zwierząt

• roślin

• grzybów

10. Co to jest fotosynteza?

Fotosynteza to synteza związków organicznych z prostych substancji nieorganicznych z udziałem energii świetlnej.

11. Co to jest chemosynteza?

Chemosynteza, proces przyswajania tlenku węgla(IV) z atmosfery, analogiczny do fotosyntezy, lecz zachodzący nie przy udziale światła, ale dzięki energii chemicznej uzyskiwanej z utleniania prostych substancji nieorganicznych (wodór, siarkowodór, amoniak, sole żelaza(II), metan).

Chemosyntezę przeprowadzają niektóre gatunki bakterii tzw. chemoautotrofy. Proces chemosyntezy odgrywa ważną rolę w obiegu pierwiastków w przyrodzie.

12. Co to jest autotrofia?

Autotrofia zdolność do samodzielnego wytwarzania potrzebnych do życia i rozwoju organizmu substancji org. z substancji nieorg. (na drodzefotosyntezy lubchemosyntezy) wykazywana przez rośliny zielone i niektóre bakterie; samożywność

13. Co to jest heterotrofia?

Heterotrofia - cudzożywność, odżywianie się organizmów (heterotrofów) związkami org. i wykorzystywanie ich poprzez enzymatyczne przemiany chem.; dotyczy zwierząt i człowieka, większości bakterii oraz grzybów; przeciwieństwo autotrofizmu.

14. Co to jest samożywność?

Samożywność, autotrofizm, autotrofia- sposób odżywiania się charakterystyczny dla roślin, częściej bakterii i protistów, polegający na syntezie związków organicznych z prostych związków mineralnych. Energia konieczna do tego procesu pochodzi z energii słonecznej (fotosynteza) lub z prostych związków organicznych, nieorganicznych lub pierwiastków np. z metanu, siarkowodoru, jonów żelaza (chemosynteza).

15. Co to jest cudzożywność?

Cudzożywność, heterotrofizm, heterotrofia (gr. héteros-różny, trofe-pokarm) - sposób odżywiania zwierząt, protistów zwierzęcych, grzybów, bakterii pasożytniczych i saprofitycznych oraz roślin pasożytniczych. Cudzożywność polega na pobieraniu gotowych związków organicznych (w przeciwieństwie do samożywności).

Organizmy cudzożywne nie mają zdolności chemo- i fotosyntezy, w związku z tym nie mogą, jak to robią samożywne, wytwarzać substancji organicznych z prostych związków nieorganicznych. Dlatego też podstawą ich istnienia są organizmy samożywne. Z kolei organizmy cudzożywne są niezbędne dla samożywnych, ponieważ dostarczają im CO₂, niezbędnego do fotosyntezy. Cudzożywność jest również niezbędna dla obiegu materii w przyrodzie.

16. Co to jest trofia?

trofizm - stosunki pokarmowe między organizmami biocenozy, określające również stan zasobów pokarmowych danego terenu

17. Co to jest biogen? Wymień trzy podstawowe biogeny i podaj ich wzory chemiczne.

Biogeny - to pierwiastki, od których zależy rozwój życia biologicznego: węgiel (C), azot (N), fosfor (P).

18. Co to jest flora?

Flora - jest zbiorem jednostek genetycznych zasiedlających Ziemię lub jej wybrane regiony.

19. Co to jest roślinność?

Roślinność - jest forma wypełnienia przestrzeni przez naturalne ugrupowania roślin - zbiorowiska roślinne.

20. Wymień substancje o najlepszym i najgorszym przewodnictwie cieplnym?

Substancjami najlepiej przewodzącymi ciepło są metale (diament, sredbro, miedź) , najsłabiej gazy. Według slajdów: najlepszym jest piasek najsłabszym powietrze.

21. Wymień substancje o największej i najmniejszej pojemności cieplnej?

Substancja o największej pojemności ciepła to woda a o najmniejszej to powietrze.

22. Co to jest pojemność cieplna wagowa a co to jest pojemność cieplna objętościowa. Ile wynoszą one dla wody?

Pojemność cieplna to ilość ciepła potrzebna do podniesienia temperatury 1g (wagowa) lub 1cm³ (objętościowa) substancji o 1^oC. Pojemność cieplna wody wynosi 1 cal/g x ^oC- równa dla p.c. wagowej i objętościowej.

23. Narysuje schematycznie i opisz (nazwa strefy, panujące tam temperatury) strefy termiczne jeziora podczas lata?

cyrkulacja letnia

24. Do jakiego typu termicznego należą jeziora strefy umiarkowanej?

Jeziora dimiktyczne.

25. Co to jest strefa skoku termicznego w jeziorze? W których porach roku zachodzi mieszanie wód w jeziorach umiarkowanej strefy klimatycznej?

Metalimnion, termoklina - środkowa, przejściowa warstwa wody w jeziorach. Warstwa skoku termicznego. W warstwie tej - o miąższości kilku metrów - następuje w okresie stagnacji letniej gwałtowny spadek temperatury wody wraz z głębokością (termoklina), a w okresie stagnacji zimowej - jej podwyższenie. Wiosną i jesienią.

26. Dlaczego jeziora zamarza od góry?

0°C woda zaczyna zamarzać - pojawia się lód. Ponieważ najzimniejsza woda jest rzadsza (czyli lżejsza) od trochę cieplejszej, wypływa na powierzchnię i tam zaczyna zamarzać tworząc powierzchnię lodu. Tylko woda zamarza od góry. Inne ciecze (np. olej) są najcięższe w najniższej temperaturze i dlatego zamarzają od dołu. Zjawisko to ma fenomenalne znaczenie dla przyrody (np. dzięki niemu nie zamarzają całkowicie jeziora - na dnie utrzymuje się warstwa nie zamarzniętej wody o temperaturze około 4oC).

27. Co to jest stratyfikacja termiczna jeziora?

Stratyfikacja termiczna jeziora jest to układ temperatur warstw jeziora w ciągu roku.

Temperatura wody obniża się w kierunku od powierzchni zwierciadła wody do dna w jeziorze i tworzy trzy warstwy:

• epilimnion - górna warstwa - znajdująca się pod wpływem wiatru i z związku z tym mieszana, o dość wyrównanej temperaturze

• metalimnion - warstwa przejściowa, znajduje się w nim termoklina

• hypolimnion - dolna warstwa

28. Co to jest homotermia? Kiedy występuje?

homotermia - wyrównanie się temperatury wody do 4°C na całej głębokości, zachodzące w śródlądowych zbiornikach wodnych wiosną i jesienią

29. Co to jest jezioro holomiktyczne?

Jeziora holomiktyczne - mieszaniu ulega cała masa wody.

30. Jaki zakres promieniowania widzialnego (kolor) dociera najgłębiej w wodzie?

Światło w zakresie widma zielonego dociera najgłębiej wodzie.

31. Jakie rośliny rosną najgłębiej w oceania? Jaki wykorzystują barwnik?

Najgłębiej w oceanach rosną brunatnice i kranosrosty. Wykorzystują barwnik czerwony.

32. Dlaczego brunatnice i krasnorosty są koloru brunatno-czerowonego?

Są one koloru brunatno - czerwonego, ponieważ pochłaniają widmo zielone a odbijają widmo, które nie dociera tak głęboko (m.in. czerwony). A ponieważ ten zakres promieniowania nie dociera tam wcale, są one widziane jako czerwono brunatne dopiero po wyjęciu na powierzchnię lub po oświetleniu innym źródłem światła.

33. Od jakich czynników zależy przenikanie światła w głąb wody?

Przenikanie światła zależy od: substancji rozpuszczonych, zawiesiny.

34. Wyjaśnij, od czego zależy niebieska, zielona i brunatna barwa wody.

Barwa wody zależy od ilość zielonych glonów w wodzie.

35. Jakie czynniki sprzyjają szybkiemu rozkładowi materii organicznej?

Środowisko tlenowe.

36. W jeziorze, oceanie, na torfowisku powstaje osad. Dlaczego?

W środowisku o ograniczonym dostępie tlenu rozkład zachodzi powoli i może dojść do akumulacji materii organicznej w postaci gleb organicznych, torfów lub osadów jeziornych i morskich.

37. Podaj przykłady organizmów o małym zakresie tolerancji na zmiany temperatur. Jak nazywają się takie organizmy?

Stenotermy (organizmy stenotermiczne) są to takie organizmy, które wykazują wąski. zakres tolerancji na temperaturę np. wiele bakterii, koralowce, termity

38. Podaj przykłady organizmów o dużym zakresie tolerancji na zmiany temperatur. Jak nazywają się takie organizmy?

Eurytermy mają szeroki zakres tolerancji temperatury, np. człowiek, żmija zygzakowata, brzoza, trzcina, dąb, wróbel, sosna.

39. Jaki zakres tolerancji, w jakim zakresie temperatur posiadają organizmy polistenotermiczne?

Gatunki ciepłolubne o wąskim zakresie tolerancji termicznej.

40. Jaki zakres tolerancji, w jakim zakresie temperatur posiadają organizmy oligostenotermiczne?

Gatunki zimnolubne o waskim zakresie tolerancji termicznej.

41. Jakie organizmy należą do stałocieplnych?

Ptaki i ssaki.

42. Od jakich czynników zależy temperatura ciała organizmów zmiennocieplnych?

Gł. czynnikiem jest energia zewnętrzna - temp otoczenia tych organizmów (ich odżywianie i oddychanie) oraz procesy fermentacji; zmiennocieplne są wszystkie bezkręgowce oraz ryby, płazy i gady

43. Co to jest fermentacja?

FERMENTACJA - To enzymatyczne procesy stopniowego beztlenowego rozkładu związków organicznych pod wpływem enzymów wytwarzanych przez drobnoustroje (drożdże, pleśniaki, bakterie); wydajność energetyczna fermentacji jest bardzo mała; zachodzi powszechnie w organizmach; końcowe produkty są rozmaite - różne kwasy, np.: mlekowy, octowy, masłowy, alkohole; przypuszcza się, że fermentacja była źródłem energii u pierwotnych organizmów, kiedy atmosfera ziemska nie zawierała tlenu (biogenoza).

44. O czy mówi reguła Bergmanna?

Reguła Bergmanna: rozmiary zwierząt stałocieplnych, żyjących w chłodniejszym klimacie, są większe niż spokrewnionych z nimi zwierząt żyjących w klimacie cieplejszym.

45. O czy mówi reguła Allena?

Reguła Allena: długość wystających części ciała u zwierząt stałocieplnych (uszu, kończyn, ogona) jest mniejsza na północy i większa na południu.

46. Co to jest fotoperiodyzm?

Fotoperiodyzm, reakcja roślin na długość działania światła i przerw w jego oddziaływaniu objawiająca się zakwitaniem.

47. W jakich ekosystemach światło jest ważnym czynnikiem ograniczającym produkcję?

Rośliny cieniolubne, skiofity (gr. skiá=cień + philèō=lubię) - rośliny, które przystosowane są do życia w warunkach dużego zacienienia. Rośliny te źle rosną w pełnym słońcu i nie wytrzymują w tych warunkach konkurencji z innymi roślinami.

48. Jakie rośliny rosną najgłębiej w wodzie? Jakie barwniki wykorzystują w procesie fotosyntezy?

Najgłębiej w oceanach rosną brunatnice i kranosrosty. Wykorzystują barwni zielony.

49. Która część widma, (jaki kolor) promieniowania widzialnego dociera najgłębiej w wodzie?

Światło w zakresie widma zielonego dociera najgłębiej wodzie.

50. Gdzie występują i jak się nazywają rośliny wykazujące duże zapotrzebowanie na słoneczne promieniowanie bezpośrednie?

HELIOFITY - światłolubne, światłożądne rośliny, dla których optymalne warunki życiowe stwarza pełne oświetlenie, zacienienie zaś jest szkodliwe, związane z siedliskami nie ocienionymi, wydmowymi, naskalnymi, torfowiskowymi, m.in. brzoza, modrzew, olsa szara, sosna zwyczajna, słonecznik, pomidor, cebula, ogórek

51. Podaj przykłady roślin rosnących przy niedoborze światła słonecznego. Nazwij je.

Rośliny cieniolubne, skiofity - rośliny, które przystosowane są do życia w warunkach dużego zacienienia. Rośliny te źle rosną w pełnym słońcu i nie wytrzymują w tych warunkach konkurencji z innymi roślinami.

52. Gdzie rosną w Polsce geofity wczesnowiosenne? Wyjaśnij ten termin (co to jest geofit i dlaczego wczesnowiosenny). Podaj ich przykłady.

Geofity WCZESNOWIOSENNE - rośliny ziemnopączkowe; to gatunki, których pączki nie sprzyjające pory roku przetrzymują pod ziemią, pędy tych roślin odnawiają się tuż po ustąpieniu zimy, z pączków, które przezimowały pod powierzchnią ziemi; pączki wyrastają z podziemnych części takich jak kłącza, cebulki i bulwy - w organach tych zmagazynowane są od poprzedniego roku substancje odżywcze; korzystając z tych odłożonych wcześniej zapasów, neofity mogą wykształcać duże, w pełni rozwinięte liście i kwiaty bardzo wczesną wiosną, gdyż tylko brak przymrozków umożliwi wzrost. Tulipan, żonkil, krokus.

53. Zdefiniuj hydrofity i podaj przykład.

Rośliny wodne,rośliny wodnopęczkowe - rośliny stałe bytujące w środowisku wodnym (związane z dnem lub unoszone biernie); mogą być zanurzone całkowicie (np. moczarka Kanad.) albo mieć część pędów wynurzoną (gł. pływające liście - np. grzybienie); pędy są zwykle wydłużone, wiotkie.

54. Zdefiniuj higrofity i podaj przykład.

Hygrofity, higrofity, rośliny bagienne - rośliny zamieszkujące siedliska lądowo-bagienne, mocno uwilgotnione. Są roślinami wilgociolubnymi, wrażliwymi na niedobór wody. Należą do nich np. takie gatunki, jak szczawik błotny, knieć błotna.

55. Zdefiniuj kserofity właściwe i podaj przykład.

Kserofity, rośliny sucholubne, kserofilne - rośliny przystosowane (fizjologicznie i anatomicznie) do życia w suchych miejscach takich jak step, pustynia, półpustynia, wydmy, piaski. Niektóre z nich potrafią magazynować wodę, np. kaktusy.

56. Zdefiniuj sukulenty i podaj przykład.

Rośliny gruboszowate, rośliny siedlisk suchych, gromadzące zapas wody podczas pory deszczowej w specjalnej tkance, co pozwala im przetrwać długie okresy suszy; wykazują wiele przystosowań ograniczających transpirację, np. często u nich spotykane: kształt kulisty lub walcowaty, żebra, gęste ciernie i włoski, redukcja liści, gruby nabłonek, woskowy nalot, zagłębione szparki oddechowe;

- kaktusy, wilczomlecze, aloesy, agawy, grubsze, przypołudniki jałowiec

57. Zdefiniuj efemery i podaj przykład.

Rośliny aktywne tylko w porze wilgotnej; zamykają cały cykl rozwojowy, od wykiełkowania do wydania nasion, w jednym sezonie wilgotnym, a okresy suszy przeżywają w formie nasion

• rośliny pustynne po sporadycznych deszczach

58. Omów podział kserofitów i wskaż ich cechy charakterystyczne.

Kserofity, rośliny sucholubne, kserofilne - rośliny przystosowane (fizjologicznie i anatomicznie) do życia w suchych miejscach takich jak step, pustynia, półpustynia, wydmy, piaski. Niektóre z nich potrafią magazynować wodę, np. kaktusy. Przy niewielkim udziale wody mogą budować swoje ciała. Dzieli się je na:

• sukulenty (rośliny gruboszowate)

• łodygowe

• liściowe

• korzeniowe

• suchorośla (suchorosty, sklerofity).

Przykłady kserofitów:

• kaktusy,

• karagana złocista,

• welwiczja przedziwna.

59. Zdefiniuj acidofity i podaj kilka przykładów.

Rośliny acydofilne - kwasolubne, żyjące w środowisku o odczynie kwaśnym, unikające m.in. podłoża zasobnego w wapń, np. wrzos zwyczajny, borówka czernica, bielistka siwa, żarnowiec, szczaw polny, jagoda czarna

60. Jak nazywają się rośliny lubiące dużą zawartość azotu w biotopie? Gdzie one rosną? Podaj ich przykłady.

NITROFILE - rośliny nitrofilne, azotolubne, rosnące na glebach bogatych w azot, gł. roślinność ruderalna, porastająca śmietniska, kompostowniki - są wskaźnikami synantropizacji, np. pokrzywa zwyczajna, komosa, szrłat, malina właściwa

61. Jak nazywa się formacja roślinna rosnąca wzdłuż wybrzeży oceanicznych w strefie tropikalnej? Do jakiej grupy ekologicznej zaliczamy rosnące tam rośliny?

NAMORZYNY - lasy mangrowe, formacja wiecznie zielonych lasów międzyzwrotnikowych na płaskich, bagnistych wybrzeżach morskich w strefie pływów;

-zalicza się je do HALOFILÓW - słonorośla, rośliny występujące na siedliskach słonych, obfitujących obfitujących łatwo rop. Sole, gł. chlorki węglany i siarczany sodu i magnezu; posiadaję liczne korzenie podporowe i oddechowe, np. azant ostrokrzewolistny

62. Zdefiniuj kalcyfity i podaj kilka ich przykładów.

Rośliny kalcyfile, wapnolubne, dla których optymalnym środowiskiem są gleby lub wody bogate w związki wapnia działający sprzyjająco na ich wzrost; np. szarotka alpejska, zawilec żółty, orlik pospolity, na skałach węglanowych rośnie len alpejski, na murawach na gleie wapiennej aster gwędka, na łąkach szałwia łąkowa

63. Podaj przykłady ekosystemów zasobnych w biogeny. Jak nazywamy panujące tam warunki troficzne?

Warunki eutroficzne - bogata zasobność różnorodnych substancji pokarmowych, zróżnicowana i obfita fauna i flora; np. żyzny las liściasty, torfowisko niskie, las równikowy, rafy koralowe, jeziora eutroficzne

64. Podaj przykłady ekosystemów ubogich w biogeny. Jak nazywamy panujące tam warunki troficzne?

Warunki oligotroficzne - skąpa, niewielka ilość substancji odżywczych, niewielka liczba organizmów, obfite natlenienie; np. tundra, pustynie lodowe, torfowiska wysokie, jeziora oligotroficzne

65. Wymień formy morfologiczne porostów w kolejności od najmniej do najbardziej wrażliwych na zanieczyszczenia.

Reakcja porostów na zanieczyszczenia zależy m.in. od morfologii plech, ponieważ wymiana gazowa zachodzi całą powierzchnią plechy i dlatego największą wrażliwość na zanieczyszczenia wykazują gatunki, o plechach najsilniej rozbudowanych i odstających od podłoża. Stopień wrażliwości form morfologicznych przedstawia się następująco, rozpoczynając od najbardziej wrażliwych: nitkowate, krzaczkowate, listkowate, łuseczkowate i skorupiaste

66. Co to jest konwergencja?

Konwergencja (łac. convergere, zbierać się, upodabniać się) - w biologii, proces powstawania pod wpływem takich samych warunków środowiskowych podobnych cech u niespokrewnionych organizmów, (niezależnie w różnych liniach ewolucyjnych). Źródłem konwergencji jest występowanie tych samych czynników doboru naturalnego wpływających na proces ewolucji różnych populacji. Przykładem mogą być ryby i walenie, które żyjąc w środowisku wodnym rozwinęły podobnie opływowe kształty ciała, napędową płetwę ogonową i sterujące płetwy przednie. Dobrym przykładem jest też zewnętrzne podobieństwo rekinów, ichtiozaurów i delfinów. Innego przykładu dostarcza porównanie skrzydeł niespokrewnionych ewolucyjnie organizmów jak np. ptaków i owadów.

67. Co to jest populacja?

Populacja biologiczna — to jednogatunkowy zbiór swobodnie krzyżujących się osobników (kryterium genetyczne), zajmująca określoną przestrzeń, żyjąca w określonym czasie (kryteria ekologiczne)

68. Co to jest biocenoza i jakie są jej podstawowe cechy?

Biocenoza - to zbiór zbiór populacji, żyjących na określonej przestrzeni i w określonym czasie

• posiada strukturę przestrzenną i zawsze funkcjonuje w określonym środowisku

• bioróżnorodność - składa się z różnych populacji

• pomiędzy populacjami istnieje zależność pokarmowa

• mechanizmy regulujące liczebność populacji

• ulega ciągłym przemianą

• posiada zdolność samoregulacji (homeostazy)

69. Co to jest sukcesja?

Mechanizm sukcesji ekologicznej polega na tym, że organizmy swoimi procesami życiowymi przekształcają środowisko czyniąc je mniej przydatnym dla siebie, a bardziej przydatnym dla innych organizmów. Te inne okażą się z czasem silniejsze w konkurencji.

70. Co to jest sukcesja pierwotna? Podaj jej przykłady.

Proces sukcesji pierwotnej zachodzi, gdy ekosystem powstaje zupełnie od nowa. Na przykład na obszarach po wybuchu wulkanu.

71. Co to jest sukcesja wtórna? Podaj jej przykłady.

Sukcesja wtórna to procesy, które rozpoczynają się wtedy, gdy ekosystem zostanie częściowo zniszczony. Na przykład w miejscu wyciętego lasu lub na polu uprawnym pozostawionym odłogiem.

72. Co to jest klimaks?

Klimaks - w klasycznej teorii sukcesji to końcowe, stabilne stadium rozwojowe biocenozy (zobacz sukcesja ekologiczna). Stan końcowy rozwoju biocenozy uwarunkowany jest lokalnym klimatem.

73. Co to jest symbioza?

SYMBIOZA - Współżycie dwóch lub większej liczby gatunków, w których obie strony czerpią korzyści nie szkodząc drugiej. W symbiozie mogą być związki pokarmowe i przestrzenne. (protooperacja, komensalizm, mutualizm).

74. Co to jest protokooperacja?

Protokooperacja - oddziaływanie międzygatunkowe w przyrodzie, polegające na współpracy dwóch populacji odnoszących wzajemne korzyści, lecz mogących żyć także samodzielnie.

75. Co to jest mutualizm?

Mutualizm - jedna z interakcji protekcjonistycznych między populacjami, charakteryzująca się obopólnymi korzyściami (symbioza) o takim stopniu, który praktycznie wzajemnie uzależnienia istnienie obu populacji.

76. Co to jest mutualizm fakultatywny?

Mutualizm fakultatywny- związek pomiędzy osobnikami dwóch (lub więcej) gatunków, w którym partnerzy mogą żyć samodzielnie (np. pszczoły zapylające kwiaty).

77. Co to jest pasożytnictwo? Podaj przykłady.

Pasożytnictwo to forma współżycia dwóch organizmów, w której jeden czerpie korzyści ze współżycia, a drugi ponosi z tego tytułu szkody. Osobnika, który czerpie korzyści z pasożytnictwa nazywamy pasożytem, a tego, który ponosi szkody - żywicielem. Im układ pasożyt-żywiciel trwa dłużej, tym jest bardziej stabilny. Istnieją dwa rodzaje pasożytnictwa - pasożytnictwo zewnętrzne i wewnętrzne. Przykłady:

a) pasożyty zewnętrzne: pchły, kleszcze, pijawki, wszy, komary, kanianka

b) pasożyty wewnętrzne: tasiemce, glista ludzka, owsiki

78. Co to jest konkurencja? Podaj przykłady.

Konkurencja - rywalizacja o miejsce, przestrzeń życiową, pokarm itp. Powoduje ograniczenie liczebności obu gatunków. Przykłady: konkurencja pomiędzy roślinami w dżungli, między ptakami dziuplakami o miejsce gniazdowania w lasach z niedostateczną liczbą starych, dziuplastych drzew.

79. Co to jest komensalizm? Podaj przykłady.

Komensalizm (współbiesiadnictwo) - jest najbardziej pierwotnym typem oddziaływania protekcyjnego. Typ zależności o charakterze symbiozy między dwoma lub więcej gatunkami, przy czym jeden z gatunków czerpie z tej zależności wyraźne korzyści, nie szkodząc pozostałym (np. rekin i podnawka; lew i hiena). Innym przykładem komensalizmu może być odżywianie się owadów żyjących w ptasich gniazdach resztkami pokarmu gospodarzy lub znalezionymi w gnieździe piórami. Komensalizm jest więc współżyciem korzystnym dla jednego z partnerów, dla drugiego obojętnym.

80. Z kim w symbiozie żyją rośliny motylkowe? Co im to daje?

Rośliny motylkowate żyją w symbiozie z bakteriami brodawkowymi- wiążącymi azot z atmosfery (gat. Rhisobium). Umożliwia im to wykorzystanie azotu atmosferycznego. Rośliny motylkowe potrzebują do dobrego rozwoju azotu, ale nie potrafią go wiązać z atmosfery. Bakterie Rhisobium żyją więc w symbiozie przy korzeniach owych roślin motylkowych (koniczyna, fasola, groch, lucerna, rubinie akacjowa) dostarczając im azot, a w zamian dostaje produkty fotosyntezy (cukier)

81. Jakie organizmy budują porosty? Jak zachodzi między nimi interakcja?

Porosty - plechowate organizmy symbiotyczne zbudowane z komórek glonów (sinic lub zielenic) i grzybów; Żyją w symbiozie - grzyb daje schronienie glonowi, w zamian dostaje produkty fotosyntezy, których z braku chlorofilu nie jest w stanie sam wytworzyć.

Związki między tymi organizmami mogą mieć różny charakter, od bardzo swobodnego po bardzo ścisły i jest różnie interpretowany. Niektórzy uważają go za związek mutualistyczny inni jako symbiozę antagonistyczną (helotyzm, pasożytnictwo, endosaprofityzm, glonopasożytnictwo). Obok podstawowego, niektóre porosty zawierają także dodatkowy gatunek fotobionta, który umieszczony jest zazwyczaj w określonych partiach plechy - cefalodiach. Na plechach porostów mogą także występować grzyby naporostowe - w formie pasożytów, saprobiontów lub organizmów parasymbiotycznych. Nic więc dziwnego, że plechy porostów porównuje się często do miniaturowych ekosystemów.

82. Co to jest mikoryza?

Mikoryza - występujące powszechnie zjawisko, polegające na współżyciu korzeni lub innych organów, a nawet nasion roślin naczyniowych (roślin wyższych z takich gromad jak: nasienne, paprotniki, czy mszaki) z grzybami (dotyczy około 85% gatunków roślin wyższych z całego świata). Tego typu symbioza daje obu gatunkom wzajemne korzyści, polegające na obustronnej wymianie substancji odżywczych, rośliny mają lepszy dostęp do wody i rozpuszczonych w niej soli mineralnych ale także do substancji regulujących ich wzrost i rozwój, które produkuje grzyb, ten zaś korzysta z produktu fotosyntezy roślin - glukozy.

83. Co to jest allelopatia? Podaj przykłady.

Allelopatia jest to wzajemne oddziaływanie roślin na siebie, przyspieszające (dodatnie) lub hamujące (ujemne) wzrost i rozwój poprzez wydzielane substancje chemiczne. Przykłady:

a) allelopatia dodatnia: fiołek polny, wyka na żyto; cebula, kalarepa na buraka; fasola, kukurydza, groch, rzodkiew, słonecznik na ogórka; fasola, kukurydza, kapusta, chrzan, len na ziemniaka; groch, sałata, cebula, por, pomidor na marchew; kąkol, chaber bławatek, kukurydza na pszenicę; koniczyna, lucerna na trawy; lnicznik na len; marchew, rzodkiew, truskawka, ogórek, szpinak na sałatę; rośliny aromatyczne, ziemniak, seler, koper ogrodowy, szałwia, burak, cebula na rośliny kapustne; rzeżucha na szarłat; ziemniak, groch, fasola, ogórek, dynia, kabaczek, pszenica, bobik na kukurydzę; ziemniak, marchew, ogórek, kapusta na fasolę;

b) allelopatia ujemna: cebula, czosnek pospolity, mieczyk na fasolę; dynia, kabaczek, ogórek, słonecznik, pomidor, mak polny, komosa biała na ziemniaka; fasola, gorczyca na buraka; jaskrowate na kukurydzę; koper na marchew; krwawnik na trawy; lulek czarny na koniczynę; mak polny, ostrożeń na pszenicę; mak polny na jęczmień i żyto; truskawka, pomidor, fasola na rośliny kapustne; ziemniak, zioła aromatyczne na ogórka.

84. Co to są fitoncydy?

Fitoncydy - naturalne substancje bakteriobójcze (m.in. siarczki, disiarczki, sulfotlenki, glikozydy izosiarkocyjanowe, olejki czosnkowe) znajdujące się w soku komórkowym niektórych roślin (np. cebuli, czosnku, porze, chrzanie, rzodkwi) hamujące procesy życiowe innych organizmów, głównie drobnoustrojów, grzybów (np. allicyna). Wykorzystywane jako środki konserwujące produkty spożywcze, niektóre stosowane w lecznictwie w preparatach antybakteryjnych (np. aliofil).

85. Wymień sposoby obrony zwierząt przed drapieżnictwem.

Aktywna ucieczka i ukrycie się, upodabnianie się do elementów otaczającego środowiska, kamuflaż (kameleon, ośmiornica), niejadalność, wytworzenie specyficznych substancji chem odstraszających drapieżników, przystosowania behawioralne, tworzenie stad, mimikra, upodabnianie się wyglądem zewn. Niektórych gat. zwierząt np. trujących - wzory na skrzydłach, żądła jad, pancerz

86. Wymień sposoby obrony roślin przed roślinożernością.

Produkcja toksyn tanich w dużej ilości, garbniki, produkcja toksyn drogich i skutecznych, aktywacja przez ślinę glikozydów cyjanorodnych, alkaloidy, terpenoidy, pestycydy fosforoorganiczne, detoksykacja, kolce i ciernie, trujące owoce, synteza białek ochronnych

87.Podaj przykład udanej walki biologicznej ze szkodnikami obcego pochodzenia

Walka biologiczna- polega na znalezieniu naturalnych wrogów danego szkodnika i wprowadzeniu ich tam, gdzie występuje gatunek szkodliwy. Przykłady:

- w 1912 r. entomolodzy sprowadzili ze Sri Lanki czerwca Dactylopius indicus, który uśmiercił mniej groźny gatunek opuncji- Opuntia vulgaris

- od roku 1920 selekcjonowano kolejne

gatunki sprowadzone z Ameryki Poł. Cactoblastis cactorum wyeliminowała Opuntia stricte- najgorszy chwast australijski.

88. Wskaż 3 funkcje mikoryzy.

Funkcje mikoryzy to:

- zwiększenie powierzchni chłonnej korzeni poprzez strzępki grzybni,

- uruchamianie substancji pokarmowych zawartych w związkach niedostępnych dla drzew dzięki enzymom,

-łagodzą skutki suszy,

(-ochrona korzeni przed chorobotwórczymi mikroorganizmami).

89. Omów biomasę konsumentów w lesie.

- runo- 1tona

- drobne ssaki- 5 kg

- duże ssaki- 2kg

- ptaki- 1,3kg

- dżdżownice- 600kg (2,5 mln na ha)

• inne bezkręgowce- 400kg

90. Omów różnice w biomasie runa lasu liściastego, boru i łąki w przebiegu rocznym.

- Biomasa runa lasu liściastego wynosi w środku lata od 430 do 1075 kg s.m./ha (zimą zostaje z tego tylko 10 %): niemal brak biomasy z poprzednich lat. Biomasa liści wynosi 2000- 5600 kg s.m./ha a więc istnieje obfity pokarm dla fitofagicznych bezkręgowców a dla saprofagów jesienią.

• Biomasa runa boru wynosi w środku lata 2000- 3000 kg s.m./ha. Zimą jest dużo biomasy z lat poprzednich rzędu 1500- 1800 kg s.m./ha.

91. Scharakteryzuj zmienność produkcji nasion w grądzie w wieloleciu

Wieloletni rytm produkcji nasion w grądzie (rytm 6-9 letni dla dębów, grabów i klonów): wysoka produkcja następuje po gorącym lecie poprzedniego roku, gdy zostaje zawiązanych bardzo dużo pączków kwiatowych

92. Wymień ekosystemy lądowe o największej produktywności na świecie

• mokradła, lasy równikowe i liściaste, rejony wybuchów wulkanów, okolice gejzerów, gejzerów wód geotermalnych

93. Wymień ekosystemy morskie o największej produktywności na świecie

• doliny dryftowe, szelfy kontynentalne, ujścia rzek, rady koralowe, podwodne wulkany

94. Omów różnicę między produktywnością oraz biomasą na lądach i w oceanach

1cal=4,183J

produktywność [kg/h] jest wyższa na lądach niż w oceanach, a niższa tam gdzie są ubogie opady, przeliczana na czas; szybkość, natężenie wytwarzania się masy org. i magazynowanej w niej energii w danym ekosystemie lub jej części; mierzona w jednostkach wagowych suchej masy na jednostkę powierzchni i czasu (np. w gramach na 1m² i 1 dzień); wyrażana (po przeliczeniu) w dżulach lub kaloriach na jednostkę powierzchni i czasu.

Na lądach - 117,5*10⁹ton/rok

W oceanach- 55*10⁹ton/rok

Biomasa [kg/m²] wyrażana bywa w jednostkach tzm. Świeżej masy (naturalna masa organizmów), suchej masy wytworzonej przez populację lub wielogatunkowy zespół organizmów w danej przestrzeni

Na lądach 1873*10⁸ton

W oceanach 3,9*10⁹ton

95. Co to jest produkcja pierwotna brutto?

Produkcja pierwotna brutto - całość związanej energii w procesie fotosyntezy w jednostce czasu, zmagazynowanej w postaci materii organicznej.

96. Co to jest produkcja pierwotna netto?

Produkcja pierwotna netto - stosunek energii związanej w procesie fotosyntezy do energii traconej w procesach katabolicznych, w jednostce czasu.

97. Co to jest respiracja?

Oddychanie, respiracja (łac. respiratio - oddychanie) - złożony proces biologiczny zachodzący bezustannie w organizmie zwierzęcym lub roślinnym, polegający na dostarczaniu do komórek organizmu gazów niezbędnych do uwolnienia energii użytecznej biologicznie.

98. Wyjaśnij pojęcie destruenci.

Destruenci (zwani inaczej reducentami) to grupa organizmów w biocenozie rozkładająca martwą materię organiczną: opadłe liście, uschłe trawy, martwe zwierzęta, resztki drzew, kał. Dzięki działalności destruentów cała energia zawarta w związkach organicznych zostaje wykorzystana, bowiem te związki zostają rozłożone na związki nieorganiczne. Uwolnione związki nieorganiczne wracają do przyrody i zostają ponownie pobrane przez rośliny. Destruenci to przede wszystkim bakterie i grzyby.

99. Wyjaśnij termin nekrofagi.

Nekrofagi, zwierzęta żywiące się martwymi organizmami, np. gatunki owadów (grabarze), padlinożerne ptaki (sępy) czy ssaki (hieny). Obok destruentów są jednym z ogniw łańcucha pokarmowego umożliwiającym obieg materii w ekosystemie.

100. Co to jest fotosynteza? Podaj zbilansowane równanie fotosyntezy.

Fotosynteza to proces anaboliczny, w trakcie którego z prostych substancji nieorganicznych z udziałem energii świetlnej powstają związki organiczne. Wydajność energetyczna tego procesu wynosi 19-34%.W formie sumarycznej przebieg fotosyntezy można zapisać jako: 6H₂O + 6CO₂ + energia świetlna + chlorofil -> C₆H₁₂O₆ + 6O₂

101. Co to jest gnicie?

Gnicie - rozkład organicznych substancji na substancje prostsze pod wpływem bakterii beztlenowych. W procesie gnilnym powstają m.in. woda, dwutlenek węgla, amoniak, siarkowodór i inne związki organiczne. Towarzyszy mu zwykle przykry zapach. Gnicie, poprzez rozkład martwych organizmów, przyczynia się do krążenia pierwiastków w przyrodzie.

102. Co to jest humifikacja?

Humifikacja - procesy przekształceń materii organicznej gleb polegające na częściowym rozkładzie pierwotnych związków organicznych (szczątków roślinnych) i wtórnej syntezie. W wyniku humifikacji powstaje humus glebowy, nadający poziomom próchnicznym gleb ciemne zabarwienie. Związki humusowe są substancjami o złożonej strukturze. Z uwagi na swe cechy fizyczne i chemiczne odgrywają bardzo ważną rolę w kształtowaniu właściwości gleb.

103. Co to jest mineralizacja?

Mineralizacja, zespół procesów, w wyniku których związki organiczne przekształcają się w glebie w związki nieorganiczne, czyli tzw. mineralne. W procesie mineralizacji biorą udział mikroorganizmy, mikrofauna i mezofauna glebowa (destruenci). Mineralizacja w warunkach tlenowych nazywa się butwieniem, natomiast w beztlenowych - gniciem.

104. Co to jest powierzchnia kompensacyjna?

Powierzchnia kompensacyjna jest to powierzchnia, na której stosuje się zespół działań prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej na danym terenie, wyrównania szkód dokonanych w środowisku przez realizację przedsięwzięcia i zachowanie walorów krajobrazowych. (nie jestem pewna czy o to chodzi!!!)

PUNKT KOMPENSACYJNY

Poziom, na którym oddychanie R (respiracja) jest równa produkcji P P=R

105. Co to jest strefa eufotyczna?

Strefa eufotyczna - powierzchniowa strefa zbiorników wodnych pokrywająca się ze strefą trofogeniczną, w której nad rozkładem martwej materii i oddychaniem przeważa produkcja pierwotna. Dostępność światła, tlenu i biogenów sprawia, iż jest to strefa bogata w fitoplankton. Dolna granica strefy eufotycznej to głębokość do jakiej dociera 1% promieniowania fotosyntetycznie czynnego. W strefie eufotycznej następuje utlenianie jonów amonowych do azotynów i azotanów.

106. Co to jest strefa dysfotyczna?

Strefa dysfotyczna jest to strefa wód w zbiornikach wodnych, w której panuje półmrok; głębokość i zasięg strefy dysfotycznej zależy od przezroczystości wody- sięga maksymalnie do 400m w głąb w jeziorach i do 1000m w morzach; charakteryzuje ją brak roślin zielonych, z glonów występują głównie brunatnice i krasnorosty.

107. Co to jest piramida troficzna? Jakie wyróżniamy typy piramid troficznych?

Piramida ekologiczna (piramida biomasy, piramida troficzna) - tradycyjny sposób przedstawiania struktur ekosystemu, wyrażonych biomasą, liczebnością lub przepływem energii przez poziomy troficzne; podstawę piramidy ekologicznej stanowią producenci, na niej ustawia się kolejne poziomy troficzne konsumentów I,II,III,IV... rzędu. Najniższy stopień piramidy pokazuje ilość energii zgromadzonej w ciałach producentów. Następne stopnie, z których każdy jest około 10 razy krótszy od poprzedniego, ilustrują ilość energii zebranej w ciałach konsumentów stanowiących kolejne ogniwa łańcucha pokarmowego.

Rodzaje piramid ekologicznych:

• piramida obrazująca liczbę osobników każdego poziomu troficznego,

• piramida biomas przedstawiająca ilość wyprodukowanej biomasy,

• piramida energii uwzględniająca przepływ energii i produkcję kolejnych poziomów troficznych.

108. W jakich ekosystemach zachodzi akumulacja materii organicznej? Wyjaśni to zagadnienie w kategoriach produkcji i respiracji. Co to znaczy, że ekosystem jest „niesprawny”?

Akumulacja materii organicznej zachodzi w ekosystemach nie klimatycznych, w których brak jest równowagi, a produkcja jest większa od respiracji, czyli zachodzi w strefie eufotycznej. Ekosystem „niesprawny” ???

109. Narysuj schemat przepływu energii przez ekosystem

110. Narysuj schemat obiegu materii w ekosystemie

111. Co to jest cykl biogeochemiczny? Wymień cykle najważniejsze dla ekosystemu.

Cykl biogeochemiczny jest to krążenie pierwiastków zachodzące między światem ożywionym i nieożywionym. Proces ten zachodzi, gdy do organizmów żywych dostarczona jest energia (głównie energia słoneczna). Cykle najważniejsze dla ekosystemu to: cykl biogeochemiczny węgla, azotu, fosforu, a także siarki, tlenu i wodoru.

112. Jakie dwie fazy ma cykl geochemiczny? W której pierwiastki krążą szybciej?

Obie główne składowe cyklu: organiczna i nieorganiczna są równie ważne dla procesów krążenia, generalnie pierwiastki szybciej krążą w fazie organicznej.

113. Podziel pierwiastki niezbędne do życia na trzy grupy, zależnie od ich udziału w budowie organizmu żywego. Wymień pierwiastki należącej do najważniejszych grup.

1) Mikroelementy - są to pierwiastki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów. Występują one w ilościach niewspółmiernie małych w porównaniu z pierwiastkami podstawowymi takimi Jak:: Wodór (H), Węgiel (C), Tlen (O), Azot (N).

2) Makroelementy - są to pierwiastki niezbędne do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmów żywych, występujące w stosunkowo dużych ilościach w ich ciele (powyżej jednego procenta suchej masy). Do makroelementów należy Azot (N), występujący średnio w organizmach żywych do 3%, Wapń (Ca) występujący średnio do 2%, Potas (K) około 2%, Fosfor (P), Magnez (Mg), Siarka (S), Chlor (Cl), Sód (Na), występują w ilościach około 1%. Węgiel (C), Wodór (H), Tlen (O).

3) ??? (nie znalazłam)

114. Omów źródła i straty biogenów w ekosystemie.

Źródła biogenów:

1. WIETRZENIE - skała jest z najważniejszych źródeł długoterminowych, jest procesem powolnym mało wydajnym. Mikroelementy, które wytwarza:

1. wapń Ca

2. magnez Mg

3. potas K

4. sód Na

5. krzem Si

6. żelazo Fe

7. glin Al

8. Fosfor P

2. ATMOSFERA :

• Dostarczone są przez opady i różne procesy biologiczne

• Węgiel jest pochłaniany (jako CO₂ )w procesie fotosyntezy

• Azot przez opady i wyładowania atmosferyczne

• Średnia w strefie umiarkowanej dostawa azotu tymi drogami wynosi 5-18 kg/h w ciągu roku

• Siarka, chlor, wapń, sód dostają się z opadami

3. BIOLOGICZNE WIĄZANIE AZOTU - jest procesem biochemicznym , w którym azot cząstkowy zostaje wbudowany w związki organiczne. Tylko niektóre organizmy posiadają te umiejętności. Należą tu: bakterie, grzyby i sinice.

+ bakterie brodawkowe żyją w symbiozie z roślinami motylkowymi, tworzą na ich korzeniach brodawki - ich miejsce zamieszkania. Rośliny zaopatrują bakterie w produkty fotosyntezy (węglowodany) a bakterie odwdzięczają się związkami azotu

+ PROKAYOTA - (bezjądrowe) bakterie + sinice (najłatwiejsze i najstarsze organizmy 4 mld lat)

+ EUKARYOTA - (jądrowe) zwierzęta, rośliny, grzyby, pierwotniaki (2 mld lat)

4. IMIGRACJA - organizmy swobodnie przemieszczając się mogą dostarczać do ekosystemów znaczną ilość materii, które zostają wbudowane w żyjące w nim organizmy.

Straty biogenów z ekosystemu:

• Erozja glebowa jest najważniejsza przyczyną usuwania biogenów z ekosystemu. Jest ona szczególnie aktywna w argoekosystemach, zwłaszcza gruntach ornych, w momencie gdy są one pozbawione pokrywy roślinnej. Cząstki gleby wraz z biogenami są wtedy łatwo wypłukiwane. A to właśnie powierzchniowa warstwa gleby zawiera najwięcej związków fosforu, potasu i azotu.

• Wymywanie to proces wynoszenia biogenów do niżej leżących poziomów glebowych. Gdy przedostaną się one do powili przemieszczających się wód gruntowych zostają bezpowrotnie stracone z ekosystemu. Największe starty związane z wymywaniem zachodzą w ekosystemach zniszczonych.

• Straty gazowe następują w określonych warunkach środowiskowych, wywołujących przejście związków biogenicznych do postaci gazowej i ulotnienie się do atmosfery. W warunkach beztlenowych (np. mokra gleba) związki biogeniczne ulegają redukcji do postaci gazowej (ze stałej).

• Emigracja i żniwa odwrotnie niż imigracja mogą zachodzić zjawiska emigracji biogenów. Największe starty są jednak ponoszone w wyniku usunięcia roślin z ekosystemów np. z pola lub lasów.

115. Omów zasoby węgla w litosferze, atmosferze, hydrosferze i biosferze.

MIEJSCE	ILOŚĆ (mld ton)
Skały osadowe i osady morskie	66 000 000 do 100 000 000
Oceany	38 000 do 40 000
Paliwa kopalne	4000
Materia glebowa	1500 do 1600
Atmosfera	578 do 766
Rośliny	540 do 610

116. Omów postaci związków węgla w wodzie

• CO₂ dostaje się do oceany drogą dyfuzji(rozpuszczanie tlenu atmosferycznego w wodzie) z atmosfery

• CO₂ w wodzie znajduje się w postaci cząsteczkowej (jako CO₃) i w postaci jonów: węglowego i wodorowęglowego. Ilość danej postaci CO₂ zależy od kwasowości wody. W kwaśnej dominuje postać cząsteczkowa, w zasadowej dominują jony wodorowęglanowe.

• Jest w wodach związany z wapniem przez organizmy żywe i wbudowane w wapienne elementy pancerza lub układu kostnego

117. Omów antropogeniczne zmiany obiegu węgla

• od czasu rewolucji przemysłowej działalność gosporadcza człowieka stała się znaczącym czynnikiem w obiegu węgla

• od roku 1700 ilość CO₂ w atmosferze wzrosła 0 30% z 225 ppm do 365 ppm dziś

• główną przyczyną tego zjawiska jest spalanie paliw kopalnych

118.Omów obieg azotu i rolę tego pierwiastka w biosferze

• Cykl biogeochemiczny azotu jest jednym z najważniejszych w przyrodzie. Azot bowiem wchodzi w skład aminokwasów, białek i kwasów nukleinowych

• Główny zbiór azotu jest azot atmosferyczny, występuje tu w postaci gazowej (70% objętości w atmosferze)

• Przyswajalna postać azotu dla roślin to amoniak (NO₃^- - jon azotanowy, NH₄⁺ anionowy)

• Występuje on w aminokwasach tworzących białka, w zasadach azotowych nukleotydów wchodzących w skład DNA i RNA. W roślinach większość azotu jest używana poprzez chlorofil w trakcie fotosyntezy.

• Pierwszym i kluczowym etapem przyswajania azotu z atmosfery jest przekształcanie gazowej jego formy w związki chemiczne, które mogą być dalej przetwarzane przez organizmy żywe. Pewien, niewielki procent azotu trafia do organizmów żywych w formie jonów azotanowych NO₃^- generowanych na skutek rozmaitych procesów geologicznych i atmosferyczych.

119. Zdefiniuj pojęcia: nitryfikacja, denitryfikacja, amonifikacja.

• NITRYFIKACJA - utlenianie amoniaku przez bakterie autotroficzne. Obie te postacie azotu (azotany i azotyny) są niestety łatwo wymywane z gleby, ku wielkiemu utarpieniu rolników

• DEINTRYFIKACJA - redukcja utlenionego związku azotu prowadzone przez bakterie heterotroficzne w warunkach beztlenowych; w procesie tym bakterie usyzkują tlen niezbędny do respiracji

• AMONIFIKACJA - polega na przemianie azotu zawartego w związkach organicznych do soli amonowych lub amoniaku. Amonifikacja nie wymaga udziału tlenu i może zachodzić zarówno w warunkach tlenowych, jak i beztlenowych. Warunkiem przebiegu amonifikacji jest obecność wystarczającej ilości azotanów oraz odpowiednich mikroorganizmów mogących przeprowadzić ten proces(np. bakterie denitryfikacyjne).

120. Narysuj cykl biogeochemiczny węgla.









Fotosynteza CO² w powietrzu i w wodzie oddychanie

Oddychanie

Spalanie wietrzenie




Paliwa naturalne Destruenci Skały




Związki organiczne autotydów Związki organiczne heterotydów


obumieranie obumieranie

Martwa materia organiczna



Odżywianie

121. Narysuj cykl biogeochemiczny azotu.







ZWIAZKI ORGANICZNE ORGANIZMÓW

amonifikacja rozkład

bakterie sinic

asymilacja





WOLNY AZOT

denitryfikacja

denitryfikacja





AMONIAK NH₃ AZOTYN NO₂^-1

denitryfikacja wyładowania atmosferyczne



nitryfikacja AZOTANY NO₃^-1 nitryfikacja

122. Narysuj cykl biogeochemiczny fosforu






Materia organiczna roślin materia organiczna zwierząt



obumieranie obumieranie

asymilacja







Skały fosforowe Martwa materia organiczna

rozkład




fosforan rozpuszczalny

przemieszczenie osadów zwierzęcych



osady płytkie akumulacja


osady głębinowe

123. Narysuj strukturę przestrzenną jeziora i nazwij jego strefy.




Struktura pionowa jeziora:

-Litoral (strefa przybrzeżna, dobrze prześwietlona)

-pelagial (wody otwarte)

-profundal (dolna strefa głębokich jezior, mroczne i chłodne wody; w zasadzie pozbawiony światła, odznacza się brakiem roślin autotroficznych i niedostatkiem tlenu)

-bental (całość dna zbiorników wodnych; jest zamieszkały przez bentos)

124. Co to jest litoral?

Litoral- strefa przylegająca do brzegu, lądu, charakteryzuje się najlepszymi warunkami życia w wodach (dużo światła, tlenu, mniejsze zasolenie, urozmaicona rzeźba dna). Według niektórych ujęć nazwa litoral dotyczy wyłącznie dna, bez znajdującej się nad nim wody.

125. Co to jest pelagial?

Pelagial, wody pelagialne, strefa pelagialna (od łac. pelagos - morze) - wody otwarte oceanów, mórz i wielkich jezior oddzielone od brzegów strefami litoralu i sublitoralu. Obejmuje naświetloną warstwę wody do 200 m od powierzchni (epipelagial) oraz coraz głębsze warstwy: mezopelagial, batypelagial i abisopelagial. Poniżej strefy abisopelagialnej znajduje się strefa denna (bental) lub głębia rowów oceanicznych (hadal - poniżej 6000 m).

126. Co to jest bental?

Bental - (strefa denna) obszar dna zbiornika wodnego, charakteryzujący się specyficznym składem gatunkowym (bentos) W strefie tej panują trudne warunki do rozwoju organizmów, są jednak takie zwierzęta, które przystosowały się do życia w ciężkich warunkach. Są to m.in. ryby głębinowe, grzyby, bakterie czy plankton (występujący niemal wszędzie). Większość zwierząt żyjących tam jest grzbietobrzusznie spłaszczona i odżywia się padliną (resztkami zwierząt i roślin), które opadły na dno. Panuje tu wysokie ciśnienie.

127. Co to jest profundal?

Profundal (strefa trofilityczna) - dolna strefa głębokich jezior, obejmuje dno i kontaktującą z nim warstwę wody. Charakteryzująca się brakiem światła, a więc i roślin autotroficznych. Panuje w nim stała temperatura około 4,02°C (strefa hypolimnionu). Na dno zbiornika opadają martwe szczątki materii ze strefy litoralnej, jak również materii allochtonicznej. Niska jest też zawartość tlenu - wynika to z zachodzącego na dnie rozkładu materii organicznej, przy jednoczesnym braku wymiany wody z warstwami wyższymi.

128. Wymień trzy typy troficzne jezior i określ stopień ich żyzności.

Typy troficzne jezior:

1) Oligotroficzne, głębokie o wąskiej strefie przybrzeżnej, ich wody są bogate w tlen, lecz ubogie w związki azotu i fosforu, o niebieskawym zabarwieniu wody. Są ubogie w roślinność, występuje zarastanie oddolne

2) Mezotroficzne średnio głębokie o dość dobrze rozwiniętej strefie przybrzeżnej, wody mają zielonkawy kolor. Średnio żyzne o niezbyt dużej ilości substancji organicznych i słabym natlenieniu wód przydennych. Obfita roślinność i bogaty plankton, zarastanie przebiega w różny sposób,

3) Eutroficzne ich wody powierzchniowe są bogate w tlen i mineralne substancje odżywcze. Czasem mają zielonkawe zabarwienie. Płytkie z silnie rozwiniętą strefą przybrzeżną, Są tu korzystne warunki do rozwoju życia organicznego; bardzo obfita i różnorodna roślinność, bogaty plankton, w skutek zarastania przechodzi w staw, bagno, torfowisko niskie

[4)Dystroficzne, mają różną głębokość, strefa przybrzeżna jest silnie rozwinięta, występują w sąsiedztwie torfowisk, brak tlenu przy dnie, obfita roślinność, skąpy plankton występuje zarastanie głównie odgórne, przechodzi w torfowisko wysokie]

129. Co to jest jezioro dystroficzne?

Jezioro dystroficzne - w typologii jezior, jezioro śródbagienne charakteryzujące się dużą zawartością kwasów humusowych, torfu lub butwiny (nadającego mu kwaśny odczyn i zabarwienie żółte lub brunatne) i niską produktywnością biologiczną. Jezioro dystroficzne zwane też sucharem, to jeden z typów jezior w nieharmonijnym ciągu sukcesyjnym. Na ogół są to jeziora małe, najczęściej w zlewni śródleśnej lub torfowiskowej. Mała produktywność biologiczna wynika z dużej ilości substancji humusowych, tworzących trwałe kompleksy z biogenami (w konsekwencji azot i fosfor nie jest dostępny dla roślin).

130. Na przykładzie 5 najważniejszych parametrów wskaż różnice między jeziorem eutroficznym i oligotroficznym

Parametry	oligotroficzne	eutroficzne
Morfometria	Głębokie	Płytkie
Stosunek obj. epi do hipolimnionu	<1	>1
Biomasa glonów	mała	duża
Masowy rozwój sinic	Nie zdarza się	Częsty
Fauna głębinowa	Zróżnicowana, wymagająca O	Uboga gatunkowo, odporna na brakO
Koncentracja subst odżywczych	niewielka	Duża
Produkcja pierwotna	niska	Wysoka
Koncentracja osadów	uboga	Obfita
natlenienie	dobre	zmienne

131. Omów grupy organizmów w jeziorze

Wyróżniamy cztery podstawowe grupy organizmów występujących w jeziorze i z nim związanych:

a) plankton- to organizmy wodne unoszące się biernie w wodzie, tworzy go grupa organizmów zwierzęcych (zooplankton) i roślinnych (fitoplankton). Fitoplankton występuje w tych warstwach wody gdzie docierają promienie słoneczne. Skład gatunkowy tworzą głównie sinice, glony, okrzemki oraz inne organizmy, które do funkcjonowania i rozwoju potrzebują energii słonecznej. Natomiast zooplankton budują larwy owadów, mięczaków i przywr. Plankton zwierzęcy występuje zarówno w strefie troficznej jak i w pozbawionej światła strefie troficznej.

b) nekton- wszystkie zwierzęta zdolne do poruszania się wbrew prądom wodnym (w przeci­wień­stwie do swobodnie unoszącego się planktonu), występujące w przybrzeżnych i w otwartych wodach jezior, mórz, oceanów. To przede wszystkim ryby.

c) bentos - ogół organizmów roślinnych (fitobentos) i zwierzęcych (zoobentos) zasiedlających dno zbiorników wodnych (bental). Skład gatunkowy i liczebność bentosu zależy od różnorodnych czynników biotycznych i abiotycznych - m.in. rodzaju zbiornika (słono- lub słodkowodny), głębokości dna itp. W skład tej strefy wchodzą bakterie, drobne glony, pierwotniaki, nicienie, wrotki, skąposzczety, małżoraczki, widłonogi, larwy owadów, mięczaki i inne.

d) makrolity (makrofitobentos) - zakorzenione wodne rośliny kwiatowe i duże glony (u nas gł. ramienice) występujące w środowisku wodnym. W strefie makrolitów możemy wyróżniamy pięć podstref: szuwary, oczerty, rośliny o liściach pływających, rośliny kwiatowe całkowicie zanurzone i rośliny bezkwiatowe. Skład gatunkowy tej strefy uzależniony jest od poziomu eutrofizacji zbiornika.

e) seston - zawiesina w wodzie, unoszące się w toni wodnej cząstki stałe. Wyróżniamy:

• bioseston - część ożywioną sestonu (plankton)

• abioseston czyli trypton.

f) neuston - zespół organizmów, których środowiskiem życia jest błonka powierzchniowa wody (granica wody i atmosfery). Zalicza się do nich drobne organizmy, między innymi nartniki, poślizgi, pluskolcowate, larwy komarów, bakterie i wiele jednokomórkowych pierwotniaków, glony, oraz wrotki.

W obrębie neustonu wyróżnia się:

• Epineuston obejmujący organizmy powierzchniowe. Głównie drobne organizmy, ale również i większe jak pluskwiaki i chrząszcze.

• Hiponeuston obejmujący organizmy przylegające do błonki powierzchniowej od strony wody. Tworzą go bakterie, pierwotniaki, niektóre mięczaki, skorupiaki, owady oraz larwy niektórych ryb.

g) pleuston, organizmy pływające po powierzchni wody, zazwyczaj rośliny wodne (np. rzęsa wodna, salwinia pływająca, tropikalny hiacynt wodny Eichhornia crassipes), ale mogą to być także zwierzęta (np. pływające kolonie żeglarza portugalskiego). Nadmiar pleustonu jest niekorzystny, ponieważ ogranicza dostęp światła i produkcję pierwotną w zbiorniku wodnym.

h) peryfiton - zespoły drobnych organizmów (bezkręgowce, glony, grzyby) zamieszkujących różnorakie podłoża znajdujące się w wodzie ale nie będące dnem.

132. Co to jest pleuston?

Pleuston, organizmy pływające po powierzchni wody, zazwyczaj rośliny wodne (np. rzęsa wodna, salwinia pływająca, tropikalny hiacynt wodny Eichhornia crassipes), ale mogą to być także zwierzęta (np. pływające kolonie żeglarza portugalskiego). Nadmiar pleustonu jest niekorzystny, ponieważ ogranicza dostęp światła i produkcję pierwotną w zbiorniku wodnym.

133. Wskaż różnicę między pleustonem i neustonem

Pleuston różni się od neustonu wielkością osobników i (u zwierząt) możliwością opuszczania powierzchni wody

134. Co to jest peryfiton?

Peryfiton - zespoły drobnych organizmów (bezkręgowce, glony, grzyby) zamieszkujących różnorakie podłoża znajdujące się w wodzie ale nie będące dnem.

135. Zdefiniuj neuston i podaj przykład organizmu z tej grupy

Neuston - zespół organizmów, których środowiskiem życia jest błonka powierzchniowa wody (granica wody i atmosfery). Zalicza się do nich drobne organizmy, między innymi nartniki, poślizgi, pluskolcowate, larwy komarów, bakterie i wiele jednokomórkowych pierwotniaków, glony, oraz wrotki (bakterie, glony , pierwotniaki, nartniki, krętaki, okrzemki, grzyby)

W obrębie neustonu wyróżnia się:

- Epineuston obejmujący organizmy powierzchniowe. Głównie drobne organizmy, ale również i większe jak pluskwiaki i chrząszcze.

- Hiponeuston obejmujący organizmy przylegające do błonki powierzchniowej od strony wody. Tworzą go bakterie, pierwotniaki, niektóre mięczaki, skorupiaki, owady oraz larwy niektórych ryb.

136. Co to jest seston. Jakie grupy organizmów wyróżniamy w jego obrębie?

Seston - zawiesina w wodzie, unoszące się w toni wodnej cząstki stałe. Wyróżniamy:

-bioseston - część ożywioną sestonu (plankton)

- abioseston czyli trypton. W skład tryptonu wchodzą nieożywione cząstki pochodzenia mineralnego (np. drobne iły) i organicznego (resztki organizmów, fragmenty tkanek).

Seston zmniejsza przezroczystość wody, wpływając na wartości współczynnika dyfuzyjnego osłabienia oświetlenia i zasięgu widzialności.

137. Co to są higrofity? Podaj przykład.

Hygrofity, higrofity, rośliny bagienne - rośliny zamieszkujące siedliska lądowo-bagienne, mocno uwilgotnione. Są roślinami wilgociolubnymi, wrażliwymi na niedobór wody. Należą do nich np. takie gatunki, jak szczawik błotny, knieć błotna. Posiadają duże liście pokryte cienką kutikulą i aparatami szparkowymi po obu stronach blaszki. Występują u nich duże przestwory międzykomórkowe wypełnione aerenchymą. System korzeniowy jest słaby, ciśnienie osmotyczne wynosi 8-11 atmosfer. Szybko więdną po zerwaniu (paprocie). Przykłady: z roślin zielnych do higrofitów należą m.in. niecierpek pospolity, zawilec gajowy, piżmaczek wiosenny, rutewka orlikolistna, z drzew cypryśnik.

138. Co to są telmatofity? Podaj przykład.

Telmatofity (telma- „bagno”; amififity- płazy)- rośliny zimowodne (telepatyczne) w strefie ekotonowej (wahań poziomu wody): woda- ląd (turzyce, tworzące turzycowiska czyli szuwary turzycowe, mchy brunatne i torfowce, panikło igłowate, jaskier, babka, czermień)

139. Co to są helofity? Podaj przykład.

Helofity, rośliny bagienne, występujące na brzegach jezior, wolno płynących rzek, w obszarach stagnującej wody. Częściowo zanurzone. Należą do nich m.in.: pałki (wąskolistna i szerokolistna), trzcina pospolita, marek szerokolistny .

140. Co to są hydrofity? Podaj przykład.

Hydrofity, rośliny wodne, rośliny wodnopączkowe - rośliny wodne (oprócz planktonu), których pączki odnawiające zimują w wodzie. Wg klasyfikacji Raunkiæra są jedną z grup kryptofitów, czyli roślin skrytopączkowych. W strefach klimatycznych, w których występują okresy niesprzyjające wegetacji roślin (np. zima), zimują pączki znajdujące się w wodzie. Na wiosnę odtwarza się z nich nowy pęd. Hydrofity charakteryzuje dość słabym system korzeniowy, u niektórych (jak pływacz) w ogóle go brak. Za to wiele z nich ma silnie rozwinięte kłącza. Odznaczają się bardzo słabym wykształceniem tkanek mechanicznych i tkanek przewodzących, nie posiadają kutykuli i aparatów szparkowych. Posiadają duże przestwory międzykomórkowe wypełnione powietrzem (aerenchyma). Ciśnienie osmotyczne w komórkach jest niskie, do 8 atmosfer. Przykład: skrętnica i liczne rośliny naczyniowe, rzęsa, rogatek, pływacz, glonów, mchów wodnych, wątrobowców czy grzybów.

141. Co to są pleustofity? Podaj przykład.

Pleustofity - rośliny unoszące się na powierzchni wody lub w toni wodnej, nie zakotwiczone (także oderwane od dna), budujące pleuston.

142. Co to są ryzofity? Podaj przykład.

Ryzofity - rośliny zakorzenione lub zakotwiczone wyrostkami pędów w podłożu, tworzące bentos

143. Co to są nymfeidy? Podaj przykład.

Nymfeidy (nimfeidy) - grupa roślin wodnych. Główna grupa zasiedlająca litoralną strefę roślin o liściach pływających (obok roślin zanurzonych także występujących w tej strefie) - pomiędzy szuwarem właściwym (strefą roślin wynurzonych) a właściwą strefą roślin zanurzonych (elodeidami). Zakotwiczone w osadzie przy pomocy kłączy. Liście pływają po powierzchni wody. Aparaty szparkowe liści na górnej stronie liścia. Występują także pałka wodna i trzcina pospolita. Przykład: grążel żółty; grążel drobny; grzybieńczyk wodny

144. Co to są elodeidy? Podaj przykład.

Elodeidy (magnopotamidy) - duże rośliny zanurzone pod powierzchnią wody (kwiaty mogą wystawać nad wodę), np. moczarka kanadyjska, ramienicowce, rdestnica kędzierzawa, rdestnica przeszyta, rdestnica połyskująca, wywłócznik (Myriophyllum), według niektórych także rogatek.

145. Co to są izoetydy? Podaj przykład.

Izoetydy (isoetidy) - zimozielone podwodne rośliny rozetkowe, np. poryblin jeziorny, stroiczka jeziorna, elisma wodna.

146. Podaj podstawowy łańcuch pokarmowy fitofagów w jeziorze.

FITOPLANKTON(producent)→ZOOPLANKTON(roślinożercy)→UKLEJA(drapieżnicy I rzędu)→OKOŃ, SZCZUPAK(drapieżnicy II rzędu)→CZŁOWIEK, NIEDŹWIEDŹ(drapieżnicy III rzędu)

147. Ile wynosi produkcja planktonu a ile makrofitów w jeziorze? Z produktywnością jakich ekosystemów można je porównać?

148. Jak nazywa się osad powstający w jeziorze?

Osad powstający w jeziorach nazywa się gytie.

149. Co to jest torfowisko? Wymień trzy typy torfowisk i podaj określ ich zasobność troficzną.

Torfowiska zajmują obszary trwale i nadmiernie uwilgocone, zasiedlone przez specyficzne biocenozy, których obumarłe szczątki roślinne są akumulowane w podłożu tworząc torf, to jest formację organiczną z częściowo chociaż zachowanymi szczątkami roślinnymi. [...] Torfowiska są częścią składową bagien.

Termin torfowisko należy stosować tylko w przypadku, gdy zachodzi proces torfotwórczy, z więc torf (ang. peat) porośnięty jest roślinnością torfotwórczą, akumulującą nowe pokłady.

Gdy torfowisko zostaje odwodnione i (również z innych przyczyn) zaczyna zachodzić proces murszenia, nawet obecność roślinności torfotwórczej nie upoważnia do używania wobec takiego obiektu terminu torfowisko, ponieważ nie zachodzi proces torfotwórczy, przeciwnie - następuje decesja.

Mamy wtedy do czynienia ze złożem torfu.

Torfowisko niskie - eutroficzne

Torfowisko przejściowe - mezotroficzne

Torfowisko wysokie - oligotroficzne

150. Wskaż różnicę pomiędzy mokradłem (bagnem) a torfowiskiem

Na torfowisku zachodzi proces torfotwórczy, na bagnie nie musi zachodzić. Bagno jest pojęciem szerszym, obejmującym również obszary podmokłe, na których brak procesu torfotwórczego. Warunkiem uznania danego obszaru z torfowisko jest obecność co najmniej 30 cm warstwy torfu.

151. Jak nazywa się osad akumulowany na torfowisku?

Jest to torf. Można go podzielić na wysoki, niski i przejściowy.

20

Energia słoneczna

KONSUMENCI III RZĘDU

KONSUMENCI II RZĘDU

KONSUMENCI I RZĘDU

PRODUCENCI

Strata

energii

---